म्हणी, वाक्प्रचार आणि त्यांचा उगम व अर्थ.

Only that fishermen returns from the sea who goes to fill his boat, not the one who goes to fill his stomach.
या अर्थाची कोकणी म्हण शोधत आहे... कोणी सांगू शकेल का?

पोटाला नाही आटा अन म्हनं चोटाला उटनं वाटा!

खायला नाही कोंडा अन फिरायला मागतंय हिरो होंडा !

मोबाईलवर आला मेसेज केला फॉरवर्ड

भन्नाट धागा

ढुंगणाला नाही लंगोटी अन् मला म्हणा डिपुटी

(गावाकडे एक deputy पदावर अधिकारी असायचा, त्याचा सगळ्यात वर मान असायचा

म्हणीचा अर्थ: आपल्या अंगी काही कसब नसताना उगाचच फार मोठी असामी असल्यासारखी अरेरावी करणे)

भन्नाट
जिद्दु आणि फलक से जुदा.

१. "आरून फिरून गंगावेस" किंवा "इरून फिरून गंगावेस"
=> चर्चा फिरून फिरून शेवटी त्याच एका मुद्द्यावर येत असेल तर हे म्हणतात (कोल्हापूर भागातला वाक्प्रचार. गंगावेस, कोल्हापुरातला एक भाग)

२. "मुका सांगतोय आणि बहिरा ऐकतोय" किंवा
"सांगतंय कैरं ऐकतंय बहिरं" (ग्रामीण: मुकं सांगतंय आणि किवंडं ऐकतंय) किंवा
"कानडं बोलतंय आणि मराठं ऐकतंय"
=> सांगणारा एक सांगतोय आणि ऐकणारा तो काय बोलतोय हे नीट न कळल्याने दुसराच काहीतरी अर्थ लावतोय

३. "डोक्यावर पडणे"
=> समोरची व्यक्ती विचित्र वागायला किंवा बोलायला लागली कि म्हणतात, डोक्यावर पडलास/पडलीस का?
(लहानपणी व्यक्ती डोक्यावर पडली असल्यास पुढे तिच्या वागण्या बोलण्यावर परिणाम होतो या समजातून आलेला वाक्प्रचार )

४. "त्याचा बाप तोच" (ग्रामीण: तेचा बा त्योच)
=> एखादी गोष्ट वेगळ्या पद्धतीने सांगितली किंवा एखादे काम वेगळ्या प्रकारे केले, पण अखेर परिणाम/अर्थ एकच होत असेल तर हे म्हणतात

५. धू म्हटलं कि धुवायचं
=> सांगितलेलं काम एखाद्याने गुलामासारखे मुकाट्याने करावे अशी अपेक्षा असते तेंव्हा.

६. खांद्यावर बसवलं तर कानात मुततो
=> अधिकार दिले पण त्याचा गैरफायदा घेतला जातो तेंव्हा

७. नावाजलेला गुरव देवळात हागला
=> अतिशय आदर सन्मान असलेली व्यक्ती घृणास्पद काम करते तेंव्हा.

८. वाघ पडला बावी, केल्डं गांड दावी
=> बलवान व्यक्ती जेंव्हा अडचणीत येते व असहाय होते, तेंव्हा दुबळे लोक सुद्धा तिचा अपमान करू शकतात

९. लाखाशिवाय बात नाही आणि भजाशिवाय खात नाही
=>"बडा घर पोकळ वासा" याच अर्थाची हि म्हण

१०. जेवायला आधी, झोपायला मधी, अन कामाला कधीमधी
=> जेंव्हा चैनीच्या/आरामाच्या गोष्टी असतात तेंव्हा पुढे, पण काम/कष्ट करायची वेळ आल्यावर मात्र मागे राहणारी व्यक्ती.

११. आयडिया केली आणि गांXत गेली
=> एखादी शक्कल वा क्लुप्ती जेंव्हा अंगलट येते व फजिती होते तेंव्हा हे म्हणतात

१२. आपलीच मोरी अन् मुतायची चोरी
=> जी कृती एरवी खाजगीत आपण सहजपणे करतो पण कधीकधी काही कारणास्तव ते शक्य होत नाही

"उंटाच्या पार्श्वभागाचा मुका घेण्याचा प्रयत्न करू नये" या धर्तीवर मराठीत आता "हत्तीच्या पाठीवर योगासने करण्याचा प्रयत्न करू नये" अशी नवीन म्हण रूजू करावयास हरकत नाही
संदर्भ - https://youtu.be/YsFZ_htV-TM

कौन कहता है आसमां में सुराख नहीं हो सकता...
एक पत्थर तो तबियत से उछालो यारों...
वरील हिंदी शायरी मधला एक पत्थर तो तबियत से उछालो यारों... याचा अर्थ काय होतो. तबियत म्हणजे हेल्थ ना?

प्रामाणिकपणे, पूर्ण ताकदीने, एकाग्रतेने वगैरे वगैरे

धन्यवाद

"पर्वतीच्या पायऱ्या अन शोखमिऱ्याचा डोला" अशी एक म्हण आहे जिचा अर्थ '' कशाला काही पत्ता नाही '' अशा प्रकारचा आहे. कोणाला व्युत्पत्ती माहित आहे का ?
"आठ पुरभय्ये, नऊ चौके" असा एक अतिशयोक्ती वाक्प्रचार आहे ज्याचा अर्थ कुणाला माहित असल्यास सांगा. चौके म्हणजे चूल आहे बहुतेक

गवत गोंडाळ, बायको तोंडाळ आणि शेत धोंडाळ अशी एक ग्रामीण म्हण आठवली.
खिळ्यासाठी नाल गेला, नालासाठी घोडा गेला, घोड्यासाठी स्वार गेला , एवढा अनर्थ खिळ्याने केला अशी मूळ म्हण आहे " विद्येविना ...... " च्या मागे.

खसखस पिकणे म्हणजे सौम्य हशा...पण खसखस आणि पिकणे म्हणजे काय असावे?

इथे खसखस हा ध्वनिवाचक असावा. पिक ह्या अर्थाने नव्हे.
सर्वांनी एकत्र सौम्य हसताना खसखस (ध्वनी)ची निर्मिती झाली (पिकली)

ते पाचा उत्तराची कहाणी साठा उत्तरी सुफळ संपूर्ण म्हणजे काय ? प्रहर , वेळ यांच्याशी काही संबंध आहे का ?

अस्वलाच्या आंडाला शेटांचा दुष्काळ...

आणि हे खरं आहे.

हरताळ फासणे?

हरताळ म्हणून एक पिवळी पावडर मिळायची. शाईने लिहिलेले खोडायचे असेल तर ती पावडर त्या शब्दावर लावली जायची. आणि दिसत असले तरी तो शब्द खोडलाय असा मानले जायचे. हे एक प्रकारचे आर्सेनिक चे मिनरल आहे. बऱ्याच आयुर्वेदिक औषधांमध्ये वापरतात.

शेंडी तुटो अथवा पारंबी तुटो . यामागे काय अर्थ आहे?

नाकदुर्‍या काढणे याचा शब्दशः अर्थ काय ? एखाद्या देवळाfunction at() { [native code] }अ केला जाणारा विधी वगैरे ?

बरेचदा वाक्प्रचाराचा अर्थ माहित असतो पण मूळ माहित नसते. आम्ही अमेरिकेत Did you cover all the bases ? वगैरे वापरतो.

cover all the bases बेसबॉल वरून आलीये

लाडका लेक देवळीं हगे, ढुंगण पुसायला महादेव मागे

परवा एक वाक्प्रचार ऐकला "लग्न आमचे आणि मांडवझळा यांना"
यापैकी मांडवझळा शब्द माझ्यासाठी नवीन होता.
अर्थ असा कि एखाद्या कामाचे कष्ट घेणारे जे प्रमुख लोक असतात, त्यांना त्या कामाचा शीण येण्याऐवजी बाकीचेच थकून जातात तेंव्हा हा वाक्प्रचार वापरतात.

आमच्याकडे नवी नवरी सारखी पेंगायला (जांभई/जांभळी द्यायला) लागली की म्हणतात हिला मांडवझळा लागल्या आहेत.

नाकदुर्‍या काढणे याचा शब्दशः अर्थ
>>> पश्चात्ताप-प्रदर्शनार्थ नाक घासणे / नम्रपणाची विनवणी

नाकदुरई : https://bruhadkosh.org/words?shodh=%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%A6%...

आज दुसर्‍या एका धाग्यावर चर्चा सुरू झाली, तिथून इथे आलो. 'युद्धस्य कथा रम्या' हे वचन फारच ऐकिवात आहे. मुळात इथे 'युद्धाच्या कथाच तेवढ्या रम्य असतात, प्रत्यक्ष युद्ध हे भयानक असतं, ते तितकं रम्य वगैरे अजिबात नसतं' - असा अर्थ अध्याहृत आहे. एका संस्कृत सुभाषितात ते येतं -
दूरस्था: पर्वता: रम्या: वेश्या च मुखमंडने |
युद्धस्य तु कथा रम्या त्रीणि रम्याणि दूरतः ||

पर्वत दुरूनच छान दिसतात, वेश्या मेकप केल्यानंतरच, युद्धाच्या फक्त कथाच रम्य; आणि हे तिन्ही लांबूनच रमणीय वाटतात. 'दुरून डोंगर साजरे, जवळ जाता दरी-खोरे' या म्हणीशी फारच साधर्म्य वाटलं.