लेख दुसरा :रेखांकन

Submitted by पाटील on 2 February, 2014 - 04:58

जो पर्यंत सगळे आपले रंगसामान गोळा करतायत तो पर्यंत आपण जलरंगासाठी आवश्यक तेव्हढ्या रेखांकनाचा विचार करुया.
जलरंगात येखादे लँडस्केप करायचे म्हटले तर त्याची साधारण प्रक्रिया खालिल टप्प्यात मांडता येईल
१. पेंटींग चा स्पॉट किंवा रेफरंस फोटो नक्की करणे. जर आपण स्पॉट वर पेंटींग करणार असू तर त्यावेळ्चा प्रकाश, आपली आवड्/निवड, बसायला साऊली /आडोसा या वेगवेगळ्या गोष्टी लक्षात घेऊन आपण स्पॉट निवडतो, फोटोवरुन पेंटींग करताना आपल्या वेगवेगळ्या फोटोंमधुन आपण आपल्याला आवडेल तो फोटो निवडतो
मात्र पेंटींग साठी कोणते पेपरचे कोणते ओरिएन्टेशन योग्य ठरेल ते ठरवणे महत्वाचे
म्हणजे या प्रक्रियेची दुसरी पायरी म्हणजे ओरिएन्टेशन ठरवणे
२.ओरिएन्टेशन - आपला इम्पीरिअल साईझ पेपर असतो २०x३० इंचांचा म्हणजे त्याचा आस्पेक्ट रेशो २:३
या पेपरचे समान भाग करत राहिलो तर १५x20 ( हाफ साईज), 10x१५ (क्वार्टर साईझ ), ७.५ x10 (पोस्टकार्ड साईझ?) अशा वेगवेगळ्या साईझेस मिळतील . या सग्ळ्या साईझेस मधे आस्पेक्ट रेशो साधारण २:३ राहतो.
जर आपण पेपर उभा म्हणजे यातली लांब बाजु उभी आणि छोटि बाजु आडवी पकडली तर आपल्या पेपर चे ओरिएन्टेशन हे पोर्टेट ओरिएन्टेशन आणि त्याउलट जर लांब बाजु आडवी धरली तर ते लँडस्केप ओरिएन्टेशन

आपण सारे जग लँड्स्केप ओरिएन्टेशनमधेच बघतो त्यामुळे टीवी, सिनेमा , रंगमंच, कॉम्प्युटर स्क्रिन या सगळ्या दृष्यमाध्यमांचे ओरिएन्टेशन हे लँडस्केपच असते. आणि बहुतेक लँडस्केपसाठी हे जास्तीत जास्त वापरले जाणारे ओरिएन्टेशन , त्यातुन मोठाले जलायश, मासेस उत्तम दाखवता येतात.
landscape.jpg
लँड्स्केप ओरिएन्टेशनमधले एक पेंटींग

पोर्टेट ओरिएन्टेशन हे बरेचदा क्लोजअप्स किंवा एखाद्या गोष्टीची उंची अधोरेखीत करायची असेल तर वापरतात.
उदा. जर राजाबाई टॉवर चे पेंटींग करायचे असेल , किंवा एखाद्या दरवाजाचे क्लोजप करायचे असेल तर लँडस्केप ओरिएन्टेशन पेक्षा पोर्टेट ओरिएन्टेशन जास्त योग्य ठरेल.
portrait orientation.jpg
लोकमान्य टिळकांचे जेथे निधन खाले ती सरदारगृह ही वास्तू खरे तर आडवी बिल्डींग आहे मात्र त्याचे पेंटीन्ग करतानामी मुद्दामहुन पोर्ट्रेट फॉर्म्याट निवडला आणि त्या वास्तूचा मधला भाग हायलाईट केला

याशिवाय पॅनोरॉमीक , स्क्वेअर असे फॉर्म्याट्स गरजेनुसार वापरले जातात. उदा. मुंबईच्या सिलींक चे पेंटींग करायचे झाले तर पॅनोरामा मधे जास्त खुलुन दिसेल . स्क्वेअर फॉर्म्याट हा थोडा डीझाईन कदे झुकतो म्हणुन अगदी सिमीट्रिकल पेंटींग , किंवा थोडी शॉक व्हॅल्यू म्हणुन याचा वापर करता येतो.

square.jpg
बाबासाहेब आंबेडकरांचे निवासस्थान करताना काय ओरिएन्टेशन ठेवावे ते नक्की होत नव्हते , म्हणुन स्क्वेअर फॉर्म्याट वापरून थोडा वेगळा परीणाम साधायचा प्रयत्न केला.

३.ओरिएन्टेशन नक्की केले की चित्र रेखाटुन घ्यावे लागते . त्यात खालिल गोष्टींचा विचार करावा लागतो
अ) क्षितीज रेषा अर्थात eye level / horizon line
समजा मी सहा फुट उंच आहे (आहेच Happy )आणि उभा राहुन सरळ पुढे बगहतोय तर साधारण पावणे सहा फुट उंची वर माझी eye level / horizon line येईल, जर जमीनवर बसलो तर तिन्/चार फूटांवर ही horizon line येईल, उंच बिल्डींग वरुन मी खाली बघीतले तर किंवा जमीनीवरून वर बघीतले तर ही horizon line बदलेल. हि येक कालपनीक रेषा असली तरी चित्र कंपोझ करताना फार म्हत्वाची असते ( प्रत्यक्ष क्षितीज आणि क्षितीज रेषा यात गल्लत करु नका आपण कोणत्या कोनातुन बघतो याप्रमाने क्षितीज रेषा बदलते तर क्षितीज नाही)

आपल्या चित्रात क्षितीज रेषा मध्य भागाच्या वर किंवा , खाली पकडावी , अगदी मध्यभागी पकडली तर चित्र खुप सेंटर होईल जे कंपोजिशन योग्य समजले जात नाही ( अपवाद स्केअए फॉर्मॅट, इथे horizon line मध्यभागी चालुन जाईल ) , इथे मी rule of thirds बद्दल लिहणार नाही मात्र तो येक महत्वाचा कंपोझिशन चा नियम आहे , त्यावर इतरत्र भरपुर माहिती खास करुन फोटोग्राफी साईट्स्वर म्हणुन लिहायचे टाळतोय मात्र सर्च करुन येकदा वाचुन घ्या.
eye level.jpg
ब) चित्रातले घटक : स्केच करताना मुख्यता दोन प्रकारचे घटक लक्षात घ्यावे लागतात
१) रेषीय घटक Linear objects उदा: रस्ता , पर्वत रांग , झाडांची रांग इलेक्ट्रीक पोल ची रांग ई. या घटकांबरोबर आपली नजर चित्रात फिरत राहते. म्हणुन त्यांचा त्या दृष्टीने विचार करावा लागतो
२.मासेस (masses)/आकार , यात घर, बिल्डींग , झाड, फिगर्स इ< मोडतात. जर Linear objects बरोबर आपली नजर फिरत असेल तर मासेस जवळ आपली नजर थांबते , त्यामुळे आपली चित्रातली नजर मधेच कुठे अडखळुन थांबेल अशा ठीकाणी ते घटक न काढता जिथे लाईन्स मिळतात तेथे , किंवा रुल ऑफ थर्ड प्रमाणे जिथे इटरेस्टींग पॉईन्ट येतात त्या ठीकाणी हे घटक काढावेत
क) चित्राचे सुलभी करण (simlification) : आपल्या स्पॉटवर किंवा फोटोत खुप सार्‍या गोष्टी असतात त्यात आपल्या स्बजेक्ट ला पुरक अशा गोष्टी घेऊन बाकिच्या गोष्टी काढुन टाकाव्या लागतात. अन्यथा चित्र सुंदर होण्यापेक्षा गिचमीड होईल. वॉटरकलर च्या पेंसिल स्केच मधे आपण शेडींग करीत नाही त्यामुळे चित्रातले भौमितीक आकार शोधुन त्या आउट्लाइन किंवा हवे तेव्हढेच रेखांकन करुन घ्या वे लागते
simplify 1.JPG
या प्रकाशचित्रात पेंटींग साठी आवश्यक ते सग्ळे घटक आहेत, सुंदर कॉन्ट्रास्ट आहे मात्र खुप अनावश्यक घटक आहेत

simplufy2.jpg
त्याचे सुलभी करण करताना पहील्यांदा eye level निश्चीत केली .घराचे कुंपण आणि झाडाखालचे लाकडाचे ओंडके खुप क्लटरींग वाट्ल्याने रेखाटले नाहित. त्या ऐवजी फक्त उभ्या लाकडी पोलेचे कुंपण काढले. डावीकड्चे झाड कंपोझिशनला मारक वटल्याने ते काढुन टाकले.
उज्वीकडच्या झाडाची जागा रुल ऑफ थर्ड प्रमाणे निश्चीत केली, झाडचे फॉलियेज मुद्दाम घराच्या छपरावर थोडे ओवरलॅप केले त्यामुळे रंगवल्यावर येक खोली (depth) साधली जाईल
मात्र उजवीकडच्या झाडाला बॅलंस करायला घरा मागे थोडी छोटी झाडं काढली. कपड्यांच्या दोर्‍या काढल्या नसल्या तरी त्या काढुन सुंदर लिनिअर ओब्जेक्ट काढता येईल.
या चित्रात कुठलेही डीटेल्स नाहित, फक्त काही रेषा आणि भौमीतीक आकार वापरुन स्केच केलेय
हेच चित्र जर पोर्ट्रेट ओरियेंटेशन मधे काढले तर झाड उंच काढावे लागेल आणि घरापेक्षा झाडाला प्राधान्य देता येईल
nOte: रेखांकन करताना परस्पेक्टीव्ह, रिपीटेशन, चित्र घट्कांचा बॅलंस यांचा विचार करावा लागतो. यातील पर्स्पेक्टिव्ह बद्दल इथे http://www.artyfactory.com/perspective_drawing/perspective_index.html चांगली माहिती आहे. बाकिच्या घट्कांबद्दल थीअरी लिहण्यापेक्षा आपण सरावात त्याचा आढावा घेऊ
या चित्रात रेषा मुद्दाम डार्क केल्यात , प्रत्यक्षात चित्र हलक्या हातने रेखाटावे

४. आपले वॉशेस आणि रंग प्लॅन करणे. वॉटरकलर हे ट्रान्स्परन्ट माध्यम असल्याने खुप जास्त वेळा येकाच भागवर रंग लावले तर चित्र बिघडते, तसेच बाकिच्या ओपेक माध्यमांप्रमाणे यात चुका सुधाराअयला फारसा वाव नसतो. म्हणुन साधारणपणे तीन वॉशेस च्या स्टेजेस मधे चित्र संपायला हवे . म्हणुन हे प्लॅन करणे खुप महत्वाचे आहे. आणि ठरलेल्या प्लॅन प्रमाणे रंगवणे हे तितकेच महत्वाचे हे आपण पुढल्या भागात बघु . तो पर्यंत सगळ्यांच्या सामानाची जुळवाजुळव झाली असेल.

तो पर्यंत प्रत्येकाने कंमित कमी दोन फोटो निवडुन त्याचे सुलभीकरण करुन त्याचे लाईन ड्रॉईंग करुन इथे पोस्ट करावे. त्याच्यावर आपण डिस्कशन करुया.
या मालिकेचे बाकिचे लेख
जलरंग तोंडओळख , तयारी http://www.maayboli.com/node/47445

लेख तिसरा- बेसिक वॉशेस http://www.maayboli.com/node/47609
लेख चौथा- वेट इन वेट आणि ड्राय ब्रशींग तंत्र - ढग आणि झाडं स्पेशल.http://www.maayboli.com/node/47815

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

पाटील
हे धागे सार्वजनिक नाहीत हे मुद्दाम आहे का? ते सार्वजनिक केलेत तर ही कार्यशाळा जास्त लोकांपर्यंत पोहोचेल.

कार्यशाळेत भाग घ्यायचा असेल तर ग्रूपचे सभासद व्हावे लागेलच. पण नुसते वाचनमात्र राहून पाहणारेही बरेच वाचक असतात.

रंगवलेली तीनही चित्र अफाट सुंदर आहेत!

>>तो पर्यंत प्रत्येकाने कंमित कमी दोन फोटो निवडुन त्याचे सुलभीकरण करुन त्याचे लाईन ड्रॉईंग करुन इथे पोस्ट करावे.

मला वाटलं होतं सगळ्यांनी वरचं रेखाटन कॉपी करून, तुमच्या शिकवण्यानुसार रंगवण्याचा पहिला प्रयत्न करायचाय. Happy

मृण्मयी : वरची तिन्ही चित्र मोठाली आर्कीटेक्चर्स आहेत , तीथून सुरुवात करणे सगळ्यांना आत्ताच जमेल असे नाही. आपल्या कार्यशाळेची सुरवात सोप्प्या पद्धतीने करुयात Happy

अजय, तुम्हीच कोणते तरी सोपे चित्र द्या रेखाटन करायला कारण कोणते चित्र सोपे हे ठरवताच येत नाहीये सगळीच अवघड वाटतात . तुम्हीच चित्र दिले कि तुम्हाला पण सगळ्यांना मार्गदर्शन करणे सोपे पडेल व बारकावे समजून सांगता येतील .

>>मृण्मयी : वरची तिन्ही चित्र मोठाली आर्कीटेक्चर्स आहेत , तीथून सुरुवात करणे सगळ्यांना आत्ताच जमेल असे नाही. आपल्या कार्यशाळेची सुरवात सोप्प्या पद्धतीने करुयात

अरे देवा! पारच मिसकम्युनिकेशन झालं म्हणायचं. पहिल्या वाक्यातल्या काँप्लिमेंटचा उर्वरीत पोस्टीशी काही संबंध नाही. त्या तीन चित्रांपैकी कुठलंही चित्र रंगवून बघण्याचं डोक्यातही येणं शक्य नाही.

अन्विता म्हणताहेत तसं 'तुम्हीच चित्र दिले कि तुम्हाला पण सगळ्यांना मार्गदर्शन करणे सोपे पडेल व बारकावे समजून सांगता येतील' असं मलाही वाटलं. Happy

अन्विता... अनुमोदन.
एकच चित्र सगळ्यान्ना दिलेत तर मुल्यमापन/चर्चा करायला सोपे होईल, शिवाय एकमेकान्ची रेखाटने बघुन आपले काय सुधारता येईल हे देखिल समजुन येईल, तुम्हीच द्या फोटो Happy

ओके रात्री दोनेक फोटोवरुन स्केचेस करुन पोस्ट करतो. त्यावरुन कॉपी करता येतील मात्र स्वतः स्केचेस केली तर प्रोसेस निट समजते आणि चुकाहि लक्षात येतात.

अजय , स्केचेस नका पोस्ट करु. फक्त फोटो पोस्ट करा. त्यावरुन केलेल्या रेखाटनाचे प्रयत्न आम्ही पोस्ट करु.

अजय , स्केचेस नका पोस्ट करु. फक्त फोटो पोस्ट करा. त्यावरुन केलेल्या रेखाटनाचे प्रयत्न आम्ही पोस्ट करु. >> +१. एक फोटो द्या त्याचे स्केच आम्ही करतो. दुसर्‍या स्केचसाठी आपापले फोटॉ वापरू दे. आधी पहिल्याचे काम होउ दे मग दुसर्‍याकडे वळलो तर फार ओढाताण होणार नाहि नि पहिल्यात शिकलेले दुसर्‍यामधे वापरता येईल.

दुसर्‍या स्केचसाठी आपापले फोटॉ वापरू दे. >>>> माझ्याकडे नाहियेत फोटो. मला कुणाकडून तरी घ्यावे लागतील.

आधी पहिल्याचे काम होउ दे मग दुसर्‍याकडे वळलो तर फार ओढाताण होणार नाहि नि पहिल्यात शिकलेले दुसर्‍यामधे वापरता येईल.>>> +१

ओके मी दोन क्वीक स्केचेस केली आहेत . हे फक्त येकूण प्रोसेस समजावी म्हणुन केलीत त्यामुळे स्केच क्वालीटी दुर्लक्षित करा.pu o.jpg
पुणे युनिव्हर्सीटीची ही इमारत खुप मोठी, रेखाटायला कठीण पण थोडे निरिक्षण केले तर सरळ रेषांनी बहुतेक रेखाटन संपवता येते
Copy of pu o.jpg

eye level ला सगळ्या प्रतलातिल (plane) रेषा सरळ आडव्या दिसतात , तर त्याच्या वरच्या / खालच्या रेषा आय लेव्हल ला येकत्र मिळतात (vanishing point). इथे येक vanishing point फ्रेम मधे आहे तर दुसरा उजवीकडचा फ्रेम बाहेर आहे. पण हा two point perspective यात सरळ शोधता येतो

pu2.jpg
मला फक्त इमारतीचा उंच भाग अधोरेखित करायचा आहे म्हणुन मी कंपोझिशन पोर्ट्रेट ओरिएंटेशन ने केले. pathway बरोबर आपली नजर त्या इमरतीकडे नेतो तर डावी कडचे नारळिचे झाड चित्राला प्रपोर्शन आणि डेप्थ देते.

आता दुसरे चित्र. हा रावेत च्या पुलाचा फोटो , त्याची क्वालीटी अतिशय खराब आहे. मात्र यातुन सुंदर चित्र होउ शकते. नदिचे पात्र आपली नजर त्या पुलाच्या आर्क कडे नेते . मुळ फोटोत पुढे खुप जागा मोकळी आहे म्हणुन काही फिगर्स टाकुन ही जागा भरुन काढली.
ravet.jpgravet2.jpg
ही दोन्ही चित्र आपण काहि अजुन लेसन्स झाले की रंगऊया.

मी एक फोटो पोस्ट करतोय त्यावरून स्केच करुन पोस्ट करा. त्यावर आपण नंतर ex1.jpgचर्चा करुया.

हा! ही सोपी वाटताहेत रेखाटनं. पहिलं चित्र रंगवताना तंतरणार आहे, पण जमवायचं. दुसर्‍या चित्रात काळं काळं जास्त आहे. तसंच रंगवायचं आहे की रात्रीचा दिवस दाखवू शकतो आहेत त्याच आउटलाईन्स घेऊन? पण दिवसा तो आकाशाचा जांभळट रंग नाही देता येणार.

कित्ती ती घाई माझी! अजून कागद भिजवून सुकवला पण नाहिये. काँप्युटर टेबलवरच हा चित्राचा संसार मांडावा लागणार.

हे तिसरं चित्र साध्या कागदावर प्रॅक्टिससाठी काढायचंय की आणलेल्या थाटमाटातल्या कागदावर (भिजवून सुकवून वगैरे) काढून तेच मग रंगवायचंय?

साध्या स्केच पेपर वर काढा. नंतर चित्र रंगवायचे झाले तर स्टेप बाय स्टेप करु चांगल्या पेपरवर

तो फोटो मुद्दाम टाकलाय , खराब रेफरंस वरुन चांगले पेंटींग कसे करता येईल याचा विचार करायला म्हणुन ते टाकलेय

पाटील तुम्ही दिलेल्या रेफरन्स फोटोवरुन काढलेले रेखांकन याच धाग्यावर पोस्ट करायचे आहे कि प्रत्येक सहभागीने त्याचा स्वतःचा स्वतंत्र धागा काढुन त्याने केले सर्व काम त्या धाग्यावर पोस्ट करायचे आहे. तो धागा फक्त या ग्रुपपुरता मर्यादित ठेवता येइल त्यामुळे इतर मायबोलीला त्याचा अडथळा होणार नाही, नाहीतर मायबोलीचे पहिले पान फक्त जलरंग रेखांकनांच्या धाग्यांनी भरुन जाईल.

मला वाटते प्रत्येक सहभागीने स्वतःचा (फक्त एक) स्वतंत्र धागा काढुन त्यात तुम्ही दिलेल्या गृहपाठावर केलेले काम, स्वतःचे रेखांकन, पेंटिग्ज पोस्ट करत रहायचे. त्या धाग्यावर तुम्ही तुमचे मत, मार्गदर्शन करु शकता. त्यामुळे प्रत्येकाला फ्युचर रेफरन्ससाठीदेखील स्वतःचा धागा उपयोगी होईल.

याच धाग्यावर प्रत्येकजन पोस्ट करत राहिले तर प्रत्येक चित्रावर तुम्ही दिलेले मत बघण्यासाठी सतत मागेपुढे करत रहावे लागेल. तसेच स्वतंत्र धाग्यामुळे प्रत्येकाने या कार्यशाळेद्वारे केलेले संपुर्ण काम सेपरेटली नीट बघता येइल.

पूर्वा - सुरूवात केल्याबद्दल धन्यावद. स्केच चांगले झाले आहे. माझ्या कमेंट्स सध्या राखुन ठेवतो , अजुन चार पाच जणानी पोस्ट केल्यावर लिहीन.
यशस्विनी- इथेच पोस्ट करुयात, दुसर्‍या धाग्यावर ट्रॅक करणे कठीण होईल, मी काही स्पेसिफीक तर काही जनरल कमेंट्स लिहिन म्हणुन याच धाग्यावर कंटिन्यु करुया. तसेच हा धागा कायम राहिल आणि पुढे जरी कार्यशाळा संपली तरी नविन मेंबर्सना वापरता येईल.
गजानन्/ दिनेश- धन्यवाद , सामील व्हा Happy

ओके पाटील... मी माझे रेखांकन व त्याद्वारे काढलेले जलरंग चित्र इथेच पोस्ट करते. खरे तर सध्या रेखांकनाविषयी चर्चा चालु आहे. परंतु मी आधी इतर माध्यमात चित्र काढल्यामुळे नुसते रेखांकन काढुन गप्प बसता आले नाही. त्यामुळे माझ्या आधीच्या इतर माध्यमाच्या अनुभवावरुन हे जलरंगचित्र काढायचा प्रयत्न केला आहे. कृपया आपले मत व मार्गदर्शनाची अपेक्षा आहे. धन्यवाद.

हे मी काढलेले रेखांकन, मी बहुतेक सर्वच चित्र जसेच्या तसेच काढले आहे. त्यात जास्त बदल केला नाही. फक्त उजवीकडील कोपरयात दिसणारया वीजेच्या तारा नाही काढल्या. इतक्या डिटेल रेखांकनाची आवश्यकता आहे कि नाही माहित नाही. पण जलरंगात सुरुवात करत असल्यामुळे रेखांकन अचुक असण्यावर भर दिला आहे. तरी काही चुका झाल्या आहेत. जसे कि कारचे मागचे चाक थोडे निखळल्यासारखे वाटत आहे Happy

Sketch-1.jpg

वरील रेखांकनावरुन काढलेले जलरंग चित्र.. यासाठी मी बेसिक रंगछ्टा वापरल्या आहेत.

Painting1.jpg

Pages