पिवळा अशोक

Submitted by ऋतुराज. on 12 August, 2019 - 09:06

अशोक

अशोक या वृक्षाबद्दल अनेकदा लोकांच्या मनात गोंधळ होतो.

खोटा अशोक

बहुतेक लोकांना माहित असलेला अशोक म्हणजे, खोटा अशोक किंवा आसुपालव / आसोपालव. घरासमोर, इमारतींच्या, शाळांच्या कुंपणाशेजारी ओळीने लावलेला दिसतो तो हा. जवळ जवळ ३० फुटापर्यंत उंच सरळसोट वाढतो. ह्याची रचना सूचिपर्णी वृक्षांप्रमाणे शंकूच्या आकाराची असते. परंतु ह्याच्या काही जाती इतर वृक्षांप्रमाने डेरेदार देखील वाढतात. पाने बरीचशी आंब्याच्या पानांसारखी, लांब पण पोपटी रंगाची, पानांच्या कडा नागमोडी (wavy margin).
Mast Tree.jpg
फोटो आंतरजालावरून साभार

ह्याची फुले फिक्कट पोपटी रंगाची व चांदणीच्या आकाराची असतात.ती पटकन दिसून येत नाहीत. दिसायला आकर्षक नसल्यामुळे काही प्रकारचे पतंग व वटवाघुळाद्वारे याचे परागीभवन होते. परागीभवन झाल्यावर हिरव्या रंगाची फळे घोसाने येतात. झाडाखाली जांभळाच्या बियाच्या आकाराच्या, तपकिरी रंगाच्या बिया पडलेल्या दिसतात.
याच शास्त्रीय नाव: Polyalthia longifolia, Polyalthia म्हणजे अनेक औषधी उपयोग असणारा व longifolia म्हणजे लांब पाने असणारा
इंग्रजी नाव: False Ashok , Mast Tree (याचे खोड जहाजाचे शीड बनविण्यासाठी वापरतात)
उपयोग:
हा प्रामुख्याने बागेत, इमारतींच्या, शाळांच्या कुंपणालागत किंवा रस्त्याशेजारी लावतात. तसेच ह्याची पाने तोरणात, हारात आंब्याच्या पानांऐवजी वापरतात. ह्याचे लाकूड खूप मजबूत असते. कुंपणात रांगेने लावलेल्या आसोपालवामुळे एक नैसर्गिक भिंत तयार होऊन ध्वनी व वायू प्रदूषण कमी होण्यास मदत होते. Tailed Jay व Common Jay या फुलपाखरांची आसोपालव ही खाद्य वनस्पती आहे.

अशोक, सीता अशोक
बराचसा दुर्लक्षित परंतु आयुर्वेदात, संस्कृत साहित्यात ज्याचं भरभरून वर्णन केलं आहे तो हा. खराअशोक.
A1(2).jpg
हा अशोक अनेक नावांनी ओळखला जातो. अशोक (अ शोक), रक्ताशोक, वञ्जुल, नारीपाद्स्पर्श, रक्तपल्लव, ताम्रपल्लव, सुवर्णाशोक वगैरे. शास्त्रीय नाव Saraca asoca, Saraka indica . याची कोवळी पाने तपकिरी लाल रंगाची असतात. पाने संयुक्त, तीन ते सहा पर्णिकांच्या जोड्या. ग्रीष्म ऋतूत मार्च ते मे महिन्यात हा फुलतो. याला चार पाकळ्यांची , पिवळसर फुले गुच्छात येतात. हळूहळू ती केशरी आणि मग लालबुंद होतात.असा बहरलेला अशोक वृक्ष पाहणे हि एक पर्वणीच असते.
A2.jpg
कालिदासाने या वृक्षाचे वर्णन आपल्या ऋतुसंहार काव्यात फार सुंदर केले आहे

आमूलतो विद्रुमरागताम्रं सपल्लवं पुष्पचयं दधानः
आरंभापासून पोवळ्यासारखा तांबडा रंग असणारे फुलांचे झुपके असणारा भरपूर पाने असलेला

अशोकनिर्भर्स्तितपद्मरागम्, आकृष्टहेमद्युतिकर्णिकारं
मुक्ताकलापीकृतसिन्धुवारं वसन्तपुष्पाभरणं वहन्ती I I

कुमारसंभवातील या श्लोकात पार्वतीने वसंतात फुलणाऱ्या फुलांची आभूषणे धारण केली होती याचे वर्णन आहे. त्यात अशोकाची फुले हि माणकांपेक्षाही शोभून दिसत होती असे वर्णन केले आहे.
A3.jpg
ह्याच्या फुलण्याबाबत अशी एक कवीकल्पना आहे कि, सुंदर स्त्रीच्या लत्ताप्रहाराने हा फुलतो.
बौद्ध धर्मात देखील अशोकाला पवित्र मानतात.

उपयोग
अशोकाच्या सालीचे अनेक औषधी गुणधर्म आहेत. अशोकापासून बनविलेले अशोकारिष्ट स्रियांच्या अनेक तक्रारींवर गुणकारी औषध आहे.
बागेत हमखास असावा असा हा वृक्ष आहे परंतु खंत ही आहे कि हा आता दुर्मिळ झाला आहे.
AU.jpg
सदर वृक्ष जिजामाता उद्यानातील आहे. ह्याच्या बाजूलाच आपली लाडकी उर्वशी फुललेली आहे.
आहे.
हे पाहून माझ्या मनात दोन गोष्टी आल्या
१. कदाचित उर्वशीने अशोकला लाथ मारली असेल आणि तो फुलला असेल (साक्षात अप्सराच ती!)
२.कालिदास इथे असता तर त्याला हे दोघे एकत्र पाहून अशोकोर्वशिय सुचले असते

पिवळा अशोक
मूळचा भारतीय नसलेला पण सीता अशोकाचा भाऊ म्हणजे पिवळा अशोक. भारतात तसा अभावानेच आढळणारा.
मलेशिया म्यानमार थायलंड येथील सुंदर स्थानिक वृक्ष. ह्याची पाने आणि फुले अगदी आपल्या सीता अशोकासारखी, फुलांचा रंग फक्त रंग पिवळाधम्मक.
या फुलांना एक मंद सुवास असतो. असाच फुललेला पिवळा अशोक पाहण्याचा योग् आला तो लालबाग वनस्पती उद्यान, बंगरूळ येथे.

AT 1.jpg
पिवळा अशोक
.
AT 2.jpg
.
AT3.jpg
.
AT4.jpg
.
AT5.jpg
.
AT6.jpg

शब्दखुणा: 
Groups audience: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

छान लेख!
अशोक पहिल्यांदा पाहिला. डवरलेल्या अशोकाचे फोटो पाहताना मन भरून
आले तर प्रत्यक्ष पहाताना किती आनंद झाला असेल! या फुलांना सुवास असतो का?
जिजामाता उद्यानात कित्येकवेळा गेले असेन,पण झाडांकडे पहाताना कुतूहल नव्हते.छान वाटायचे इतकेच.

पिवळा अशोक प्रथमच पाहिला. सुंदर फोटो.

अशी एक कवीकल्पना आहे कि, सुंदर स्त्रीच्या लत्ताप्रहाराने हा फुलतो. >>> ही कल्पना मात्र अत्यंत हास्यास्पद आणि हीन वाटली.

आहा!! काय सुंदर फुललाय!! उर्वशीच कशाला, कोणीही प्रेमात पडेल Happy
@ देवकी, मंद सुवास असतो. आणि चिकटपणा असतो खोडावरआणि फुलांवर. मुंगळे भरपूर असतात झाडावर.
@ माधव, यात काय हो हास्यास्पद आणि हीन? पण असो Happy उत्तराची अपेक्षा नाही.

सुंदर स्त्रीच्या लत्ताप्रहाराने हा फुलतो. >>> ही कल्पना मात्र अत्यंत हास्यास्पद आणि हीन वाटली.>>>>> दारूड्याने ,लाथ मारावी तशी नसेल हो कवीला अभिप्रेत.रमणीच्या नाजूक पदस्पर्शाने/लत्ताप्रहाराने अंगभर शिरशिरी यावी तसा हा अशोक फुलांनी डवरला आहे.
ऋतुराज., अशोकवृक्ष सुरंगीच्या कुळातला आहे का? खोडातूनच फुले उमलली आहेत.
चिकटपणा असतो खोडावरआणि फुलांवर. मुंगळे भरपूर असतात >>>>>> यावरूनही विचारत आहे.

@ देवकी,
सुरंगी वेगळ्या कुळातली... कोकमाच्या (Clusiaceae)
अशोक (सीता अशोक आणि पिवळा अशोक) आपल्या गुलमोहर कुळातला (Leguminaceae)

ह्याच्या फुलण्याबाबत अशी एक कवीकल्पना आहे कि, सुंदर स्त्रीच्या लत्ताप्रहाराने हा फुलतो>>>>>मी ते षोडशी कुमारिकेच्या प्रहाराने चांगला वाढतो असं वाचलंय. संध्याकाळी पुस्तकातील ते पान सापडलं तर चिकटवतो इथं कारण त्यात अजूनही छान माहिती आहे यावर बहुतेक

@ जिद्दु , जरूर.
निरनिराळी फुलांच्या फुलण्याच्या कविसंकेतांवर एक सुभाषित आहे मी ते टाकीन शोधून.

छान फोटो आणि माहिती. पिवळा अशोक पहिल्यांदाच पाहिला. असेच वेगवेगळ्या वृक्षांची माहिती देणारे लेख लिहाल अशी अपेक्षा आहे .

मस्त फोटो!
> अशोक (सीता अशोक आणि पिवळा अशोक) आपल्या गुलमोहर कुळातला (Leguminaceae) > हां तरीच सीता अशोकची फुलं पाहून वाटलेलं की ही तर गुलमोहरसारखी दिसतायत.

सुंदर प्रचि आणि माहिती!
एक्झोरा नावाचं झुडूप असतं त्याचीही फुलं अशीच दिसतात. आम्ही लहानपणी त्यालाच अशोक म्हणायचो. छान झुबके येतात.

मस्त लेख. पहिला सरळसोट वाढणारा अशोक किती इग्नोर केला जातो ना.
हो सीताअशोकाचे झाड जिजामाता उद्यानात आहे.
पिवळा अशोक अजिबात माहिती नव्हता धन्यवाद. खूपच सुंदर फुले आहेत त्याची.

फोटो जबरदस्त. कित्ती नाजूक आणि सुरेख फुलं. लेखही छान.

खोट्या अशोकलापण फुलं येतात का, मी कधीच बघितली नाही, सोसायटीत आणि आजुबाजुच्या सोसायटीत पण बरेच आहेत.

सगळ्यांचे धन्यवाद!!
अंजू ताई, हो खोट्या अशोकाची फुले फिक्कट हिरवी असतात, अगदी अनाकर्षक. पटकन दिसून येत नाहीत.

खोट्या अशोकाची फुले फिक्कट हिरवी असतात, अगदी अनाकर्षक. पटकन दिसून येत नाहीत.>>>>>>>आमच्या सोसायटीतल्या ७ही अशोकाच्या झाडांना ही फुले लागलेली इतक्या वर्षांत कळली नाहीत. मागच्या वर्षी फळे दिसून आली.छोट्या जांभळाच्या आकाराची आणि रंगाची.

सगळ्यांचे धन्यवाद!!
धन्यवाद माधव
फारच छान आहे फोटो. या बिया रुजवायला जरा अवघड. जास्त दिवसांनी रुजत नाहीत असा स्वानुभव.

Pages