मुकुंदराव किर्लोस्करांचे दु:खद निधन

मुकुंदराव किर्लोस्करांचे दु:खद निधन
२८ फेब्रुवरी २०१३ रोजी मुकुंदराव किर्लोस्कर अचानकपणे गेले आणि एका चैतन्यदायी पर्वाचा अंत झाला !
मराठी नियतकालीकांचा मानदंड आणि मापदंड ठरावीत अशा किर्लोस्कर, स्त्री आणि मनोहर या नियतकालीकांचे संपादक - प्रकाशक म्हणून कै. मुकुंद रावांची ओळख कधीही पुसली जाणार नाही. या नियतलालिकांचे 'गोरस'पान करून ज्या अनेक पिढ्या घडल्या - मोठ्या झाल्या, त्यात माझ्या पिढीचाही समावेश आहे.

आर्थिक आणि सामाजिक विकासाच्या विविध पैलूंवर त्यांनी सातत्याने अभ्यासपूर्ण वाचन-लेखन केले. आधुनिक महाराष्ट्राच्या वैचारीक जडण- घडणीतील त्यांचे योगदान फार मोठे होते. त्यांना लाभलेल्या दीर्घायुष्यातला क्षण नि क्षण त्यांनी वाचन, व्यासंग, लेखन आणि प्रवासात सत्कारणी लावला.

जलसंधारण आणि मृदसंधारण ही महाराष्ट्राच्या कृषि आणि ग्रामीण विकासाची गुरुकिल्ली आहे यावर त्यांची श्रद्धा होती. त्यांनी या विषयांचा सखोल अभ्यास केला होता. या विषयांवर गप्पा मारताना त्यांची कळी विशेष खुलत असे, याचा अनुभव मी घेतलेला आहे. पर्जन्य-छायेत येणार्‍या प्रदेशावर वारंवार दुष्काळाचे संकट कोसळते आणि यावर दीर्घकालीन उपाययोजना करण्याकडे दुर्लक्ष होत आले आहे याचा त्यांना मनस्वी खेद होत असे. त्यांनी देशात आणि परदेशात आवडीने खूप प्रवास केला होता, फोटोग्रफीचा छंदही जोपासला होता पण ते मनापासून कुठे रमले असतील तर ते सातारा -सोलापूर- सांगलीच्या दुष्काळी भागातच, असा माझा ग्रह झाला होता.

एकंदरीतच त्यांना गप्पांची मैफिल जमवणे मनापासून आवडत असे आणि अशा मैफिलीत सामील होताना 'बोलण्या'पेक्षाही 'ऐकण्या'वर त्यांचा अधिक भर असे. समोरच्या माणसाला सहजपणे 'बोलते' करण्याची हातोटी त्यांना साधलेली होती. त्यांच्या बोलण्या-वागण्यात विलक्षण ऋजुता आणि नैसर्गिक सहजता होती. नर्म विनोदाचा शिडकावा करून ते एखादा गहन विषयही,त्याच्या गंभीरतेला धक्का न लावता, सोपा करून सोडत असत.

उणी-पुरी चार दशके त्यांनी पत्रकारिता केली. या सुदीर्घ प्रवासात त्यांच्या वाट्याला अनेक बरे-वाईट अनुभव आले असणार. शिवाय त्यांना सर्वच क्षेत्रातल्या अनेक लहान-मोठ्या व्यक्तिंमध्ये वावरायला आणि जवळून निरखायला मिळाले. तथापि मुकुंदराव कोणाही विषयी काही उणे-दुणे बोलल्याचे माझ्या तरी ऐकण्यात नाही. काही चांगले बोलता येण्यासारखे असेल तर ते जरूर बोलावे आणि जे हिणकस अनुभवाला आले त्याचा उल्लेखही करू नये असा त्यांचा स्वभाव होता.

वय वाढले म्हणून मुकुंदराव कधीच 'जुनाट' झाले नाहीत. मराठी आणि इंग्रजी सहित्य, नाटक, चित्रपट, संगीत यातील नव-नव्या प्रवाहांची आणि आर्थिक-सामाजिक मतप्रवाहांची त्यांना चांगली जाण होती. जे चांगले ते मनापासून स्वीकारण्याकडे त्यांचा कल असे. आयुष्यभर त्यांनी चौफेर वाचन केले, साहजिकच त्यांची काही मते बनली असणार पण आपल्या मताचा हिरिरीने पाठपुरावा करणे किंवा दुराग्रह धरणे हे त्यांच्या हातून घडल्याचे कधी जाणवले नाही. आपल्यापेक्षा वेगळे काही मत कोणी मांडत असेल तर त्याचे म्हणणे ते लक्षपूर्वक ऐकत असत.

मुकुंदरावांच्या जाण्याने एक अत्यंत सुसंस्कृत, व्यासंगी आणि उमदे व्यक्तिमत्व आपल्यातून लोपले याचा मनस्वी खेद होतो.

-प्रभाकर [बापू] करंदीकर.