दुसरा बाजीराव आणि रायगड - भाग १

राजांच्या निधनानंतर शंभूराजांनी प्रथम नऊ वर्षे आणि नंतर राजांच्या सुनांनी येसूबाई आणि ताराबाई यांनी; तसेच धनाजी आणि संताजीने औरंगजेबासारख्या कळीकाळाविरुद्ध सह्याद्रीच्या साक्षीने स्वातंत्र्याचे होमकुंड तेवतच ठेवले. चार-दोन महिन्यांच्या अवधीत महाराष्ट्र गिळण्याच्या इराद्याने आलेल्या औरंगजेबाला सलग २७ वर्षे "दे माय धरणी ठाय' करून सोडले.

महाराज हयात असतानाच हा राजपुत्र मोगलांना जाऊन मिळाला होता हे खरे आहे काय ?
महाराजांच्या सर्वसमावेशक स्वभावामुळे त्यांनी शुन्यातुन राज्य उभे केले होते.
असाच स्वभाव जर शंभूराजाचा असता तर बलिदान देण्याची वेळ आली नसती.
मला नेहेमी प्रश्न पडतो, शिवाजी महाराजांच्या बाबतीत कधी फितुरीचे प्रसंग कसे घडले नाहीत.
त्यांच्या सर्वांना सांभाळून घेण्याच्या स्वभावामुळे का ?
कारण तेव्हाही वाईटावर टपलेले लोक असतीलच की. मग हे दुर्भाग्य संभाजीच्याच बाबत का घडावे,
आणि ते सुद्धा एवढ्या लवकर ?

औरंगजेबाने सह्याद्रीची, इथल्या गिरिशिखरांची, किल्ल्यांची आणि नेरांची खूप भीती खाल्ली होती. शंभूराजाच्या हत्येनंतरही तो पुणे किंवा साताऱ्याकडे सरकला नाही.

>>> मग दस्तुरखुद्द बादशाहने सिंहगड आणि राजगड कधी जिंकले? संताजी शिळीमकर कधी धारातीर्थी पडले? ते साल कृपया सांगावे..

महाराज हयात असतानाच हा राजपुत्र मोगलांना जाऊन मिळाला होता हे खरे आहे काय ?>>>>
हो हे खरे आहे. पण हा कदाचीत महाराजांच्या कूटनितीचा भाग असावा. त्यावेळी महाराज दक्षिण दिग्विजयासाठी चालले होते आणि दिलेरखान स्वराज्याच्या सीमेवर होता. संभाजी महाराज मोगलांना मिळाल्यानंतर आणि महाराज माघारी येईपर्यंत मोगलांचे कोणतेही मोठे आक्रमण झाले नाही.(चु.भु.दे.घे.)

महाराजांच्या सर्वसमावेशक स्वभावामुळे त्यांनी शुन्यातुन राज्य उभे केले होते.
असाच स्वभाव जर शंभूराजाचा असता तर बलिदान देण्याची वेळ आली नसती.>>>>>>>>>>
एक लक्षात घ्या कि महाराजांनी शुन्यातुन राज्य उभे केले होते. श्री. छत्रपती संभाजी महाराज हे एका सार्वभौम राज्याचे स्वामी होते. त्यांच्या पुढची आव्हाने आणि प्रश्न्न वेगळे होते.
महाराजांच्या मृत्यूनंतर संभाजीराजांविरूद्ध सोयराबाई,अण्णाजी वगैरेनी कारस्थान केले होते तरीही त्यांना माफ केले होते. तरीही त्यांचा स्वभाव तापट, उतावीळ कसा?

मला नेहेमी प्रश्न पडतो, शिवाजी महाराजांच्या बाबतीत कधी फितुरीचे प्रसंग कसे घडले नाहीत.>>>>

श्री.छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या बरोबरीचे "प्रति-शिवाजी" नेताजी पालकर, संभाजी कावजी शत्रूला जाऊन मिळाले होते.

महाराज पन्हाळगडावर वेढ्यात अडकले असताना इंग्रजांनी तह मोडून तोफा डागल्याच की.

मग दस्तुरखुद्द बादशाहने सिंहगड आणि राजगड कधी जिंकले? संताजी शिळीमकर कधी धारातीर्थी पडले? ते साल कृपया सांगावे...>>>>>>>>> ४ फेब्रुवारी १७०३ रोजी राजगड औरंगजेबाने घेतला.

@प.भा. >>> चुकीबद्दल क्षमस्व. योग्य तो बदल केला आहे.

महाराज हयात असतानाच हा राजपुत्र मोगलांना जाऊन मिळाला होता हे खरे आहे काय ?>>>>
हो हे खरे आहे. पण हा कदाचीत महाराजांच्या कूटनितीचा भाग असावा >>>.

अजिबात नाही. संभाजीला थोर संभाजी रंगविन्यासाठी आता लोक असे म्हणतात की तो कूटनितीचा भाग असावा. शिवाजीचा मुलगा असे काही कसे करेल हे रंगविन्यासाठी ही अफवा पसवरलेली आहे.

त्याचे पहिलेच भूपाळगड युद्ध वाचावे, शरनआलेल्या मराठ्यांचे ( ७००) एकेक हात संभाजी-दिलेर च्या सैन्याने गरज नसताना तोडले, तसा प्रघातच नव्हता. शिवाय भूपाळगड आल्यावर त्याने खुद्द शिवाजीलाच पत्र पाठविले की, आता मी सह्याद्री जिंकायला येतो, तयार राहा!! नाजूक मन (भावना) व त्याचे अहंकारात रुपांतर हे संभाजीच्या बाबतीत हमेशा होत होते. उदा प्रभावळीचे कागदपत्र वाचावेत. इतकेच काय खुद्द रामदासाने त्याला जे "जाणता राजा" काव्यात्मक पत्र पाठवले ते वाचावे. त्यात राजा कसा असावा ह्याचे वर्णन असून तुझा पिताच तो आहे, तू थोडे तरी शिक असे लिहिले आहे. कारण संभाजी शूर पूरूष होता पण थोर राजा होऊ शकत नव्हता, तो भावूक होता. प्इतकेच नाही तर महाराजांज स्वराज्याचे दोन तुकडे करणार होते (एक संभाजी,एक राजाराम) हे आता किती जण पचवतील ते माहित नाही.

मलाही संभाजी आवडतो, पण जे खरे आहे, कागदपत्र उपलब्ध आहेत, त्याला दुर्लक्ष करता येत नाही. संभाजी शूर होता, शिवाजी एवढा द्रष्टा नव्हता असे त्यामुळेच मला वाटते. त्याच्या बलिदानामुळे तो तेजस्वी ठरला, जिथे गरज आहे, तिथे हिंदवीराज्यासाठी उभा राहिला.

छान माहिती आहे मित्रा !
खरोखर........
पण वरील लेखाचा विषय काय?..आणि प्रतिसाद काय देतायतात.
बाकी 'रामराव चिटणीसाचे' वंशज अजून जिवंत आहेत समाजात....:फिदी:

मित्रानो, चर्चा पेशवेकालीन दुर्गांची परिस्थिती यावरच मर्यादित ठेवावी ही नम्र विनंती.

इतिहास हा कायमच संदिग्ध असतो, पण किमान स्वराज्यासाठी बलिदान दिलेल्या व्यक्तीला तरी कमी लेखू नये.
इतर कोणत्याही प्रांती असे उदाहरण पाहावे व निदान एक मराठी माणूस म्हणून तरी छत्रपती संभाजी महाराजांवर टीका करू नये.

|| जय भारत ||

महेश,

>>पानिपताच्या पराभवाने त्या वाढत्या वैभवाला दृष्ट लागली. ही एक मोठी घटना वगळता, बाकी राज्याची घडी >>आणि विस्तार या बद्दल नावे ठेवण्यासारखे काही नव्हते.

नानासाहेब पेशव्यांवरचा अजून एक कलंक म्हणजे मराठा आरमाराची नासाडी हा होय. त्यांना सेखोजी आणि तुळाजी या आंगरेबंधूंचा समेट घडवता आला नाही. शेवटी इंग्रजांची मदत घेऊन तुळाजीचे आरमार सुवर्णदुर्गाच्या लढाईत जाळले (इ.स. १७५५). ही नानासाहेबांची अक्षम्य चूक झाली. याची भरपाई कधीच झाली नाही. पानिपताची लढाई मराठे जरी हरले असले तरी अफगाण अतिशय कमकुवत झाले होते. हे महाराजा रणजितसिंगांच्या राज्यविस्तारावरून सहज ध्यानी येते. तसेच माधवराव पेशव्यांनी पानिपताची हानी बरीचशी भरून काढली होती. तशी मर्‍हाटा आरमाराची भरपाई होऊ शकली नाही.

मात्र नानासाहेबांच्या कार्यकाळात मर्‍हाटा सत्तेस एक प्रकारचे स्थैर्य लाभले. हे कर्तृत्व उल्लेखनीय आहे.

चूक भूल द्यावी घ्यावी.

आपला नम्र,
-गा.पै.

आशुचँप,

>>सिद्दी मसूदला स्वराज्याच्या सरहद्दीवरच रोखून धरण्यासाठी राजांनी पन्हाळगडाची निवड केली.

यात धोका निश्चित होता. मात्र (माझ्या माहितीप्रमाणे) सिद्दी जौहरच्या वेळी शायिस्तेखान पुण्याच्या लालमहालात ठाण मांडून बसला होता. दोन शत्रूंशी एकच वेळेस लढा नको म्हणून त्यांची सैन्ये जवळ येत काम नयेत असा विचार महाराजांनी केला असावा. म्हणून स्वराज्याच्या आतल्या किल्ल्याकडे न येत सीमेवरचा पन्हाळा त्यांनी निवडला असावा.

चूकभूल द्यावीघ्यावी!

आपला नम्र,
-गा.पै.

दोन शत्रूंशी एकच वेळेस लढा नको म्हणून त्यांची सैन्ये जवळ येत काम नयेत असा विचार महाराजांनी केला असावा. म्हणून स्वराज्याच्या आतल्या किल्ल्याकडे न येत सीमेवरचा पन्हाळा त्यांनी निवडला असावा.

अरे होय की, ही शक्यता लक्षातच आली नव्हती माझ्या...धन्स मामा

आशुचँप,

मममोद, अर्थात My pleasure !

बाबासाहेब पुरंदर्‍यांच्या शिवचरित्रानुसार सिद्दी जौहर आणि शायिस्तेखान यांच्या एकच वेळी आलेल्या मोहिमा समन्वय साधून आखलेल्या होत्या. आम्ही एकीकडून सैन्य घुसवतो तुम्ही दुसरीकडून घुसवा अशी पत्रापत्री आदिलशाह आणि औरंगजेबात झाली होती.

चूक भूल द्यावी घ्यावी.

आपला नम्र,
-गा.पै.

मस्त लिखाण...:स्मित:
मराठा इतिहास बद्दल याआधीच कागदोपत्री फार कमी माहीती उपलब्ध, त्यात बामणी इतिहासकारानी त्यांच्या सोयीनुसार सामन्य जनतेला सांगीतलेला खोटा इतिहास यामुळे "मराठा इतिहास" इतिहास कमी दंतकथा जास्त होऊन गेलाय.

छान लेख

आले का 'बामन' इथं ही.?

छान धागा,खूप छान माहिती वाचायला मिळाली.

नारायणरावांच्या खुनाबद्दल राघोबादादांना रामशास्त्री प्रभुणे यांनी देहान्ताची शिक्षा सुनावली होती. त्याचे पुढे काय झाले? रामशास्त्री शेवटपर्यंत पेशव्यांच्या सेवेत होते का? राघोबादादांचे पुढे काय झाले? त्यांचा मृत्यु कधी व कोठे झाला?>>

मास्तुरे, आपण श्री. अजेय झणकर लिखित " द्रोहपर्व " हे पुस्तक जरुर वाचावे.

नारायणरावांच्या खुनाबद्दल राघोबादादांना रामशास्त्री प्रभुणे यांनी देहान्ताची शिक्षा सुनावली होती. त्याचे पुढे काय झाले? रामशास्त्री शेवटपर्यंत पेशव्यांच्या सेवेत होते का? राघोबादादांचे पुढे काय झाले? त्यांचा मृत्यु कधी व कोठे झाला?>>

मास्तुरे, आपण श्री. अजेय झणकर लिखित " द्रोहपर्व " हे पुस्तक जरुर वाचावे.
>>>>>>
गूगलून पहा. सगळी माहिती मिळते. माझ्या कडे "पेशवे घराण्याचा इतिहास" हे पुस्तक आहे ( लेखक प्रमोद ओक ) झक्कि नि दिलेली माहिती बरोबर आहे. १७७६ मध्ये राघोबा इन्ग्रजान्चे मान्डलिक होते. ते सुरत ला रहात होते. त्यान्नि पोर्तुगिजा ना मदत करायचा अयशस्वि प्रयत्न केला. त्या वेळेस ते मुम्बई ला रहात होते. वरळी ला एका मोठ्या राजवाड्यात ते रहात होते. ह्या पुस्तकात तो वाडा नक्कि कुठे आहे/होता ते पण लिहिले आहे. नन्तर १७८२ ला ते वारले. इन्ग्रजान्नि बारभाई च्या काळात त्यान्ना निशप्रभ्र केले होते.

रामशस्त्रि नी खटल्याचे काम यशस्वि पणे चालवले. पण त्याची अम्मलबजावणी होवु शकलि नाहि. तरी राघोबान्चि सत्ता उलटुन टाकायचे महत्वाचे काम त्यान्नि केले.ते नन्तर आपल्या माहुलि गावात जावुन राहिले. ते कुराण आणि बायबल चे चान्गले अभ्यासक होते.

महाराजा यशवंतराव होळकरांना घाबरुन पेशवा रायगडावर पळाला
यशवंतराव होळकर राजे होते सरदार नव्हे

>>यशवंतराव होळकर राजे होते सरदार नव्हे
काहीही, तुम्हाला कोणी सांगितले ? स्वप्नात आले होते की काय ?

त्यांचा राज्यभिषेक झाला होता आणी इंग्रजांना सलग १८ लढायांत त्यांनी हरवले होते

छान माहिती! +१
common sense ने थोडा विचार केला तर असे वाटते की युद्धात जेव्हा तुम्ही तुमच्या प्रदेशात युद्ध कराल तेव्हा गडांचे महत्त्व अधिक. शिवरायांच्या काळात पहिले स्वराज्य स्थापन करायचे होते. नंतर पेशव्यांच्या काळात जेव्हा ते महाराष्ट्रात आणि बाहेर वाढवायची वेळ आली तेव्हा सहाजिकच महाराष्ट्रातल्या किल्ल्यांचे महत्त्व कमी झाले असावे. त्यातून थोरल्या महाराजांनंतर आणि शंभू राजांनंतर तर राज्याची २ शकले पडली ( शाहू/ताराबाई) त्यामूळे रायगडाचेही महत्त्व कदाचित कमी झाले असावे.

गड आणि कैदी -
कैदी ठेवायला याहून उपयुक्त जागा कोणती असणार? मला तर पटले.

>>त्यांचा राज्यभिषेक झाला होता आणी इंग्रजांना सलग १८ लढायांत त्यांनी हरवले होते

उगाच काहीतरी दिशाभूल करू नका लोकांची. शिंदे, होळकर, गायकवाड, इ. सरदारांना पहिल्या बाजीरावाने उत्तरेकडे जाणार्‍या मार्गावर नेमलेले होते. पेशव्यांनी स्वतः कधीही राज्याभिषेक करवून घेतला नाही, भोसल्यांच्या वतीने राज्य पाहिले (पेशवे हे पद होते), तर होळकरांनी राज्याभिषेक करवून घेण्याचे काहीच कारण नव्हते. हे सर्व लोक नंतर बरेच शिरजोर झाले होते.
इंग्रजांच्या मदतीने शनिवार वाडा जाळणारे कोण होते ? पुण्याचे नुकसान करणारे कोण होते ?
खरे तर मी हे सर्व लिहिणार नव्हतो, पण जर नाही लिहिले तर तुम्ही जे लिहित आहात तेच खरे आहे असे वाटेल नविन पिढ्यांना. जा खरा इतिहास घेऊन या आणि मग लिहा.

(टीप : विद्वेषाचे राजकारण करण्यात आम्हास रस नाही. उलट पुर्वीच्या चुका टाळून एकदिलाने प्रगती करणे जास्त शहाणपणाचे ठरेल, हे ध्यानी घेऊन काय लिहायचे ते लिहा.)