अल्कोहोल डिपेंडेन्सीबद्दल मदत हवीय

मित्रहो! एक मदत हवीय.

अल्कोहोल डिपेंडेन्सीबद्दल

आधी अल्कोहोल डिपेंडेन्सी म्हणजे काय हे थोडं स्पष्ट करतो.हा खालील मेसेज व्हॉटसअॅपवरुन मिळाला आहे.लेखक कोण आहेत ते माहित नाही.पण अल्कोहोल डिपेंडेन्सी म्हणजे काय ते त्यांनी व्यवस्थित समजावून सांगितले आहे.

अल्कोहोल डिपेन्डन्सी

अल्कोहोल डिपेन्डन्सीचे ४ महत्त्वाचे पैलू आहेत. दारू पिण्याचे समाधान, सतत दारूचा विचार, दारू न मिळाल्यावर अस्वस्थता, दारू पिण्यात वा ती मिळविण्यासाठी भरपूर वेळ घालवणे व दारूच्या अंमलात राहणे तसेच इतर जबाबदार्‍यांकडे दुर्लक्ष करणे, याला अल्कोहोल डिपेन्डन्सी म्हणतात.

मद्यपानाचे दुष्परिणाम साधारणपणे तीन प्रकारात शोधावे लागतात. हे तीन प्रकार म्हणजे

१) शारीरिक २) मानसिक आणि ३) सामाजिक अपाय हे होत.

वारंवार पडणे, फिट्‌स (फेफरे) येणे, डोक्‍याला इजा होणे, रक्ताची उलटी होणे, वारंवार कावीळ होणे, अशा तक्रारी शारीरिक दुष्परिणामात मोडतात. मानसिक अपायाचे लक्षण भीती वाटत राहणे किंवा भीतीचे झटके येणे, विस्मृतीमुळे स्थळ - काल यांच्या जाणिवेत गोंधळ होणे, परिचयाच्या किंवा आपल्या कुटुंबीयातील घटकांना ओळखताना चुका करणे, स्वतःला हेतुपुरस्सर इजा करून घेण्याची प्रवृत्ती असणे, अशा प्रकारच्या घटना होत राहणे या मानसिक अपायाच्या लक्षणात मोडतात. तिसऱ्या प्रकारच्या दुर्घटना म्हणजे कौटुंबिक अथवा सामाजिक दुष्परिणाम होत राहणे. यात वाहन चालवताना वारंवार अपघात होणे, कौटुंबिक घटकांना मारहाण करणे, हे वारंवार घडू लागणे किंवा शेजारी आणि चांगल्या ओळखीच्या माणसांशी वारंवार भांडण-तंटा होत राहणे, हे सामाजिक अपप्रवृत्तीत मोडतात.

माणूस दारू पिण्याच्या आजारात अडकला की काय होते? तो एका बाजूला मानसिक गुलामी आणि दुसऱ्या बाजूला शारीरिक गुलामी या कात्रीत सापडतो. दोन्ही कात्रीची पाती धारदार असतात. मानसिक ओढ इतकी अनावर असते की ती ओढ, आसक्ती त्याला ‘मला आत्ताच्या आत्ता, कोणत्याही परिस्थितीत, आणि कोणतीही किंमत मोजून दारू हवी म्हणजे हवी’ या विचारांच्या तो संपूर्णपणे अधीन होतो. इथे त्याला आपण करतोय ते चांगले का वाईट हे समजत नाही. आपण दारू घेतली तर शरीरावर, कुटुंबीयांवर काय परिणाम होतील याची फिकीर न करता माणूस दारू पितो. हीच ती मानसिक गुलामगिरी.

प्रथम सेवनानंतर जी मेंदूच्या संगणकात ' मजा आया ' अशी फाईल तयार झाली ती अधून मधून जेव्हा जेव्हा ..व्यक्तीची मानसिक अवस्था ..कंटाळा आलाय ..बोअर झालोय .. खूप ताण जाणवतोय .. काहीतरी कटकटी होत आहेत .. अवस्थता वाढलीय अशी होते तेव्हा पुन्हा एकदा तो मजा घे अशी आठवण करून देत राहते ..व संधी मिळेल तसे पुन्हा त्या व्यसनाचे सेवन केले जाते ..व मेंदूतील ही फाईल अधिक शक्तिमान होत जाते.

वर सांगितल्यानुसार जे लोक मानसिक दृष्ट्या अधिक मनस्वी ..संवेदनशील .. हळवे ..किंवा हट्टी ..जिद्दी ..स्वत:च्या मनात येईल त्याप्रमाणे जीवन व्यतीत करायला मिळाले पाहिजे अशा मनोवृत्तीचे असतात ते किंवा निराशावादी मनोवृत्तीचे .. वैफल्यग्रस्त ..बंडखोर स्वभावाचे असतात ..व्यक्तिगत जीवनात कसल्यातरी कारणाने नाराज असतात. या नाराजीचे कारण काहीही असू शकते.लहानपणीचं आयुष्य खूपच कष्टात गेलेलं असणं , आईवडीलांचा घटस्फोट , वडीलांकडून सतत मार मिळणे , जवळचा नातेवाईक वारणे.(आई,वडील ,बायको,प्रेयसी इ.) व्यवसायात फसवणूक होणे , नोकरीत वरीष्ठांकडून अपमान ही प्रमुख कारणे आहेत.(ही कारणे मला AA मधे समुपदेशक म्हणून काम करणार्‍या एका स्नेह्यांनी सांगितली आहेत.)

थोडक्यात या लोकांची दु:ख सहन करण्याची क्षमता सामान्य माणसापेक्षा खूप कमी असते. त्यामुळेच हे दु:ख लपवण्यासाठी हे लोक दारुचा आधार घेतात.असे लोक पुन्हा पुन्हा तो आनंद घेण्याची शक्यता वाढते ..त्या नुसार ते तसे करत राहतात ..पुढे त्या उसन्या आनंदाचा मनावर इतका पगडा बसतो की त्यापुढे जीवनातील इतर आनंद तुच्छ वाटू लागतात.
----------------------------------------------------

आता मला काय हवंय ते सांगतो.

या वरच्या लेखात दिल्याप्रमाणे तितक्या प्रमाणात अल्कोहोल घेणारे काही लोक परिचयात आहेत.पण थोडा फरक आहे. म्हणजे तुडूंब दारु पिणारे पण तरीही आर्थिकदृष्ट्या संपन्न अवस्थेत असे हे लोक आहेत.म्हणजे त्यांनी भरपूर कष्ट करुन ती आर्थिक संपन्नता मिळवली आहे.दिवसा उपजीविकेचे काम अगदी मन लावून करतात. त्यांच्या कामातले ते एक्स्पर्ट समजले जातात.

पण संध्याकाळ झाली की दारु लागते.तुडूंब पितात.साहजिकच प्यायले की तोल सुटतो.

तोल सुटला की मग आपण कसे कष्ट घेऊन घवघवीत आर्थिक यश मिळवलं किंवा नोकरीत मानसन्मान मिळवले हे सुरु होतं.इथपर्यंत ठीक आहे.पण एक प्रकार हल्ली फार घडतो आहे.

या दिवसा नीट राहणार्‍या आणि रात्री तुडूंब पिणार्‍यांपैकी काहीजण मी असलेल्या WhatsApp समुहात आहेत. या लोकांना अशी तरुण मुलं खटकतात ज्यांचे पालक आर्थिकदृष्ट्या संपन्न आहेत आणि जी मुलं थोडी मौजमजा करतायत किंवा नुकतीच नोकरी लागली असल्याने पगार कमी आहे. एखाद्या WhatsApp ग्रुपात हे असतील तर अशा मुलांना आपण कसं यश मिळवलं आणि तुम्हाला सगळं आयतं कसं मिळालंय, तुम्ही कष्ट न घेता मौजमजा करता वगैरे बादरायण संबंध जोडून शेलक्या भाषेत त्या मुलांचा उद्धार करणं सुरु होतं.आता या मुलांनी या बोलणार्‍याइतकं आर्थिक किंवा शैक्षणिक यश मिळवलं नसेल तर ती मुलं हे बोलतील ते ऐकून घेतात.काहीजण नाराज होऊन ग्रुप सोडतात. Even काही वेळा हे स्वत:च्या मुलांनाही आपले आर्थिक यश, मी लहानपणापासून कसा कष्टात वाढलो नि तुला कसं सगळं आयतं मिळालं वगैरे सांगत बसतात. हे सांगितल्यामुळे किंवा शेलक्या भाषेत उद्धार केल्यामुळे समोरच्याला काय वाटेल, त्याचा अपमान करण्याचा अधिकार आपल्याला आहे का याचा विचार हे लोक करत नाहीत. त्यांना फक्त आपल्या मनातलं भडाभडा बोलायचं असतं ,मनातला राग, दु:ख बाहेर फेकायचं असतं.

असे लोक खरोखरच एखाद्या विषयातले चांगले ज्ञानी असतात.आम्हाला त्यांच्या ज्ञानाशी देणंघेणं आहे. त्यांच्याकडून त्यांच्या तज्ञता विषयातली चांगली माहिती मिळाली तर हवीच आहे. पण आम्हाला त्यांचं दारुच्या नशेतलं उद्धट बोलणं , त्यांच्यापेक्षा कमी क्रिडेन्शिअल्स असणार्‍यांचा उद्धार करणं , लायकी काढणं हे नकोय.व्हॉटसअॅपचा प्रॉब्लेम असा आहे की काही आक्षेपार्ह,अयोग्य भाषेतला मेसेज आला तर तो पाठवणाराच डिलीट करु शकतो.अॅडमिनला इतरांचे मेसेज डिलीट करता येत नाहीत.

या लोकांना अशाप्रकारे वागू नका असे काही सांगायला गेलं की आपण कशी महाग दारु पितो आणि ती आपण स्वकमाईतून पितो, तुमचे क्रिडेन्शिअल्स काय? तुमचं शिक्षण काय? काय दर्जा तुमच्या शिक्षणाचा? तुमचा पगार किती वगैरे प्रश्न विचारुन गप्प करण्याचे प्रयत्न होतात.

असंही नाही की दरवेळी यांचंच चालतं.काहीवेळा या 'क्ष' ला त्याच्याइतकीच किंवा जास्तच क्रिडेन्शिअल्स असणारा तुल्यबळ 'य' देखील भेटतो.तो यांची व्यवस्थित भादरतो. मग अशावेळी हे ग्रुप सोडून पळून जातात किंवा आपला इथे कसा अपमान केला जातो वगैरे कांगावे करत बसतात.थोडावेळ त्या त्रासदायक 'क्ष' ला चांगला शाब्दिक मार मिळाल्याचा आनंद यांचा त्रास भोगलेल्या इतरांना मिळाला तरी हा वाद पुढे चालूच राहिल्यास त्यातून समुहाचे वातावरण खराब होऊ शकते.किंवा अजून काही समुहबाह्य नुकसानही होऊ शकते.दुसर्‍या ग्रुपात जाऊन सूड घेणे वगैरे होऊ शकते.

हे लोक AA सारख्या ठिकाणी गेल्यानंतर १००% बरेच होतील अशी शक्यता नसते.कारण AA दारुपासून लांब रहायला मदत करते.पण ज्यामुळे यांना तुडूंब पिण्याचं व्यसन लागलं ती कारणे AA बदलू शकत नाही, मनातून काढू शकत नाही किंवा तो भुतकाळ बदलू शकत नाही.हे काम मानसोपचारतज्ज्ञ चांगल्या प्रकारे करु शकतात.

यावर काही उपाय आहे का? कसं वागावं या लोकांशी? पुन्हा लिहितो की आम्हाला त्यांच्याशी ते ज्या विषयातले तज्ञ/जाणकार आहेत त्या विषयासंबंधी बोलण्यात इंटरेस्ट आहे. ते कोणती दारु पितात, ते इतकी का पितात , प्यावी की न प्यावी या विषयांमधे अजिबात स्वारस्य नाही.यांच्या त्रासामुळे यांना त्यांच्याच शब्दात फाडकन ,शेलकं बोलून अपमान करणं फारसं अवघड नाहीये.पण ते शक्यतो टाळता येईल का हे पहायचे आहे.

तुमचे विसंवादी असणे खटकते; सुसंवाद करायला शिका हे त्यांना न दुखावता तरीही स्पष्टपणे सांगता येणे शक्य आहे का? _/\_