काही मजेशीर पोर्तुगीज म्हणी व वाक् प्रचार आणि त्यांचे शब्दार्थ

म्हणी म्हणजे कसा भाषेचा अलंकार असतो. अनेक वर्षांचे अनुभवाचे संचित, निरिक्षण, शहाणपण, मोजक्या
चटपटीत आणि बहुदा, यमक अनुप्रासाने युक्त अशा शब्दात ते मांडलेले असते. अनेकदा अनेक शब्दांचे काम,
ते मोजके शब्द करु शकतात.

शेवटी जगभरचा माणूस एकच ना, त्यामूळे अनुभवही तसेच असतात. अनेक भाषांत, ते समान रित्या, म्हणींत
गुंफलेले असतात. पण मला पोर्तुगीज भाषेतल्या काही अनोख्या म्हणी सापडल्या.

अनोख्या अश्यासाठी कि त्याला समांतर अशा, आपल्याकडच्या म्हणी आठवत नाहीत. शिवाय शब्दार्थ जरी
कळले ( ते देतोच आहे ) तरी गर्भित / लाक्षणिक अर्थ कळत नाहीत. या म्हणी मूळच्या ब्राझिलियन पोर्तुगीज
भाषेतल्या आहेत ( अंगोलात तीच बोलतात ) पण माझे इथले मित्र, काही त्यांचे अर्थ मला सांगू शकत नाही.

पण माझ्या मायबोलीकर मित्रमंडळींचे तसे नाही ना, त्यांच्या कल्पनेची भरारी तर गगनालाही भेदणारी आहे,
तर मंडळी, चालवा डोकं... शिवाय काय आहे ना, मी (कुठल्याच विषयामधला ) प्राध्यापक नसल्याने, यमकं
जुळवणे तर मला, याजन्मी शक्य नाही. मूळ भाषेत जी यमके आहेत ती मला शाब्दीक भाषांतरात, आणता
आलेली नाहीत.. तर तेवढं पण कराच

१) A fome é o melhor tempero.

भूकेसारखी फोडणी नाही.. म्हणजे साधारण खायला कोंडा, निजेला धोंडा असा प्रकार. पण इथे जरा वेगळा अर्थ
दिसतोय. म्हणजे आहे ते अन्न, चवदार करण्याचा प्रयत्न !

२) A ocasião faz o ladrão. 

संधी चोर निर्माण करते, किंवा संधी सापडली तर सगळेच चोर असा अर्थ.

३) Águas passadas não movem moinhos. 

वाहून गेलेले पाणी, चक्की चालवत नाही.. असा अर्थ. वाहत्या पाण्याचा उपयोग करुन, किंवा पवनचक्की
वगैरे वापरुन, धान्य दळायची प्रथा, आपल्याकडे कधी नव्हतीच का ? अशी कुठलीही मराठी म्हण,
मला आठवत नाही. वाहिली ती गंगा, राहिलं ते तीर्थ.. चा अर्थ अगदीच वेगळा आहे.

४) Cada macaco no seu galho. 

ही म्हण मात्र आपल्या सर्वांना आवडेल अशी. प्रत्येक माकड आपापल्या फांदीवर.. असा त्याचा अर्थ.
बाकी तूम्ही जाणताच.

५) Cão picado por cobra, tem medo de linguiça. 

साप चावलेला कुत्रा, सॉसेजेस ना तोंड लावत नाही.. म्हणजे साधारण दूधाने तोंड पोळल्यावर, माणूस ताक पण
फुंकून पितो.. असा अर्थ. पण साप, कुत्रा आणि सॉसेज.. हे जरा वेगळं. आणि गोवन लोकांना देखील, सोर्पाटेल
किती प्रिय, ते जाणताच.

६) De cavalo dado não se olham os dentes. 

भेट मिळालेल्या घोड्याचे, दात मोजू नयेत.. याला समांतर म्हण कुठली असेल बरं ? ज्याचं करावं भलं, तो म्हणतो आपलंच खरं, यात हा अर्थ नाही.

७) Dos males o menor. 

(अनेक शक्यतांपैकी,) जी सर्वात कमी नुकसान करणारी होती, ती घडली. ही साधारण, होतं ते चांगल्यासाठीच, अशा अर्थाची.

८) É melhor pingar do que secar. 

अगदीच सुकं असण्यापेक्षा, गळकं असलेलं बरं....

९) É trocar seis por meia dúzia. 

सहा देऊन अर्धा डझन घेतले.. अशीही काही समांतर अर्थाची म्हण मला आठवत नाही. आवळा देऊन कोहळा
घेतला.. याला वेगळाच अर्थ आहे. आगीतून फुफाट्यात.. याच पण अर्थ वेगळाच.

१०) Errar é humano, continuar no erro é burrice. 

टू अर इज ह्यूमन अँड टु फर्गिव्ह इज डिव्हाईन, या इंग्रजी म्हणीपेक्षा बराच वेगळा अर्थ आहे. एकदा चूक झाली, ते ठिक पण परत परत केली तर तो मूर्खपणा असतो.. आपण सगळे तेच करत असतो, ना !

११) Esmola demais, o santo desconfia 

जास्त देणग्या दिल्या तर संताना संशय येतो... एकंदर संत हे प्रकरण या देशांत भारीच ( कुठे हो गेला यांचा
एकेश्वर वाद ? ) असो तरीही, देणग्यांवरुन संशय घेणारे, म्हणजे खरोखरीचे संत, नाहीतर आपले महाराज.
नाही, म्हणजे त्यांनाही संशय येतोच, म्हणजे मला एवढे देतोय, तर याच्याकडे किती असतील, असा संशय येतो, त्यांना.

१२ ) Ladrão que rouba ladrão tem 100 anos de perdão. 

चोराकडे चोरी केल्यास, शंभर वर्षे माफी मिळते ( शिक्षा होत नाही ).. साधारण चोरावर मोर, किंवा तेरी भी चुप,
मेरी भी चुप.. असा अर्थ.

१३) Macaco velho não mete a mão em cumbuca. 

म्हातारी माकडे, बरणीत हात घालत नाहीत.. ब्यूटीफूल पीपल हा चित्रपट बघितला असेल, तर हे जाणवेल
झाडाच्या ढोलीत वगैरे हात घालताना माकडे, हात आवळून घालतात, पण बाहेर काढताना हाताचा पंजा
मोकळा सोडतात. त्यामूळे हात अडकतो. हात आवळून बाहेर काढणे, सहज शक्य असते, पण त्यांच्या डोसक्यात ते शिरतच नाही. हे शहाणपण येईपर्यंत, त्यांचे वय झालेले असते.

१४) Não cutuque a onça com vara curta. 

बिबट्याला डिवचायचे तर काठी लहान घेऊ नये.. याचा थेट अनुभव मीच घेतला आहे. जाळीच्या दुसर्‍या
बाजूला मजेत लोळत पडलेल्या बिबट्याचा फोटो काढण्यासाठी, मी कॅमेराचे लेन्स जाळीच्या आत घातले,
तर लगेच धावत आला ना बाब्या.. अर्थात असा थेट अर्थ नाही या म्हणीचा.

१५) O olho do dono engorda o porco. 

मालकाला आपले डुक्कर, मोठेच दिसते.. याचा संबंध बाजारात नेऊन डुक्करे विकण्याशी असावा.
पण मलाच का बोलता, माझे लेखन अजिवात जातीयवादी नाही, असे अ‍ॅडमिन साहेबांना, सुनावताना आपला
पण पवित्रा, हाच असतो कि नाही ?

१६) O pior cego é aquele que não quer ver. 

खरा आंधळा तो, ज्याला बघायचे नसते. मला हा अर्थ आवडला. अनेकदा खरोखरीचे डोळ्याने अंध, डोळस माणसाला लाजवतील, असे वागताना / वावरताना आपण बघतोच.

१७) Para quem sabe ler, um pingo é letra. 

वाचायचेच असेल, तर एका बिंदूत पण अक्षर दिसते... हाही अर्थ सुंदर आहे.

१८) Pimenta nos olhos dos outros é refresco. 

दुसर्‍याच्या डोळ्यात गेलेली मिरपूड, आपल्याला थंडावा देते..परदु;:ख शीतल, पेक्षा जरा मजेशीर अर्थ आहे हा.

१९) Pra comer e coçar é só começar. 

खाण्यासाठी आणि खाजवण्यासाठी, फक्त सुरवात करावी लागते.. जरा वेगळाच अर्थ आहे हा. म्हणजे सुरवात
करायचाच काय तो संकोच, पुढे थांबणे अवघड होते, असा अर्थ असावा. पण खाणे आणि खाजवणे, यांची
तूलना मजेशीर वाटली.

२०) Quem conta um conto, aumenta um ponto. 

गोष्ट सांगणारा, आपली भर घालतोच / आपल्या बाजूनेच सांगतो. चार लहान मूलांना साप दिसला, तर
प्रत्येकाला वेगवेगळे विचारून बघा, केवढा मोठा साप होता, असे !

२१) Quem é vivo sempre apareçe... 

जिवंत असतील ते ( नातेवाईक ) पाहुणे म्हणून येणारच.. अचानक टपकायची पाहुण्यांची खोड, तिथेही आहे
म्हणायची.. पण खास करुन दक्षिण अमेरिकेत, पितरांचे कौतूक बघता, जिवंत नातेवाईकांचा, उपहास का
असावा ?

२२) Santo de casa não faz milagre. 

घरचे संत काही चमत्कार करत नाहीत. परत संत / चमत्कार आलेच. पण चमत्कार हे फक्त बाहेरच्या लोकांवर
प्रभाव पाडण्यासाठी. घरच्यांना त्यातली मेख माहित असते किंवा चमत्काराने काही पोट भरत नाही, असाही
अर्थ असेल.

२३) Se conselho fosse bom, não se dava, se vendia. 

ही म्हण, आपल्यासाठी चांगलीच बोचरी आहे. सल्ल्यांना जर काही किंमत असती, तर ते विकले गेले असते ( फुकट नसते मिळाले ).. जास्त काही लिहिण्याची गरजच नाही..

आणि हि शेवटची, पण मला सर्वात जास्त आवडलेली...

पण त्याआधी एक प्रसंग लिहितो.

आम्ही कॉलेजमधे असताना, वाङ्मय मंडळाने एका प्रख्यात शास्त्रीय गायिकेचा कार्यक्रम ठेवला होता.
आम्हा ज्यूनियर लोकांना, जबरदस्तीने श्रोते म्हणून बसवले होते. ती नाखुषी होतीच. शिवाय बाईंना,
श्रोत्यांचा अजिबात अंदाज आला नाही. आधी सा लावण्यात आणि मग अतिविलंबित लयीत बाईंनी
राग पिळ पिळ पिळला.. शेवटी ताल बदलण्यासाठी आणि छोट्या खयालाला सुरवात करण्यापुर्वी, बाईंनी
पाव सेकंदाचा ब्रेक घेतला, त्यावेळी आम्ही लोकांनी टाळ्यांचा कडकडाट केला होता..

आता म्हण लिहितो.

२४) Quem sabe, sabe. Quem não sabe, bate palmas. 

ज्यांना कळते त्यांना कळते.... बा़किचे टाळ्या वाजवतात..