साप्ताहिके आणि मासिके यांचे युग संपले?

आजकाल मुलांना युट्युब शॉर्ट्स बघायची सवय पडली आहे.. ७/८ मिनीट लांबी असलेले व्हिडीओज ही बघत नाही सहसा.
तसंच काहीसं.
शिवाय छापिल प्रत पिवळीपडते, शिवण सैल होते म्हणुन ही हे बंद पडत असावे. माझ्याकडे दिवाळी अंकांची चळत होती, लायब्ररी वाले फुकटातही ठेवायला नाही म्हणाले..जागा नाही म्हणे. फेकायला वाईट वाटते पण इलाज नाही.

कालाय तस्मै नमः..

लोकप्रभा आणि चित्रलेखा ही दोन्ही साप्ताहिकं बंद झाली हे माहिती नव्हतं. मी शाळेत असताना आमच्या घरी हे दोन्ही अंक यायचे अनेक वर्षे. 'चित्रलेखा'मध्ये 'लय-प्रलय' नावाची क्रमशः कादंबरी खूप काळ येत होती. लोकप्रभा थोडा गंभीर, तर चित्रलेखा थोडा लाईट असायचा.

तुम्ही लिहिलेली कारणं बरोबरच आहेत. काळ बदलला आहे हे खरं. त्याबरोबरच हेही खरं आहे की दर्जेदार लेखन असेल तर लोक वाचतात. तोचतोचपणा आला की वाचायला कंटाळा येतो. 'अंतर्नाद' हे मासिक काही वर्षांपूर्वी बंद पडलं. त्याबद्दल हळहळही व्यक्त झाली. आम्ही काही वर्षे 'अंतर्नाद'चे वर्गणीदार होतो. अनेक लेखक आणि लेख चांगले असायचे, पण तोचतोचपणा खूप जाणवायचा. तेच तेच लेखक, त्याच त्या विषयांवर परत परत लिहीत असले तर ते वाचायला कंटाळा येणारच. किंवा एखादा लेखक फार दर्जेदार नसला, तरी त्याचं लेखन वारंवार अंकात यायचं.
त्यानंतर गेली काही वर्षे आम्ही 'साधना' साप्ताहिकाचे वर्गणीदार आहोत. अतिशय उत्तम अंक असतो. नवीन आणि जुने, दोन्ही प्रकारचे लेखक, विविध विषय असतात. एक प्रकारचा 'ओपननेस' जाणवतो. सगळेच लेख/लेखक चांगले दर्जेदार असतात असं नाही, पण बहुतांश असतात.
योगायोगाने साधनाच्या या महिन्याच्या एका अंकात 'नियतकालिके' याच विषयावर संपादक विनोद शिरसाठ यांचं भाषण छापून आलं आहे. तेही चांगलं आहे.
https://weeklysadhana.in/view_article/vinod-shirsath-on-literary-and-ide...

लोकप्रभा आतापर्यंत होता. नेटवर शेवटचा अंक ८ एप्रिलचा दिसतोय. ४९ वा वर्धापनदिन विशेष दिसतो आहे.
लायब्ररीत अजूनही काही मासिके दिसतात. माहेर, मेनका, श्री आणि सौ, मिळून सार्‍याजणी. , सत्याग्रही विचारधारा, ललित, मुक्त शब्द.

चांगला लेख आहे.

<< वृत्तपत्राचा कागद महाग झाला आहे त्यामुळे आणि मागणी कमी त्यामुळे वर्तमानपत्र महाग झाले आहेत. >>
हा एक भ्रम आहे जो अगदी माझ्या लहानपणापासून पसरलेला आहे. मुळात वृत्तपत्रे ही जाहिरातींवर चालतात. माझा मित्र टाइम्स ऑफ इंडियामध्ये काम करत होता, त्यामुळे काही वेळा 'आतली बातमी' कळत असे. जाहिरातीच्या उत्पन्नामध्ये खरं तर ते फुकट देणे पण परवडण्यासारखे होते.

<< सखोल वाचन आणि विचार करायला कुणाकडेही वेळ नाही. >>
बऱ्याच अंशी हे खरे वाटले तरी हे सरसकटीकरण मला तरी पटत नाही. चांगला कंटेंट अजूनही उपलब्ध आहे आणि त्याला भरपूर वाचक आहेत. फरक इतकाच की आता हातात पुस्तक, वृत्तपत्र वगैरे घेऊन वाचण्याचा प्रकार बदलत आहे. खरं तर माहितीचा इतका खजिना समोर आहे, तर त्यातले काय निवडून काय consume करू, हा माझ्यासमोरील यक्षप्रश्न असतो नेहमी.

<< विविध न्यूज चॅनेलवरील आरडा ओरड... >>
आता आंतरजालामुळे मुबलक प्रमाणात माहिती सर्वानाच, आणि अतिशय सुलभतेने उपलब्ध होते. त्यामुळे वाचकाचे/प्रेक्षकांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी आणि त्याला जास्तीत जास्त खिळवून ठेवण्यासाठी हे प्रकार केले जातात. व्यक्तिशः मला दररोज इतकी माहिती उपलब्ध आहे की दिवसाचे २ तास वाचनात अगदी सहज जातात. त्याशिवाय यूट्यूबवरसुद्धा अनेक चांगले व्हिडिओ बघायचा पर्याय आहे.

<< पुढे वर्तमानपत्र देखील टिकतात की नाही हा प्रश्न आहे. >>
जर वृत्तपत्रे बंद झाली तर काहीही वाईट होणार नाही. बातम्या आता जगातून अक्षरशः शेकडो/हजारो प्रकाराने आणि सहजपणे उपलब्ध आहेत. त्यासाठी रोज सकाळी दारात पेपर आला का याची वाट पण बघावी लागत नाही.

वृत्तपत्रे बंद व्हावीत अशी माझी इच्छा नाही. पण त्यांचे (आणि एकंदरीत सगळ्या मीडिया कंपनीचे) बिझनेस मॉडेल गंडलेले आहे आणि मुख्यत: ते ग्राहकांच्या हिताविरुद्ध आहे, असे मात्र नक्की वाटते.

मुळात आपला वेळ किती बहुमूल्य आहे आणि आपण अनावश्यक ठिकाणी तो किती वाया घालवतोय, हेच बहुतेकांना कळत नाही याची खंत आहे.

वृत्तपत्रे बंद झाली तर काही बिघडत नाही हे मला नाही पटत उ.बो. म्हणजे ई-पेपर चालेल, छापील पाहिजे असं नाही. पण 'वृत्तपत्र' पाहिजे.
सगळ्या, किंवा निदान बऱ्याच प्रकारच्या बातम्या एकत्र मिळण्याचं ते साधन आहे. मग त्यानंतर ज्याला ज्यात रस असेल त्यानुसार इतर साधनांमधून अधिक माहिती मिळवता येईल. पण यूट्यूब किंवा इतर ऑनलाइन माध्यमांमधून बातम्या मिळवणे यात मला तरी विशिष्ट प्रकारच्या, विशिष्ट बाजूने दिलेल्या बातम्या आपल्याला मिळत राहण्याचा धोका वाटतो.

<< विशिष्ट प्रकारच्या, विशिष्ट बाजूने दिलेल्या बातम्या आपल्याला मिळत राहण्याचा धोका वाटतो. >>
हा धोका केवळ वृत्तपत्रात न्हवे, तर बहुतेक सगळ्या मिडीयात दिसून येतो. त्यामुळे एकाच वृत्तपत्रांवर/सोर्स वर अवलंबून न राहणे उत्तम. घरी केवळ लोकसत्ता वाचण्यापेक्षा मटा, लोकसत्ता, सकाळ, नवाकाळ, सामना असे अनेक स्त्रोत चाळता येतात. तोच प्रकार टीव्ही चॅनलचा.

बातम्यांसाठी सुद्धा वृत्तपत्रे हा एकच पर्याय नाही.

सहमत.

वृत्तपत्र हा एकच पर्याय आहे असं नाही मला म्हणायचंय. वृत्तपत्र हा लसावि. त्यापुढे मग जेवढं आपल्याला वाटतं तेवढं पुढे जाऊन बातम्या मिळवाव्यात असं मला म्हणायचं आहे. एकापेक्षा जास्त वृत्तपत्रं वाचणं चांगलं, हेही मान्य आहे.

बहुतांश टीव्ही चॅनल्सवर दाखवल्या जाणार्‍या बातम्या फक्त सनसनीखेज वगैरेच असतात असं मला तरी वाटतं. ई-पेपर क्लीकबेटच्या प्रचंड आहारी गेले आहेत. त्यामुळे खरंतर छापील वृत्तपत्र बंद होऊ नयेत असं वाटतं. अजूनही दूरदर्शनच्या बातम्या शांतपणे सांगत असतील अशी एक आशा आहे. तस्मात खर्‍याखर्‍या बातम्या मिळवायचे खात्रीशीर पर्याय नेमके कुठले राहिले आहेत?

बाकी दर्जेदार कंटेंट सध्या पेपरांच्या पुरवण्यांमधे तरी येतो आहे काय? मला तरी सध्या सप्तरंग (रविवार सकाळ) आणि उत्सव (रविवार सामना) या पुरवण्या वाचायला चांगल्या वाटत आहेत. इथे राहत असल्याने ऑनलाईन पेपरचाच पर्याय उपलब्ध आहे. लोकरंग (रविवार लोकसत्ता) मला इतका खास वाटला नाही.

एकूणच सर्वत्र कंटेंटची बोंब झाली आहे की काय असा प्रश्न हल्ली वरचेवर पडतो. व्हॉट्सअ‍ॅपवरच्या लेखांनाच हल्ली कंटेंट म्हणत असतील तर अवघड आहे.

मागच्या वर्षी माहेर/श्री/सौ का कसला तरी अंक वाचला त्यात प्रत्येक पाना वर अ‍ॅड्स होत्या. गोष्टींना अगदी कमीत कमी खिसगणतीत धरलेले होते. पाव भाग पान वर कथा आणि बाकी सर्वत्र पानभर अ‍ॅड
वाईट ही वाटले आणि खूप चिडचिड झाली. तो अंक विकत घ्यायचाच नाही हा निश्चय पक्का झाला.

नियतकालिकांमधे छापून येते ते ब्रह्मवाक्य पासून त्यात लिहीणारे एकसुरी लिहीतात असे वाचकांना वाटणे हा पहिला बदल. आंजाच्या विस्फोटानंतर माहितीचे थेट सोर्सेस उपलब्ध झाले. त्यामुळे वाचक नियतकालिकांच्या लेखकांपेक्षा जास्त अपडेट राहू लागले. अशात ज्या नियतकालिकांनी हा बदल पचवला ते टिकून राहतील, नाही तर बंद पडतील.

माझ्या मते सर्वात महत्वाचं कारण म्हणजे आजकाल बहुसंख्य मुलं इंग्रजी माध्यमात शिकत असल्यामुळे नवे मराठी वाचक निर्माण होणं जवळपास बंदच झालंय. सर्व विषय इंग्रजीमध्ये शिकत असल्याने त्यांना मराठी वाचन तितकंसं चांगलं जमत नाही. त्यामुळे ती वाचनासाठी इंग्रजी पुस्तकांकडे वळतात.

विशिष्ट प्रकारच्या, विशिष्ट बाजूने दिलेल्या बातम्या आपल्याला मिळत राहण्याचा धोका वाटतो.>> हे मला १००% पटतं. इ-पेपर वाचताना मला ज्या विषयात मला रस आहे, केवळ त्याविषयीच्याच बातम्यांवर क्लिक केले जाते. आणि मग केवळ त्याच विषयाच्या/ त्याच पद्ध्तीच्या बातम्या माझ्यापुढे येत रहातात. छापील व्रुत्त्पत्र वाचताना आपल्याला ज्यात विषेश रस नाही अश्या विषयांच्या बातम्या निदान डोळ्यांपुढून तरी जातात.
Spotify, गाना वगैरेंसारख्या app वरून ठराविक playlist लावून गाणी ऐकणे हेही मला महा बोरिंग वाटते. कारण, अचानक कोणते तरी विस्मरणात गेलेले गाणे ऐकायला मिळाले ,किंवा एखादं नविन गाणं कानावर पडलं आणि आवडलं, त्या गाण्यातल्या कलाकारांविषयी काहीतरी नविन माहिती अचानक समजली; हे सगळं घडण्याची शक्यता कमी होते. पण रेडिओ ऐकताना हे सगळं घडू शकतं. चांगला anchor/ RJ असेल तर अजूनच मज्जा.
पण कालौघात हे RJ चे काम कदाचित chatGPT करू शकेल असं वाटतं आणि पुन्हा आपल्या आवडी/ निवडी, मनोरंजन AI च्या ताब्यात जाणार ह्या विचाराने धडकी भरते.