हातिम ताई

४) प्रश्न तिसरा: सच को राहत हैं (थोडक्यात सत्यमेव जयते)

एव्हाना हे जंगल म्हणजे आयकिआ स्टोर असल्याची खात्री पटल्याने तिसर्‍या प्रश्नाच्या उत्तरासाठी देखील हातिम आणि नझरुल जंगलातच भटकत आहेत. त्यातल्या त्यात झाडे जरा बदलून ही जोडगोळी वेगळ्या जंगलात नाहीतरी किमानपक्षी जंगलाच्या वेगळ्या हिश्शात असल्याचे सूचित केले आहे. मध्ये बहुधा परी बानूला बोलावून नवीन कपडे मागवून घेतले असावेत कारण दोघांचे कपडे बदललेले दिसतात. तिने दिलेले घोडे आता गायब आहेत. ते काय तिच्यासोबत परत पाठवून दिले? पण आता त्यांच्याकडे घोडे नाहीत हे सत्यवचन! त्यामुळे ते जंगलातून चालत चालले आहेत. आता त्यांना कोणकोणत्या संकंटांचा सामना करावा लागणार आहे?

४.१) अरबी कथांमध्ये डिटूर घेतला नाही तर त्या अरबी कथाच नाहीत

नझरुल नेहमीप्रमाणे दमतो. जंगलातच एक काहीसा उंच असा एक चौथरा बांधलेला आहे. सतीश शाह त्या चौथर्‍यावरच लवंडतो. हातिम मात्र अजूनही बर्‍यापैकी ताजातवाना असतो. रात्रीची विश्रांती घेण्याआधी तो या जागेची सुरक्षिततेच्या दृष्टीने टेहळणी करू लागतो. असे दिसते की त्या चौथर्‍यापासून थोड्याच अंतरावर एक कब्रस्तान आहे. या कब्रस्तानात सॉलिड झोल आहेत. तिथे हेडस्टोन असलेल्या सहा कबरी आहेत आणि हेडस्टोन नसलेल्या दोन कबरी आहेत. मुळात हेडस्टोन नसलेली कबर तिथे कशाला असेल? दुसरे म्हणजे त्या कबरी नसून ते सार्कोफगस (अनेकवचन सार्कोफगाय) आहेत. सार्कोफगस म्हणजे दगडी शवपेटिका. या दगडी शवपेटिकांमध्ये शव पुरणे/चिणणे, ना की दो गज जमीन के नीचे, ही प्रामुख्याने इजिप्शियनांची पद्धत होती. म्हणजे सिनाईचे वाळवंट ओलांडून हातिमभाऊ आता इजिप्तमध्ये आले आहेत. इजिप्तमध्येही सेम भारतीय झाडे असतात हे पाहून मला गहिवरून आले.

हातिम अजूनही परिस्थितीचा अंदाजच घेत असतो तर आकाशातून एक पांढरी चादर येऊन त्या सर्व कबरींच्या मधोमध पसरते. अचानक एक कबर फोडून त्यातले मृत शरीर बाहेर येते. बेसावध प्रेक्षक आनंदाने चित्कारतो, झोंबी फाईट! पण भारतीय चित्रपट तितका पुढारलेला नसल्याने झोंबी ऐवजी कबर फोडून एक पांढरे पायघोळ वस्त्र घातलेला आणि चेहर्‍यावरून कोणी संत महात्मा वाटणारा म्हातारा बाहेर येतो. याचे नक्की नाव सांगणे थोडे कठीण आहे पण हा अलिफ लैलाच्या एपिसोड्समध्ये आहे. तसेच झी हॉरर शोमध्ये सुद्धा बर्‍याचदा इन्स्पेक्टर म्हणून याला पाहिल्याचे अंधुक आठवते. कबरी फोडून असेच आणखी चारजण बाहेर येतात. हे बाकीचे लोक मात्र जनरिक एक्स्ट्रा आहेत, हे ओळखू येण्याच्या पलीकडचे आहेत. हे सगळे बाहेर आल्यानंतर आणखी एक कबर फुटते. ही कबर मात्र काहीशी वेगळी आहे. इतर कबरी स्वच्छ दाखवल्या आहेत तर या कबरीवर गवत माजलेले आहे. बाहेर येणारी व्यक्तीही वस्त्र म्हणून ठिगळ लावलेली कोपरी, अस्ताव्यस्त वाढलेली दाढी, विस्कटलेले राकट केस अशी आहे. हा शेवटचा बाहेर आलेला आहे राजेश विवेक (वीरानामधला नकीताचा बाबा, लगानमधला गुरन इ.). क्लिअरली याने आधीच्या जन्मात वाईट कृत्ये केली असावीत तर इतरांने पुण्यकर्मे केली असावीत. ते पाच संत लोक जाऊन त्या चादरीवर जाऊन बसतात तर राजेश विवेक त्यांच्यापासून काही अंतरावर जमिनीवर बसतो.

मृतात्म्यांना तहान-भूक लागत नाही अशी आपली समजूत आहे. आत्ता हातिम जिथे कुठे आहे तिथे ही समजूत नसावी. त्यामुळे या सर्वांसाठी आकाशातून तरंगत जेवणाची ताटे येतात. पाच सद्पुरुषांसाठी चांदीच्या ताटवाटीत सुग्रास जेवण येते. तर रा.वि. साठी सोन्याच्या ताटवाटीत हिरे-जवाहिर-अशर्फी आणि रक्त येते. इथे रक्त म्हणून त्यांनी चक्क वाटीत तांबडा रश्शासारखी दिसणारी ग्रेव्ही वापरली आहे, कदाचित तांबडा रस्साही असेल. ते बघून तो किंचाळतो. कधी नव्हे ते आज आणखी एक चांदीची थाळी येते. ही थाळी हातिमसाठी पाठवलेली असते. त्या म्हातार्‍यांना लगेच कळते की आपल्यात आज कोणी खुदा का नेक बंदा आहे. हातिम दृष्टीस पडताच ते त्याला ये गिळायला म्हणून आमंत्रण देतात. हातिम मात्र फारच दयाळु दाखवायचा असल्याने तो आपली थाळी रा.वि. ला देतो. रा.वि. खुश होऊन त्या सुग्रास अन्नाचा आस्वाद घेणार इतक्यात खाद्यपदार्थांऐवजी सोने-हिरे-जवाहिर आणि रक्त असा मेन्यु येतो. हातिम हा चमत्कार पाहून फारच अचंबित होतो.

तो त्या पाचजणांना हा काय प्रकार आहे ते विचारतो. तर ते म्हणतात की चांगलंच आहे की त्याला इतका भारीतला मेन्यु आहे ते. हातिम यावर म्हणतो की पर इससे कोई आदमी पेट तो नही भर सकता. आता - एकतर हे सहाच्या सहाजण आदमी नाहीत, तर मृतात्मे आहेत. त्यामुळे टेक्निकली रा.वि. ला ते सोने-हिरे व्हॉटेव्हर खाता आले पाहिजे. दुसरे म्हणजे हातिमने जेन्युईनली विचारलेल्या प्रश्नाचे उत्तर द्यायच्या ऐवजी रा.वि. ला टोमणे हाणणारे संत महात्मे कसे काय झाले? सर्वात मोठा प्रश्न म्हणजे त्या पाचपैकी तीनच जणांच्या डोक्याला अरब स्टाईलचा रुमाल का आणि उरलेल्या दोघांच्या डोक्याला का नाही? असो, हातिमच्या प्रश्नाचे उत्तर म्हणून रा.वि. आपली कहाणी सांगू लागतो. हे पाचजणही त्याची कहाणी आधी कधीच न ऐकल्याच्या उत्साहात ऐकू लागतात, प्रत्यक्षात त्यांना ती माहिती पाहिजे. होतं असं की राजेश विवेक हा फार मोठा सौदागर असतो. हे पाचजण त्याचे पार्टनर्स असतात. हे पाचजण दानधर्म वगैरे करत असतात पण रा.वि. भलताच कंजूष असतो. त्याने कधी एक रुपयासुद्धा दान केलेला नसतो. उलट या पाचजणांवर तो हसत असतो, त्यांना शिव्या देत असतो. या पॉईंटला तो अलिफ लैला एक्स्ट्रा त्याच्याकडे बघून "बास का भाई" टाईपचे हातवारे करताना दिसतो. या हातवार्‍यांमागचे प्रयोजन काय असावे हे रहस्य शेरलॉक, व्योमकेश आणि कोनन मिळून सुद्धा सोडवू शकणार नाहीत तर मी यःकश्चित पामर काय सोडवणार?

गोष्ट पुढे सरकते तसे कळते की तो सावकारही असतो. कट टू फ्लॅशबॅक - राजेश विवेक आपल्या आलिशान महालात सफरचंद खात असतो. एक अबला नारी रडत उभी असते. तिच्या नवर्‍याला याने कर्ज दिलेले असते आणि कर्जबाजारी होऊन तिचा नवरा मेला. त्याचा दफनविधी करण्यासाठी, अर्थात कफन आणण्यासाठी, तिला पैशांची गरज असते. आधी तो तिला "उसे बिना कफन के ही दफना दे" असा प्रॅक्टिकल सल्ला देतो. पण मग त्याला व्हिलनचे आद्य कर्तव्य करण्याची हुक्की येते. तो म्हणतो की ठीक आहे मी पैसे देतो पण त्याबदल्यात तुला मला काहीतरी द्यावे लागेल. त्याला काय हवे आहे हे आता शेंबडे पोरही सांगू शकेल.

आता हे त्या बाईला रुचणे शक्यच नसते. ती त्याच्या कानाखाली जाळ काढते. याने चिडून तोही तिला कानाखाली वाजवतो. नेमकी ती जाऊन पडते सफरचंदापाशी. त्याला टोचलेली सुरी काढून ती स्वतःच्याच पोटात खुपसून घेते. त्याच्याआधी झालेल्या झटापटीत तिच्याकडून कँडलस्टँड खाली पडलेला असतो. त्या मेणबत्त्यांनी रा.वि. पेट घेतो आणि जळून मरतो. फ्लॅशबॅक संपला. हातिमला हे सर्व ऐकून त्याची घृणा वाटते. पण तो फारच दयाळु असल्याने, कनवाळू असल्याने तो त्याला माफ करून देवाकडे याची रदबदली करण्याचे ठरवतो. देवाकडेही हातिमचा हॉटलाईन नंबर असल्याने तो लगेच त्याची प्रार्थना ऐकतो आणि रा.वि. शापमुक्त होतो. या स्टोरीचा आणि प्रश्नांचा काहीही संबंध नाही, हे आपलं उगाच.

४.२) परीस्तानचा बादशहा असा असेल तर परीस्तानला राष्ट्रपती फंडातून विशेष अनुदान जाहीर करण्याची नितांत गरज आहे.

आता हातिम आणि नझरुल एका फुलांनी बहरलेल्या प्रदेशात आलेले आहेत. प्रसन्न वातावरण असताना नझरुल हातिमला बानूची आठवण करून देऊन वातावरण तापवतो. हातिमही मग बँडवाले वाजवतात तशी तिने दिलेली बासरी फुकतो. इकडे संगीता बिजलानी (परी बानू) परीलोकात आलोकनाथ (तिचे वडील) आणि मास्टर रिंकू (तिचा भाऊ, ऐलान-ए-जंग मधला लहानपणचा धरम, नमक हलाल मधला लहानपणीचा शशी इ.) यांच्यासोबत हास्यविनोदात रमलेली असते. पण जसे इच्छाधारी नाग पुंगीच्या आवाजाकडे आकर्षित होतात तशी ती त्या बासरीच्या आवाजाकडे खेचली जाते. इथे आलोकनाथचा ड्रेस पहिल्यांदा बघायला मिळतो. जर एखादी घंटा एखाद्याच्या डोक्यावर ठेवली तर आलोकनाथचा या चित्रपटातला मुकुट तयार होतो. जांभळ्या रंगाचा नाईटड्रेस जर रमेश-सुरेश सांगतात तसा काही बिलान छोटा केला तर त्याचे कपडे तयार होतात. असा हा प्राणी परीस्तानचा बादशहा असल्याचा शॉक प्रेक्षकाला झेलावा लागतो.

आता जितेंद्र तिला बोलावतो आहे, त्यामुळे तिने त्याच्या हाकेला ओ देऊन त्याच्याकडे जायला हवे हे खरेच. पण आलोकनाथला किमान आपण कुठे चाललो आहोत याचे खरे/खोटे उत्तर तरी देऊन जावे. पण नाही, ऐकली बासरी की निघाली बॉयफ्रेंडकडे. अशाने वडलांना संशय येणार नाहीतर काय? तिला यायला थोडावेळ लागतो. तोवर हातिम लगेच सेंटी डायलॉग फेकायला लागतो. आपली विको वज्रदंती स्माईल देत ती हे सगळं ऐकते आणि मग येऊन त्याला चिकटते. समजूतदारपणे नझरुल तिथून काढता पाय घेतो. परीचा कॉस्ट्युम अजूनही असला तरी आता गळ्याचे डिझाईन वेगळे आहे. तिचा वॉर्डरोब एकाच जोडापुरता सीमित नसल्याचे याने कळून चुकते.

इकडे आलोकनाथकडे चिमण्यांना पाणी प्यायला ठेवतात तसले एक भांडे असते. त्या भांड्यात जादूचे पाणी असते. त्या पाण्यात त्याला संगीता जितूसोबत रोमान्स करताना दिसते. आश्चर्यजनकरित्या आलोकनाथला मात्र हा हातिम - नेकी का फरिश्ता इ. इ. ओळख पटत नाही. त्यात आपण पस्तीसचे, पोरगी पंचवीसची आणि रोमान्स करणारा पन्नासचा. हा असा विषम सामना त्याला सहन होत नाही (जळका कुठला!). थोडक्यात इथे आलोकनाथ जितेंद्रला शब्दशः पाण्यात पाहत आहे. त्यात संगीता मधूनच "तुम्हारे सवालों का सफर खतम होते ही मैं अपने जिंदगी का सफर तुम्हारे साथ शुरु कर दूंगी" असा ड्वायलॉक मारते. मग मात्र संताप अनावर होऊन तो आपल्या जादूने तिला परत बोलावून घेतो.

हातिमही साखळदंडात जखडला जाऊन परीलोकात जातो. अ‍ॅपरंटली मुद्दा असा असतो की पर्‍यांनी आदमजादांसोबत रोमान्स करणे परीलोकाच्या शान के खिलाफ असते. त्यामुळे आलोकनाथ भडकून जादूने संगीताला छोटी करतो (हनी आय श्रंक द किड्सची प्रेरणा हीच!) आणि मग एका पिंजर्‍यात बंद करतो. इथे लक्ष देण्यासारखी बाब अशी की अभिनयात जरा डाव्या असलेल्या अभिनेत्री जेव्हा रडण्याची अ‍ॅक्टिंग करतात तेव्हा त्या बोबड्या बनतात. उदा. संगीता जेव्हा "रहम अब्बा हुजूर" हा डायलॉग बोलते, तेव्हा कान देऊन न ऐकल्यास ते "नही पप्पा हुजूर" असे ऐकू येते. तिकडे हातिमला शोलेच्या धर्मेंद्रसारखे दरबाराच्या पेंटिंगसमोर बांधून ठेवलेले असते. नझरुललाही त्याच प्रकारे बांधलेले आहे. आता नझरुल त्या पाण्यात दिसलाही नाही. तरी तो कसा काय कैद झाला? हा प्रश्न प्रेक्षकाच्या डोक्यात येऊ नये म्हणून आलोकनाथ "ए जुगनू की रोशनी में अपने जिंदगी का मुकद्दर ढूंढने वाले" असा हातिमचा तपशीलवार अपमान करतो. आलोकनाथचा असा गैरसमज झालेला असतो की हातिम धोकेबाज असून तो परी बानूला प्रेमाच्या जाळ्यात ओढत आहे. यामुळे चिडून तो दरबारी जल्लादाला हातिमचे डोळे फोडायला सांगतो. जल्लादही लगेच कबाब भाजण्याचे काम बाजूला ठेवून तापलेल्या दोन सळया उचलतो आणि हातिमच्या दिशेने सरकतो. या सळया म्हणजे दोन टोकदार लाकडी काटक्या आहेत. त्या काटक्यांची टोके लालपिवळ्या रंगात रंगवून तापलेल्या सळईचा आभास निर्माण करण्याचा ढिसाळ प्रयत्न केला आहे. तो हातिमचे डोळे फोडणार इतक्यात ....

४.३) जर तुम्हाला अमर अकबर अँथनीमधला निरुपा रॉयचा साईबाबा सीन अचाट वाटत असेल तर हाय कंबख्त अभी तुने बॉलिवूड समझाही नही

सर्वशक्तिमान खुदा हातिम आंधळा होणे कसे काय खपवून घेईल? त्यामुळे लगेच तिथे भूकंप येतो. परीस्तान भूतलावर नसतानाही, भूपट्टांच्या हालचालींमुळे येणारा भूकंप तिथेही होतो हा दैवी चमत्कार नाही तर अजून काय? हा भूकंप कमी आणि सेटला कोणीतरी हातांनी धरून गदागदा हलवले आहे असे दिसते. परिणामस्वरुपी हातिम वाचतो. पण मास्टर रिंकू, परीस्तानचे युवराज, यांची दृष्टी जाते. वास्तविक पाहता त्याच्या आंधळेपणाच्या अभिनयाकरता त्याला ऑस्कर नाही तर गेला बाजार फिल्मफेअर द्यायला हवा होता. पण तसे झाले नाही. आलोकनाथ आपला शहजादा आंधळा झाला हे ऐकून पार खचून जातो. तिथला हकीमही लगेच "ये बात मेरी हिकमत की पहुंच से बाहर हैं" म्हणतो. "अब इन्हे दवा की नहीं दुवा की जरुरत हैं" ची परीस्तान आवृत्ती. तो पुढे म्हणतो की हा आदमजाद (पक्षी: हातिम) नक्कीच खुदा का नेक बंदा असला पाहिजे. हे सगळं आपण त्याला त्रास दिल्याने झाले आहे, तरी आपण जाऊन त्याची माफी मागितली पाहिजे. आलोकनाथला ते काही पटत नाही. हकीम लगेच "आप सच पर पर्दा डालना चाहते हैं" म्हणून इथे तिसर्‍या प्रश्नाचे उत्तर मिळणार असल्याचे प्रेक्षकांना फोरशॅडो करतो. इथे पटकथा सीरियसली वीक आहे कारण इथे आलोकनाथ काही डिरेक्टली खोटे बोललेला नाही. त्या बिचार्‍याचा फक्त गैरसमज झालेला आहे. ओरिजिनलमध्ये (म्हणजे लिखित साहित्यात, १९२९ पासून सर्व सिनेमांत हेच उत्तर वापरले आहे आणि तो फ्लॉ सार्वत्रिक आहे) तिसर्‍या प्रश्नाचे उत्तर या सबप्लॉटमध्ये नाही. ओरिजिनलमध्ये हातिम परीलोकांपैकी एका शक्तिशाली बादशहा महापरीच्या मुलाची दृष्टी ठीक करतो तो एक जादुई मणी वापरून आणि त्यामागचा त्याचा हेतु असतो महापरीकडचे शाहमुरा नामक रत्न हस्तगत करणे. इथे पटकथाकाराने पुरेसा विचार केलेला नाही हेच खरे!

असो, तर आलोकनाथ अजूनही जरा घुश्श्यातच असतो. पण पोरासाठी म्हणून तो पडते घेतो आणि हातिम व नझरुलला मोकळे करतो. हातिमही त्याची सिचुएशन बघून प्रार्थना करायला घेतो. पुन्हा एकदा कमकुवत हृदयाच्या व्यक्तींनी पुढची सहा मिनिटे सिनेमा म्युट करावा. मुन्ना अझीझ विव्हळू लागतो - मेरे मालिक, मेरे दाता, ए मेरे परवरदिगार | काली कमली वाले के सदके मेरी सुनले पुकार || थोडक्यात हातिम म्हणतो आहे की अरे देवा, खुदा, भगवंता, काली कमली वाले (म्हणजे सूफी साहित्यातील कृष्ण) मी तुझ्या दरबारात आलो आहे, माझे म्हणणे ऐकून घे. निव्वळ गाणे म्हणून हे खरंच छान लिहिले आहे, शब्द कोणा हसन कमलचे आहेत. पण मुन्ना अझीझच्या आवाजातील शक्तीला अंडरएस्टिमेट केल्यास डोकेदुखी उद्बवण्याचा संभव आहे. हे गाणे या चित्रपटात जितेंद्राला कसा वाया घालवला आहे याचे सर्वोत्तम उदाहरण आहे. पूर्ण गाण्यात हातिम नुसता आकाशाकडे बघत इकडे तिकडे फिरत राहतो. मधून मधून कॅमेरा आलोकनाथ, रिंकू, सतीश शाह प्रभूतिंवर मारला आहे तेवढेच. जर हेच शूट करायचे होते तर जितेंद्राजागी कोणताही ठोकळा चालला असता. जितेंद्रच कशाला पाहिजे? दिग्दर्शकाच्या डोक्यात क्लॅरिटी नसेल तर प्रेक्षक असे प्रश्न विचारण्याचा धोका असतो आणि चित्रपटातली बदाबदा रडण्याची जागा फुकट जाते.

बरं इतका गंभीर प्रसंग चालला आहे, तर दरबारी लोकांच्या चेहर्‍यावर काही सुतकी कळा? गेला बाजार एकाच्या तरी डोळ्यांत अश्रू? काही काही दरबारी तर इतके कंटाळलेले आहेत की "चला आटपा लवकर लवकर, अजून पाच मिनिटांत शेजारच्या सेटवर माझी शिफ्ट आहे" अशा चेहर्‍याने ते उभे आहेत. त्या मास्टर रिंकूच्या देखभालीकरता ठेवलेली कोण बाई आहे, ती तर सरळ सरळ पेंगुळली आहे. आणखी कहर म्हणजे ते गाणे या काँटेक्स्टमध्ये अतिशय विचित्र आहे. सरळ सरळ त्या मुलासाठी प्रार्थना करायची सोडून ते जनरिक सूफी कवन होते. मग त्यात मूसा (मोझेस)ने लाल समुद्र दुभंगण्याचा सीन आणि त्याचे वर्णन आहे. येशूने मृतांना जिवंत केल्याचे वर्णन आहे. हे सर्व कशाला पाहिजे? पुन्हा क्लॅरिटीचा अभाव, जो पदोपदी जाणवत राहतो.

शेवटी खुदालाच प्रेक्षकांची दया येते. तो थेट मक्केतल्या काबामधून दोन ज्योती पाठवतो. त्या ज्योती मक्केतून आकाशमार्गे प्रवास करत परीस्तानात पोहोचतात. मग त्या रिंकूच्या डोळ्यात प्रवेश करतात आणि त्याची दृष्टी परत येते. हा सीन बघण्यासारखा आहे. निरुपा रॉय-साईबाबा कॉम्बो यापुढे किस झाड की पत्ती आहे. हा चमत्कार बघून आलोकनाथ नमतो. रिंकूसुद्धा जाऊन हातिमभावजींना बिलगतो. लगेच "आपाजान को रिहा किया जाए" ही अक्कलही त्याला सुचते. इथे अखेर आपल्याला परी बानूचे अ‍ॅक्चुअल नाव हुस्ना आहे असे कळते. मग ती आधीच आपले नाव हुस्ना बानू असे का बरे सांगत नाही? पुन्हा क्लॅरिटीचा अभाव!

तिला आजाद केल्यानंतर आलोकनाथ खरा प्रॉब्लेम सांगतो. जर एका परीने एका आदमजादसोबत लग्न केले तर तिला तिच्या पंखांची कुर्बानी द्यावी लागते. ती म्हणते मला चालेल. तो म्हणतो ओके, मला हे लग्न मान्य आहे. इतका फडतूस प्रॉब्लेम बोलाचालीने सोडवण्याऐवजी बाकीचे धंदे करत बसल्याने सिनेमा फुकटच वीस मिनिटेतरी लांबतो (वर सहा मिनिटे मुन्ना अझीझ सोलो). यापेक्षा आपली दुसरी मुलगी इतके दिवस घरी परत आलेली नाही, तिचा शोध घ्यावा. ही परी बानू पृथ्वीवर गुलनारच्या शोधात फिरते आहे, तिला काय कळले आहे का हे विचारावे. असे सर्व लॉजिकल ऑप्शन त्याला सुचत नाहीत. हा भोंगळा कारभार बघता हातिम परीस्तानचा जावई बनतो आहे ते परीस्तानच्या भवितव्याच्या दृष्टीने लाभदायकच म्हणावे लागेल. हातिमच मग त्याला सांगतो की अरे तुला आणखी एक संगीता बिजलानी मुलगी आहे बघ, ती ना दगड होऊन पडली आहे. तिला पूर्ववत करण्यासाठी मी सात सवाल सोडवायला निघालो आहे. हे ऐकून आलोकनाथ पुरता विरघळतो. म्हणतो की तू ग्रेट आहेस आणि तुझ्या सच्च्या प्रेमाने हे सिद्ध केले की सच को राहत हैं. सतीश शाह लगेच म्हणतो की हेच तर आपल्या तिसर्‍या प्रश्नाचे उत्तर (वाट्टेल ते!)

लगेच तिसरा प्रश्न सुटल्याची लक्षणे दिसू लागतात. दुसर्‍या प्रश्नातच गुलनारचे पंख पूर्ववत झाल्याचा शॉट काढून घेतल्यामुळे यावेळी तिच्या शरीराचा नवीन कोणता भाग पूर्ववत होत नाही. फळ्यावरचा तिसरा प्रश्न मात्र पुसला जातो. रझा मुराद लगेच येऊन तिला म्हणतो की रब्-ए-अझीमने माझा आणखी एक गुन्हा माफ केला. यावर गुलनार रझा मुरादकडे इतक्या प्रेमाने बघते की प्रेक्षकाला तिच्या डोक्यात कांदे आहेत की बटाटे ही शंका आल्याखेरीज राहत नाही. अशा रीतिने तीन प्रश्न पूर्ण झाले, अजून चार प्रश्न बाकी.

५) प्रश्न चौथा: जैसा करेगा वैसा भरेगा

हातिम आणि नझरुल आता गवताळ प्रदेशात आलेले दिसतात. इजिप्तमध्ये नाईलच्या किनार्‍याने थोडे दक्षिणेला जाऊन मग सुदानमधून त्यांनी चाड मध्ये प्रवेश केला असावा. हे अरब प्रवासांशी सुसंगत आहे कारण तेही असेच पश्चिमेकडे (मघ्रिब) सरकत मोरोक्कोपर्यंत गेले होते. यावरून हातिम आता भूतलावर परतला असल्याचे सिद्ध होते. तसेच हाच मार्ग कायम राहिला तर यानंतरचे प्रश्न जंगलात (नायजेरिया, माली इ.) मग काहीसा खडकाळ, डोंगराळ प्रदेश (दक्षिण मोरोक्को, अल्जेरिया इ.) आणि मग वाळवंट (अल्जेरिया) असा होणार यात शंका नाही. भूगोल सॉर्ट आऊट झाल्यानंतर हातिम आणि नझरुलचे पुढे काय होते ते बघूया.

५.१) अंगावर पांघरायला म्हणून शक्यतो शाल द्यावी, नाहीतर हालचाली ऑकवर्ड होतात

नेहमीप्रमाणे नझरुल दमतो. सॅव्हानाच्या गवताळ प्रदेशाला लाजवेल असे खुरटे गवत दाखवून प्रेक्षकांना निराश करण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केलेला आहे. झाडाची सावली बघून ते आपापली बुडे टेकवतात न टेकवतात तोच त्यांना सात भालदार घेराव घालतात. यातल्या उजव्या कोपर्‍यातल्या भालदाराच्या खांद्यावरची दोरी त्यांचा उद्देश स्पष्ट करण्यास पुरेशी आहे. पण ती वापरायची वेळच येत नाही कारण हातिम आपल्या सासर्‍याप्रमाणे आततायी नसतो. तो सामोपचाराने बोलाचाली करतो. या भालदारांची मलिका कोणी सलोनी म्हणून असते. सलोनी येणार्‍या जाणार्‍या प्रवाशांना पकडून कसली तरी परीक्षा द्यायला लावत असते. आजपर्यंत त्या परीक्षेत कोणीही पास झालेले नसते. भालदाराचे एक्झॅक्ट शब्द ("कोई बच नही सका") परीक्षेचे स्वरुप प्राणघातक असल्याचे दर्शवतात. हातिम शूरवीर असल्याने तो म्हणतो की बरं, आधी तुमच्या मलिकाकडे घेऊन तर चला.

कट टू आणखी एक रँडम राजवाडा. या वाड्यात मध्येच एक जिना आहे आणि त्याच्या टोकाशी एक सिंहासन मांडले आहे. तिथे एक तरुणी तोंडावर फडकं आणि अंगावर गालिचा पांघरून उभी असते. डोक्याला विचित्र डिझाईनचा हेअरबँड आहे आणि त्यात एकच पीस खोवलेले आहे. तो राजवाडाही वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. त्याच्या भिंतींवर जागोजागी प्राण्यांची मुंडकी लावली आहेत. सलोनीला शिकारीची आवड असल्याचे यातून फोरशॅडो केले आहे (या सिनेमाच्या मानाने हे फोरशॅडोईंग फारच सटल म्हणावे लागेल). सलोनी विचारते की दोघांपैकी आधी इम्तिहान कोण देणार? हातिम म्हणतो मी. नझरुल म्हणतो की अरे तुला अजून ४ प्रश्न सोडवायचे आहेत. त्यापेक्षा मी देतो इम्तिहान. आता हा सल्ला लॉजिकल आहे. हातिम बाजूला बसून आधी इम्तिहान काय आहे हे बघू तरी शकतो. मग गोळा केलेल्या डेटानुसार स्ट्रॅटेजी फॉर्म्युलेट करता येऊ शकते. पण यात नझरुलला सॅक्रिफाईस करावे लागेल. सतीश शाह या कथेतला एकमेव कॉमिक रिलीफ असल्यामुळे पटकथालेखकाला हा लॉजिकल पण रिस्की गँबल खेळता येत नाही आणि हातिम त्याला गप्प बसवतो.

यानंतर हातिम आणि सलोनी एकमेकांसोबत खुदा-खुदा खेळतात. बेसिकली उर्दूमध्ये एकमेकांवर जड जड ड्वायलॉक फेकून मारतात आणि प्रत्येक डायलॉगमध्ये खुदा हा शब्द आलेला आहे. सर्वशक्तिमान देवाने सुद्धा आपल्या नावाचा असा घाऊक वापर पाहून कपाळाला हात लावला असेल. या संवादांचा कथेच्या दृष्टीने काही एक उपयोग नाही. हातिम हा खुदा का नेक बंदा असल्याचे खूप आधीच एस्टॅब्लिश झाले आहे. ती बाई खुदाची नेक बंदी नसल्याचे शेकडो क्लू आहेत. एकतर तिला हातवारे करता येत नाहीत. त्या गालिच्याला सांभाळण्याच्या नादात ती सगळ्या ड्रॅक्युलाच्या पोझेस घेते. अंगावरची शाल फाकवून पंखांचा एफेक्ट देण्याची पोझ, गालिचा तोंडावरून ओढण्याची बॅटमॅन वाली पोझ - यू नेम इट आणि या सर्व पोझेस विविध ड्रॅक्युलापटांत सापडतील. त्यात त्या वाड्यात एकही देवाचे चिन्ह दिसत नाही. तिला काँट्रास्ट म्हणून कधी नव्हे ते हातिमनेही पांढरे कपडे घातले आहेत. अजून वेगळा काय क्लू पाहिजे?

५.२) करामतचे टायमिंग जमले पाहिजे

प्रेक्षकाला जेवढे फ्रेममध्ये दिसते तेवढेच सिनेमातल्या पात्रांना दिसते या नियमानुसार राजवाड्यात असलेला, लालबुंद कोळशांनी भरलेला एक कुंड या लोकांना दिसत नाही. सलोनीची परीक्षा अशी असते. त्या कुंडात उडी घ्यायची. मग पुढे तुमचं नशीब आणि तुम्ही. डेमो म्हणून ती काहीतरी त्या कोळशांत फेकते आणि लगेच भडका उडतो. ती इशारा करते आणि तिचे सेवक येऊन हातिमचे बूट काढून घेतात. तसे बघावे तर नंगे पाव चलना पडेगा अशी काही अट नाही, तरी उगाच त्याचे बूट काढले जातात. या निमित्ताने आपल्याला पांढर्‍या रंगाचे बूट बघायला मिळतात. या सीनमध्ये जितेंद्राने गुलाबी शर्टावर पांढरे जाकिट, पांढरी पँट आणि पांढरे बूट असा अतिशय फॅशनेबल वेष धारण केला आहे.

मुन्ना अझीझ पुन्हा एकदा रडू लागतो. पण हे रुदन काही क्षणांपुरतेच आहे त्यामुळे आम्हाला विश्वास आहे की हे सर्वजण सहन करू शकतात. हातिम त्या शोलों के उपर चालतो. तो एका टोकापासून दुसर्‍या टोकाशी जाताच त्या कुंडातील निखार्‍यांचे गुलाबांत रुपांतर होते. तसे बघावे तर हातिमने पाय टाकताच हे रुपांतर झाले असते तर त्याला फुकट त्या निखार्‍यांवरून चालावे लागले नसते. त्याच्याभोवती काही कवच असल्याचे किंवा ते शोले थंड पडल्याची लक्षणे दिसत नाहीत. म्हणजे पाय भाजून घेत तो चालला. त्याचे पाय भाजून भुना पाय झाले आणि मग तो फुलांचा चमत्कार घडतो. बैल गेला आणि झोपा केला मधला प्रकार. आता त्या चमत्काराचा काय उपयोग?

सलोनी मात्र हे बघून फारच प्रभावित होते. लगेच ती हातिमचे पाय धरते. हातिमही सरप्राईजिंगली ओके दिसतो आहे. ती त्याच्याकडे आपल्या कृत्याची माफी मागते. हातिम म्हणतो की माफी खुदाकडे माग. ती म्हणते की तो मला माफ नाही करणार. तो म्हणतो का नाही करणार? यावर ती एका दालनात जाते. तिथे चादरीने एक तैलचित्र झाकून ठेवलेले असते. हे चित्र असते रेश्मा सिंगचे. आता इथे कोणीही सांगू शकते की सलोनीची भूमिका रेश्मा सिंगने केली आहे. हातिमही ते चित्र सलोनीचे असल्याचे ओळखतो. त्या चित्राला बघून तो ज्या पद्धतीने "कुदरत की कारगिरी का बेहतरीन नमुना" म्हणतो ते ऐकून मात्र फुर्रकन हसू फुटू शकते, तरी चहा पित असाल तर सावधान! ती म्हणते की पण आत्ता मी अशी दिसत नाही. हातिम म्हणतो की बघूच आता तू कशी दिसते. हो ना करता करता ती आपला बुरखा बाजूला करून आपले रुप दाखवते. तिचे तोंड माकडासारखे झालेले असते आणि तिला दाढी मिशा असतात. तर तिचे हात अस्वलासारखे दिसत आहेत. पण नेव्हल आणि क्लिव्हेज शॉट घ्यायचा असल्याने तिच्या उर्वरित शरीरावर एकही केस नाही. जणू ताई वॅक्सिंग करून आल्यात. अंगावर कपडेही बेली डान्सरचे. रच्याकने हा डिरेक्टर नेव्हल शॉट्सच्या बाबतीत ऑब्सेस्ड आहे, यातल्या प्रत्येक हिरविणीचा एकतरी तसा अँगल लावलेला आहे.

५.३) शाप आणि साप दोन्ही विषारी असू शकतात

तिच्या नोकरांनीही अ‍ॅपरंटली तिचे हे रुप बघितलेले नसते. इतकी वर्षे हे सीक्रेट तिने कसे लपवले असेल हा प्रश्न पडणे साहजिक आहे पण त्याचे कसलेही उत्तर आपल्याला मिळत नाही. हातिम तिला विचारतो हे सर्व कसे काय झाले? फोरशॅडो केल्याप्रमाणे तिला शिकारीची आवड असल्याचे दाखवले जाते. आत्ता अंगावर जे कपडे आहेत (गालिचा आणि बुरखा वजा करून) तेच घालून ती कित्येक वर्षांपूर्वी शिकारीला गेलेली असते. तिच्याच म्हणण्यानुसार ती घमंडी आणि मग्रूरही असते. आफ्रिकेच्या जंगलात आपल्याला मग फ्लॅशबॅकमध्ये चितळ बघायवयास मिळते. रेश्मा सिंग तिरंदाज असते. एका झाडापाशी ते चितळ काहीतरी चरत असते. तिला बघून ते पळत सुटते. ती नेम धरून बाण सोडते पण नेमबाज म्हणून अतिशय फडतूस स्किलसेट असल्याने तिचा नेम चुकतो आणि तो बाण जाऊन झाडीत लपलेल्या एका फकीराला लागतो. इथे अ‍ॅक्चुअली ते हरीण फकीर बनलेले दाखवणे अधिक श्रेयस्कर ठरले असते पण असो.

बाण फकीराला उजव्या खांद्याजवळ लागतो. जखम निश्चितच प्राणांतक दिसत नाही. त्याला वेळेत डॉक्टरकडे नेऊन सहज वाचवण्यासारखे आहे. पण तो फकीर पाप्याचे पितर असल्याने लगेच मरायला टेकतो. फकीर, साधू, ऋषी इ. लोकांचे आद्य कर्तव्य असल्याप्रमाणे तो मागचे पुढचे काही न बघता तिला बदसूरत होण्याचा शाप देतो. तिने गयावया करताच तिला तो उ:शापही देतो. कोणा खुदाच्या नेक बंद्याने जर तिच्या अंगातील बद्दुआ का जहर चोखून बाहेर काढले तर तिचे रुप तिला परत मिळेल. च्यायला तो फकीर आहे का इच्छाधारी नाग?!

बाकी मुद्दा लक्षात आला असेलच. ती अग्निपरीक्षेमार्फत खुदाचा नेक बंदा शोधत होती. हातिम तो खुदाचा नेक बंदा. आता हातिम तिच्या शरीरातून जहर चोखून बाहेर काढणार आणि थुंकून टाकणार. हे त्याला करता येणार का अशी शंका येऊच शकत नाही कारण प्राचीन काळापासून हिरोंना विष चोखून थुंकण्याची इंद्रजालीय कला अवगत आहे. यानंतरचा शॉट कदाचित आजच्या सेन्सॉरमधून सुटला नसता. हातिम तिच्या हाताला चाकूने जखम करतो आणि तिला ऑलमोस्ट चावतो. मग चोखून विष थुंकणे प्रोग्राम होतो आणि रेश्मा सिंग पूर्ववत होते.

५.४) हिरोची बहीण

आपण शापमुक्त झालो याचा आनंद झाल्याचा अभिनय मग पुढचे दहा सेकंद होतो. मास्टर रिंकूच्या अंध अभिनयानंतर संयत अभिनय तो हाच! लगेच हातिमला बिलगण्याचा कार्यक्रमही पार पडतो. आता आपल्या मसीहासाठी काहीतरी केले पाहिजे म्हणून रेश्मा आणि तिच्या सेविका नाचायला लागतात. त्यांच्या हातात खंजिरी दिली आहे. डान्स बराचसा भांगडा छाप आहे. गाणे आहे - ए जाना, ए जाना, ए जाना जाने जाना, दिल हैं तेरा दीवाना, ए जाना जाने जाना, दिल हैं तेरा दीवाना. रेश्मातैंना आवाज दिला आहे अनुराधा पौडवाल यांनी. निव्वळ गाणे म्हणून हे ठीकठाक आहे. नथिंग स्पेशल, टिपिकल एटीज् अफेअर पण पासेबल. कोरिओग्राफी मात्र आयटम साँगची आहे. रेश्मा आपल्या शरीराचा कणन् कण हलवून घेते. आयटम साँग्जप्रमाणेच या नाचाला एक अशी शैली नाही. भरीस भर म्हणून स्टेप्सना लयही नाही. टू एलॅबोरेट - जर स्टेप्सचे एक चक्र ठरवून ते रिपिट केले तर आपोआपच त्या नाचाला लय प्राप्त होते. शेवटी गतीच्या पुनरावृत्तीस तर लय म्हणतात (गांधर्व महाविद्यालयाच्या परीक्षांसाठी पुरस्कृत बहुतांश पुस्तकांतली व्याख्या). त्यामुळे या नाचाला अजिबात लय नाही. वर जितेंद्र यात नाचतच नाही त्यामुळे पुन्हा एकदा त्याला वाया घालवला आहे. पार सतीश शाहलाही नाचायला लावता आणि जितेंद्र हाताची घडी घालून उभा राहणार याला काय अर्थ आहे?
कोरिओग्राफर कमी म्हणून मग एडिटरला उत येतो. माशीच्या डोळ्यांतून बघत असल्यासारखे जितेंद्र आणि रेश्माच्या शॉटचा कॉप्या बनवून त्या एकत्र चिकटवल्या जातात. आता हे एक दोन शॉटपुरते असते तर ठीक होते पण जवळपास एक कडवे तसे घ्यायचे म्हणजे अतिरेक नाही का? आणखी एक इंटरेस्टिंग प्रकार म्हणजे हुमाच्या डोईचे पीस तिच्या कपड्यांना मॅचिंग रंगाचे दाखवले आहे. तिचे कपडे बदलतात तसे तिचे पीसही बदलत जाते.

एकदाचा तो डॅन्स संपतो. हातिम तिच्या आवाजाची तारीफ करतो (त्यालाही डॅन्स फारसा आवडला नसावा). मग रेश्मा त्याला विचारते की ते सगळं ठीक आहे पण तुझ्या हृदयात या गाण्याने काहीच मोहोब्बत जागृत नाही झाली का? यावर हातिम "हातिम की दुनिया मोहोब्बतही मोहोब्बत हैं" असा प्रेमाचा शांतिसंदेश देणारा ड्वायलॉक मारतो. मग ती त्याला बिलगताच तो महत्त्वाचे टर्म्स अँड कंडिशन्स अप्लाय वाचून दाखवतो. तो तिला सांगतो की मला ऑलरेडी हिरवीण आहे पण तू माझी मानलेली बहीण बनू शकतेस. ती थोडी खट्टू होते पण म्हणते ओके. मग ती म्हणते की किमान काही दिवस इथे राहा तरी. तो म्हणतो नाही. ती थोडी खट्टू होते पण म्हणते ओके. मग ती म्हणते की किमान काहीतरी आठवणीची वस्तु तरी देऊन जा. हातिम खोटा खोटा हसतो आणि म्हणतो ओके. तो तिला गळ्यातला हार काढून देऊ करतो पण कोणी अदृश्य व्यक्ती तिला चोपू लागते. हातिम त वरून ताकभात ओळखणारा असतो. ही परीबानू असल्याचे त्याला झटक्यात समजते.

परीबानूचा बहुतेक हातिमवर पूर्ण विश्वास नसावा त्यामुळे ती सर्वकाळ आलोकनाथच्या जादूच्या पाण्यात हातिमला स्टॉक करत असावी. गैरसमज वाढण्याच्या आत हातिम सलोनीला बानूची ओळख तिची भाभी म्हणून करून देतो. हे करताना तो चलाखीने सलोनीच्या खांद्यावर मस्तपैकी हात टाकून घेतो. बानू तेवढी हुशार नसल्याने हे तिच्या नजरेतून निसटते. मग ती लगेच आपल्या हातांनी तो हार सलोनीला देते. याने सलोनी पार "गदगद होते" (हे इथल्या रझा मुरादच्या अ‍ॅक्सेंटमध्ये वाचावे). तिने हातिमला भेटण्यापूर्वी मनाची समजूत घातलेली असते की आपले काहीच होऊ शकत नाही आणि ही आपल्या कर्मांची फळे आहेत - जैसा करेगा वैसा भरेगा. सतीश शाहला प्रश्न सोडवायची जितेंद्र आणि संगीतापेक्षा अधिक गरज असल्याने त्याला हे चौथ्या प्रश्नाचे उत्तर असल्याचे लक्षात येते आणि तो आनंदाने चित्कारतो.

लगेच हे उत्तर बरोबर असल्याची लक्षणे दिसू लागतात. फळ्यावरचा चौथा प्रश्न पुसला जातो. गुलनारच्या कंबरेपासचा भाग पूर्ववत होतो. अशा रीतिने चार प्रश्न सुटले. पुढच्या प्रश्नासाठी हातिम आणि नझरुलला कोणत्या संकटाचा सामना करावा लागणार आहे?

पायस ती हुमा खान नाही रेश्मा सिंग आहे. >> हो हो, माझाच गोंधळ झाला

६) प्रश्न पाचवा: कोह-ए-निदा की तलाश

इथून पुढच्या तिन्ही प्रश्नांचे स्पष्टीकरण देणे गरजेचे आहे अन्यथा हे प्रश्न अतिशय गोंधळात पाडणारे आहेत (तसेच हे केस स्टडी नाहीत, यांना एक स्पेसिफिक उत्तर आहे). उर्दू/अरबीमध्ये कोह म्हणजे पर्वत तर निदा म्हणजे हाक. कोह-ए-निदा म्हणजे हाक देणारा पर्वत अर्थात बोलता पर्वत. या प्रश्नात हातिमला बोलत्या पर्वताचा शोध घ्यायला सांगितले जाते. ओरिजिनलमध्ये हा पर्वत हिंदुस्तानात असून त्या पर्वतातून येणारे आवाज एक ट्रॅप आहेत. त्या पर्वतामार्फत पर्‍यांच्या एका तिलिस्मात तुम्ही अडकत असता. ओरिजिनलमध्ये हातिमला त्याची होणारी बायको, परीराणी झरीनपाश यातून वाचवते. हे तिलिस्म फारच एपिक असल्यामुळे अर्थातच पटकथेत याला फारच टेम पर्याय दिला आहे.

६.१) गोष्टीत जिन्न आला नाही तर अरबी कथांमध्ये फाऊल होतो

आता हातिम आणि नझरुल एका भिल्ल कबिल्यात आलेले आहेत. परीबानूने जाण्यापूर्वी नवे कपडे दिलेले आहेत. या कबिल्यात जागोजागी अननसे टांगून ठेवली आहेत. काही कारणाने ते कबिलेवाले मिठाची गुळणी धरून बसलेले आहेत. नझरुल त्यांना बोलते करण्याचा प्रयत्न करतो पण सगळे ढिम्म! मनात म्हणत असतील की अरे दिग्दर्शकाने आम्हाला डायलॉग दिलेच नाहीत तर आम्ही तुझ्या प्रश्नांची काय उत्तरे देणार? कदाचित यांना प्रेमाची भाषा समजेल असा विचार करून हातिम त्यांच्या सरदाराला जाऊन हबीबी असे संबोधतो आणि अस्खलित उर्दूमध्ये तुम्ही सगळे गप्प का असे विचारतो.

या लोकांचा सरदार असतो देवकुमार. भिल्ल असूनही देवकुमारला उर्दू येत असते. तो म्हणतो की ते बघा ती माझी मुलगी कशी नवरीप्रमाणे नटली आहे. सतीश शाह म्हणतो की अरे वाह, काँग्रॅट्स! देवकुमार म्हणतो आधी पूर्ण ऐकून घे, नुसतं अभिनंदन करण्याची घाई. तिची आज कुर्बानी दिली जाणार असते. आता हा कुर्बानीचा काय मुद्दा आहे? तर मुद्दा असा की तिथे एक बजेट गुहा असते. हिला बजेट म्हणण्याचे कारण असे की सहसा अशा गुहा गणेशोत्सावात देखाव्यांसाठी उभारतात. गुहेच्या तोंडाला दोन लाल डोळे (झीरोचे बल्ब) आणि चार वाकडेतिकडे सुळे लावून तिचे भीतिदायक स्वरुप स्पष्ट करण्याचा प्रयत्न केला आहे. या गुहेत म्हणे एक जिन्न राहत असतो. दर महिन्याच्या चौदा तारखेला (चौदाव्या दिवशी/रात्री टू बी स्पेसिफिक) त्या गुहेतून तो हाक देत असतो. त्याने हाक दिली की या लोकांनी एक कुमारिका त्याच्यासाठी पाठवायची असते. जर तसे केले नाही तर तो या कबिल्याला नष्ट करेल. या कुमारिका परत येत नसल्याने त्यांना जिन्नने मारले असा निष्कर्ष काढला जातो. हातिम म्हणतो की हा वेडेपणा आहे. अशाने तुम्ही वर्षाला बारा निष्पाप जीवांचा बळी देता.
आता - यांना काय माहित आतमध्ये जिन्नच आहे? यांनी एकदातरी त्या जिन्नला पाहिले आहे का? बर त्या जिन्नला कुमारिकाच का हव्यात? त्याला काय माहित पाठवलेली स्त्री कुमारिका आहे का नाही? आणि समजा निर्धारित बळीला मरायचे नसेल आणि तिने विवाहबाह्य संबंधातून कौमार्यभंग केला तर? हे होऊ नये म्हणून देवकुमार आणि कंपनीकडे काय ऑप्शन्स आहेत? पुन्हा एकदा पटकथाकाराकडे असलेला क्लॅरिटीचा अभाव दिसून येतो. दुसरे म्हणजे मला कायम नवल वाटते की या गोष्टींमध्ये जेव्हा कबिला/गाव/बस्तीच्या प्रमुखाची मुलगी बळी जायची असेल नेमक्या त्याच दिवशी हिरोची एंट्री होते. हा अद्भुत चमत्कार कसा काय घडतो?

असे प्रश्न प्रेक्षकांना पडू नयेत म्हणून हातिमच्या डायलॉगचा क्यू घेऊन आतला जिन्न रेकतो - या आक्रित!! वेड्याने "या इफ्रित" असे रेकले पाहिजे कारण इफ्रित हे दुष्ट जिन्नांचे बादशहा असतात. पुन्हा शून्य क्लॅरिटी आणि निघाले अ‍ॅडाप्टेशन करायला. देवकुमार पोरीला फालतू डायलॉग मारतो - तुला नवरीचे कपडे घालून पालखीत बसवण्याऐवजी मी बळी देतो आहे, मला माफ कर. देवकुमारच्या ड्रेस विषयी जरा बोलले पाहिजे. अंगात बिबळ्याच्या कातडीचा बनलेला शर्ट आहे. प्राचीन काळी मोरोक्कोच्या आसपास बिबळे होते (बार्बेरियन बिबळे) म्हणजे हे लोक आत्ता बर्बर प्रदेशात आहेत. अंगावर चामडीचे जाकिट, खाली लुंगी. या लुंगीवर क्रेपपेपरने बनवलेले एक आवरण लपेटले आहे. डोक्याला भिल्ल स्टाईलचा मुकुट आहे, त्यात रंगीत पिसे खोवली आहेत. हातिमला त्या मुलीची दया येते. तो म्हणतो की यावेळेस बळी आम्ही देतो. इथे देवकुमार ब्राह्मण, हातिम कुंती, जिन्न बकासूर हे स्पष्ट झाल्यामुळे त्यातल्या त्यात भीम म्हणून सतीश शाहच उरतो. त्यानुसार जितेंद्र सतीश शाहच्या कानात काहीतरी कुजबुजतो.

६.२) हा जिन्न एका माठात कैद असता तर अधिक सयुक्तिक झाले असते

हताश होऊन सतीश शाह जाऊन त्या मुलीला म्हणतो की तुझे कपडे काढ. हे वाक्य आणि नामू परटाचे "बाई कापडं काढा" दोन्ही एक्झॅक्टली सेम आहेत. अनुभवी प्रेक्षकाला हे कळून चुकताच त्याला हातिमच्या कल्पनेमागची भयंकरता लक्षात येते आणि तो भयातिरेकाने किंचाळतो. याचा सतीश शाहला काहीच फरक पडत नाही. तो त्या मुलीला घेऊन जवळच्याच एका खोलीत शिरतो. भिल्ल वस्ती असली तरी घरे पक्की सिमेंटची दिसतात. त्याहूनही आश्चर्यजनकरित्या सतीश शाहला तिथला एकही भिल्ल विरोध करत नाही. त्यांना हे लोक आपल्याऐवजी बळी जात आहेत याचीच जास्त काळजी. रेकॉर्ड टाईममध्ये नझरुल वेषांतर करून बाहेर येतो. याचा सुगावा आधीच लागलेला असल्याने आता प्रेक्षक किंचाळत नाही. नझरुलने स्त्रीवेष धारण केलेला असतो. मग हातिम आणि नझरुल गुहेत शिरतात. बकासुराला गाडाभर भात लागत असतो. जिन्नला सुरईभर मद्य लागत असते. ते दोघे गुहेत शिरतात आणि भिल्ल लोक बाहेर थांबून तमाशा बघतात.

तो जिन्नही फारसा पॉवरबाज नसावा. गुहेत दोनजण शिरले आहेत आणि त्यात एकही बाई नाही (कुमारिका तर जाऊच देत) हे त्याला लक्षात येऊ नये हे जरा आश्चर्यजनक आहे. टू प्ले डेव्हिल्स अ‍ॅड्व्होकेट, जर त्याची जादू फक्त कौमार्य टेस्ट करत असेल तर याचा अर्थ हातिम आणि नझरुल दोघेही व्हर्जिन आहेत (जे अगदीच विश्वसनीय आहे). जे काही असो तो जिन्न बुद्धू आहे यात दुमत नसावे. हातिम आणि नझरुल जेव्हा त्याला उल्लू बनवतील तेव्हा प्रेक्षकाला धक्का बसू नये म्हणून असे सटल कॅरेक्टरायझेशन केले असल्याची शक्यताही नाकारता येत नाही.

गुहेत जागोजागी दगडी स्तंभ उभारले आहेत आणि त्यात अग्नी प्रज्ज्वलित केलेला आहे. त्यामुळे गुहा प्रकाशमान आहे. इतस्ततः कवट्या आणि सांगाडे पसरलेले दाखवून जिन्न या कुमारिकांना खात असल्याचे ठसवले आहे. पण गुहेत मृतदेहांचा फारसा उग्र वास येत नसावा, तसे हातिम आणि नझरुलच्या हावभावांवरून वाटत तरी नाही. थोडक्यात जिन्नला थोडीफार स्वच्छतेची आवड आहे पण त्याला हाडे पचवता येत नाहीत. असा हा सर्वशक्तिमान जिन्न गुहेत मधोमध एका चौथर्‍यावर बसलेला आहे. अदमासे वीस-बावीस फूट उंच असा जिन्न उघडा बसलेला आहे. थोडक्यात गुहेत बराच उकाडा असावा. कंबरेला व्याघ्राजिन गुंडाळले आहे. जिन्न लोकांना कंपल्सरी असलेली दाढी राखलेली आहे. मिशा थोडा मंगोल पद्धतीच्या आहेत तर कडेचे केस आणि मध्येच एक पुंजका सोडला तर टक्कल आहे. जिन्न लोकांना कंपल्सरी असल्याने शेंडी राखली आहे. हातात नजरेत भरेल अशी अंगठी आहे. अंगठी नजरेत भरते कारण ती त्याच्या मापाची नाही. हा पुढच्या सीनचा सेटअप आहे.

नझरुल दारू घेऊन त्याच्याकडे जातो. जिन्न नुकताच झोपेतून उठला असल्याने आळोखे पिळोखे देत असतो. यावेळेस जाडजूड पोरगी पाठवल्याने जिन्न खूष होतो. क्लॅरिटी नसल्याने तो माणसे मागवायची सोडून नाजूक कुमारिका मागवत बसला. कसे काय त्याला धष्टपुष्ट बळी मिळणार? बरं आजूबाजूला मानवी कवट्या आणि हाडे दिसत असताना सुद्धा धादांत खोटे बोलतो तो - मी हाडे सुद्धा चावून पचवतो. मग त्या कवट्या काय इंटिरिअर डिझाईनरने आणून ठेवल्या? जिन्न म्हणतो की आता मला दारू पाज. एवढ्याशा सुरईतून हा काय दारू पिणार असा प्रश्न पडणे साहजिक आहे. पण जेव्हा सतीश शाह त्याला दारू भांड्यात ओतून देतो तेव्हा तो जादूने ते भांडे एनलार्ज करून घेतो. मग ते भांडे आगीत भिरकावून देतो. हा क्रम नव्या भांड्यासह रिपीट. भांड्यांची केवढी ती नासाडी.

जिन्नची कॅपॅसिटी फार नसावी. तीन पेगमध्ये त्याला चढते. मग तो म्हणतो की आता जरा नाचगाणे करून माझे मनोरंजन कर. मग सतीश शाहचा "जिन्न विन्न भूत वूत मैं क्या जानूं रे" अशा अतिशय ओरिजिनल गाण्यावर डान्स होतो. इंटरेस्टिंगली दर दोन सेकंदानंतर सतीश शाह जितेंद्रकडे बघून आता काय करू विचारत राहतो तरी जिन्नला गुहेत आणखी कोण आहे अशी शंका येत नाही. तो शिळोप्याच्या गोष्टी चालू ठेवतो. नझरुल म्हणतो की मला खाण्याआधी माझ्या काही प्रश्नांची उत्तरे दे. जिन्न म्हणतो ओके. तो विचारतो की तू इथे कसा काय आलास? जवळ एक काचेची बाटली असते. जिन्न तिच्याकडे बोट दाखवून म्हणतो की मी या बाटलीत कैद होतो. मग कोणीतरी मला सोडवले. आता मला भूक लागली तर मी तुला (आणि इतर भिल्लांना) खाणार. नझरुल "काय फेकतो" अशा चेहरा करताच जिन्नला राग येतो. जिन्नची सुद्धा काही डिग्निटी आहे का नाही. तो म्हणतो थांब तुला दाखवतोच. असे म्हणून तो हातातली अंगठी काढून नझरुलला देतो. म्हणतो की ही अंगठी घासलीस की मी परत बाटली बाहेर येईन. मग व्हायचे ते होते - जिन्न बाटलीत शिरतो, हे लोक बाटलीत बूच लावून त्याला कैद करतात. जिन्नकडे हात चोळत बसण्याशिवाय काही पर्याय राहत नाही.

६.३) गाण्याचा नीट सेटअप केला नसेल तर ते तांदळ्यातल्या खड्यासारखे लागते

मग हे बाहेर येऊन मोठमोठ्याने भिल्लांना सांगतात की आम्ही जिन्नला बाटलीत कैद केले. इथे देवकुमारची मुलगी नीट बघावयास मिळते. तिला बघते हिचे कपडे सतीश शाहला कसे काय मापात आले असा प्रश्न पडू शकतो. असे होऊ नये म्हणून सतीश शाह धांदरटपणाने बाटली जमिनीवर पाडतो. बाटली फुटते, जिन्न बाहेर येतो. जिन्न नुसता हसतो तर हे लोक सैरावैरा धावत सुटतात. हातिम येऊन त्या सर्वांना शांत करतो. जिन्नची अंगठी हातिमकडे असल्याने तो आता हातिमचा गुलाम असतो. हातिम त्याला आदेश देतो की इथून पुढे तू इंसानी कुर्बानी मागणार नाहीस. तसेच तो त्याला ही बस्ती सोडून जायचा आदेशही देतो. जिन्न त्यानुसार तिथून निघून जातो.

हा आनंद साजरा झालाच पाहिजे म्हणून लगेच गाणे सुरू होते. गाणे आहे - आये हाये, ओये होये, दे दू तुझे दिल का नजराना, रुक जा कोई करके बहाना. गायिका आहेत - कविता कृष्णमूर्ती आणि अलका याज्ञिक. हातिम देवकुमार शेजारी बसला आहे, सतीश शाह (अजूनही स्त्रीवेषात) उभा राहून जागच्या जागी ठेका देतो आहे. समोर भिल्ल कन्यका आपली नृत्यकला दाखवत आहेत. या भिल्ल असल्यामुळे त्यांना घागरा चोळी घालायला दिली आहे. मध्ये त्या जितेंद्र आणि सतीशला नाचायला ओढून घेतात. या सिनेमात जितेंद्र नाचणार नाही असे कलम असल्यामुळे त्याच्या नाचाला साजेसे गाणे असूनही तो ढिम्म एका कोपर्‍यात मंद हसत उभा राहतो. आणि त्याच्यासाठी सतीश शाह आणि भिल्लीणी नितंब उडवत नाचतात. मग हे लोक फुगड्या खेळू लागतात. जितेंद्र दांडिया स्पर्धांचे जज फिरत असतात तसा मधून मधून गस्त घालतो. हा प्रकार एक पाच मिनिटे चालतो. तसा सुसह्य प्रकार असला तरी हे गाणे स्किप केले असते तरी काही फरक पडला नसता.

हे सगळे झाल्यानंतर देवकुमारला अखेर हे लोक कोण आहेत याची चौकशी करावीशी वाटते. ओळख पाळख होते आणि नझरुल देवकुमारच्या मुलीला मागणी घालतो. देवकुमारही आनंदाने होकार देतो. हातिम म्हणतो की चला आता आम्ही निघतो, आम्हाला कोह-ए-निदा शोधयचा आहे. देवकुमार पंजाबी अ‍ॅक्सेंटमध्ये म्हणतो की ती गुहाच तर "कोयेनिदा" आहे. नझरुल म्हणतो की अरे व्वा, मला बायको आणि तुला प्रश्नाचे उत्तर मिळाले. नझरुलचे चित्कारणे प्रश्न सुटण्याचा ट्रिगर असल्याने लगेच तशी लक्षणे दिसू लागतात. फळ्यावरचा पाचवा प्रश्न पुसला जातो. इथून पुढचे पूर्ववत होणारे भाग कंबरेखालचे असल्याने तो शॉट काही दिसत नाही. त्याऐवजी मरियम गुलनारला येऊन मिठी मारते. पुन्हा एकदा हातिमचा "खुदा का नेक बंदा" असा उद्धार होतो आणि सिनेमा पुढे चालू राहतो. शेवटचे दोन प्रश्न बाकी आहेत आणि अजूनही मुख्य व्हिलनविषयी आपल्याला काहीही माहिती नाही. पुढच्या प्रश्नात त्याच्याविषयी काही कळेल का?