समाजकारण आणि इन्ट्रोव्हर्जन

काल सुशांत सिंग राजपूतच्या आत्महत्येने सिनेसृष्टी हादरली. ज्यांचा सिनेसृष्टीशी निकटचा संबंध नाही असा समाजही इतक्या तरुण, गुणी, यशस्वी आणि उमद्या कलाकाराच्या आत्महत्येने हळहळला. या सर्व प्रकरणाची न्यायालयीन चौकशी व्हावी याचे मागणी त्याच्या घरच्यांनी केली आहे. यावर अनेक प्रतिक्रिया उमटल्या. एका प्रशोंत्तरात श्री सद्गुरु जग्गी वासुदेव यांनी एकूण होणाऱ्या आत्महत्यांनी व्यापकता सांगितली,वर्षांला साधारण पणे  ८ लाख आत्महत्या होतात ही संख्या दहशतवाद, युद्ध (सीरियन युद्ध यासारखे अपवाद सोडता), खून यापेक्षा जास्त आहे. अनेक मानसशास्त्र तज्ञ, संशोधक, सामाजिक कार्यकर्ते, अध्यात्मिक कार्य करते या समस्येची उकल करतील. एक मत ज्याला धरून सामाजिक कार्य शक्य आहे ते लिहीत आहे. 

सुशांत सिंग राजपूत च्या एका भाषणात त्याने इन्ट्रोव्हर्ट असल्याचे सांगितले होते (त्या भाषणाच्या चित्रफितीची लिंक खाली दिली आहे), यावर प्रसिद्ध सिनेतारका कंगना राणावत हिने दिलेल्या प्रतीकियेत सुशांतचे कौतुकास्पद कामाची दखल घेतली गेली नाही कारण सिनेसृष्टीतील कोणत्याही बड्या असामीचा त्याला पाठिंबा नव्हता असा उल्लेख आहे (त्या भाषणाच्या चित्रफितीची लिंक खाली दिली आहे). हा सगळा सिनेसृष्टीतील नीतिमत्तेचा भाग थोडासा बाजूला ठेवून काही मूलभूत  प्रश्नांकडे पाहायला हवं. सर्व साधारणपणे सर्वच संस्कृतींमध्ये इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तीना दुय्यम वागणुकीला सामोरे जावे लागते यामध्ये एक्सट्रोव्हर्ट व्यक्ती इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तींच्या सत्कार्याचे श्रेय आपल्या अधिक चांगल्या समाजकुशलतेचा वापर करून हिसकावून घेणे, किंवा इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तींनी न केलेल्या चुकांचे खापर त्यांच्यामाथी फोडणे, त्यांचा मानसिक कोंडमारा करणे अशा प्रकारच्या प्रसंगांना सामोरे जावे लागते. याला काही प्रमाणात शास्त्रीय आधार आहे. त्यातून भारतासारख्या देशात जेथे संस्कृती व्यक्तीकिन्द्रित नसून समाज केंद्रित अधिक आहे तेथे इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्ती या समाज विरोधी मानल्या जातात. 

समाजात सर्व साधारणपणे बड्या असामींच्या आधाराने अनेक व्यक्ती यशस्वी होऊ शकतात. पूर्वापार चालत आलेले पुरुषांना एकत्र आणणारे  'व' - वाईन, वुमन, वेल्थ (झटपट मिळवलेली श्रीमंती ), व्हॅनिटी (आपला दबदबा तयार करणे वगैरे) आणि व्यसन  (दारू, सिगारेट काही नाही तर किमान चहा) यांच्या आधारावर अनेक व्यक्ती झटकन मोठे समाजगट तयार करतात ज्याचा सर्वसाधारण एक्सट्रोव्हर्ट व्यक्तींनाही त्रास होतो अशामध्ये इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्ती विशेषत्वाने भरडल्या जातात. अनेकदा असे एकत्र आलेले गट, काहीही विशेष सकारात्मक काम करत नाहीत, कोणीतरी षोडश वर्षीय मुलीच्या नैसर्गिक शृंगारिकस्वप्नांवर आपली वासनापूर्ती करून घेण्यासाठी एकत्र आलेला आंबट शौकीन समाज स्वच्छ भारत अभियान मध्ये स्वच्छता करायला किंवा ग्रीन इंडिया मध्ये वृक्षारोपण करायाला कधीही आल्याचे दिसत नाही.. परंतु त्यांच्या एकीमुळे हे मोठ्या समाजाला दाखवून देणे हे खूप अवघड काम होऊन बसते.. त्यातून 'दुनिया झुकतीही झुकाने वाला चाहिये|' किंवा 'आताच्या काळात यशस्वी होण्यासाठी काही तडजोडी कराव्याच लागतात (वाईन, वुमन वगैरे) ' अशी समाजघातकी तत्वज्ञाने समाजापुढे मोठ्या शहाणपणाच्या आवेशात मांडली जायला लागतात. दुर्दैवाने अशा प्रकारचे गट कुटुंबे, धार्मिक संस्था, व्यावसायिक क्षेत्र, कला क्षेत्र, राजकारण, या सर्व क्षेत्रात आहेत. 

प्रश्न असा आहे, कि या सामाजिक वास्तवातून मार्ग कसा काढायचा? याबाबतीत मी एका मानसरोग तज्ज्ञांना विचारले होते कि अशा प्रकारच्या समाजात दुय्यम वागणूक मिळणाऱ्या व्यक्तींसाठी (प्रामुख्याने इन्ट्रोव्हर्ट) काही आधारगट आहेत का? त्यावर त्यांनी मला अशा प्रकारचे आधारगट त्यांच्या माहितीत नसल्याचे सांगितले. अशी परिस्थिती मोठ्या शहरात असेल तर खेडोपाडी किती दारुण परिस्थिती असेल? अशा प्रकारचे सामाजगट तयार केले तरीही इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तींपर्यंत आम्ही पोहोचणार कसे? इन्ट्रोव्हर्ट व्यक्तींची नैसर्गिक मोठ्या समाज गटा पासून दूर राहण्याची वृत्ती आणि त्यांना समाजाशी जोडण्याची त्यांची स्वत:ची तसेच समाजाची गरज यामध्ये चांगला दुवा कसा निर्माण करता येईल? यावर विचार मंथन व्हायला हवे. 

संदर्भ :
१) https://www.facebook.com/brutindia/videos/904918413307536
२) https://www.facebook.com/427585124069776/videos/732840910821926