आपले सण, एक तंत्र आणि मंत्र.

ते सर्व राहू देत हो...

पूर्वीच्या काळी काय होतं आणि सणामागचे विज्ञान..

मला फक्त इतकेच सांगा.. की, वडच्या तोडलेल्या फांद्या विकत आणून त्याची पूजा करणे ही पद्धत नक्की कधी चालू झाली? माझ्या माहितीप्रमाणे, ही जुन्या भारतातली आणि खेड्यापाड्यातल्या बायकाची पद्धत नक्कीच नाही. चांगल्या शिकल्यासवरलेल्या बायका ही अशी पूजा करताना दिसतात. आनंदाची गोष्ट अशी की, कित्येक भटजी "घरी" येऊन ही पूजा नविन नवरीला सांगतात. या आधुनिक भारतातील "विज्ञाननिष्ट" पूजेबद्दल आपण काहीतरी करू शकतो का?

रच्याकने. वडपौर्णीमा, नागपंचमी हे सण त्याकाळच्या बायकांचे ववि होते, हे समजायला कसल्याही शास्त्रीय आधाराची, विज्ञानाची गरज नसावी.

महाराष्ट्र अन काही प्रमाणात कर्नाटक या पलिकडे इतर कुठल्या प्रदेशात वटपौर्णिमा साजरी करतात का ?
मी माझ्या ओळखीतल्या मुंबैत रहाणार्‍या बंगाली, पंजाबी, तेलगू, तुळू, गुजराती, तमिळ, मल्याळम, हिंदी भाषिक मुलींना विचारलं तर त्या सगळ्यांनी 'ये तो तुम लोगोंका फेस्टिव्हल है' म्हटलंय.

भारतातल्या इतर राज्यात या पूजेचं / सणाचं महत्व का नसाव? हा सण नसल्याने त्या राज्यात पर्यावरणात व स्त्री पुरुष नातेसंबंध टिकण्यात काही जास्त अडचणी आहेत का ? बाजो, शासकीय माहिती काढता येईल का याबद्दल
' कोरिलेशन बीट्वीन बॅन्यन ट्री पॉपयुलेशन अँड मॅरिटल डिस्कॉर्ड' ?

मृदुला, वरच्या मजल्यावर जम(व)लेली शताकांची अडगळ काढायचं काम छान करताय. पण अजून बरेच धक्के मारावे लागतील.

वटपौर्णिमेच्या निमित्ताने नटायचं , बाहेर चार बायकांबरोबर फिरून यायचं, छान फळं खायची (जी घरातले दुसरे कुणी नाही खात?) हा नवर्‍याचे आयुष्य वाढवल्याच्या टास्कचा पर्फॉर्मन्स बोनस असतो. विधवांचे टास्क फेल गेल्याने त्यांना हा बोनस मिळत नाही.

एकादशी आणि दुप्पट खाशी ? एकादशीचा उपास सगळे करतात तेव्हा दुप्पट खाणे आलेच. पण हरतालका, करवा चौथ(सूर्योदयापासून चंद्रोदयापर्यंत) यात अगदी निर्जली उपवास करणं आयडीयल मानलं जातं. आणि अशा उपासात घरातल्या लोकांसाठी जेवणं करणं काही चुकत नाही. हरताळकेच्या दिवशी तर दुसर्‍या दिवशीच्या गणेशचतुर्थीची तयारी म्हणून दिवस घराच्या साफसफाईत जायचा.

या सगळ्या उपासांतून बाईला तुझं महत्त्व तुझ्या नवर्‍याच्या आयुष्यावर अवलंबून आहे हेच ठासून सांगितलं जातं.
वटपूजा = वृक्षसंवर्धन इ. इ. वरून थापलेला विज्ञाननिष्ठेचा फसवा मुलामा आहे. आज वडाला पुजणार्‍या बहुतांश स्त्रिया वडाची फांदी घरात आणून पुजतात आणि दुसर्‍या दिवशी तिला निर्माल्याची धनी करतात. त्यांच्याकडे कौतुकभरल्या नजरेने पाहायचं का? आता यात पण वृक्षाला फांद्यांचा भार होतो त्यामुळे त्या वेळोवेळी तोडणे वृक्ष अधिक बहरण्यासाठी गरजेचे आहे, अशीही विज्ञाननिष्ठा दिसेलच.

व्रुक्षसंवर्धनाचा कन्सेप्ट असावा हे विधानच तर्कदुष्ट आहे कारण ज्या काळात ही प्रथा सुरू झाली (असावी) त्या काळात प्रचन्ड जंगले होती. आहे त्या झाडांनीच मुळी शेती आणी वाहतुकीला अडथळा होत असल्याने झाडे तोडावी लागत...
हे म्हणजे सेलेब्रेशनला चॉकलेट्स लागतात अथवा वॅलेन्ताईन डेला हे हे लागते असे प्रवाद पसरवून त्या वस्तूंचे निर्माण आणि मार्केटिंग करण्याचे फन्डे जसे असतात तसे कदाचित दोरे आणि पूजासाहित्य विक्रेत्यानी व्यवसायाची अधिक संधी म्हणून हा सण प्रमोट केला असावा. साबुदाण्याच्या व्यापार्‍यानी जसे उपवासाचे माहात्म्य प्रमोट केले तसे . (उपासाचे बर्गर/पिझ्झे निघालेत का? निघतील निघतील...). पर्वाच आमचा भाजीवाला म्हणीत हुता ' शेपूची भाजी घ्या साहेब; मेन्दूला लै चांगली आस्ती. " कोणाला कशाचं आन बोडकीला केसाचं ! आता लिम्ब्याच असता तर म्हटला असता वटसावित्रीची पूजा करणे कसे आवश्यक आहे ते... व्यावसायिक दृष्टीकोण !

बाकी मॉडर्न युवत्यांप्रमाणे माझाही व.सा. पूजेला विरोध आहे. वटपौर्णिमा हा पुरुषांचा घातवार आहे.सात सात जन्म काढायचे म्हणजे काय हो ! नसती बिलामत.

माझं थोडंसं सिस्टम अ‍ॅनालिसिस : जुन्या काळात बायकांना घराबाहेर पडायला, दुसर्‍या चार बायकांना भेटायला म्हणून वटपौर्णिमा एक निमित्त असायचं. आता त्यांना काही अशा वेगळ्या निमित्ताची गरज नाही.

जर स्त्रीचं महत्त्व तिच्या नवर्‍याच्या अस्तित्वावर अवलंबून नाही, तर नवर्‍याच्या आयुष्यासाठी साकडं घालणं हा मूळ उद्देश असलेला सण कशाला? (वृक्षसंवर्धन हा वटपौर्णिमेचा मूळ उद्देश असं नका सांगू आता)

वडाला फेर्‍या मारणं, उपास करणं हेच बदलतंय की. नाही करत आता लोक.
तुम्ही म्हणताय ते करत रहा, फक्त त्याच्यामागचं लॉजिक बदला.

विधवांना सगळ्यांमध्ये मिसळायला वटपौर्णिमा कशाला करायला हवी? आताच्या सधवा म्हणतात की यात विधवांना येता येत नाही, त्यामुळे आम्हीही जात नाही. काय चुकलं?

संस्कृती ठरवून निर्माण करता येते का? लादता येत असेल.

हं..एकंदर बायकानी वडाचे संवर्धन करण्यासाठी हे व्रत करायची तयारी दाखवली आहे. पण नवर्‍याच्या दीर्घायुष्यासाठी त्या हे व्रत करायला तयार नाहीत..

लिंबूभाऊ धावा.... काहीतरी लिहा...

वट पौर्णिंमेचा उपवास आपल्या पतीला खूप आयुष्य लाभण्यासाठी ,तसच नागपंचमीचा उपवास भावासाठी,सणावाराला आपल्या माणसाना ओवाळण या प्रथा प्रार्थनेइतकया पवित्र आहेत जर त्यात भाव असेल तर ,जर नसेल तर त्या न पाळाव्यात .त्यामुळे जे लोक या प्रथा पाळतात त्यांची टिंगल टवाळी करण अयोग्यच .या प्रथांमुळे इनिशल स्टेजला आशावाद बळ्कट होतो .संसाराचे आघात झेलायला मन एकदा का कणखर झाल की मग कुठल्या व्रत वैकल्यांची गरजच रहात नाही तरी लोकसंग्रहासाठी त्यांच आचरण जर जेष्ठाकडून झाल तर समाजातील या चालीरीती अजून पुढे रहातील.तुझ आयुष्य माझ्यासाठी महत्वपूर्ण आहे ही जाणीव घरातल्या सदस्यांचा उत्साह वाढवते .जर आपली वागणूकच स्वत:पेक्षा इतराना महत्व देण्याइतकी ब्रॉड मांइंडेड झाली की व्रतवैकल्याना महत्व नाही रहात .तर हे सर्व स्व च्या पलीकडे विचार करायला शिकवणारे बेसीक फंडे आहेत अस मला वाटत् .आता भूक विसरण्यासाठी मन दुसर्‍या कुठल्यातरी समारंभात ,पुजेत ,वडाला फेर्‍या मारण्यात ,नटण्या मुरडण्यात सहज वळत .एकदा भूक तहान जिंकता आली की या पूजा वगैरेची गरज नाही रहात अस असेल कदाचीत .कुठलीही प्रथा जर ती मला माझ्या कुटुंबाशी ,समाजाशी ,देशाशी ,जगाशी नात्यांची वीण पक्की करायचा बेसीक संस्कार घालत असेल तर ती चांगलीच आहे अस आपल माझ मत .

आधुनिक काळात वटपौर्णिमेच्या सणात झालेले व मी पाहिलेले बदल :

१. माझ्या ओळखीतील काही नवरा व बायको दोघेही वट पौर्णिमेचा उपवास करतात. त्या निमित्ताने दोघांनाही उपासाचा फराळ हादडता येतो किंवा फळांवर राहून 'डाएटिंग' चा आनंद मिळतो!

२. पुण्यातील काही शाळांमार्फत/ मधून हरितसेनेचा उपक्रम राबविण्यात येतो. शाळेतील विद्यार्थिनी ग्रुपने वडाची झाडे ''दत्तक'' घेतात (म्हणजे त्या झाडांची निगा - देखभाल करण्याचा निश्चय करतात), किंवा झाडाला प्रतिकात्मक राखी बांधतात. ''तू जशी आमची काळजी घेतोस तशी आम्हीही तुझी काळजी घेऊ'' हा त्यामागील उद्देश. वडाच्या झाडावरील पक्षीजीवन, प्राणीजीवन, पर्यावरणातील त्याचे महत्त्व, त्याचे औषधी गुणधर्म जाणून घेतात. तसेच काही ठिकाणी वृक्षारोपण कार्यक्रमही आयोजित करतात.

मला स्वतःला वडाचे झाड अतिचशय आवडते!! त्याच्या छायेत बसल्यावर घरातील जुन्या, जाणत्या, वडीलधारी व्यक्तीजवळ बसल्यासारखा आनंद मिळतो. माझ्या घरात आजवर कोणी वडाची वटपौर्णिमेला पूजा केलेली नाही वा यापुढेही करतीलच असे नाही. केवळ त्याला हळदीकुंकू वाहूनच त्याचे प्रती आदर व्यक्त करता येतो असे मला वाटत नाही. असे पूजायचे आणि एरवी तिथेच तंबाखू गुटख्याच्या पुड्या टाकायच्या, पिचकार्‍या टाकायच्या, बिडी विझवायची किंवा कचरा टाकायचा हेही वैषम्यजनक आहे. त्याऐवजी वडाच्या झाडाभोवतालचा परिसर स्वच्छ ठेवणे, तिथे घाण होऊ न देणे हे पाहिले तर ते जास्त चांगले! वडाभोवती नुसते गोल गोल हिंडण्याला जर प्रदक्षिणा म्हणत असतील तर तसे करायला मला एरवीही जाम मजा येते. त्यासाठी वटपौर्णिमेचाच दिवस हवा असे नाही.
अर्थात नुसते नटून थटून हातात पूजेची थाळी घेऊन रस्त्याने मिरवत ''मी बाई पतिव्रता'' करत वटपूजेला जाणार्‍या ललनांनाही त्यांच्या त्यांच्या श्रध्देनुसार वटपूजा करण्याचा पूर्ण अधिकार आहे हेही मान्य आहे. (पण त्या पूजेसाठी अनेकदा वडाच्या फांद्यांची जी क्रूर काटछाट होते ती नको वाटते!) लहान असताना वडिलांनी वटवृक्षाचे माहात्म्य वर्णन करणारे काही सुंदर संस्कृत श्लोक शिकविले होते. पारच विसरले ते मी एव्हाना! ते आता परत धुंडाळायला हवेत.

परवा वटपौर्णिमेच्या आदल्या दिवशी आमच्या घराजवळ पूजेचे सामान विकणार्‍या हातगाड्यांची रांग लागली होती. आणि त्यांच्या भोवताली बायकांची हीऽ झुंबड!!! पुढील काळात पुरुषांनाही आपल्या पत्नीच्या आयुष्यासाठी ही पूजा करायला हरकत नाही!

आपल्या संस्कृतीला लोक नाव ठेवताना दिसली. धर्मावरुन वाद विवाद वाचले. वट सावित्री कसा बुरसटलेला सण आहे हे वाचले
हे कुठे म्हणे? असो.

संसृतीच्या आडुन नसते उद्योग करणार्‍यांना भर चौकात गोळ्या घालायला हव्यात
यात फांद्या तोडून पूजा करणार्‍या बायकांचाच नंबर लागायचा आधी!

विज्ञाननिष्ठ स्वरुप असो वा नसो. माणूस आणि निसर्ग कोणाचेही नुकसान न करता, त्रास न देता वैयक्तिक आनंदासाठी सण केले तर कुठं बिघडलं?

ते सर्वसमावेशक असलेच पाहिजेत असं कुठं आहे? "सात जन्म" इ. भाग सोडल्यास फक्त भावना लक्षात घ्यायची असेल तर उद्या कोणी जोडीदाराच्या दीर्घायुष्यासाठी वड पुजून किंवा न पुजता केला सण तर बाकीच्यांचे काय जाते? काय हो विकु? हा तर पूर्णपणे वैयक्तिक सण आहे. दिवाळीच्या पाडव्याला विवाहित बायांनी नवर्‍याकडून काही घेऊ नये मग, कारण नसलेल्यांना ते मिळत नाही म्हणून! असं प्रत्येक वेळी सर्वांना सामावून घ्यायचं म्हटलं तर नात्यांवर आधारीत सण करताच येणार नाहीत.

मेधा, वटपौर्णिमा नसली तरी तश्याच प्रकारचा 'करवा चौथ' आहेच की उत्तरेत.

हळदीकुंकवाचे एक वेळ म्हणता येईल की करणारीने विधवांना बोलावले नाही तर तो भेदभाव झाला. त्या सणात थेट नवर्‍याचा काही संबंध नाही. एकत्र येऊन थोडा वेळ गप्पा गोष्टी, खाणे पिणे यात घालवायचा तर नवरा असला नसला तरी फरक पडायला नको. त्याचे स्वरुप बदलायला लागलेही आहे. (जुन्या माबोतली चर्चा वाचा)

छाया देसाई, छान लिहिलंय.

>> परफेक्ट !!! मला येवढच म्हणायच होत
ओह.. अस होय... तुझ्या लेखावरून तर तसं काहिच वाटत नाही
लेखातून... आपल्या चालिरिती ही आपली 'संस्कृती' आणि त्यामागची 'पारंपरिक' कारणमिमांसा सध्याच्या काळात लागू होत नसली तरीही त्या (चालिरिती) आचरण्यासाठी (कुठलीतरी) वैज्ञानिक कारणं शोधून काढायला हवीत... असा एकंदर सूर (मला) वाटला. तुझा लेख objectively विचार करतो तर छायाची प्रतिक्रिया subjective आहे.

लालूच्या पोस्टला अनुमोदन.

घालायचाच असेल तर दोन्ही बाजूंकडून हवा तेव्हढा वितंडवाद घालता येतो हे वरच्या बर्‍याच पोस्ट्स्मधे दिसतेच

दिवाळीच्या पाडव्याला विवाहित बायांनी नवर्‍याकडून काही घेऊ नये मग, कारण नसलेल्यांना ते मिळत नाही म्हणून! >> तसंही ओवाळणी ही वरिष्ठांनी कनिष्ठांना घालायची गोष्ट -त्यामुळे घेऊच नये

<<संस्कृती म्हंटल की सारासार विचार न कराता हेटाळणी करणार्‍यान्नी विचार करावा, त्यांचे मुद्दे योग्य असतिल पण तो संस्कॄचीचा दोश नसुन संस्कृतीचा विपर्यास झाल्यामुळे झालेली गत आहे. आपली संस्कॄती ही खरीच थोर आहे, काही रिती कालबाह्य झाल्या आहेत त्या सोडून किंवा त्यात योग्य ते बदल करुन, आपल्या संस्कृतीचे जतन व्हावे ही इच्छ>>

आपल्या संकृतीतल्या खटकणार्‍या गोष्टींवर टीका करणारे तेवढे सारासार विचार न करता संपूर्ण संस्कृतीची हेटाळणी करतात हा निष्कर्श कोणत्या आधारावर काढला?
संस्कृतीतले तुम्हाला अपेक्षित असलेले `योग्य' ते बदल अशा लोकांमुळेच घडून आले आहेत.
बाकी काही झालं तरी सर्वदृष्ट्या आमचीच संस्कृती श्रेष्ठ असं म्हणणारेच सारासार विचार करत नाहीत असं वाटतं.

बाकी हा धागा सुरु करताना `वडाला दोरे गुंडाळणे आणि उपास करणं यात वावगं काय आहे' अशी असलेली तुमची भूमिका आता या गोष्टी कालबाह्य झाल्या आहेत इथवर बदललेली दिसते. अभिनंदन!

अन्कॅनी, नवर्‍याच्या दीर्घायुष्यासाठी ही कल्पना जोडीदाराच्या दीर्घायुष्यासाठी अशी फिरवलीत. यात सोयिस्करपणा नसावा अशी आशा आहे.

स्त्री जेव्हा नवर्‍याच्या दीर्घायुष्याची कामना करते, त्यासाठी व्रत ठेवते , तेव्हा तिला नुसतंच नवर्‍याचं दीर्घायुष्य अपेक्षित नसतं. त्यापेक्षा जास्त तिला स्वतःचं अहेवपणी मरण अपेक्षित असतं. अहेवपणी मरण आलेल्या स्त्रीचा मृतदेह नवरीसारखा सजवला जातो, तेच एखाद्या स्त्रीचा नवरा मेला, की त्याच्या अंत्यसंस्कारांबरोबरच तिचे सौभाग्यालंकार(?) उतरवायचे विधीही आज अगदी एकविसाव्या शतकात शिकलेल्या लोकांतही केले जातात.
स्त्री घरातल्या सर्वांच्या आरोग्याची कालजी दैनंदिन जीवनात वहातच असते, जोडीला व्रतवैकल्ये करून देवाला त्यासाठी साकडंही घालत असते. पण त्या स्त्रीच्या आरोग्याबद्दल घरातली किती लोक जागरुक असतात?

आपली संस्कृती टिकवायचा प्रयत्न करायला, दुसर्‍या संस्कृतींच्या आक्रमणाचे भय का दाखवायला लागते?

हिंदु धर्माच्या प्रथा आणि चालीरीती ह्या मुस्लीम धर्माच्या प्रथा पेक्षा नक्कीच स्त्री प्रधान आहेत. त्याच्या प्रथा वाईट आहेत, जाचक आहे,

होय. सती जाणे, केशवपन.. या परंपरा मुसल्मानांच्याच तर होत्या ! त्या इंग्रजानी कायदा करुन बंद पाडल्या..

"शास्त्र असे सांगते"
सणवार, व्रते, प्रथा, परंपरा या संदर्भात जाणून घेण्या साठी आवर्जून वाचावे असे हे एक पुस्तक आहे.

अजून एक या विषयाशी संबंधीत छान पुस्तक नुकतेच वाचले. मुख्य म्हणजे वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून आणि खेरीज नविन पिढीला या सर्वाबद्दल माहिती असावी व त्याचे बहुतांशी तर्कसुसंगत विवेचन या पुस्तकात आहे. शिवाय आपल्याकडील व पश्चिमेतील डॉक्टर, संशोधक ई. चे अनुभव व स्पष्टीकरण हेही असल्याने मंत्र, तंत्र, वगैरेकडे बघायचा सर्वसमावेशक दृष्टीकोन मिळतो असे वाटते. काही थोडे चमत्कार प्रसंग दिले आहेत पण ते "प्रार्थनेची शक्ती" या अनुशंगाने दिले आहेत.
तरी ईच्छुकांनी आवर्जून वाचावे:
"स्तोत्र मंत्रांचे विज्ञान (काल-आज-ऊद्या)"- प्रसाद प्रकाशन, पुणे

प्रस्तावनेत व शेवटी लेखक/प्रवचनकार लिहीतातः
या सर्व प्रवचन-लेखनामागचा उद्देश एव्हडाच आहे की, तरूण पिढीला ऋषिमुनींबद्दल, आपल्या प्राचीन संस्कृतीबदल आदर व अभिमान वाटावा व ज्या बुध्दिजीवी व तर्कवाद्यांना हे सर्व अर्थहीन, अंधश्रध्देचे, अवैज्ञानिक वाटते त्यांच्या दृष्टिकोनात थोडा तरी बदल व्हावा.

जाचक प्रथा या घराणे, पैसा, सत्ता असली की बदलतात.. राजघरान्यात काही का चालेना, सर्वसामान्य स्त्रीयांसाठी असनारी सतीची चाल इंग्रजांमुळेच बंद पडली, हे वास्तव आहे. लोकमत जर अनुकुल असते, तर स्पेशल कायदा करायची गरजच पडली नसती.

मी सद्यथितीतल्या चालिरितिंनाच संस्कृति मानतो.. जेंव्हा चालीरिती बदलतात तेंव्हा संस्कृती बदलते असं समजतो. त्यामुळे पुराणात 'स्त्री'चे गोडवे गायले असले तरी सध्या घरोघरी काय चालते ते मला महत्वाचे वाटते. आणि स्त्रीवर तिच्या जन्माच्या आधीपासून अन्याय करणारे बहूतेक लोक धार्मिक आणि चालिरिती पाळणारेच असतात! तशी आपली संस्कृती/धर्म विरोधाभासांनी ठासून भरलेली आहे. उदा. सर्व शक्तीशाली देवी आणि स्त्रियांची वागणूक. आता स्त्रीला योग्य वागणूक मिळावी म्हणून देवीचा दाखला देण्याएवढी लोकं अडाणी आहेत का? धर्म-संस्कॄतीचे references न देता एक माणुस म्हणून स्त्रीला समान कर्तव्य/अधिकार देणं सुशिक्षित लोकांनाही पटू नये?

माझ्यामते बहुतेक जण त्यांच्या कुवतीनुसार विचार करूनच चालीरिती पाळायच्या की नाही ते ठरवतात. बहुतांश जणांना जर वटसावित्रीचा सण ridiculous वाटत असेल तर त्यांनी काहिही विचार न करता हे मत बनवलय असं तू का मानतोस? उलट जुन्या चालीरिती अंधळेपणाने पाळणार्‍यांपेक्षा त्या त्यागणारे निदान थोडातरी विचार करतात... त्यामुळेच तुझे विचार दुटप्पी वाटतात. वडपैर्णीमेचे पूर्वीचे संदर्भ आता राहिले नाहीत हे तू मान्य करतोस असं वाटतय. पण एकिकडे वड/यम यांची टिंगल करणार्‍यांचा तुला राग येतो. मग वडाभोवती उगाच दोरे गुंडाळणार्‍यांचा का येत नाही? त्यांना थोडीच पर्यावरणाशी काही घेणंदेणं असतं? ते थोडीच तुझ्यासारखे 'विज्ञाननिष्ठ निरुपण' करतात. तरिही तुझा या प्रथेला विरोध दिसत नाही. त्यामुळे एकंदर काय, 'कुठल्या का' कारणासाठी जुन्या चालिरिती पाळण्यात तुला रस वाटतोय, असा सूर निघतो. जी लोकं अंधपणे पाळणार नाहीत त्यांच्यासाठी 'विज्ञाननिष्ठ निरुपण'!!!

आणि हे (so called) 'विज्ञाननिष्ठ निरुपण' चुकीच्या प्रथांचे देखिल होउ शकते. यावर तुला काय वाटत? (उदा. Eugenics: Eugenics is the "applied science or the bio-social movement which advocates the use of practices aimed at improving the genetic composition of a population," usually referring to human populations.)

कुठलाही सण आला की असला एक धागा निघतोच ! आता सरळ सणांच्याच नावाने पर्मनंट धागे करावेत, दरवेळी त्यातच लिहायचे... आगामी आकर्षण : नागपंचमी, हादगा, गणपती स्पेशल

शास्त्र असे सांगते आणि जास्त करुन स्तोत्रमंत्रांचे विज्ञान, ही दोनही पुस्तकं मला वाचायला खूप आवडली.

आपल्या चालीरितीचं आणि सणांच विज्ञाननिष्ठ निरुपण हे ह्या विभागाच प्रयोजन आहे.>> कशासाठी? काय प्रयोजन? आपल्या संस्कृतीमधल्या गोष्टी सायंटीफिक आहेतच, असल्याच पाहिजेत हा अट्टाहास कशाला? आणि ज्या शास्त्राच्या मदतीने किंवा कसोटीवर ही तपासणी चालली आहे ते शास्त्र तरी आपल्या संस्कॄतीचे प्रॉडक्ट आहे का? मग त्याच्या चौकटीतपण आमचेच खरे, आम्ही केंव्हापासूनचे शाणे हा सोस कशाला?

<<पण त्या स्त्रीच्या आरोग्याबद्दल घरातली किती लोक जागरुक असतात? >> हे जे काही बदल आपल्याला अपेक्षित आहेत हे तुम्ही कसे साध्य करणार आहात?>>
बदल घडायला सुरुवात झालीय. स्त्रीला तिचं अस्तित्व, आरोग्य आणि आयुष्य इतर कुणाच्याही इतकंच महत्त्वाचं हे पटायला लागून.

<<माझे आधीचे पोस्ट न वाचता हा तुम्ही तुमचा करुन घेतेलेला समज आहे. वडाला दोरे का गुंडाळावे हे समजुन घ्या आणि वडाला दोरे न गुंडाळता तेच कसं साध्य करता येईल ते बघा. >>बरं . मला नाही समजलं. सांगा वडाला दोर का गुंडाळले जायचे?
पर्यावरणरक्षणाचे प्रयत्न करताना त्याची गरज संस्कृतीरक्षणाऐवजी दैनंदिन जगण्याशी घातली तर /तरीही लोकांना पटेल.
<असे प्रश्न मांडले आहेत त्या लोकांनी काय चांगल करता येईल हे मांडलेल नाही, म्हणजे आम्हीही काही करत नाही तुम्ही ही काही करु नका.> हे कुठे दिसलं? मी आधीच म्हटलं की असे प्रश्न विचारणार्‍यांमुळेच समाजातल्या काही कुप्रथा नष्ट झाल्यात.
<प्रत्येक ठिकाणी स्त्रीयांनीच हे का कराव??> हो. मग त्याचं विज्ञाननिष्ट निरुपण करा की.

<<की त्याच्या अंत्यसंस्कारांबरोबरच तिचे सौभाग्यालंकार(?) उतरवायचे विधीही आज अगदी एकविसाव्या शतकात शिकलेल्या लोकांतही केले जातात.>> आता हे बदलायच म्हंटल तर पुर्ण संस्कृतीचे हेटाळाणी करुन उपयोग आहे का? ज्या वाईट चालीरिती आहेत आणि त्या आचरणात आणणार्‍याना त्या कशा वाईट आहेत हे समजवुन सांगणे गरजेच आहे. जे चांगल आहे ते करु आणि हे वाईट आहे त्याचा त्याग करू हे म्हणायला तुम्ही तयार नाही. सगळ्याच गोष्टींना चुक म्हणालात तर, "ही लोक चांगल असो किंवा वाईट असो ते वाईटच म्हणणार ह्यांना संस्कृती खुपते, का वाईट हे सांगत नाहीत, मग ह्यांच ऐकाच कशाल? आम्ही जे करतो आहोत तेच करत राहू" अस म्हंटलतर तुम्ही काय साध्य केलत?>>

हा निष्कर्श कुठून आला? एखादी गोष्ट पिढ्यानपिढ्या चालू आहे, ती कशाकरता याचा विचार एखादा माणूस करतो. जेव्हा पटेल असं उत्तर मिळत नाही, तेव्हाच ती सोडायचा विचार करतो. तेव्हा त्याला यात चांगलं काय याचं उत्तर मिळत नाही. तर 'मग आतापर्यंत चालत आलं ते काय उगाच? ऋषीमुनींनी सांगून ठेवलंय(?) म्हणजे त्यामागे काहीतरी कारण असेलच ना. असं उत्तर मिळतं. आपल्याला दिसलेली एखादी गोष्ट किंवा काही गोष्टी वाइट म्हणजे सगळी संस्कृतीच वाईट, द्या टाकून असं म्हणणारा माझ्या पाहण्यात नाही. तुम्ही मात्र ही विधानं विरोधकांच्या तोंडात कोंबताय.

<< काय चांगल काय वाईट ह्याची चर्चा ही करायला तुम्ही तयार नाही, बदल घडवुन आणणे तर दुरच.>> चर्चा होऊन बदल घडूनही आले. तुम्ही जरा उशिरा जागे झाला असाल. (नॉट लिटरली अँड नॉट अ‍ॅट ऑल पर्सनली)

<<आपली संस्कृती टिकवायचा प्रयत्न करायला, दुसर्‍या संस्कृतींच्या आक्रमणाचे भय का दाखवायला लागते? >> जर सत्य परिस्थीतीच तुम्हाला भय वाटत असेल तर डोळेझाक करुन ती बदलणार नाही. मी फक्त सत्य परिस्थीती सांगितली आणि त्याच तुम्हाला भय वाटलं यातच सगळ आलं.>>
अजिबात भय वाटत नाही. चांगलं असेल ते काळाच्या ओघात टिकेलच असा विश्वास आहे.तसं भय दाखवायचा प्रयत्न होतोय हे मात्र लक्षात येतंय.

बापरे कुठुन कुठे पोचली सगळी चर्चा?
असो. परवा सकाळमधे वाचल्याच स्मरणात आहे की कुठल्याश्या गावात काही पुरुषांनीही वटपौर्णिमा साजरी केली अगदी वडाच्या झाडाला दोरे गुंडाळुन वगैरे.
बाकी चांगली माहिती मिळतेय चालु राहु देत.