रसग्रहण स्पर्धा - झुळूक अमेरिकन तोर्‍याची - लेखक - शरद वर्दे

Submitted by मंजूडी on 4 August, 2011 - 03:49

आधी शिक्षणानिमित्त, संशोधनानिमित्त, व्यवसायानिमित्त एखादी सदिच्छा भेट, नोकरीसाठी असलेल्या तुरळक संधीतील एखादी पटकावून वगैरे परदेशी जाणार्‍यांच्या तुलनेत, आता ग्लोबलायजेशनमुळे प्रचंड वाढ झाली आहे. आयटीक्षेत्राने तर परदेशवारीची दारे सताड उघडलेली आहेत. त्यामुळे गेल्या दोन तीन दशकांपासून परदेशवारी दुर्मीळ राहिलेली नाही. तरीही आपल्याकडे अजूनही 'फॉरीन रीटर्न्ड' माणसाकडे भक्तीभावाने पाहिलं जातं. यूरोप पादाक्रांत करून येणार्‍याला तिरुपती-बालाजीसम देवत्व प्राप्त होतं, ऑस्ट्रेलिया-न्युझीलंडवारी करणार्‍याला कोल्हापूरच्या महालक्ष्मीचं, सिंगापूर-मलेशिया करणार्‍याला प्रभादेवीच्या सिद्धिविनायकाचं, बाकी आफ्रिका, ब्राझील इत्यादींसारख्या सटरफटर देशात जाऊन येणार्‍याला अगदीच काही नाही तर निदान कोपर्‍यावरच्या मारुतीचं देवत्व बहाल केलं जातंच, आणि अमेरिकावारी करणार्‍याच्या पायावर तर काशीयात्रेचं किंवा मक्का-मदिनायात्रेचं पुण्य लाभल्यागतच डोकं ठेवलं जातं.

अमेरिकेच्या अश्या या अपूर्वाईची दखल घेतली आहे शरद वर्दे यांनी, आपल्या 'झुळूक अमेरिकन तोर्‍याची' या पुस्तकात. शरद वर्दे यांनी दीपावली, चारचौघी, मोहिनी, किस्त्रीम, लोकमत, माहेर, श्री तशी सौ यांसारख्या दिवाळी अंकात केलेल्या ललित लेखांचे संकलन या पुस्तकात केलेले आहे. खुमासदार शैलीत लिहिलेल्या या लेखांचं थोडक्यात वर्णन करायचं झालं तर 'अमेरिकेच्या समाजजीवनाचा अभ्यास' असे करता येईल. पण या अभ्यासाला अस्सल आणि रसरशीत विनोदांच्या खमंग फोडणीची जोड मिळाल्याने हे लेखन अतिशय रसभरीत आणि रोचक झाले आहे.

भारतात कुठेही सार्वजनिक ठिकाणी थुंकणे किंवा कचरा टाकणे या कृतीमागे 'त्यात काय झालं?' ही बेफिकिरी दडलेली असते. पण अमेरिकेत मात्र 'इथे अलाऊड नाहीये' हे अवघे तीनच शब्द दहशत बसवतात. निमूटपणे आपण कचरापेटी शोधून आपला कार्यभाग साधतो. याला कारण तिथले कडक नियम आणि कायदे. अमेरिकेत राहणार्‍यांना 'कायदा कशासाठी?' हा प्रश्न पडत नाही. पण ते कायदे - नियम कितीही जटील, जाचक असले तरी ते पाळायचेच अशी त्यांची पक्की मनोधारणा झालेली असते. आपल्या चारचाकीमधे 'चाइल्ड सेफ्टी सीट' नसेल तर कुठल्याही लहान मुलाला ते गाडीत बसू देत नाहीत, घराला चाइल्ड प्रोटेक्शन सर्टिफिकेट नाही म्हणून अगदी पाहुण्याचं लहान मूल अल्प काळासाठीही घरात घ्यायला काचकूच करतात. चाइल्ड प्रोटेक्शन असलेल्या घरात बारा वर्षाखालील मूल एकटं राहू शकत नाही. गाडीच्या मागच्या सीटवर तसेच टपावर बॅगा ठेवण्यावर अमेरीकेचा कायदा बंदी घालतो. अश्या या कायद्यांच्या कचाट्यात स्वतःला स्वखुशीने सापडवून घेणारा, आणि त्यामुळेच, दरवर्षी पाच रुपयांची राखी पाचशे रुपयांच्या कुरीअरने पाठवणार्‍या बहिणीचं स्वागत करू न शकणारा भाचा, वर्दे आपल्या डोळ्यांसमोर अचूक उभा करतात. याउलट, भारतातील काय - द्याच्या स्वातंत्र्याबद्दल लिहिताना वर्दे म्हणतात, 'आमच्या मातृभुमीत बघा. कायदे करणारे कायदा करतात. त्या कायद्याची अंमलबजावणी सुरू झाल्यावर मात्र स्वतंत्र भारताचे स्वतंत्र नागरीकच काय पण कायदे करणारे पुढारीही तो पाळायच्या भानगडीत पडत नाहीत. कायदेरक्षक सरकारी अंमलदार काय देता ते द्या आणि हवं ते करा असं म्हणून कानडोळा करतात. कायदेशीर नसलेली बाब काय देशील? या प्रश्नाचं सधन उत्तर मिळालं की कायदेशीर होते हे खरं काय - द्याच राज्य.'

अमेरिकन खाद्यसंस्कृतीचं चपखल वर्णन 'वन कोक प्लिज' या लेखात आपल्याला वाचायला मिळतं. गिर्‍हाइकांनी आपली तहान कोक-पेप्सीने शमवावी असा अलिखित नियम असणार्‍या अमेरीकन खाद्यगृहांमधे काकुळतीच्या विनंतीनंतर पाणी मिळतं, तेदेखिल 'बर्फ घालून पाणी, बेसुमार बर्फ घालून आणि बर्फाचे खडे न घातलेलं बर्फाचं पाणी.' साधं पाणी मिळवायचं असेल 'वॉर्म फ्लॅट वॉटर' अशी आज्ञा सेविकांना करावी लागते. 'वॉर्म वॉटर' म्हणजे 'रूम टेम्परेचरचं पाणी', 'फ्लॅट वॉटर म्हणजे स्टील वॉटर, म्हणजेच सोड्यासारखं न फसफसणारं, जागीच संथ राहणारं पाणी' ह्यासारख्या संज्ञा वाचकही आपल्या डोक्यात नोंदवून ठेवतात.

याच लेखातून आपल्याला समजलेली, 'पिझ्झा हा इटालियन खाद्यपदार्थ नव्हे, ते अमेरिकन फास्ट फूडच आहे. इटलीत सुद्धा अमेरीकन टूरीस्टच पिझ्झा खातात. कुठल्याही इटालियन फाईन डायनिंग रेस्तराँमध्ये पिझ्झा हा पदार्थ मेनूकार्डावर नसतो' ही माहिती मित्रमंडळींच्या तोंडावर फेकत आपण भाव खायला हरकत नाही.

अमेरिकन फास्टफूडविषयी लेखकाच्याच भाषेत सांगायचं तर, 'झालंय काय, की दुसर्‍या महायुद्धानंतर अमेरिकेची वायुवेगाने जी आर्थिक प्रगती झाली त्याबरोबर आलेल्या सुबत्तेचे हे परीणाम आहेत. खाणंपिणं इतक्या मुबलक प्रमाणात, इतक्या विस्तीर्ण प्रकारात आणि इतक्या स्वस्त दरात चहूकडे उपलबध झालंय की खाता किती खाऊ एकमुखाने अशी स्थानिक प्रजेची अवस्था झालीय. मग आकारमान प्रसरण पावणारच.'

हे फास्टफूड खाऊन सुदृढ झालेल्या अमेरीकनांचे अवाढव्य देह याविषयी फारच मजेशीर टिप्पणी आपल्याला वाचायला मिळते, 'जशी अमेरीका भव्य तसे अमेरीकन्सही भव्य. अमेरीकेत भव्य ते सुंदर. आमच्या नद्या रुंद आणि लांब. आमचे धबधबे प्रचंड, जंगलं विस्तीर्ण. कारखाने, घरं, हॉटेल्स, मॉल्स, टेलीव्हिजन, रेफ्रिजरेटर्स, गाड्या, रस्ते, विमानतळ, विद्यापीठं, कुत्री, मांजरं, खारी, झुरळं सगळ्या सगळ्यांचे आकार मोठे.'

आपले दोन्ही हात शाबूत असताना अमेरीकेतील बाथरुमांत इलेक्ट्रिक टूथब्रश आणि ऑटोमॅटीक टूथपेस्ट डिस्पेन्सर कशासाठी? असा प्रश्न तुम्हा-आम्हा सर्वांनाच पडतो. दोन माणसांच्या स्वयंपाकासाठी ऑटोमॅटिक श्रिंप डिव्हिनर स्वयंपाकघरात पाहून अचंबा वाटतो. अमेरीकेतील यंत्रवेड्या लोकांची गंमतजंमत आपल्याला वाचायला मिळते 'सारं कसं स्वयंचलित' या लेखात.

पण कामं करण्यासाठी मशीन असली तरी ती माणसालाच चालवावी लागतात. अमेरिकेत मनुष्यबळ कमी असल्याने प्रत्येकजण दरदिवशी दहाबारा तास तरी काम करतो. एक-दोन तासांचं ड्रायव्हिंग, शिवाय रजाही कमीच. त्यामुळे प्रत्येक वीकेंड व्यवस्थित प्लॅन करावा लागतो. हाती मिळणारा वेळ काटेकोरपणे वापरूनच अमेरीकेत येणार्‍या पाहुण्याचे आदरातिथ्य पार पाडावे लागते, तरच पाहुणे आणि यजमान समाधानी होऊ शकतात. या लेखाचे शीर्षक 'अतिथी न येवो भव!' हे जरी तिरकस असले तरी त्यात अजिबात उपहास नाही. उलट पाहुण्याच्या स्वागतात कुठलीही कसूर राहू नये यासाठी यजमानांनी केलेल्या धडपडीची जाणीव दिसून येते.

अमेरिकन उच्चार, अर्थातच 'अ‍ॅक्सेंट'.. या 'अ‍ॅक्सेंट' शब्दातल्या 'ट' चा उच्चार करायचा की नाही? कारण अमेरिकेत इंटरनॅशनलचा उच्चार इन्नरनॅशनल, इंटरफिअरचा इन्नरफिअर, इंटरसेक्शनचा इन्नरसेक्शन, इंटरपोलचा इन्नरपोल होतो.

'शॅल वी कॉल हर इन इमिजिएटली अ‍ॅन्ड टेक हर इन्नर व्ह्यू?' यातील 'इन्नर व्ह्यू' काय असेल याची कल्पना तुम्ही करून शकता का?
शरद वर्दे लिहीतात, 'इंटरव्ह्यू या सोज्वळ शब्दाचा इन्नरव्ह्यू असा उच्चार हा सौ. आनंदीबाई रघुनाथराव पेशवे, मुक्काम शनिवारवाडा, पोस्ट पुणे, ४११०३० ह्यांच्या 'ध' चा 'मा' या खाडाखोडीपेक्षाही सनसनाटी होता.'

संपूर्ण पुस्तकात जागोजागी अश्या चुणचुणीत विनोदांची पेरणी आपल्याला वाचायला मिळते. लेखकाने आपल्या सूक्ष्म निरीक्षण शक्तीने टिपलेले बारकावे आपल्याला थक्क करून सोडतात.
संख्याशास्त्रात डॉक्टरेट मिळवलेल्या शरद वर्द्यांनी आंतराष्ट्रीय स्तरावर अनेक बहुराष्ट्रीय कंपन्यांतून काम केलेले आहे. व्यवसायानिमित्त जगभर फिरताना गोळा केलेल्या अनेक समृद्ध अनुभवांचे सार त्यांच्या लेखणीतून उतरते. अमेरिकेविषयी हे लेख लिहिताना, नर्म विनोदी शैलीत भाष्य करताना कुठेही खिल्ली उडवलेली नाही. त्यांच्या खुसखुशीत विनोदांमागचा उपहास जाणवतो पण पुस्तकातील भाषा कुठेही खटकत नाही. केवळ टीकाच करायची म्हणूनही हे लेख लिहिलेले नाहीत. एकंदरीतच त्रयस्थपणे, पण तरीही चौकस आणि मार्मिक नजरेने केलेले अमेरिकेविषयीचे हे निरीक्षण वाचताना आपण वाचक म्हणून त्यातील टवटवीत विनोदांना दाद देतोच, पण त्याचवेळी एक भारतीय म्हणून अंतर्मुख होऊन विचारही करू लागतो. शरद वर्दे यांच्या लेखनशैलीचे हे कसब खरोखर वाखाणण्याजोगे आहे.

मॅजेस्टिक प्रकाशनातर्फे दिला जाणारा 'जयवंत दळवी स्मृती पुरस्कार' पटकावणारं 'झुळूक अमेरिकन तोर्‍याची' हे पुस्तक म्हणजे अमेरिकेतल्या अमेरिकनांचं, अमेरिकेतल्या भारतीयांचं आणि भारतातल्या भारतीयांचं एक लिखित व्यंगचित्रच म्हणायला हरकत नाही.

-

झुळूक अमेरिकन तोर्‍याची
लेखक - शरद वर्दे
प्रकाशक - मॅजेस्टिक प्रकाशन
प्रथम आवृत्ती - फेब्रुवारी २००९
किंमत - रुपये २००/-
पृष्ठसंख्या - १९५.

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

आवडलं रसग्रहण. Happy
पुस्तकही वाचायला आवडेल. इथे सुरुवातीला आल्यावर सगळ्यांनाच अनेक गोष्टींची अपूर्वाई असते. नंतर ती ओसरत जाते, सवय होते. इथे काही काळ घालवलेल्या लोकांना हे पुस्तक वाचण्यात स्वारस्य नसेल कदाचित पण अमेरिकेला भेट देऊन जाणार्‍या लोकांना काय काय लिहावेसे वाटते ते पहायला म्हणून वाचायला हरकत नाही.

>> 'अ‍ॅक्सेंट' शब्दातल्या 'ट' चा उच्चार करायचा की नाही? कारण अमेरिकेत इंटरनॅशनलचा उच्चार इन्नरनॅशनल, इंटरफिअरचा इन्नरफिअर, इंटरसेक्शनचा इन्नरसेक्शन, इंटरपोलचा इन्नरपोल होतो. >> हो, टु ला हे लोक च्यु म्हणतात म्हण्जे २-२-४ असा फ्लाईट मधला सीट नं असेल उदाहरणार्थ तर ते च्यु च्यु फो असं काहीतरी बोलतात Uhoh
मंजुडी, रसग्रहण छानय

Pages