मुंग्या साखरेचे दाणे फेकून का मारत नाहीत? भाग १/३ (आकारमानाने पडणारे फरक)

Submitted by शंतनू on 9 December, 2018 - 06:47

पूर्वपीठिका
सध्या मी राहतो तिथे उन्हाळा चालू आहे. दक्षिण गोलार्धात असल्यामुळे इथले ऋतू आपल्यापेक्षा उलटे चालतात. त्यामुळे सध्या जिकडे तिकडे भसाभस मुंग्या अन्नाच्या शोधार्थ बाहेर पडत आहेत. लहान असताना उन्हाळ्याच्या सुट्टीत ह्या मुंग्यांची मजा बघत बसणे हा एक आवडता छंद झाला होता. घरात कुठे मुंग्या लागल्या असतील तर त्यांची रांग बघत बघत मूळ स्रोत शोधायचा प्रयत्न करणे, रांगेच्या मध्येच बोटाने पुसून त्यांची रांग अस्ताव्यस्त करणे, मुंग्यांच्या भोवती पाणी शिंपडून त्याचं वर्तुळ करणे आणि मुंग्यांना हा भवसागर पार करून जाता येतं का ते पाहणे - असले अनेक उद्योग तेव्हा केलेत! अन्नाची तजवीज म्हणून मुंग्या डोक्यावर साखरेचे कण घेऊन जाताना पाहिलं आहे. त्यांना एकमेकीशी भांडताना सुद्धा पाहिलं आहे. पण कधीतरी प्रश्न पडायचा की ह्या एकमेकींना साखर फेकून का मारत नाहीत?

तसा तेव्हा फार काही सखोल विचार केला नव्हता! तसं कधी वाघ - सिंह वगैरे मंडळी पण एकमेकांना काही फेकून मारत असल्याचं ऐकलं नाहीये. पण मुळात त्यांना हाताने (किंवा पायाने) काही जड वस्तू अशी उचलतानाच पाहिलेलं नाहिये, त्यामुळे फेकायचा प्रश्नच नाहिये. मुंग्या मात्र त्यांच्या स्वतःच्या वजनापेक्षा जास्त वजनाचा साखरेचा कण लीलया उचलतात, त्यामुळे त्यांच्याकडे हे पोटेन्शियल असलं पाहिजे, असं कधीतरी डोक्यात चमकून गेलं असेल. नंतर इंजीनियरिंग करत असताना हा विचार पुन्हा चालू झाला आणि थोडंफार वाचन केल्यावर काही उत्तरं सापडत गेली. त्या उत्तराचा प्रवास मी इथे ३ भागांमध्ये देत आहे. पैकी पहिला भाग हा लहान आणि मोठे जीव ह्यात काही आकारामुळे फरक असतो का, ह्या मूळ प्रश्नाशी निगडित आहे. त्यातल्या काही गमती जमतींमधून कळलेल्या आणखी काही गोष्टी भाग २ मध्ये आणि ह्या दोन्हींमधून कळलेल्या विज्ञानाचा परिपाक म्हणून कळालेले उत्तर शेवटच्या भागात आहे.

तर भाग १ चे नाव आहे, 'अणुपासोनी ब्रह्मांडा एवढा होत जातसे'
हा लेख २०१५-१६ मध्ये महाराष्ट्रातील काही शाळांमध्ये एका वाचन-प्रकल्पाचा भाग म्हणून वापरण्यात आला आहे

आपल्याकडे बऱ्याच बर्षांपासून दूरदर्शनवर पौराणिक मालिकांची चलती आहे. पूर्वी कथा-कीर्तनामधून ऐकल्या जाणाऱ्या पौराणिक गोष्टी आपल्याला मालिका स्वरुपात पाहण्याचे एक भलते वेड आहे. आता नवीन मालिकांमध्ये तर लोकांची बदलती आवड पाहून गोष्टींना 'सांस-बहु' मालिकांप्रमाणे रूप आणले आहे. कोणीतरी अप्सरा कोणावर तरी डूख काय धरून असते, मूळच्या गोष्टी बदलून एखाद्या पात्राला दुसऱ्याच्या थोबाडीत मारायला लावतात आणि ती थोबाडीत तीनदा दाखवतात, त्या नंतर सगळे ऋषी, गंधर्व, देव, अप्सरा, राजे, राण्या, दानव यांचे चेहरे दाखवण्यात उरलेला भाग संपून जातो म्हणे! असो. ह्या पौराणिक मालिका पाहून मनात येणाऱ्या काही मजेशीर प्रश्नांची जंत्री आता बर्‍याच ठिकाणी पहायला मिळत असेल, त्यामुळे मी फक्त काही विषयानुरूप मुद्दे घेतो.

मी लहानपणी पाहिलेली पहिली पौराणिक मालिका म्हणजे रामानंद सागर याचं 'रामायण'. त्यानंतर अनेक मालिका पहिल्या. त्यात हनुमान आणि इतर काही व्यक्ती ह्या ऑटोमॅटिक लहानाच्या मोठ्या होतात, पुन्हा लहान होतात. मला बऱ्याच वेळेला प्रश्न पडतो, यांच्या शरीराबरोबर यांचे कपडे, अंगावरचे दागिने हे सगळे कसे काय मोठे होतात? मग वाटलं की ह्यांना स्वतःला लहान-मोठं होण्याची सिद्धी प्राप्त झाली असेल तर त्यांच्याकडे आपल्या जवळच्या वस्तू पण पाहिजे तशा लहान-मोठ्या करण्याची सिद्धी असणं फार काही अवघड नसावं. कुंभकर्णासारख्या व्यक्ती तर थेट मोठ्याच दाखवलेल्या असतात. परंतु त्यांचा आकार सोडला तर बाकी ते लहान माणसांप्रमाणेच दिसतात. पण सृष्टीमध्ये लहान आणि मोठे प्राणी कधीच एकमेकांसारखे दिसत नाहीत! असो. समजा आपण कधी (चुकून माकून) तपश्चर्या वगैरे केली आणि (परत चुकून) कुणी देव प्रसन्न झाला आणि आपण 'पाहिजे तसे लहान-मोठे होण्याची' सिद्धी मागितली, तर त्या बरोबर आठवणीने 'सोबतचे कपडे आणि अंगावरच्या accessories सुद्धा शरीरासोबत लहान-मोठ करण्याच' Combo-Package मागायला हवं. जर ते विसरलो तर आपण लहानाचे मोठे होताना भलतीच पंचाईत होईल!

Waking_up_Kumbhakarna.jpg

मग अशी पंचाईत आणखी कोणकोणत्या बाबतीत होईल, आणि मग हा वर मागताना आणखी कोणत्या गोष्टी डोक्यात ठेवाव्या लागतील याचा विचार सुरु झाला. इंजिनियरिंगच्या वेळेला सेन्जल आणि बोल्स यांनी लिहिलेलं 'Thermodynamics' चं पुस्तक वाचताना आणखीन मजेशीर गोष्टी कळल्या. प्रत्येक मनुष्याचं शरीर कायम वातावरणात ऊर्जा फेकत असतं. आपण खाल्लेलं अन्न, त्यामुळे चालणाऱ्या चयापचय क्रिया, हाडांची वाढ, स्नायू-घडण, हृदयाचं कार्य, मेंदूचं कार्य अश्या कितीतरी गोष्टींसाठी ऊर्जेची गरज असते. आपण अन्न आणि इतर स्वरुपात आत घेतलेल्या ऊर्जेतून (energy) काही भाग 'कार्य' करण्यासाठी (Work - as per physics) वापरला जातो आणि इतर भाग बहुतांशी उष्णतेच्या (heat) स्वरुपात बाहेर फेकला जातो. मग ही बाहेर फेकलेली ऊर्जा किती असते? पुस्तकात लिहिल्याप्रमाणे साधारणपणे स्वस्थ बसलेला निरोगी तरुण ८० Watts एवढी शक्ती बाहेर टाकत असतो. जर तोच मनुष्य अति-जोरकसपणे कुठले शारीरिक श्रम करत असेल तर ती शक्ती अंदाजे ८०० Watts एवढी सुद्धा असू शकते. आता ह्या Watts मधल्या आकड्यांचा अर्थ कसा लावायचा? तर हे उदाहरण पहा - समजा आपल्याकडे २ एकसारख्या खोल्या आहेत, ज्या सर्व बाजूंनी बंद आहेत. त्या खोलीच्या भिंतींमधून उष्णता आत किंवा बाहेर जायला कोणताही वाव नाही. आता एका खोलीत मी रूम हिटर (*१) ठेवला - जो साधारण १ Kilo Watt (=1000 Watt) क्षमतेचा असतो (म्हणजे तो दर सेकंदाला १ Kilo Joule एवढी ऊर्जा बाहेर टाकत असतो. Watt हे शक्तीचे परिमाण आहे तर Joule हे उर्जेचे. शक्ती = ऊर्जा/वेळ. Watt = Joule/Second), आणि दुसऱ्या खोलीत दोन माणसांना अतिशय श्रम पडतील असे काहीतरी काम दिले, तर काय होईल? पहिल्या खोलीच्या आतली ऊर्जा सेकंदाला १००० जूल एवढ्या गतीने वाढेल तर दुसऱ्या खोलीतली ऊर्जा सेकंदाला (८००+८००=) १६०० जूल या गतीने वाढेल. मग दुसरी खोली रूम हिटरवाल्या खोलीपेक्षा जास्त लवकर गरम होईल (*२).

तुम्ही म्हणाल की हे सगळं ठीक आहे, पण त्या तपश्चर्या आणि वरप्राप्तीचं काय झालं? सांगतो. एखाद्या प्राण्याच्या अंगात किती उष्णता निर्माण होईल हे तो नेहमी किती अन्न आणि प्राणवायू आत घेतो त्यावर ठरतं. लहान प्राणी कमी अन्न/वायू खातात आणि कमी उष्णता निर्माण करतात. मोठे प्राणी जास्त अन्न खातात आणि जास्त उष्णता निर्माण करतात. जास्त उष्णता बाहेर टाकता यावी यासाठी प्राण्याच्या शरीराचं पृष्ठफळ (surface area) जास्त हवं. मोठ्या प्राण्याचं क्षेत्रफळ जास्त असतंच, पण ते किती प्रमाणामध्ये जास्त असतं, आणि उष्णता किती प्रमाणामध्ये जास्त असते? दोन्हीचं प्रमाण सारखं असलं तर ठीक नाही तर त्या मोठ्या प्राण्याला ताप तरी येईल किंवा अंग गार तरी पडेल. मग हे प्रमाण आपल्याला अंदाजे मोजता येईल का? घरबसल्या?

मोजण्याच्या सोयीसाठी आपण एक असा प्राणी घेऊ ज्याचा आकार एका घन ठोकळ्यासारखा आहे. (मी खरं तर 'घनासारखा' असं म्हणणार होतो, पण त्यावरून काहींना एका मराठी मालिकेमधला ठोकळा नट 'घना' आठवला असता!). या प्राण्याचं नाव सोयीखातर आपण घना ठेऊ. (*३) तर हा घना १०x१०x१० आकाराचा आहे बर का. म्हणजे त्याचं घनफळ १००० इतकं आहे. आणि त्याचं पृष्ठफळ, म्हणजे १०x१० चं क्षेत्रफळ असलेल्या ६ बाजू, म्हणजे (१०x१०x६=) ६०० इतकं आहे. आता या घनाने एकदा घोर तपश्चर्या केली. अगदी एका बिंदूवर उभं राहून. देव प्रसन्न झाला आणि म्हणाला वर माग. घनाने मागितलं की 'मला पाहिजे तेव्हा मोठं होण्याची शक्ती दे'. देव म्हणाला, 'ठीक, पण या मोठं होण्यावर काहीतरी लिमिट पाहिजे. तुला किती आकारापर्यंत मोठं व्हायचं आहे?' घनाने विचार केला आणि म्हणाला - 'फार नको, माझ्या सर्व मिती (लांबी, रुंदी आणि उंची) दुप्पट होतील इतपत मोठं होता आलं तरी खूप झालं.' देव म्हणाला 'तथास्तु!' आता खरंच ती शक्ती मिळाली आहे का हे कळावं म्हणून घनाने मंत्राचा प्रयोग करून पहिला. खाली आकृती मध्ये मंत्र म्हणण्यापूर्वीचा घना आणि मंत्र म्हणल्यानंतरचा घना दाखवला आहे.

expansion_cube.jpg

वरील आकृतीत पाहिल्यावर हे लक्षात येईल की घनाची प्रत्येक मिती (लांबी, रुंदी आणि उंची) दुप्पट झाल्यामुळे त्याचा आकार किंवा त्याचं घनफळ आता (२०x२०x२०=) ८०००, अर्थात छोट्याच्या ८ पट झालं आहे. म्हणजे लहान घनाच्या आकाराचे ८ घना एकमेकांना चिकटून बसवले तर मोठा घना तयार होईल. आता आपण असं समजू की लहान घना पूर्वी १ किलो अन्न खात होता. आता मंत्राच्या चमत्काराने त्याचं शरीर ८ पट मोठं झालं तर शरीराची अन्नाची गरज देखील ८ पटीने वाढेल. मग शरीरातले इतर अवयव देखील ८ पटीने मोठे झाल्यामुळे त्यांच्या कार्यामुळे ऊर्जा देखील ८ पट खर्च होईल आणि बाहेर टाकली गेलेली उष्णता ही लहान घनापेक्षा ८ पट असेल. मग ही ऊर्जा हवेत टाकण्यासाठी शरीराचं हवेच्या संपर्कातलं पृष्ठफळ हे देखील ८ पट हवं म्हणजे शरीराचं तापमान आधीच्या इतकेच कायम राहील. पण घनाच्या शरीराचं पृष्ठफळ तेवढं वाढलं आहे का? पाहूया.

आकृती मध्ये पाहिल्यास मोठ्या घनाच्या सर्व बाजू २० बाय २० च्या आकाराच्या आहेत. एका बाजूचं क्षेत्रफळ ४००, अश्या ६ बाजू असल्यामुळे एकूण पृष्ठफळ (४००x६=) २४०० इतकं आहे. त्यामुळे मोठ्या आणि छोट्या घनाच्या पृष्ठफळांचा भागाकार केला तर मोठ्या घनाचं पृष्ठफळ छोट्याच्या (२४००/६००=) ४ पट झालं आहे. जर उष्णतेचं प्रमाण ८ पट, पण ती उष्णता बाहेर टाकायला त्वचेचं आवरण फक्त ४ पट असेल तर काय होईल? जास्तीची उष्णता शरीराबाहेर टाकली जाणार नाही. म्हणजे शरीराच्या आत उष्णता वाढत जाऊन शरीराचं तापमान वाढेल, वाढत राहील. म्हणजे लक्षात आलं का? वर मागताना किती विचार करून मागावा लागतो ते? उगाच नाही १२-१२ वर्ष तपश्चर्या करत! एका पौराणिक मालिकेपासून सुरु झालेला एक छोटासा विचार अणुपासोनी ब्रह्मांडा एवढा कसा होत गेला कळलच नाही.

बर ते असो. आता आपल्या मनात असा प्रश्न सहज येईल, की मोठ्या आकाराच्या प्राण्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात खाद्य, ऊर्जा संक्रमण आणि उष्णता उत्सर्जन (उष्णता बाहेर टाकणे) होत असेल तर वरील नियमाप्रमाणे मोठ्या प्राण्यांना एवढी उष्णता बाहेर टाकण्याचा मोठाच प्रश्न निर्माण होत असेल. मग ते जिवंत कसे राहतात? तसंच लहान प्राण्यांना छोटीशी ऊर्जा शरीराबाहेर जाऊ कशी नाही द्यायची हा देखील प्रश्न पडत असेल. मग निसर्गानेच ह्या प्रश्नाचा विचार करून लहान आणि मोठ्या प्राण्यांमध्ये आकारानुरूप काही वेगळेपण केलं आहे का? त्याचा ते कसा उपयोग करतात? इतक्या विविध आकारांचे प्राणी कोणत्या कारणांमुळे तग धरू शकतात? पाहूया पुढच्या भागात.

- शंतनु

तळटीपा:-

*१ - रूम हिटर साठी मराठीत 'तापदायक यंत्र' असा शब्द वापरायचा मोह मी इथे आवरला आहे.

*२ - मुंबईत असताना एकदा बसमध्ये शेजारच्या खिडकीत बसलेल्या माणसाने खिडकी बंद केली आणि मला हवा हवी होती. तो ऐकेना तेव्हा मी त्याला म्हणलं की 'हे पहा, बस मध्ये आत्ता साधारण ४० माणसं आहेत. सर्व जण ८० Watts एवढी उष्णता बाहेर टाकत आहेत असं पकडलं तर बसमध्ये एकूण ३२०० Watts एवढी उष्णता निर्माण होते आहे. जणू ३ रूम हिटरच्या आत आपण बसलो आहोत.' तेव्हा त्याने अश्या काही रागाने कटाक्ष टाकला की त्याने खिडकी उघडली तर मला त्यातून बाहेर टाकण्यासाठीच तो उघडेल असं वाटलं. सांगायचा उद्देश असा की या माहितीचा उपयोग वाट्टेल तिथे करू नये.

*३ - मालिकेतील व्यक्ती आणि घटना त्यांनी सांगितल्याप्रमाणे काल्पनिक असल्यामुळे नाम-साधर्म्य हा त्यांनी निव्वळ योगायोग समजावा.

*४ - पहिले कुंभकर्णाचे चित्र विकीपिडियाच्या सौजन्याने

विषय: 
Groups audience: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

मस्तच!!
उष्ण रक्ताचे प्राणी आणि थंड रक्ताचे प्राणी याबद्दल आहे का हे? कुत्रे ऊठसूट जीभ बाहेर काढून धापा टाकत असतात ते उष्णता बाहेर टाकण्यासाठीच ना?

तुम्ही किती छान आणि सोप्याप्रकारे सगळे मुद्दे समजावुन सांगता आहात Happy लिखाणाची आणि समजावण्याची पद्धत फार आवडली. पुभाप्र.

छान लेख.
'तापदायक यंत्र' >> Happy विनोद समजला. पण हा मोहाचा प्रश्न नाही Happy A heater is a piece of equipment or a machine which is used to raise the temperature of something, especially of the air inside a room or a car. इथे तापमान वाढणे अशी व्याख्या आहे तेव्हा तापवर्धक, ऊष्मावर्धक इ प्रतिशब्द चालतील.
"मेनटेन होईल" हे वाक्य नारळीभातात करवंटीचा तुकडा दाताखाली यावा इतकं खटकलं. - "हे देखील ८ पट हवं म्हणजे शरीराचं तापमान पूर्वीइतकंच कायम राहिल" असा काहीसा बदल हवा. माबोकर अजून पर्याय सुचवतील.

अरे मस्त लिहिलंयस. मजा आली वाचताना.
प्रश्न सोडवताना त्यातील उत्तरापर्यंत पोहीचण्याची विचारप्रक्रिया कशी असते/ असावी याचा वस्तुपाठ आहे हा. (हुश्श! पूर्ण मराठी वाक्य लिहिलं) Proud

मस्त लिहीले आहे. सोप्या शब्दांत सहज समजण्यासारखे. एका बिंदूवर उभे राहून तप:श्चर्या वगैरे संदर्भ मजेदार आहेत

येउ दे पुढचा भाग लगेच.

वावे, तुमचा अंदाज काही प्रमाणात बरोबर आहे, पण पूर्ण नाही. थंड रक्त - गरम रक्त हा एक वेगळा विषय आहे. इथे प्राण्यांच्या आकारामुळे वेगवेगळ्या यांत्रिक गोष्टिंमध्ये (शरीर हे एक यंत्र समजले तर) काय फरक पडतो, त्यात शरीराचे तापमान कायम ठेवणे - हे एक उदाहरण मात्र आहे. पुढ्च्या भागात अजून उदाहरणे येतील.

सीमंतिनी, तुम्ही घेतलेला आक्षेप मान्य आहे. मेनटेन - हा शब्द बदलून तुम्ही सुचवल्याप्रमाणे सोप्या मराठी शब्दात आता लिहिले आहे. रूम हीटर साठी मराठी पर्यायी शब्द तूर्तास टाळतो आहे, त्याबद्दल क्षमस्व.

बाकी मानव, डूडायडू, अमितव (वस्तुपाठ वगैरे! आवरा!!! Happy ) आणि फारएण्ड यांचे आभार!

छानच लिहले आहे! अगदी उत्कंठावर्धक असे! Happy
आणि आपली समजावण्याची हातोटी उत्तम!
पुढील भागाच्या प्रतिक्षेत!

हाहाहाहा! गझल काय अरे!! मी या विषयावर गझल वगैरे लिहिली तर मात्र मुंग्या नक्कीच मला काहीतरी फेकून मारतील Lol Lol

थोडा गोंधळ होतोय वाचताना माझा.

>> मुंग्या साखरेचे दाणे फेकून का मारत नाहीत?

"फेकून मारणे" हे कौशल्य (इतर अनेक कौशल्याप्रमाणे) मानवजातीमध्ये उत्क्रांतीच्या टप्प्यांमध्ये विकसित होत गेले आहे आणि ते अन्न मिळवण्याच्या प्रयत्नांतून विकसित झालेले आहे. आणि फेकण्याच्या बाबतीत सर्व प्रजातींमध्ये मानव सर्वात अग्रेसर आहे असे एक संशोधन सांगते. तथापि फेकण्याचे कौशल्य (अन्न मिळवण्यासाठी तसेच शत्रूंपासून बचाव व्हावा म्हणून) मानवाप्रमाणे इतर अनेक सजीवांमध्ये कमीजास्त प्रमाणात उत्क्रांत झालेले आहे. (हे लिहित असतानात "साळींदर पाठलाग करणाऱ्या प्राण्यास अंगावरील काटे फेकून ठार मारते" असा एक गैरसमज आपल्याकडे पसरला आहे ते आठवले). तात्पर्य: फेकून मारण्याच्या कौशल्याचा संबंध हा सजीवाच्या शरीरात निर्माण होणाऱ्या उर्जेच्या प्रमाणापेक्षा त्याच्या उत्क्रांतीशी अधिक निगडीत आहे.

>> मुंग्या मात्र त्यांच्या स्वतःच्या वजनापेक्षा जास्त वजनाचा साखरेचा कण लीलया उचलतात

हे मात्र नक्कीच सजीवांच्या शरीरात निर्माण होणाऱ्या ऊर्जेशी संबंधित आहे. ज्यावर पुढे आपण धाग्यात विवेचनाला सुरवात केली आहे. बहुधा आपणास "मुंग्या त्यांच्या स्वतःच्या वजनापेक्षा जास्त वजनाचा साखरेचा कण कसा उचू शकतात?" या प्रश्नाच्या उत्तरावर विवेचन करायचे आहे असे वाटते. चूभूद्याघ्या.

तुम्ही जर शिक्षक नसाल तर , तुमचं चुकतय... जग एका चांगल्या शिक्षकाला मुकतय.
असे शिक्षक आम्हाला शाळेत मिळते तर आम्हीही कोणी तज्ञ झालो असतो !

अतुल डी. पाटील, प्रतिसादाबद्दल आभार.

"फेकून मारणे" हे कौशल्य (इतर अनेक कौशल्याप्रमाणे) मानवजातीमध्ये उत्क्रांतीच्या टप्प्यांमध्ये विकसित होत गेले आहे >> बरोबर आहे. पण इथे या गोष्टीकडे बघण्याच माझा दृष्टिकोन वेगळा आहे. 'फेकून मारण्याची क्षमता' माणसाकडे आहे, म्हणजे नक्की काय आहे? मानवी शरीरात कोणते यांत्रिक बदल झाले आहेत (उत्क्रांतीमुळे?) की ज्यायोगे मानव फेकून मारू शकतो? ह्या यांत्रिक गोष्टींचा अभ्यास मी मांडतो आहे. उत्क्रांतीशास्त्राच्या दृष्टीने 'मुंग्या फेकून का मारत नाहीत' या प्रश्नाचे उत्तर 'कारण त्यांच्यात फेकून मारणे विकसित झालेले नाही' एवढ्यावर देता येत असेल, पण माझ्या वरच्या प्रश्नांच्या अनुषंगाने ते पुरेसे नाही.

फेकून मारण्याच्या कौशल्याचा संबंध हा सजीवाच्या शरीरात निर्माण होणाऱ्या उर्जेच्या प्रमाणापेक्षा त्याच्या उत्क्रांतीशी अधिक निगडीत आहे >> इथे कार्य-कारण भाव यांची गडबड होते आहे. मुंग्यांना फेकून मारणे ही कला अवगत असती तरी त्यांना ती परिणामकारकरित्या वापरता आली नसती, कारण त्याचा संबंध त्यांच्या आकाराशी आहे. एखादी वस्तू फेकायला जितकी ऊर्जा लागते, तेवढी निर्माण करण्याची ताकद तुमच्या अवयवांमध्ये असली पाहिजे. अमुक एक गतिज ऊर्जेसाठी अमुक एक स्थितिज ऊर्जा लागेल. त्याचे विवरण पुढ्च्या २ भागांमध्ये येईल. या भागात उष्णतेबद्दल जे लिहिले आहे, त्याचा आणि मुंग्यांच्या फेकून मारण्याचा सरळ काही संबंध नाही. इथे उष्णता ही शरीराच्या आकाराबरोबर कशी बदलू शकते याचे उदाहरण दिले आहे आणि वाचकांना ह्या हिंटवरून अजून कुठल्या गोष्टी आकारावर अवलंबून असतील - असा प्रश्न शेवटी विचारून थोडे खाद्य पुरवले आहे. पुढे काय ते लिहिनच!

पशुपत, तुम्ही फारच मोठं कौतुक केलंत हो! खूप आभार!

असे काही लेख लिहिण्याबद्दल तमचे पहिले खूप आभार.
आता लेखनाबद्दल - खूप सुधारणा हव्यात. फारच काटेकोरपणे लेखाच्या विषयाला पकडून ओघ ठेवायला हवा आहे. फार वेगवेगळे संदर्भ आणून विस्कळीतपणा येतो.
वैद्न्यानिक शब्द समजायला मुलांना आणि संबंधित नसलेल्या वाचकास फेकून मारता येत नाहीत. उर्जा, शक्ती.
नाही पटलं तर सोडून द्या.
छान !
मीपण काळ्या आणि लाल मुंग्या पाळता येतात का यावर लहानपणी प्रयोग केले आहेत.

Srd, तुमच्या सूचनांबद्दल आभारी आहे. शाळांच्या प्रकल्पासाठी मी या लेखात थोडे बदल केले होते. तो लेख जरा मोठा झाला होता. पण इथे टाकताना वाचकांना इयत्ता १० वी पर्यंतचे विज्ञान आणि गणित माहीत असावे हे गृहित धरले आहे. त्याचे विस्मरण झालेले असू शकते, हे अगदीच मान्य आहे, त्यामुळे कुठल्या संकल्पना (ऊर्जा, शक्ति वगैरे) समजायला अवघड वाटत असतील तर नक्की सांगा, त्यासाठी वेगळे लेख लिहीन; किंवा इथे आणखी कुणी लिहिले असेल तर त्यांच्या लेखाचा दुवा माझ्या लेखात देईन. शिवाय पुढचे लेख लिहिताना, विषयाला पकडून ओघ ठेवताना सूचनेप्रमाने जरा आणखी काळजी घेईन.

मला तुमचा हेतू आवडला पण खूप लेख लिहिल्यावर परत दुरुस्ती करायला लागू नये म्हणून हा मुद्दा लिहिला.
१) >>कुठल्या संकल्पना (ऊर्जा, शक्ति वगैरे) समजायला अवघड वाटत असतील तर>>
शालेय शिक्षणात आता मराठी/ सेमि इंग्रजी दोन प्रकार झाले म्हणजे याच संद्न्या टर्मस work,power,energy वगैरे होतील. यांचाच डिक्शनरी भाषा अर्थ आणि विद्न्यान science विशिष्ट अर्थ वेगळा होतो.
२) कुंभकर्ण , आणि इतर संदर्भ अधिक गोंधळ आणतात.
३)लेख विषयाला धरून ( फोकस्ट) असावा. मुंग्यांचे काय झाले? ते तिसऱ्या भागात? त्यांची शरीर रचना वगैरे थोडी सुरुवात हवी.
४) फेकणे म्हणजे "वस्तुचे स्थलांतर करणे तेही अती वेगाने" यावर भर द्या.
५) पोपट आणि माकडे फळे खाउन टाकतात/हातातून सोडतात पण फेकत नाहीत. सरडा त्याची जिभ लांब फेकून किटक पकडतो. मम्बा नाग विष फेकतो. हुप्पो त्याची विष्टा फेकून मारतो. उदाहरणे आहेत.

१) >>कुठल्या संकल्पना (ऊर्जा, शक्ति वगैरे) समजायला अवघड वाटत असतील तर>>
शालेय शिक्षणात आता मराठी/ सेमि इंग्रजी दोन प्रकार झाले म्हणजे याच संद्न्या टर्मस work,power,energy वगैरे होतील. यांचाच डिक्शनरी भाषा अर्थ आणि विद्न्यान science विशिष्ट अर्थ वेगळा होतो. >>>>

त्यामुळे सर्वांना कळावे म्हणून मी मराठी आणि इंग्रजी दोन्ही संज्ञा दिल्या आहेत.

२) कुंभकर्ण , आणि इतर संदर्भ अधिक गोंधळ आणतात. >>>>

म्हणजे नक्की काय? कदाचित तुम्ही मुंग्यांचं काय झालं या विचारानेच सगळं वाचलेलं दिसतंय. इथे मी ' भाग १ चे नाव आहे, 'अणुपासोनी ब्रह्मांडा एवढा होत जातसे' असे वाक्य वरती दिले आहे. शिवाय हे ३ भाग म्हणजे मूळ प्रश्नाच्या उत्तराकडे जाणारा प्रवास आहे आणि तो ३ भागात कसा विभागला आहे हे पण मी सुरुवातीला दिलं आहे. ही शैली तुम्हाला पटली नसावी, ज्यामुळे तुमचा गोंधळ होत असावा. असो. मी हा मुद्दा डोक्यात ठेवतो. आणखी काही सूचना आल्या आणि इतरांचाही फारच गोंधळ उडत आहे असं लक्षात आलं तर ह्या लेखातच बदल करेन.

३)लेख विषयाला धरून ( फोकस्ट) असावा. मुंग्यांचे काय झाले? ते तिसऱ्या भागात? त्यांची शरीर रचना वगैरे थोडी सुरुवात हवी.>>

यालाही मुद्दा क्र. २ चेच उत्तर लागू आहे.

४) फेकणे म्हणजे "वस्तुचे स्थलांतर करणे तेही अती वेगाने" यावर भर द्या. >>

चालेल. तो विषय अजून यायचा आहे. जेव्हा येईल तेव्हा भर द्यायचा प्रयत्न करतो.

५) पोपट आणि माकडे फळे खाउन टाकतात/हातातून सोडतात पण फेकत नाहीत. सरडा त्याची जिभ लांब फेकून किटक पकडतो. मम्बा नाग विष फेकतो. हुप्पो त्याची विष्टा फेकून मारतो. उदाहरणे आहेत. >>

वा! उत्तम वैविध्यपूर्ण उदाहरणे!

> शीर्षकामुळे एखादी गझल असावी म्हणून अद्याप टाळले होते. > +१ गझल नाही वाटली पण नक्की काय असेल लेखात याचा अंदाज येत नव्हता शीर्षक वाचून. मुंग्या साखर 'फेकून' कशाला मारतील? कोणाला मारतील? त्याने काय होणार आहे? गरज काय आहे साखर फेकण्याची? असला विचार करत बसले होते आणि लेख उघडलाच नव्हता आत्तापर्यंत Lol

पण छान लिहिलंय. आवडलं.

>> नक्की काय असेल लेखात याचा अंदाज येत नव्हता शीर्षक वाचून. मुंग्या साखर 'फेकून' कशाला मारतील? कोणाला मारतील? त्याने काय होणार आहे? गरज काय आहे साखर फेकण्याची? असला विचार करत बसले होते आणि लेख उघडलाच नव्हता आत्तापर्यंत Lol

+१११

मुंग्या साखर 'फेकून' कशाला मारतील? कोणाला मारतील? त्याने काय होणार आहे? गरज काय आहे साखर फेकण्याची? असला विचार करत बसले होते >>>> +१
पण लेख उघडला आणि वाचला तरीही मुंग्या साखरेचे दाणे फेकून का मारत नाहीत? आणि त्याखालील लेखनाचा काहीएक उलगडा झाला नाही Lol
मधेच कुंभकर्णाचं चित्र बघुन आणि त्याबद्दल काहीही लिहिलेलं नाही त्यामुळे गोंधळ वाढला.
पुढचे भाग वाचुन काही कळलं तर बघु Happy

मला काय म्हणायचे ते थोडेसे क्र २ ने पोहोचले.
"'अणुपासोनी ब्रह्मांडा एवढा होत जातसे", कुंभकर्ण वगैरे अणू, ब्रम्हाचे अंडं वगैरे सर्वच अध्यात्मिक, पौराणिक संदर्भ नकोत असं माझं मत॥
लेखाच्या मथळ्याकडेच वाचकांना आणा. मुंगी,साखरेचा दाणा, तो उचलून दूरपर्यंत अगदी भिंतीवरूनही नेणे इत्यादी. दुसरा कोणता प्राणी किटक वस्तू फेकताना तुम्ही पाहिले का?
मातीत गोल खोल खड्डा करून खाली वाट पाहणारा किटक. मुंगी आत पडली की बारीक घसरलेली ढेकळे तो किटक( मोर) जबड्याचा टिचकीसारखा उपयोग करून बाहेर फेकतो, मुंगी खाली घसरली की तिला खालून धरतो.
मुंगीचा जबडाही त्या किटकाच्या जबड्यासाखा दोन आडव्या भागात असतो पण त्याने मुंगी पकडीसारखा उपयोग करून कण घट्ट धरते. तो मोर किटक जबड्याचे दोन भाग जवळ आणून एकमेकात अडकवून जोर देउन सोडतो तेव्हा टिचकी मारतो तशी क्रिया होते. कण फेकला जातो. पण मुंगी तिथे पोहोचली की त्याच दोन भागाने तिला आवळून धरतो॥
जर मुंगीला अशी टिचकी मारता आली असती तर साखरेचा दाणा फेकतफेकत वारुळाकडे आणता आला असता.
आता पाहा या परिच्छेदात कुठेही बाहेरचे संदर्भ आणले नाहीत.

मला पॉप्युलर सायन्स असं आजूबाजूचे संदर्भ देत, ओपन इंडेड विषय आणून समजावलेलं फार आवडतं. त्याने सामान्य वाचकाची एंगेजमेंट टिकून राहण्यास आणि त्याला/तिला स्वतः विचार करण्यास प्रवृत्त करण्यास मदत होते असं वाटतं.
ज्याची त्याची आवड हे मान्यच.

Pages