मभागौदि २०२५- विशेष लेख- शब्दांच्या पलीकडले... आणि अधलेमधलेही! - स्वाती_आंबोळे

भरत +१२३
सुंदर लेख !!

सोदाहरण सांगितल्यामुळे अतिशय रोचक आणि समजायला सोपा झाला आहे. लेख फार आवडला. कधी असा विचार केला नव्हता. >>> अगदी

लेख अणि प्रतिसाद सगळेच मस्त.

लेख खूप खूप आवडला. नविन दृष्टिकोन मिळाला.

Context ला 'जमीन' म्हणता येईल का?

लेख आवडला!
मराठीत सुगम प्रतिशब्द सहज मिळत नाहीत याचे एक कारण
High context भाषा असू शकते का असा प्रश्न मनात आला.
उदाहरणार्थ, CD compact disc या शब्दांवरून खरंतर काहीच अर्थबोध होत नाही ज्याला context माहिती नसेल त्याला. हा high context शब्द आहे पण मराठीत आणताना सुगम करण्याच्या नादात आपण पण तो low context करायचा प्रयत्न करतो आणि मराठी high context भाषा असल्याने ते जमत नाही असं काहीसं.

अतिशय सुंदर लेख. मागे यावर जुजबी चर्चा झालेली आठवली, पण तू सविस्तर माहिती छान दिली आहेस. शिवाय भाषेचं समावेशक - inclusive - होत जाणं ह्याचा high context सोडण्याशी संबंध आहे हा मुद्दा डोळे उघडणारा आहे.

High context language - हा शब्दप्रयोगच मुळात थोडासा high context असावा, त्यामुळे थेट भाषांतर करता येत नाही.

प्रौढत्वी निज शैशवास जपणे सोपं नाही म्हणतात ते काय उगाच!

प्रौढत्वी निज शैशवास जपणे >> म्हणजे मोठेपणी निजलेल्या लाजऱ्या प्रेतास जपणे ना?

मायबोली वरील हाय context कम्युनिकेशन किंवा कल्चरचा विचार करता एखाद्या प्रस्थापिताने काही लिहिलं आणि त्यावर इतर प्रस्थापितांनी त्याची स्तुती केल्यावर, माझ्यासारख्या नवोगतेने गप्प बसावे.
परंतु मला माझ्या मूळ स्वभावानुसार जे वाटलं ते लिहिल्यावाचून राहवत नाही म्हणून हा प्रपंच.

***
इथे फुलराणीच्या प्रसिद्ध स्वगताचा उल्लेख झालाय, ते अख्ख फुलराणी नाटकच केंद्रित आहे ते बोली भाषा, त्याचे कंगोरे आणि वेगवेगळ्या वर्गानुसार केले जाणारे / बदलणारे अन्वयार्थ …

ठळकपणे समोर येणारं अजून एक, “तुम्हाला पुणेकर, मुंबईकर की नागपूरकर व्हायचंय? “ - हाय कॉन्टॅक्ट कम्युनिकेशनच / कल्चर चे उत्तम उदाहरण.

दर 20 कोसांवर बदलणारी मराठी भाषा, बोली भाषेबरोबर होत जाणारे सांस्कृतिक बदल - त्यात खाद्य संस्कृतीही आलीच..
महाराष्ट्रात ६० हून अधिक बोलीभाषा आहेत..
जिथे एकाच भाषेमध्ये, संस्कृतीमध्ये एवढे वैविध्य आहे ती भाषा हाय कॉन्टॅक्ट कम्युनिकेशन / कल्चर मधे मोडणार हे अगदी सरळ समीकरण आहे.
त्यामुळे हातच्या कंकणाला आरसा कशाला असेही वाटून गेले.

***

मुळात हा HCC -LCC कन्सेप्ट / term १९७६ मध्ये वापरली गेली. म्हणजे अगदी अलीकडच्या काळातील ch म्हणा ना!

कोणाला उत्सुकता वाटून त्याचा अभ्यास केला, मराठी कोणत्या गटात मोडते हे पडताळून बघितले, त्यावर लिहिले हा झाला एक भाग.

***

मुळात मराठी जी अभिजात - शेकडो वर्षे जुनी, काळानुसार बदलत गेलेली, अनेक बोलीभाषा असणारी - भाषा आहे.
तिच्या गौरव दिनानिमित्त असलेल्या उपक्रमात संयोजकांना,
अलीकडेच मांडल्या गेलेल्या एखाद्या इंग्रजी संकल्पनेच्या मापदंडात ती कुठे/ का बसते ह्याचे विवेचन
उल्लेखनीय /विशेष करावेसे वाटले
हे थोडे उर्फाटे वाटले. खास करून जेव्हा नजीकच्या काळात अभिजात भाषेचा दर्जा शिक्कामोर्तब झाला, अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन - जिच्या अध्यक्षा लोकसाहित्यिक ज्येष्ठ लेखिका होत्या - पार पडले.

अर्थात प्रत्येकाचे आपापले हेतू/ दृष्टिकोन.
मी माझा नमूद केला एव्हढेच..

फार सुरेख लेख!
या विषयावर आता धिक वाचणे आले.
बादवे, लहेजाचे अनेकवचन लहेजे कि लहजे? रेख्ता लहजात असे अरबी अनेकवचन देते. बृहदकोशात लहेजा हा शब्द मिळाला नाही.

सुरेख आणि माहितीपूर्ण लेख. इंटरेस्टींग कॉन्सेप्ट आहे. आवडला आणि पटला. तो व्हिडिओही थोडा पाहून झाला. आपण जे येथे आणि प्रत्यक्षात बोलतो त्याचा प्रकार कळून गंमत वाटली. आपली भाषा अन्वयार्थाने समृद्ध झाल्याने भाषांतरात नीटशी पोचविता येत नाही, ही एकप्रकारची मर्यादा आणि ताकद दोन्ही वाटते आहे.

तात्पर्याने जग आंतरजालाच्या कृपेने लहान होत आहे म्हणून हळूहळू मराठी भाषा मागे पडते आहे. 'उतरंड' बद्दलही मम मी येथे माझ्यासारख्याच लोकांशी गप्पा मारताना जास्त का जमते (मग मी एका अर्थाने 'कास्टिस्ट' झाले का वगैरे) याबद्दल फार विचार केला होता. एकीकडे डायव्हर्सिटीबद्दल मोठ्यामोठ्या बाता मारून त्याच झिरो डायव्हर्सिटी वर्तुळात रहायचं 'गिल्ट' आलं होतं. पण प्रयत्न चालू आहेत.

मानवदादांची पोस्टही आवडली.
परकीय भाषेच्या अभ्यासाचा भाग म्हणून त्या संस्कृतीचाही अभ्यास करायला सांगतात त्याचे कारण नीटच उमगले.
+१ हर्पेन

सर्व अभिप्रायदात्यांचे प्रोत्साहनपर शब्दांसाठी अनेक आभार - आणि अर्थातच संयोजकांचेही.

मानव, हो - 'अर्थान्वयसमृद्ध' बराच जवळचा पर्याय वाटतो हे खरं आहे, तरीही अर्थाचे सगळे कंगोरे त्यात येत नाहीत असं वाटतंय मला.

अनिंद्य, तुम्ही म्हणता ते खरं आहे, पण या स्वाभाविक (organic) आणि संथ प्रक्रिया आहेत, आणि मानव म्हणाले तसं हाय/लो कॉन्टेक्स्टचे आपापले फायदे-तोटे आहेत. लेखनात किंवा आपल्या दैनंदिन वावरात स्थलाकालानुसारी तारतम्य बाळगता यायला हवं हे खरं.

मामी, 'जमीन' या पर्यायाचा विचार करते आहे.

हर्पा, आवरा!

छंफं,
'हाय कॉन्टॅक्ट' नव्हे, 'हाय कॉन्टेक्स्ट'.

ही कल्पना एडवर्ड टी. हॉल या मानववंशशास्त्रज्ञाने १९५९साली 'द सायलेन्ट लॅन्ग्वेज' या पुस्तकात प्रथम मांडली.
'क्लासिकल लॅग्वेजेस' ही कल्पना भाषांच्या (पाश्चात्य) अभ्यासकांना पूर्वापार माहिती आहे, ग्रीक, लॅटिन आणि संस्कृतसारख्या भाषा जागतिक पातळीवर क्लासिकल समजल्या जातात.
भारताच्या केंद्रिय सांस्कृतिक मंत्रालयाने अधिकृतरीत्त्या भारतीय भाषांना अभिजाततेचा दर्जा द्यायला सुरुवात केली २००४ मध्ये तामिळ भाषेपासून. म्हणजे असा अधिकृत दर्जा देण्याची कल्पना फारच नवीन - गेल्या वीसेक वर्षांतली आहे.

तुमच्या पोस्टच्या निमित्ताने ही अधिकची माहितीही या धाग्यावर देता आली, त्यासाठी तुमचे आभार.

बाकी उर्फाटा (उफराटा), नवोगता (नवोदित किंवा नवागत), 'दर्जा शिक्कामोर्तब झाला' (दर्जावर शिकामोर्तब झाले) अशांसारख्या चुका आता मुदत संपल्यामुळे तुम्हाला सुधारता येणार नाहीत, त्यामुळे ते असो.
यंदाच्या संमेलनाध्यक्षांच्या लोकसाहित्याबाबत किंवा संमेलनातील भाषणाबाबत तुमचे विचार सविस्तर वाचायला आवडतील.

पुंबा, बरोबर - फारसी/उर्दूत लहजाचं अनेकवचन लहजात होईल. मराठीत तत्सम शब्दही मराठीच्याच व्याकरणानुसार चालवले जातात (जसं 'शेर'चं अनेकवचन उर्दूत अशार होत असलं तरी मराठीत 'ते शेर' असं होतं.)

पुन्हा एकदा सर्व प्रतिसाददात्यांचे आभार.

सोदाहरण असल्यानेच कळला अन्यथा अवघड संकल्पना आहे. खूप छान.

खूप छान.
उदाहरण देउन लिहिल्याने आशय नेमका पोहचला...... +१..

दिवाळी दोन दिवसांवर आली असावी. दुपारी आईने नुकताच केलेला गरम चिवडा वाटीत घेऊन , खिड्कीशी बसून , बाहेरची गंमत बघत, हळूहळू चवीचवीने खाताना जसं वाटतं, तसं वाटलं ! मधेच लक्षं चिवड्यावरून , चिवड्यातले दाणे कसे पर्फेक्ट लागताहेत याकडे जातं , तर मधेच खोबर्‍याच्या चवीची जाणीव होते. अरे आपण बर्‍याच दिवसात नारळाच्या वड्या खाल्या नाहीत! मग मधेच आईने केलेल्या गेल्यावर्षीच्या चकल्या आठवतात आणि अजून या वर्षाच्या यायच्या आहेत हे लक्षात येतं. आपण चिवड्याची अजून एक वाटी भरून घेतो. आता यानंतर चहा पाहिजे बुवा !
मस्त लेख जमला आहे. हाय काँटेक्स्ट लेखावर , हाय काँटेक्स्ट प्रतिक्रिया द्यायचा मोह आवरला नाही !

नवीन अभिप्रायदात्यांचे आभार!

अजय

--

---

नवोदित - नवीन उदयाला आलेला ( budding)

१९७६ किंवा १९५९ ह्याने मी मांडलेला मुद्दा तसाच राहतो, त्यात फरक पडत नाही.

मुद्दा शिक्कामोर्तब झाला / मुद्द्यावर शिक्कामोर्तब झाले

दोन्ही एकच

आणि तुम्ही लिहिलेल्या ‘नवोगता’चा अर्थ?

>>>
मी मांडलेला मुद्दा तसाच राहतो, त्यात फरक पडत नाही
दोन्ही एकच
<<<
असं म्हणता? बरं तर.

स्वाती,
तुमचा लेख पुन्हा वाचला. पुन्हा नव्याने तितकाच आवडला.
कालच्या चतुरंगमधील "स्थलांतरातून बहरलेली खाद्यसंस्कृती" लेख वाचला आणि तुमच्या लेखातला "सूचित अन्वयार्थ" आणि दिलेले पाक कृतीचे वर्णन हा मुद्दा पटला.

धन्यवाद, ऋतुराज.

अप्रतिम झालाय लेख.

अप्रतिम झाला आहे लेख...खुप सहज सोप्पं करून समजावलय तुम्ही.

वाह! काय सुंदर पैलू कळला आज भाषेचा, संस्कृतीचा. खूप सुंदर उलगडला आहे एक वेगळा विषय. फारच आवडला लेख. खूप काळ रेंगाळणार हा लेख मनात. धन्यवाद स्वाती.

स्वाती, ताराबाई भवाळकरांच्या एका मुलाखतीत त्यांनी प्रहेलिकेचे ( पहेली) सुंदर उदाहरण दिले.
दिनकर तनयेचे नीर आणित होते.
शशीधर वहनाने ताडिले मार्ग पंथे
नदीपती रिपु ज्याचा तात भंगून गेला
रविसूत मीही संगे फार दुःखित झाला.

दिनकर तनयाः यमुना
शशीधरः शंकर
वाहनःनंदी
नदीपतीः सागर
सागराचा उगमः कुंभ

आणि हा लेख आठवला. मराठी भाषेचा high context ( मराठीत बहुपदरी बोली म्हणता येईल का?) अवतार.

म्हणी हे भाषा हाय कॉन्टेक्स्ट असण्याचे उत्तम उदाहरण आहे.
भाषेत जितक्या जास्त म्हणी व वाक्प्रचार , तितकी ती हाय कॉन्टेक्स्ट!

हे या लेखाच्या संदर्भात बसतं की कसं माहित नाही पण.....

भारतीय शास्त्रीय संगीतात राग-रागिण्या काहीएक भाव निर्माण करतात. उदा मेघमल्हार, सारंग सारखे राग पावसाची अनुभूती देतात. आपल्याला याची माहिती आहे, पुस्तक-चित्रे-सिनेमा-गाण्यांतून यांचे संदर्भ आपल्या आत खोलवर गेले आहेत त्यामुळे ही अनुभूती येते. म्हणून राग संगीत आणि त्यासंदर्भातील आपल्या जाणीवा याही हाय कॉन्टेक्स्ट आहेत असं मला वाटतं.

म्हणजे मेघमल्हार म्हटलं की घनघनमाला, आज कुणीतरी यावे ही गाणी आठवतात. मिनिएचर पेंटिंग्ज डोळ्यांपुढे दिसतात, सिनेमांतून दाखवलेला भारतीय पाऊस दिसतो. पावसांच्या धारांत भिजत असलेली लाल किंवा काळी माती दिसते (अनुभवानुसार), मातीचा सुगंध जाणवतो. देस राग ऐकला की राजस्थानची मरुभुमी आणि रवणहत्था वाजवणारा पारंपारीक वेशातील वादक, बहार रागातील 'फूल रही सरसों सकल बन' ऐकलं की लांबच्या लांब पसरलेली आणि चार पाकळ्यांच्या चिंटुकल्या फुलांनी बहरलेली पिवळीधम्मक सरसोंची शेतं आणि गरम वास असलेलं उन्हाळ्यातील ऊन जाणवतं तर मारवा, पुरिया धनाश्री, पूर्वी सारखे राग संध्याकाळी ऐकून हृदयात हुरहुर निर्माण होते.

ज्यांना याचा सांस्कृतिक संदर्भ नाही त्यांना हे संगीत असं सर्वांगानं भिडणार नाही.

मामी, सहमत. खूप मस्त लिहिलंयस!

वा! एक नंबर!

मामी बरोबर आहे.
भाषे पलिकडे संगीतानंतर, गंध, चव, दृश्य हे सुद्धा हाय कॉन्टेक्स्ट आहेत असे विचार करता जाणवले. इतरही बाबी असतील, आपापल्या समाजात (सोसायटी या अर्थी), आपण एक साचेबद्ध हाय कॉन्टेक्स्ट प्रॉडक्ट्स आहोत असेही म्हणता येईल कदाचित.

पण तरीही भाषा एका मोठ्या समुहाकरता हाय कॉन्टेक्स्ट असू शकते तर संगीताची अनुभुती रिलेटिवली बर्‍यापैकी वैयक्तिक असते. म्हणजे इथे हाय कॉन्टेक्ट्सच्या श्रेणीत कमीजास्त फरक आहे.