डिस्नी आणि डिसॅटि(मोनिअ)स

डिस्ने वर्ल्ड - ऑरलँडो फ्लोरिडा Joe Raedle/Getty Images

गेले काही दिवस डिस्नी आणि फ्लोरिडाचा गव्हर्नर रॉन डिसँटिस अर्थात आपला लाडाचा डिसँटिमोनिअस यांच्यातील वाद प्रतिवादाच्या अनेक बातम्या उडत उडत वाचत होतो. आज शांतपणे नक्की काय वाद आहे ते डीटेलवार वाचलं आणि फारच मजेदार गोष्टी समोर आल्या म्हणून इथे शेअर करतोय.

तर झालंय काय?
फ्लोरिडाचा गव्हर्नर रॉन डिसँटिस हा गेले अनेक महिने डिस्ने वर्ल्डचा फ्लोरिडातील एका जिल्ह्यावर असलेला एकाधिकार कमी करू बघत आहे. तो हे डिस्नेचा बदला घ्यायचा म्हणून करतो आहे हे जगजाहिर गुपित आहे. फ्लोरिडा मध्ये डिसँटीस आणि रिपब्लिकन्सनी शाळेत लैंगिक कल आणि लैंगिक ओळख (सेक्शुअल ओरिंएंटेशन आणि जेंडर आयडेंटिटी) हे विषय शिकवायचे तर नाहीतच पण त्यावर चकार शब्द काढायला ही बंदी घालण्याचा कायदा केला आहे. त्या कायद्याला अनेकांचा विरोध आहे ज्यात डिस्नेही सहभागी आहे. त्या सहभागाचा बदला म्हणून फ्लोरिडाच्या या सर्वात मोठ्या एम्प्लॉयरला त्रास देण्याच्या उद्देशाने डिसँटिसने पावलं उचलायला सुरुवात केली आणि जे घडतं आहे ते फारच मनोरंजक आहे.

पण नक्की वाद काय आहे?
गेल्या मार्च मध्ये डिसँटिसने 'पेरेंटल राईट्स इन एज्युकेशन' अर्थात 'डोंट से गे' बिल वर स्वाक्षरी करुन त्याचे कायद्यात रुपांतर केले. या कायद्यानुसार के - ग्रेड ३ वर्गांत सेक्शुअल ओरिंएंटेशन आणि जेंडर आयडेंटिटी बद्दल 'क्लासरुम इनस्ट्रक्शन' देणे 'एज अप्रोप्रिएट' आणि 'डेव्हलपमेंटली अप्रोप्रिएट' नसेल तर त्यावर बंदी घालण्यात आली आहे. आपल्या सारख्या सामान्य माणसाला वरवर त्यात कदाचित वावगं वाटणार नाही. पण कायद्याची भोंगळ भाषा, क्लासरुम इनस्टक्शन, एज अप्रोप्रिएट सारखे सर्वसमावेशक शब्द आणि एकदा कायदा झाला की मागील दाराने त्याच्या वयात, इयत्तांत करता येण्यासारखी वाढ असे अनेकोनेक मुद्दे विचारात घेता त्याला डेमॉक्रॅटस, एलजीबीटीक्यू ग्रूप्स इ, चा कडाडून विरोध आहे. एकदा हा कायदा झाला की शिक्षक आणि स्कूल डिस्ट्रिक्ट एकुणच जेंडर आणि सेक्स विषयांबद्दल बोलणे टाळतील. फालतू खटले होण्याच्या भितीने यावर बोलणे एकुणच बंद होत जाईल. मुळात जेंडर आयडेंटिटी आणि सेक्युअल ओरिंएंटेशन हे विषय के -३ शिकवले जातच नाहीत. हा कायदा करुन हे असं शाळेत शिकवलं जायचं ते आम्ही बंद केलं हा प्रचार ही एक राजकीय खेळी तर आहेच, शिवाय ती या चिमुरड्यांच्या खांद्यावरती बंदूक ठेवून त्यांच्याच भविष्याशी खेळ करुन केलेलीही आहे.

मग यात डिस्नेचं काय?
या कायद्याबाबत आधी डिस्ने शांत होती. पण नंतर डिस्ने पार्क मधील कर्मचार्‍यांनी वॉक-आऊट केलं, एकुणच फ्लोरिडाच्या सर्वात मोठ्या रोजगार पुरवण्यार्‍या कंपनीवर दबाव वाढू लागला आणि डिस्नेचा सीईओ बॉब चॅपेकने या कायद्याला विरोध तर केलाच पण तो कायदा रद्द करायला आणि कोर्टात त्याचा विरोध करायला सहर्ष पाठिंबाही दिला. इथे डिसँटीस आणि डीस्नेत काडी पडली. 'डिस्नेला मुष्टीयुद्ध करायची इतकी हौसच असेल त्यांनी चुकीचा विरोधक निवडला आहे' अशी गर्जना डिसँटिसने निधी संकलन करण्याच्या इमेल मध्ये केली, आणि गेलं वर्षभर चालू असलेल्या या युद्धाला सुरुवात झाली.

डिस्ने प्रतिगाम्यांच्या रडारवर कशी गेली?
गेली काही वर्षे डिस्ने थीम पार्क आणि स्ट्रीमिंग चॅनलवर जे बदल करीत आहे ते प्रतिगामी लोकांना रुचत नाहीयेत. 'प्रिंसेस अँड द फ्रॉग' मधल्या प्रिंसेसे टिएना वर थीम पार्क मध्ये राईड येणे. यात काय खटकलं विचाराल तर प्रिंसेस टिएना हे पात्र न्यू ऑरलीन्स मधील अफ्रिकन अमेरिकन शेफ 'ली चेस' वर आधारित आहे. ज्यांची वॉशिंग्टन डीसी मधल्या प्रसिद्ध स्मिथसोनिअन म्युझिअम ऑफ अफ्रिकन अमेरिकन आर्टने ही देखिल दखल घेतली आहे. आता प्रतिगामी यावर का चिडलेत तर ब्युटी अँड द बीस्ट घालवलीत आणि प्रिंसेस टिएना आणलीत! (या बद्दल माझी खात्री नाही, कारण ही माहिती फोरमवर वाचलेली आहे)

डिस्नेने 'साँग ऑफ द साऊथ' हा चित्रपट डिस्ने प्लस वर आणला तर नाहीच. शिवाय तो या पुढे कधीही कुठल्याही प्लॅटफॉर्मवर येणार नाही अशी घोषणाही केली. हा चित्रपट स्लेवरी - प्लांटेशन, मालक आणि गुलाम यांच्यातील मधुर संबंध दाखवतो जे सत्याच्या जवऴपासही नाही. त्यामुळे चित्रपट, त्यातील ऑस्कर मिळालेली गाणी, डिस्ने म्हटलं की आठवणारे आणि अनेक मॅजिकल ठिकाणी ऐकलेले 'झिप - अ - डी - डू - डा' हे गाणं सगळ्या परेड मधुन कायमचं काढून टाकलं.
सॉंग ऑफ द साऊथ बद्दल अधिक माहिती इथे आहे. अगदी अवश्य वाचण्यासारखी लिंक आहे ही! तर या चित्रपटाची संबंधित फ्लॅश माऊंटन राईड आणि हे गाणं पार्क मधुन काढणे ही प्रतिगाम्यांना रुचलेले नाही.

त्यांनी पायरेट्स ऑफ करेबिअन राईड मध्ये बदल केले आणि पायरेट्स लिलावात स्त्रीयांना विकत आहेत सारखा जो सीन होता तो काढून टाकला.

डिस्ने फायरवर्कच्या आधीच्या घोषणेतून सभ्य स्त्री पुरुषहो, मुलांनो आणि मुलींनो (लेडिज अँड जेंटलमन, बॉईज अँड गर्ल्स) काढून टाकून ती घोषणा सर्वसमावेशक केली. आता ती ड्रीमर्स ऑफ ऑल एजेस अशी होते.

हे काही वानगी दाखल अमेरिकन प्रतिगाम्यांना न आवडणारे आणि डिस्नेने केलेले बदल! जे केल्याने अर्थातच डिस्ने 'वोक' झाली होतीच.
वास्तविक वोक असणे कधीही चांगलेच. वोक म्हणजे alert to racial prejudice and discrimination. अर्थात वांशिक भेदभाव आणि संकल्पनांबाबत जागृकता. तो शब्द प्रतिगाम्यांनी अपहरण करुन त्याला काळिमा फासलेला आहे.

डिस्नेच्या टॅक्स स्टेटसचे काय?
१९६७ पासून डिस्नेला फ्लोरिडा मध्ये ऑर्लँडो जवळच्या या ठिकाणी विशेष अधिकार दिलेले आहेत. त्या द्वारे डिस्ने पार्क्स त्या गावच्या म्युनिसिपल गव्हर्नमेंट सारखे वागते. ही २५,००० एकरची जागा ऑरेंज आणि आसीओला (Osceola) काऊंटीमध्ये विभागलेली आहे, जो एकेकाळी ग्रामिण आणि अविकसित भाग होता. आज हे डिस्ने सांभ़ळत असलेले हे रीडी क्रिक विकास महामंडळ (इम्प्रुव्हमेंट डिस्ट्रिक्ट) त्या भागाला पाणी, वीज. रस्ते, पोलिस आणि इतर अनेक मूलभूत सुविधा पुरवते. ह्या विशेष आर्थिक कराराद्वारे डिस्ने त्या भागात कुठे किती काय बांधायचे हे ठरवते आणि अग्निशमन, पोलिस इ. साठी कर गोळा करते. ह्या अशा करसुविधेमुळे डिस्नेने फी आणि करांपोटी अनेक मिलिअन डॉलर दरवषी वाचवलेले आहेत असं जाणकार मानतात. या सुविधांमुळेच डिस्नेने आज त्या जागेवर अनेक रिसॉर्ट, बसेसचे जाळे आणि मुख्य म्हणजे अनेक थीम पार्क्स उभारली आहेत. अर्थात त्यातुन फ्लोरिडाचाही बराच फायदा झाला आहेच. हे मुळातच असं का केलं आणि हे करणं किती आतबट्ट्याचं ठरलं तो एक वेगळाच विषय. पण जे आहे ते असं आहे.

आता हा विशेष टॅक्स स्टेटस फ्लोरिडाच्या रिपब्लिकन्सनी काढायचं ठरवलं आहे. ते १ जून २०२३ पासून अंमलात येईल हे निश्चित झाल्यावर फारच लवकर त्यांच्या लक्षात आले की, अरे!!! आता या रीडी-क्रीक मधले रस्ते, अग्निशमन, पुलिसिंग साठी होणारा खर्च ऑरेंज आणि आसिओला काऊंटींना आपल्या पदरातून करावा लागेल! आणि अरे!!! या डिस्टिक्ट वर १ बिलिअनचं कर्ज देखिल आहे! आता जर हा डिस्टिकच रद्दबातल केला तर त्याच्यावरच्या कर्जाचा बोजाही या दोन काऊंटीत विभागून पडेल. आता आली का पंचाईत!

मग काय तलहासी गडबडली. स्पेशल सेशल घेतला आणि डिस्नेला टॅक्स डीस्ट्रिक्ट आणि पार्क ठेवा तुमच्याकडेच सांगायची वेळ आली! पण तोंडघशी पडलो तरी काही तरी सांगायला असू दे म्हणून ह्या डिस्टिक्ट वर निरीक्षण (ओव्हरसाईट) करायला एक ५ सदस्यीत समिती असते त्याची निवड करण्याचे अधिकार डिस्ने कडे नसतील तर रॉन भाऊ डिसँटिमोनिअसांकडे असतील अशी भाऊंनी मेख टाकली.

आता या बोर्डवरचे नियंत्रण गेल्यावर डिस्नीनी काय केले?
डिस्नीने हे आम्हाला मान्य आहे, या नियमांत आम्ही काम करू असे जाहिर पणे म्हटले, पण डेव्हलपमेंट करार करुन या नव्या बोर्डचे तयार होण्या पूर्वीच पंख छाटायचे प्रयत्न चालू ठेवले. हे करताना जी काही कायदेशीर प्रक्रिया आहे ती पूर्ण पाळली (असावी). त्या बाबतची पत्रे डिसँटीसच्या ऑफिसला पाठवली पण रॉन भाऊ लेफ्ट अँड राईट पुस्तके बॅन करणे, आपल्या स्वतःच्या पुस्तकाची प्रसिद्धी करणे अशा अती महत्त्वाच्या कामांत व्यग्र असावेत त्यामुळे इकडे दुर्लक्ष झाले.
आता फेब्रुवारीत आधीच्या डिस्ने बोर्डने नव्या बोर्डचे अधिकार कलम करणारे कलम अर्थात डेव्हलपमेंट करार केले आणि डिस्नी कंपनीला त्या भागातील बांधकामासाठी सर्वव्यापी अधिकार बहाल केले.

आता सगळ्यात मजेची गोष्ट: ती म्हणजे हे अधिकार कधी पर्यंत असतील त्या मुदतीचं कलम! या मुदतील जुन्या बोर्डने 'रॉयल लिव्ह्ज' भाषेचा वापर केला आहे. ते क्लॉज आहे : “Shall continue in effect until twenty one (21) years after the death of the last survivor of the descendants of King Charles III, King of England living as of the date of this declaration.” थोडक्यात अनेक दशके, १०० वर्षे, २०० वर्षे कदाचित अनादि अनंत काळासाठी हा करार राहिल.

या कराराद्वारे बोर्डाला डिस्नीचं नाव, मिकी माऊस किंवा इतर कोणतीही पात्रे डिस्नीच्या परवानगीविना वापरता येणार नाहीत.

यावर डिसेंटिस आणि बोर्ड अर्थातच चिडलेले आहेत आणि काय करता येईल ते बघत आहेत. डिस्नी म्हणतंय की आम्ही पब्लिक फोरम आणि सरकारकडे सगळी माहिती उघड करुन गव्हर्नमेंट इन द सनशाईन नियमाचे पूर्ण पालन केले आहे.
थोडक्यात सनशाईन राज्याला सनशाईन चपराख!

बघू पुढे काय होते ते!

१. वर अनेक संदर्भ लिहिलेच आहेत. हा लेख वाचुन अधिक माहिती जाणून घ्यावी वाटलेली. या लेखावरुन प्रेरणा आणि स्वैर अनुवाद म्हटला तरी हरकत नाही.

२. हा लेख कायद्याबद्दल नाही. काही चुका असतील तर जाणून घ्यायला आवडेल.

३. स्पेशल डिस्टिक्ट असणे अमेरिकेत अगदी सामान्य गोष्ट आहे. असे हजारो स्पेशल डिस्टिक्ट अमेरिकेत आहेत. एकट्या फ्लोरिडात १८०० आहेत. त्याच्या बद्दल थोडक्यात माहिती इथे मिळेल.