योगासने...... एक नवा दृष्टीकोन

Yoga is the journey of the self, through the self to the self …The Bhagwat Geeta.

त्या दिवशी माझी योगशिक्षिका मला म्हणाली की, “अश्विनी, तुला समवृत्ती प्राणायाम जास्त आवडतो ना, मग तू त्याचा जास्त सराव कर. त्यातूनच तुला तू समजत जाशील.” मला काहीच समजेना. मला मी समजत जाईन म्हणजे? प्राणायाम करून स्वतःची ओळख पटते? योगासनांमुळे शरीराला आणि प्राणायामामुळे मनाला होणारे फायदे मला माहीत होते. पण त्यातून तुम्हीच तुम्हाला उलगडत जाता ही कल्पना माझ्याकरता नवीन होती. हा नवा अर्थ समजून घेण्यास मी अतिशय उत्सुक होते. मी विचारात पडले की हे सगळे मला आधी कसे काय कोठून समजले नाही?

योगासने म्हणजे फक्त आसने करणे नव्हे. पण ती करताना तुम्ही स्वतःबद्दल काय शिकता ते महत्वाचे असते. माझी योगाची शिक्षिका आम्हाला प्रत्येक आसनानंतर, प्रत्येक प्राणायामानंतर शरीरातले बदल ओळखायला शिकवायची.त्यामुळे योगासने करताना जिथे जिथे आपले शरीर ताठर असते, विरोध दाखवत असते, जिथे ऊर्जा अडकून पडलेली असते, त्या जागा आपल्याला समजतात. योगासनांमुळे शरीराच्या बाह्य अवयवांमधील आणि अंतर्गत अवयवामधील सहजता, ताठरता, तिथले आरोग्य तिथली ऊर्जा या सगळ्याची तुम्हाला जाणीव होते.

ह्या सगळ्या मागचे कारण असे की भावनांचा आपल्या शरीरावर परिणाम होत असतो. एखादी भावना दीर्घकाळ अनुभवली गेली तर शरीर ती भावना साठवून ठेवत असते. वेगवेगळ्या भावना शरीराच्या वेगवेगळ्या भागात साठवल्या गेलेल्या असतात. जेव्हा तुम्हाला एखाद्या भागात ताण जाणवतो तेव्हा तिथे ऊर्जा अडकलेली असते असे समजावे. आसने करताना अश्या ठिकाणची दबली गेलेली भावना आपण ओळखू शकतो, आपला स्वभाव,आपले मानसिक आजार ओळखू शकतो. प्रत्येक आसनानंतर शरीर रीलॅक्स करून अडकलेल्या ऊर्जा काढून टाकता येतात.इतकेच नाही तर योगाच्या सरावाने तुमचे शरीर पूर्ववत निरोगी करता येते.

हळूहळू मला हे ही समजले की योग साssवकाश, सहजतेने, स्वतःवर प्रेम करत आणि जाणीवा, विचार न्याहाळत करायचा असतो. माझी शिक्षिका तर म्हणायची कि तासाला 10 आसने केलीत तर छान…पण 4 आसने केलीत तर उत्तम. जी आसने, जे प्राणायामाचे प्रकार तुम्हाला जास्त आवडतात आणि सहज जमतात ते करून स्वतःचा आनंद वाढवायचा असतो. मग तुमच्यात बदल होत जातात, तुमचा आत्मविश्वास वाढतो, भीती, काळजी, नैराश्य दूर पळते. ताठर शरीर लवचिक बनते. योगामुळे तुम्ही तुमची ताकद वाढवता आणि तुमचा स्वतःच्या कर्तृत्वावर विश्वास बसायला लागतो. तुम्ही अधिकाधिक सामर्थ्यवान, शांत होत जाता. योगासने करता करता तुम्ही मनाने स्थिर होत जाता. योग तुम्हाला तुमच्या आतील अवयवांना देखील व्यायाम घडवत शरीरातले बदल टिपण्यास शिकवते. योगाच्या माध्यमातून स्वतःच्या अंतरंगात शिरून स्वतःचा शोध घेता येतो. अंतरंगातल्या या प्रवासात तुमची सजगता वाढते, तुमच्या शरीरात लपलेला तुमचा चांगला आणि वाईट स्वभाव तुमच्या लक्षात येतो. योगामुळे आपले स्वतःशी नाते जुळते ते असे.

तिने हेही शिकवले की योगासने करताना आपण शरीराबरोबरच आपल्या मनाकडे, विचारांकडे लक्ष द्यायचे असते, कोणतेही आसन करताना निर्माण होणाऱ्या भावना जाणवून घ्यायच्या असतात आणि कोणतेही निकष न लावता त्या भावनांचा,पर्यायाने आपला आदर करायचा असतो. असा आदर करण्याने तुम्ही स्वतःला जसे आहात तसे स्वीकार करत जाता. असे केल्याने तुमचे मन मोकळे होते. हळूहळू तुम्ही तुमच्या भावना लपवून न ठेवता जगू लागता. आणि मग परिणामी शरीरही हलके होते, संवेदनशील होते.

तुमचा श्वास तुमच्या मनाची अवस्था दाखवत असते. श्वास स्थिर, संथ, लयबद्ध असणे हे शरीर आणि मन निरोगी असण्याचे लक्षण आहे. प्राणायाम करताना आणि आसने करताना तुम्ही श्वासावर नियंत्रण ठेवायला शिकता. त्यामुळे मनावर नियंत्रण ठेवणे, मन निरोगी ठेवणे शक्य होते.

सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे योगामुळे तुम्ही वर्तमानात जगायला शिकता. वर्तमानात शाश्वत आनंद लपलेला असतो. परिणामी तुम्ही आनंदी होता आणि आसनांमधील स्तब्ध क्षणात तुम्ही खरे कोण आहात ते तुम्हाला समजते. योग तुमच्यात असलेल्या चैतन्याची ओळख करून देतो.

Yoga does not change the way we see things, it transforms the person who sees. – B.K.S. IYENGAR.

मला या नव्या साधनाचा वापर करून घेऊन स्वतःला नव्याने जाणून घ्यायचय.