The Shadow Of The Great Game: The Untold Story Of India's Partition: ले. नरेंद्र सिंग सरीला

उत्तम माहिती. पुस्तक परिचय आवडला.
सविस्तर प्रतिसाद नंतर देतो.

उत्तम पुस्तक परिचय धन्यवाद अमोल. वाचायला हवं हे.

नेहमीच्या शिवराळ चिखलफेकेपेक्षा निराळे काहीतरी वाचायला मिळाले .धन्यवाद. मूळ पुस्तक वाचणे आवश्यक आहे.

उत्तम लेख.

खरे तर हा विषय फार गहन !

भारताला महात्मामूळेच स्वातंत्र मिळाले, हा सर्व साधारण ( गैर) समज आता तरी दूर व्हावा !!

अहिंसेच्या मार्गाने स्वातंत्र मिळवता येत नाही, पण भिक मात्र मिळू शकते. आणी हे तर सर्व श्रुत च आहे.

BEGGARS CAN'T BE CHOOSERS !!

जि कॉंग्रेस अहिंसेच्या मार्गाने स्वातंत्र मिळवयच्या मागे होती तिच आता अण्णा हजारेंच्या विरोधात मात्र
दंड ठोकून उभी आहे.

छान परिचय, फारेन्ड!

उत्तम लेख. (या वरच्या प्रतिसादात नेहमीचाच वाद ना होवो अशी मनापासून इच्छा.)
स्वातंत्र्य घेतल्यानंतर ब्रिटीशांना विरोध करायचा नाही, याबद्दल मला जरा शंका आहे.

कारण त्याकाळात दादाभाई नौरोजी यांनी एक अहवाल / पुस्तक लिहून ब्रिटिशांनी भारताची कशी आणि किती लूटमार केली, त्याची आकडेवारी दिली होती. त्याचा संदर्भ मी वाचला होता पण मूळ पुस्तक नाही.

दुसरे म्हणजे सामान्य लोकांतही ब्रिटिशांविरुद्ध प्रचंड तिरस्कार होता. परदेशी मालावर बहीष्कार आणि स्वदेशीचा पुरस्कार हे अगदी सामान्य घरातूनही पाळले जात होते. हे लोण आमच्या घरातही होतेच.

उत्तम लेख,
जीनांचे नेतृत्व सर्व मुस्लिमांना मान्य नव्हते आणि त्या सर्वांना पाकिस्तान नको होता या खुलाशाने इथल्या अनेकांची आवडती गृहितके अडचणीत येतील!
या लेखावरुन 'भारताला महात्मामूळेच स्वातंत्र मिळाले, हा सर्व साधारण ( गैर) समज आता तरी दूर व्हावा' हा निष्कर्ष कसा काय काढला ते कळले नाही.
' १९४० च्या सुमारास ब्रिटिशांना भारताला कोणत्या तरी स्वरूपात स्वातंत्र्य लौकरच द्यावे लागेल याची जाणीव झाली होती.' - आता ही जाणिव त्यांना आपोआप, कळवळा येऊन झाली त्यात गांधींच्या आंदोलनाचे काहीच योगदान नाही असे म्हणणे असेल तर प्रश्नच मिटला.

नाईक, निष्कर्ष थोडा लवकर काढला जातोय बहुतेक. भूमिका पहिल्यांदा ठरवूनच वाचले तर वाचनाचा फायदा होतो का? म्हणजे भूमिका ठरवण्यासाठी वाचायचे की आधीच ठरवलेली भूमिका प्रमाणभूत (रॅशनलाइज) करण्यासाठी? (मला उत्तर नको. प्रत्येकाने शोधावे असे वाटते.) असो.
फारेंड, परीक्षण-विश्लेषण खूप आवडले. 'मला समजलेले' आणि 'त्यावर माझी प्रतिक्रिया' या दोन्ही गोष्टी वेगळ्या करता येणे..... हे मला फारच अवघड वाटते. तुला त्याबद्दल सलाम.
भारत-पाकिस्तान वेगळे करणे हा आंतरराष्ट्रीय कटाचा/राजनीतीचा परिपाक होता हे मत पूर्वी कानावर आले आहे. पण त्यामागील 'तेल' हे कारण माहिती नव्हते. मी जे ऐकले त्यानुसार, ही एवढी, बर्‍यापैकी एकजिनसी लोकसंख्या (=लोकशक्ती) एकच 'राष्ट्र' म्हणून राहू दिली असती तर काही काळातच हे राष्ट्र आंतरराष्ट्रीय स्तरावर डोईजड होईल असा अंदाज ब्रिटिशांना आला होता, त्यामुळे फाळणी त्यांच्यासाठी अपरिहार्य होती.
पाकिस्तान-चीन यांना जोडणारा भूभाग होऊ नये म्हणून अमेरिकेने दडपण आणणे, यावरून अमेरिकन नेतृत्व मात्र फार पूर्वीपासूनच दूरगामी विचार करणारे आहे असे वाटायला लागले आहे. दूरगामी म्हणजे अर्थात स्वतःला दूरगामी फायदा होईल असे.

>>या लेखावरुन 'भारताला महात्मामूळेच स्वातंत्र मिळाले, हा सर्व साधारण ( गैर) समज आता तरी दूर व्हावा' हा निष्कर्ष कसा काय काढला ते कळले नाही.

झालं यांचं सुरु परत

फारएन्डा, खूप छान लिहिले आहेस.

छान पुस्तक परिचय... वाचायला हवे.

>>या वरच्या प्रतिसादात नेहमीचाच वाद ना होवो अशी मनापासून इच्छा
अनुमोदन.

फारेन्ड तुझी मते असलेल्या काही मुद्द्यांबद्द्ल शंका आहे. पण ते तू काय वाचलेस त्यावर अवलंबून आहेत त्यामुळे चूक म्हणता येणार नाहीत. तरीसुद्धा "जे मोठे अमेरिकन उद्योग नंतर चीनकडून आपली उत्पादने बनवून घेऊ लागले त्यांच्यासाठी हा चांगला पर्याय झाला असता" हे म्हणणे जरा धाडसाचे आहे.

अमोल, परिचय मस्त.

दुसर्या महायुद्धानंतर अमेरिका एवढा बलाढ्य देश असून व लोकशाही राष्ट्र असून सुद्धा भारताने अमेरिकेबद्दल एवढी उदासीनता का दाखवली असे मला नेहमी वाटते >>>

कारण बहुतांश भारतीय नेते समाजवादाकडे झुकलेले होते. नेहरूंनी मग मिश्र अर्थव्यवस्था आणली, ज्यात भांडवलशाही व साम्यवाद ह्यांचे मिश्रन होते.

नोट-१: फाळणीपूर्वीचा भारत म्हंटले की आपल्या डोळ्यासमोर भारत, पाक व बांगलादेश एकत्र असलेला नकाशा उभा राहतो. पण याच नकाशात बरीच संस्थाने होती (एकूण ३५०), जी "ब्रिटिश इंडिया" मधे गणली जात नसत >>> एकुण ३५० नाही तर ५२३ !

हिटलरचा विरोध ब्रिटिशांनी शस्त्राने करू नये/अहिंसेने करावा अशा अर्थाचा सल्ला दिला होता. >> हो. तो लगेच त्यांनी धुडकावून लावला व शस्त्राने प्रतिकार केला. अन्यथा पोलंड सारखे ब्रिटनही गिळले असते हिटलरने.

त्यावेळेस अमेरिकेबद्दल दाखवलेल्या उदासीनतेमुळे भारताचे नुकसानच झाले असे वाटते. अमेरिकेचा पाठिंबा व नेहरूंसारखे निदान देशांतर्गत बाबतीत सुजाण नेतृत्व हे एकत्र झाले असते तर भारताचा फायदाच झाला असता. >> सहमत आहे. कारण फक्त काही नेते जसे मोरारजी व वल्लभभाई अमेरिकेसारखी अर्थव्यवस्था स्विकारू, अमेरिकेशी मैत्री करू असे म्हणत होते पण समाजवादाच्या पगड्यामुळे आपण रशीयाकडे गेलो. व शितयुद्धात विनाकारन अप्रत्यक्षरित्या गुंतले गेलोच. अन्यथा पाक ऐवजी भारताला मोठा मित्र मिळाला असता त्याचा फायदा झालाच असता.

१९४० च्या सुमारास ब्रिटिशांना भारताला कोणत्या तरी स्वरूपात स्वातंत्र्य लौकरच द्यावे लागेल याची जाणीव झाली होती.' >> कारण युद्धामुळे ब्रिटन पूर्ण खचला तसेच हा काळ पाहिला तर ब्रिटीशांनी फक्त भारतालाच स्वातंत्र्य दिले असे नाही तर त्यांच्या पूर्ण साम्राज्यातील अनेक देशांना स्वातंत्र्य थोड्याफार वर्षाच्या फरकाने मिळालेच. आपल्याही मिळाले असते ह्यात वादच नव्हता. उलट १९४२ मध्येच मिळाले असते. पण गांधींनी आंदोलन अचानक रात्रीतून बंद केले त्याचा फायदा ब्रिटीशांना झाला हा ही इतिहासच आहे. अन्यथा आपण ५ वर्षे आधीच स्वतंत्र झालो असतो. (कदाचित)

गांधींच्या आंदोलनाचे काहीच योगदान नाही असे म्हणणे असेल तर प्रश्नच मिटला. >> योगदान कसे नाही. आहेच. पण जसा फायदा होता तसेच नुकसानही झाले आहे हे मान्य करायला काय हरकत आहे. बाकीच्या देशात कुठे गांधी होते? उदा श्रीलंका १९४८, म्यानमार १९४८ इत्यादी इत्यादी. गांधी म्हणलं की फक्त केवळ विरोध आणि केवळ गुणगान असेच हवे का? मोठ्या माणसांच्या चुकाही मोठ्याच उदा १९२१, १९३२, १९३७, १९४२, १९४८ असे अनेक वर्षे राजकारणात धर्म आणायचे पाप जेंव्हा घडले तेंव्हाच ही फाळणी निश्चित झाली होती. आंबेडकरांना विरोध करणारे गांधी, मुस्लीम लिगला बळी पडलेच की. अर्थात मुळ विषय हा नाही म्हणून आवरते घेतो. पण सांगायचे असे की दोन्ही बाजू विचारात घ्याव्यात.

खान अब्दुल गफारखानांना काँग्रेसने आवश्यक तेव्हा साथ दिली नाही असे पूर्वी वाचले होते. हा प्रांत व पंजाब प्रांत जर काँग्रेसकडे राहिला असता तर फाळणीला काही अर्थच राहिला नसता. >>> हा मुद्दा थोडा पटला नाही कारण खुद्द गफारखानांना फाळणी मंजूर नव्हती पण काँग्रेसने तत्वतः मान्य केल्यामुळे फाळणीही झालीच. ३७ नंतर काँग्रेस नेते हेच मुळी आता लिग आणि खलिस्तानी हे पंजाब, पाक आणि भारत असे तुकडे करणार असे गृहित धरून चालत असावीत असे कधी कधी मला वाटते, अन्यथा खुद्द १९४७ मध्येही खलिस्तान व्हावा हा हट्ट धरणारे काही नेते होतेच.

उत्तम लेख अमोल.

भूमिका ठरवण्यासाठी वाचायचे की आधीच ठरवलेली भूमिका प्रमाणभूत (रॅशनलाइज) करण्यासाठी? (मला उत्तर नको. प्रत्येकाने शोधावे असे वाटते.) असो.
फारेंड, परीक्षण-विश्लेषण खूप आवडले. 'मला समजलेले' आणि 'त्यावर माझी प्रतिक्रिया' या दोन्ही गोष्टी वेगळ्या करता येणे..... हे मला फारच अवघड वाटते. तुला त्याबद्दल सलाम.>>आरभाट +१

हा विषय इतका जटील आहे कि कुठलीच बाजू बरोबर आहे असे म्हणने धाडसाचे होईल. ५० वर्षांनंतर त्या निर्णयांचे बरे वाईट परीणाम दिसल्यावर त्या कालखंडांमधील व्यक्तिमत्वांना चूक-बरोबरच्या तागडीमधे तोलणे कितपत योग्य हे ज्याचे त्याचे ज्याने त्याने ठरवायचे. 'अमके केले तर तमके झाले असते' हे काय झाले हे माहित असल्यावर म्हणणे नि 'अमूक केले तर तमूक होईल' हे त्या वेली उपलब्ध माहिती, विश्वास नि प्रचलीत समजूती ह्यांच्या जोरावर ठरवणे ह्यात जमिन-अस्मानाचा फरक आहे. ह्या सर्व सव्यापसव्यातून शिकण्यासारखी एकमेव गोष्ट म्हणजे "प्रत्येक देश आपल्या सोयीनुसार आपल्याला फायदेशीर होतील अशी धोरणे आखतो".

फारेन्ड, चांगली परिक्षण लिहिले आहे. तरी एकदोन गोष्टी लिहिल्या पाहिजे होत्या.
१. हे आशियातले तेल साठे नक्की कुठे आहेत
२. फाळणी करून त्या साठ्यांवर कोणत्या प्रकारे नियंत्रण ठेवता येते.
३. ह्या इंग्रजांच्या स्ट्रॅटेजीला कोणत्या प्रकारे यश/अपयश आलेले आहे.

तिसर्‍या प्रश्नावर पुस्तकात काहीतरी लिहिलेच असेल. नसेल तर लेखकाने मांडलेले मुद्दे ही नुसतीच थीअरी ठरते.

पण जसा फायदा होता तसेच नुकसानही झाले आहे हे मान्य करायला काय हरकत आहे
>> सहमत. गांधींकडे political acumen नव्हते असे माझे मत आहे. ब्रिटीश, जीना, नेहरू, सगळ्यांनी त्यांना स्वतःच्या स्वार्थासाठी वापरून घेतले.

तसेच तुझा पहिला मुद्दा इतका बरोबर नाही वाटला. अलिप्त राहून कोणत्याही बलाढ्य देशांवर दबाव टाकता येईल असे वाटत नाही. तसेच (काश्मीरसारख्या) आपल्या भूभागावर नियंत्रण मिळविण्यात जिथे उदासीनता दाखविली तिथे संपूर्ण आशियाचे नेतृत्व वगैरे नेहरूंच्या मनात होते असे काही वाटत नाही.

श्री. नरहर कुरुन्द्कर यान्चे या विषयावर एक सुन्दर पुस्तक आहे. त्यामधे ते, नेहरु आणि माउंटबॅटन याना,फाळणीसाठी जबाबदार धरत नाहीत. पण तेसुद्धा पूर्वग्रहमतान्चे पाठीराखण करतात असे वाटते.

फारेंडा. उत्तम लेख आणि चांगली चर्चा.

पाकिस्तान वेगळा काढून आणि त्याच्यावर नियंत्रण ठेऊन मध्यपूर्वेतले तेलसाठे कंट्रोल करणं ब्रिटीशांना कसं जमणार होतं ? तसचं एव्हडं सगळं घडवून आणून आज ब्रिटनला (किंवा अमेरीकेला) त्याचा खरच फायदा होतो आहे का? (बाकी राजकीय हेतूंसाठी होत असेल पण स्पेसिफीकली तेलसाठ्यांवरच्या नियंत्रणाबद्दल) ह्याची माहिती कोणाला असेल तर लिहा प्लीज.

पण सांगायचे असे की दोन्ही बाजू विचारात घ्याव्यात. >>> ह्याला अनुमोदन.

तसच अमेरीकेचे भारत एकसंध ठेवणे तसेच चीन आणि पाकिस्तान कनेक्टीव्हीटी न ठेवणे वगैरे मतांमागे चीनचा प्रभाव वाढू न देणे किंवा चीनला पर्याय निर्माण करणे ही कारणे खरच असतील का ? कारण हा काळ तर माओ क्रांतीच्या आधीचा होता. तेव्हा चीनचा प्रभाव आज इतका नसेलच ना?

भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यात बर्याच गोष्टींचा अजूनही खुलासा झाला नाही आणी आता होणार नाही !!

ऐरवी ह्या वरील लेखा मूळे बर्याच गोष्टींचा उलगडा होउ शकेल !

जापान, जर्मनाकडे झुकणार्या नेताजी सुभाषचंद्र याचा संशयास्पद म्रूत्यु !
ह्यात सरदार पटेलांएवजी पं. नेहरुंची पंतप्रधानासाठी निवड,
सरदार पटेला चा सगळ्याच संस्थानाच्या खालसा करणातला सहभाग फक्त काश्मिर सोडून !!
लॉर्ड मांउटबेट्न यांची नेहरूशी असलेली मैत्री व नेहरूंची लेडी मांउटबेट्नशी असलेली घसट.

ह्या लेखातच स्पष्ट आहे कि ईंग्रजांना भारतात काही एक स्वारस्य राहील नव्हत.

मी स्पष्टच म्ह्णालोय की आपला असा (गैर) समजआहे की आपल्याला स्वातंत्र फक्त महात्मा गांधी
मूळेच मिळाले आहे आणी बाकी कुणीच काहीच केल् नाही. ह्या समजाला कारणे आहे कारण तसाच गाजावाजा
केला जातो.

भारतात फक्त महात्मा गांधीजीची जयंती व पुण्यतिथी साजरी केली जाते. सर्व जागी सर्व शासकीय
ईमारतीत कार्यालयात फक्त गांधीजीचें फोटो. कधीतरी एखादा भगत सिंघाचा फोटो.

एरवी साधारण समाजाला भगतसिंघ, राजगुरु व सुखदेव ह्या त्रिकुटातील राजगुरु हे महाराष्ट्रातील क्रूष्णा
शिवराम राजगुरु होते ह्याची ही सुधा माहीती नाहीय. ह्या त्रिकुटाचातर NCERT च्या शाल्य पुस्तकात अतिरेकी
म्हणूनच उल्लेख आहे म्हणजे गांधीजी महात्मा आणी ज्यांनी देशासाठी जीव दिला ते अतिरेकी ??

ह्या अहिंसाची दुसरी बाजू:

भारताच्या आताच्या SOFT STATE IMAGE च्या मागे आपलाच अहिंसा मधील अती विश्वासच कारणी भूत
आहे असे वाटायला लागले आहे.
कोण कुठचा झाकी उर रहमान लाखवी तो सुधा भारताला धमकावतो.

The Great Game or other wise: फाळणी झाली ते एका अर्थी चांगलेच झाले.

भारताला महात्मामूळेच स्वातंत्र मिळाले, हा सर्व साधारण ( गैर) समज आता तरी दूर व्हावा !!

उत्तम माहिती आणि परिक्षण.

तिसर्‍या प्रश्नावर पुस्तकात काहीतरी लिहिलेच असेल. नसेल तर लेखकाने मांडलेले मुद्दे ही नुसतीच थीअरी ठरते. >> असे मलाही खूप प्रकर्षाने वाटले. त्याबद्दल काही माहिती पुस्तकात असेल तर नक्की लिही. (तब्बल ३८ वर्षे- भारतीय परराष्ट्र सेवेत अधिकारी होते >> यामुळे लेखकाला ते सहज शक्य होते.) वरवर पहाता तरी असे दिसते की ब्रिटीशांचा प्रभाव पाकिस्तानावर कधी राहिलाच नाही. मग गेमचा काय फायदा?

भारत - पाकिस्तान फाळणी फार म्हणजे फारच गहन, जटिल विषय - याच्यावर होणार्‍या चर्चा - वादविवाद हे देखील अगणित - प्रत्येकजण थोडा फार पूर्वग्रहदूषित असताना समोरचा किंवा दुसरा कसा जास्त चूक हेच ठरवायच्या नादात असताना तिर्‍हाईत (unbiased) पद्धतीने कसे विश्लेषण करता येणार (कोणालाही....)...
या लेखाने अजून एक नवीन बाजू कळली एवढेच म्हणता येईल.
फारेंड, परीक्षण-विश्लेषण खूप आवडले. 'मला समजलेले' आणि 'त्यावर माझी प्रतिक्रिया' या दोन्ही गोष्टी वेगळ्या करता येणे..... हे मला फारच अवघड वाटते. तुला त्याबद्दल सलाम.>> अरभाटना अनुमोदन

ब्रिटीशानी प्रत्येक वसाहत सोडताना काहीतरी काडी घालून विशेष्तः संदिग्ध सीमा करून कायमस्वरूपी भांडणे लावण्याचे व्यवस्था केलेली दिसते. अर्थात त्याचा फायदा शीतयुद्धात अमेरिका आणि रशियानेच घेतलेला दिसतो . पॅलेस्ताईनमधून बाहेर पडताना जागेचे विषम वाटप, बाप्ल्फोर जाहीरनामा, भारत पाक, भारत चीन, पाकिस्तान्-अफ्घाण या त्यानी आखलेल्या संदिग्ध सीमा ही ब्रिटीशांच्या 'काड्याघालू' नीतीची उदाहरणे . तेलाचे तरी अतिरंजितच वाटतेय कारण १९४० ते ४७ च्या सुमाराला मध्यपूर्वेतले तेल फारसे शोधलेचगेले नसावे. अजूनही अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तान तेल निर्यातदार राष्ट्रे कुठे आहेत?

पुस्तक परिचय छान आहे आवडला.

तेल क्षेत्र म्हणजे कुठले ? त्या काळात मध्यपुर्वेत तेलाचे मोठे साठे सापडले होते का ?

दुसरे म्हणजे भारतातच नव्हे तर आफिकेतील देशांतून माघार घेतानाही, वसाहत केलेल्या देशांनी हिच विभाजनाची निती अवलंबली होती. त्याचे पडसाद अजून उमटत असतात. इथे पुर्व भागात तरी तेल नव्हते पण चहाचे मळे, खनिजे वगैरे होतेच. तंबाखूची शेती होती.
इथे साधारण १९६० नंतर स्वातंत्र्याची प्रक्रिया सुरु झाली. त्यावेळी भारताचा स्वातंत्रानंतरचा काळ, या वसाहत केलेल्या देशांनी बघितला होताच.

भारतासाठी भारतीय नेत्यांना कम्युनिझम किंवा कॅपिटलिझम का बरोबर वाटला नाही, नि समाजवादच का चांगला वाटला याची काही कारणे कुणाला माहित आहेत का?
आमच्या आधीच्या पिढीतले, आमच्या ओळखीचे अनेक लोक म्हणत असत की समाजवादच बरोबर आहे.

कम्युनिझम व कॅपिट्लिझम याबद्दल थोडी तरी माहिती आहे, समाजवादाची तत्वे काय?

कम्युनिझम काही एव्हढा चांगला नाही, हे आपले इंग्लंडमधे शिकलेले, राहिलेले नेते समजत होते. नाहीतर अजूनहि, मोठ्या प्रमाणावर अशिक्षित, गरीब व सतत गुलामगिरीत राहिलेल्या जनतेसाठी कम्युनिझमच चांगला असे काही लोक म्हणतात!! कारण कम्युनिझम मधे धर्म नाही, आपोआपच जाती पाती, एका जातीचे वर्चस्व वगैरे प्रकार बंद होतील, निदान कडक कायदा करून तरी, असे वाटले बर्‍याच लोकांना!

आता फाळणी का? तर समजा अखंड भारत ठेवला नि त्याचे नेते नेहेरू, गांधी झाले तर ते ना रशियाला पाठिंबा देणार ना अमेरिका, इंग्लंडला. म्हणून एक पाकीस्तान केले. तिथले नेते अमेरिका, ब्रिटनच्या आहारी गेले. पश्चिम पाकीस्तानचा भाग राजकारणात अतिशय महत्वाचा आहे, तिथे तेल नसले तरी. अमेरिका ब्रिटनला रशियावर हेरगिरी करायला जागा मिळाली. आता पाकीस्तान नि चीन जवळ आले, रस्ते बांधले तर उद्या तेच रस्ते वापरून अमेरिका, ब्रिटनला चीनच्या जवळ जाता येईल. म्हणूनच पुढे अगदी ब्रिटिशांच्याच नियमांनुसार संपूर्ण काश्मीर भारताचे असूनहि कित्येक दशके भारताविरूद्ध या राष्ट्रांनी व्हिटो वापरले!

दुर्दैवाने अमेरिका, इंग्लंड एव्हढे वाईट असूनहि जगात काय वाट्टेल ते, वाट्टेल तिथे करण्याचे सामर्थ्य त्यांच्यात आहे.
जेंव्हा भारत समर्थ होईल, (झाला तर), तेंव्हा हे सगळे अन्याय दूर करेल.

>>मोठ्या प्रमाणावर अशिक्षित, गरीब व सतत गुलामगिरीत राहिलेल्या जनतेसाठी कम्युनिझमच चांगला असे >>काही लोक म्हणतात
हो. चीनने आत्ता जगात जे स्थान मिळवले त्यात कम्युनिझमचा मोठा वाटा आहे. याचा अर्थ तिथली सगळी जनता सुखात आहे असा मात्र होत नाही.

हेहि भारतातल्या सुजाण जनतेला समजते, म्हणूनच भारतात कम्युनिझम येणार नाही. भारतात डिक्टेटरशिपहि चालणार नाही. इंदिरा गांधींनी काही वर्षे तसे केले, पण पुनः लोकशाही प्रस्थापित झाली.
समाजवाद म्हणजे काय? एक माहित आहे, अनेक वर्षे परकीय मालाची आयात करू दिली नाही, भारतातल्या उद्योगधंद्यांना वाव मिळावा म्हणून. बर्‍याच गोष्टी, जसे फोन फक्त सरकारी असत. पण आता तसे नाही. खाजकीकरणहि झाले आहे. म्हणजे आता भारतातला समाजवाद संपला का? भारत कॅपिटॅलिस्ट झाला का? सध्या कॅपिटलिस्ट अमेरिकेतहि बरेचसे लोक सुखात नाहीत!

आता काय करायचे बुवा?? नशीब परवापासून क्रिकेट सुरु होत आहे परत. म्हणजे तीन चार महिने तरी ही काळजी नको!! तेंडुलकरची सेंच्युरी कधी होते एव्हढीच एक काळजी.

जाता जाता काडी घालण्याचे इंग्रजांचे धोरण होते हे पटते पण तेलाचे मात्र थोडेसे ओढून ताणून Conspirecy Theory सारखे वाटते. पुस्तक वाचायला हवे.

खुप छान लेख आणी परिक्षण.. सविस्तर लिहीन लवकरच.. अरभाट ला आणी दिनेशदाना अनुमोदन..:)
तेल हा मुद्दा तेंव्हा न्हवताच.. कारण तेंव्हा हे तेल साठे सापडलेच न्हवते..

<<<<कारण तेंव्हा हे तेल साठे सापडलेच न्हवते ??? >>
तेलाचे राजकारण १९ व्या शतका च्या पुर्वी पासून चालले होते.

१८८६ मध्ये इंग्लंड मधील ग्लॉसगो येथे "डेवीड कारगील" यांनी भारत उपखंडातील तेल साठ्याच्या विकासा साठी कंपंनी स्थापन केली. ह्याच कंपंनीने पुढे BP ( British Petroleum) व बर्मा शेल मध्ये मुख्य शेअर निवेश केला.

बर्मा पेट्रोही फक्त भारत, ब्रम्हदेश ह्या देशा पुरती तेला च उत्पादन व पुरवठा करणारी कंपंनी होती.

१९४५ पर्यंत मध्य पुर्व देशाचे तेल उत्पादन वाढीला लागले होते. त्यात प्रमुख देश होते. ईराण ईराक व साउदी, जागतीक् स्तरावर ह्या देशांपूढे फक्त अमेरीकाच होती.

आता त्याना स्थानीक Oil Refinery ची गरज पडली व त्यासाठी एड्न ( यमन ) येथे पहीली मदर
रिफाईनरीची स्थापना झाली. १९५४ साली ही रिफाईनरी कार्यरत झाली. एडनचीच निवड का ? कारण त्या ला पूरेशे व साजेशे पर्याय नव्हते.

आता ह्या मदर रिफाईनरी साठी जास्त उपयुक्त जागा ही भारता चा वायव्य भाग म्हणजे आ ता चे
पाकिस्तान ठरू शकले असते.

तेल हे सर्वात प्रमूख शस्त्र होणार हे चतूर ब्रिटीशांनी १९ व्या शतकाच्या सुरवातीलाच ओळखल होत व त्याचा कंट्रोल आपल्याच हाती रहावा यासाठी त्यानी प्रयत्न केले !

माहीती स्त्रोतः
एडन मदर रिफाईनरीमध्ये स्वता: काम केलय.
१९५० साल पर्यंतची तेल उत्पादनाची आकडेवारी माहीती जालावर उपलब्ध आहे.