What does a woman want?

What does a woman want? या प्रश्नाचे उत्तर माझ्या कडे नाही, किंबहुना असते तर लग्नानंतर वेगळे नवरा बायकोने वेगळे राहण्याची वेळ आली नसती. या प्रश्नाचे नक्की उत्तर कोणाकडे आहे की नाही माहीत नाही पण चार शिकल्या सावरलेल्या व्यक्तींमध्ये चर्चा व्हावी या उद्देशाने हे लिहिण्याचे प्रयोजन.

दिल्ली सारख्या राजधानीच्या शहरात निर्भयावरील अत्याचारासारखी अतिशय दुःखद, आणि संतापजनक घटना घडते. त्यानंतर वार्तापत्र, न्यूज चॅनेल्स, कॉलेज, कंपनी इत्यादी ठिकाणी स्त्रियांच्या सुरक्षितते विषयी चर्चा रंगायला लागते. या बहुसंख्य चर्चांचा निष्कर्ष 'आजची स्त्री सुरक्षित नाही' असाच असतो. वस्तुतः या चर्चांमध्ये भाग घेणाऱ्या बहुसंख्य स्त्रिया आय टी कंपन्यांमध्ये चांगल्या पगाराच्या नोकऱ्या करत असतात. अनेकांना संध्याकाळी विशिष्ट वेळेनंतर ऑफिस मध्ये काम करण्यास नियमानुसार बंदी असते, अनेकांसाठी स्वतःची कार असते, इतरांना ऑफिस मध्ये जाण्यासाठी कंपनीची बस असते, अशा बसची जागा मोबाइल वर पाहता येते, चालक-वाहक यांची सगळी माहिती कंपनी कडे असते, या सधन घरातील स्त्रियांच्या सोसायटीमध्ये सेक्युरिटी गार्डस असतात, सोसायटी मध्ये येणाऱ्या जाणाऱ्या प्रत्येकाच्या गाडी नंबर, मोबाईल नंबर येण्या-जाण्याची वेळ याची नोंद ठेवली जाते, अनेकांच्या ऑफिस मध्ये सी सी टीव्ही कॅमेरे बसवलेले असतात, ऑफिस मध्ये ओळखपत्र असणाऱ्यानाच परवानगी असते, कंपनीमध्ये लैंगिक दुजाभाव अथवा अनैतिक आचरण केल्यास तक्रार करण्याची व्यवस्था असते, सर्वांकडे मोबाईल फोन असतात, अनेकांच्या मोबाइल फोन वर एक बटण दाबताच क्षणी जवळच्या पोलिस कार्यालयाला संपर्क करण्याची व्यवस्था असते..... हे सगळे असूनही ही स्त्री 'असुरक्षितच असते'. मग अशा असुरक्षित स्त्रियांसाठी स्वसंरक्षणासाठी कराटे, ज्युडो अशाप्रकारे स्वसंरक्षण आणि आक्रमकाला जेरबंद करण्यासाठी शारीरिक आक्रमणाचे खास धडे देण्याचे वर्ग घेतले जातात. बस मध्ये वगैरे येणाऱ्या प्रत्येक पुरुषाकडे पाहून, हा नराधम माझ्या जवळ आला तर मी काय काय करीन या 'युद्धाचा आराखाडा' पाहताक्षणी मनात तयार होत असतो कि काय असे वाटते.

दुर्दैवाने म्हणा किंवा सुदैवाने म्हणा रात्री ९ वाजे पर्यंत फळं, फुलं, भाज्या विकणाऱ्या ताई, मावशी सहसा असुरक्षित स्त्रियांच्या वर्गाला जाताना मला दिसत नाहीत. थंडीत सकाळी ६:३० वाजता पोळ्या करायला येणारी किंवा रात्री ८:३० वाजता पावसाळ्याच्या दिवसात घरी स्वयंपाक करून एकटी घरी चालत जाणारी विशी-तिशीतली ताई किंवा मावशी कधी स्त्री सुरक्षिततेच्या चर्चेत पडलेली मला दिसत नाही.

आजची स्त्री सुरक्षित कशी करता येईल यासाठी थोडा विचार करत होतो आणि थोडा इंटरनेट वर माहिती पाहिली.. त्यातली काही माहिती लक्षात घेण्या सारखी आहे. दिल्ली सारख्या शहरात वर्षाला कमीत कमी ६५-७० लाख स्त्रिया बस ने प्रवास करत असतील, निर्भयासारखी घटना कितीही तिरस्करणीय असली तरीही ६५-७० लाख स्त्रियांमधली एक दुर्दैवी स्त्री अशी असते सुदैवाने ३-४ वर्षात अशी घटना घडली नाही तर साधारणपणे १.९५-२.६ कोटी स्त्रियांपैकी एखादीच स्त्री अशी दुर्दैवी असते हा एक विचार मनाला थोडा निववून गेला.

अशीच अजून एक घटना नमूद करावीशी वाटते. काही वर्षांपूर्वी एका संगणक क्षेत्रात काम करणाऱ्या मुलीवर गाडी चालकाने बलात्कार करून तिचा खून केला. कितीही दुःखद आणि संतापजनक घटना असली तरीही पुण्यात रोज १०,००० मुली कॅब ने प्रवास करतात असे धरले (५० लाख लोकसंख्या असेल तर त्याच्या ०.२%) आणि सुदैवाने ४ वर्षातून एकदाच अशी घटना घडत असेल तर साधारणपणे १ कोटी मुलींपैकी एखादीच अशी दुर्दैवी असते. हा ही विचार मनाला दिलासा देऊन गेला.

अजून थोडी माहिती शोधली ती इथे लिहावीशी वाटली. त्यातले विशेष लक्ष वेधून घेतले ते सौदी अरेबिया सारख्या देशाने जेथे स्त्रियांवर सर्व प्रकारची सामाजिक आणि कायदयाची बंधने आहेत. भारतात १८ वर्षा खालील मुलीचे लग्न करणे हा कायदयाने गुन्हा आहे तर सौदी अरेबिया मध्ये, बाल विवाहाला देखील कायद्याने परवानगी आहे. फक्त कुटुंबाच्या ओळखीतून या देशात लग्न होतात. शरिया कायद्या नुसार या देशातील स्त्रियांना घराबाहेर पडताना हिजाब (बुरखा) घेणे बंधनकारक आहे. घराबाहेरील बहुसंख्य गोष्टींमध्ये सहभाग घेण्यासाठी घरातील कमीतकमी एका पुरुषाची परवानगी किंवा त्याने बरोबर असणे आवश्यक आहे, २००८ मध्ये काही बदल करण्यात आले आणि शिक्षण आणि आरोग्य इत्यादी बाबीत पुरुष व्यक्ती बरोबर नसली तरी चालेल असा नियम करण्यात आला. अशा देशात स्त्रियांचे जीवन दुःखाने भरलेले असेल असा विचार आला आणि अजून काही माहिती समोर आली ती लिहीत आहे...

१) स्त्रियांचे प्रथम विवाहाचे सरासरी वय -
भारत -२२.२ वर्षे (१८ वर्षांखालील मुलीचे लग्न करणे हा कायद्याने गुन्हा आहे)
सौदी अरेबिया - २५ वर्षे (बालविवाहाला कायद्याने परवानगी आहे )
म्हणजे, 'मुलगी एकदा लग्नाच्या वयाची झाली कि तिचे लग्न लावून द्यायचे', असा विचार सौदी अरेबिया मध्ये करत नाहीत असं दिसते...

२) स्त्रियांचे साक्षरतेचं प्रमाण
भारत - ५९.३%
सौदी अरेबिया - ९१. १ %
कदाचित इस्लामची घट्ट पकड असलेल्या सौदी अरेबिया मध्ये भारता पेक्षा जास्त असलेले स्त्री साक्षरतेचे प्रमाण सौदी अरेबिया च्या आर्थिक सुबत्तेमुळे असेल.

३) स्तन कर्करोगाने होणारे स्त्री मृत्यू (प्रती १००,००० स्त्रियां मध्ये )
सौदी अरेबिया - १०.९
भारत - १०.४
फ्रान्स - १८.२
इंग्लंड - २०.६
अमेरिका - १६.७

४) जन्माच्या वेळी होणाऱ्या मातांच्या मृत्यू चे प्रमाण - (प्रति १००,००० अर्भकांच्या जन्मा मागे)
भारत - २००
जपान - ५
सौदी अरेबिया - २४
अमेरिका - २१
कदाचित या बाबतीतही सौदी अरेबिया भारतापेक्षा स्त्रियांसाठी अधिक सुरक्षित आहे तो आर्थिक सुबत्तेमुळे असेल. हे प्रमाण अमेरिकेपेक्षा अगदी थोडेसेच जास्त आहे.

५) सरासरी मुलींची शैक्षणिक वर्षे (१५-४४ या वयोगटातील)
भारत - ५.७
चीन - ८.५
जपान - १३.४
सौदी अरेबिया - ८.५
इंग्लंड - १३. १
अमेरिका - १३.३
या वरून असे दिसते कि सौदी अरेबिया मध्ये १५-४४ वयोगटातील स्त्रियांची शैक्षणिक वर्षे पाश्चात्य देशांपेक्षा कमी असली तरीही चीन एवढीच आहेत आणि भारतापेक्षा जास्त आहेत.

६) महाविद्यालयीन पदवी घेणाऱ्या स्त्रियांचे प्रमाण (टक्केवारी सर्व स्त्री आणि पुरुष मिळून पदवीधरांपैकी )
भारत - ५०%
सौदी अरेबिया- ५७.४%
इंग्लंड -५७%
अमेरिका- ५७.४%
चीन -५२.४%
जपान - ४५.९%
या आकडेवारी वरून असे दिसते कि पदवी घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांमध्ये स्त्रियांचे प्रमाण पुरुष विद्यार्थ्यांपेक्षा अधिक आहे आणि ते इंग्लंड, अमेरिके मधील पदवी घेणाऱ्या स्त्रियांएवढेच आहे.

७) स्त्रियांच्या होणाऱ्या हत्या (प्रती १००,००० स्त्रियांमध्ये )
भारत -४.४
सौदी अरेबिया -१.९
अमेरिका -२.६
इंग्लंड - ०.२
स्त्री हत्यांच्या बाबतीत इंग्लंड एवढा नसला तरीही सौदी अरेबिया स्त्रियांसाठी भारत आणि अमेरिकेच्या तुलनेत अधिक सुरक्षित आहे.

७) स्त्रियांच्या आत्महत्येचे प्रमाण - (प्रती १००,००० स्त्रियां मध्ये )
भारत - १४.३
जपान - ९.५
सौदी अरेबिया - १.६
इंग्लंड - २.९
अमेरिका - ४.२
जपान, भारत, इंग्लंड, अमेरिका या देशांच्या तुलनेत सौदी अरेबिया मधील स्त्रिया कमी आत्महत्येकडे झुकतात. कदाचित मानसिक स्वास्थ्याची अधिक काळजी सौदी अरेबिया मध्ये घेतली जाते का?

८) सरासरी स्त्रियांचे आयुष्यमान
सौदी अरेबिया - ७६ वर्षे
भारत - ६९.९ वर्षे
कदाचित हे सुद्धा सौदी अरेबिया मधील आर्थिक सुबत्तेमुळे असेल.

९) कुमारी मातांचे प्रमाण (१५-१९ वयोगटातील १००० स्त्रियांमध्ये होणारे जन्म )
भारत - ७९
पाकिस्तान - ३०
सौदी अरेबिया - १८
इंग्लंड - ३०
अमेरिका - ३३
कुमारी मातांच्या प्रमाणातही सौदी अरेबिया, भारत, पाकिस्तान (जो भारताहून कमी कुमारी माता असलेला आहे), इंग्लंड, अमेरिका, याद देशांपेक्षा अधिक प्रगत असल्याचे दिसते.

१०) प्रति स्त्री असलेली मुले
भारत - २.२
सौदी अरेबिया - २.५
अमेरिका - १.९
इंग्लंड - १. ८७
या बाबतीत मात्र सौदी अरेबिया अनेक देशांच्या खाली आहे. प्रति स्त्री असलेली मुले आणि प्रसूतीच्या वेळी होणारे माता मृत्यूंचे प्रमाण पाहता, गर्भवती स्त्रियांची चांगली काळजी सौदी अरेबिया मध्ये घेतली जाते असे दिसते.

या माहितीवरून असे दिसते कि सर्वात पुरातन आणि स्त्रियांना अत्यंत कमी स्वातंत्र्य असणाऱ्या इस्लामिक शरिया नियमांना धरून राहणाऱ्या सौदी अरेबिया सारख्या देशात अनेक बाबतीत स्त्रियांची स्थिती भारता पेक्षा किंवा इतर काही विकसित देशांच्या तुलनेत चांगली नाही तर सामान तर नक्कीच आहे. याचा ही विचार झाला पाहिजे कि स्त्रीस्वातंत्र्याच्या बाबतीत आघाडीवर असणाऱ्या इंग्लंड, अमेरिकेसारख्या देशात स्त्रियांच्या आत्महत्येचे प्रमाण सौदी अरेबिया पेक्षा जास्त का आहे? या स्वातंत्र्याबरोबर नकळत स्त्रियांना इतर काही समस्यांना तोंड द्यावे लागते का? याचा अर्थ शरिया सारखे नियम भारतात असावे असा निश्चितच नाही. अर्थात यामध्ये काहीच निकशांशी निगडीत माहिती आहे इतर काही बाबतीत सौदी अरेबिया मध्ये स्त्रियांची स्थिती हालाखीची असेलही. परंतु काही गोष्टी अधोरेखित कराव्या असं वाटते. ते म्हणजे खूप धर्मनिष्ठ समाजामध्ये ही स्त्रियांची परिस्थिती चांगली असू शकते. पाश्चात्य संस्कृती म्हणजे स्त्रियांचा स्वर्ग आणि इस्लामिक किंवा अरब संस्कृती म्हणजे स्त्रियांचा नरक ही धारणा काही बाबतीत खरी असली तरीही अनेक बाबतीत पूर्वग्रहदूषित आहे. कदाचित आर्थिक सुबत्ता, राजकीय स्थैर्य, कौटुंबिक आधार, समाजाची नीतीमत्ता आणि दृष्टिकोन या सारख्या गोष्टी स्त्रियांच्या परिस्थितीवर जास्त मोठ्या प्रमाणावर परिणाम करत असाव्यात असं दिसते.

आपण जेव्हा भारतातील किंवा महाराष्ट्रातील स्त्रियांची परिस्थिती सुधारण्यासाठी प्रयत्न करतो ( जो केला जायलाच हवा), त्यावेळी या सर्व गोष्टींचा विचार व्हायला हवा. फक्त धर्म धारणांना सुळावर चढवून किंवा स्त्रियांच्या सुरक्षिततेसाठी अधिकाधिक कडक आणि जाचक कायदे करून स्त्रियांची स्थिती सुधारणार नाही आणि धर्म धारणा जोपासूनही स्त्रियांची परिस्थिती सुधारू शकते.

संदर्भ -
१) www. gapminder.org/data/ - इतर सर्व माहिती साठी
२) www.wikipedia.org - स्त्री साक्षरतेसंदर्भातील माहिती साठी
३) https://stats.oecd.org/Index.aspx?QueryId=79587# - पदवीधर महिलांच्या टक्केवारी साठी

वरील संदर्भांमध्ये माहिती कोठून मिळाली आहे हे तपासायचा प्रयत्न केला. बहुसंख्य आकडे युनेस्को, वर्ल्ड बँक, वर्ल्ड हेल्थ ऑर्गनिझेशन, ओईसीडी या संस्थांकडून आले असल्याचे समजले. यांच्या पुढे जाऊन मिळालेले आकडे अजून खोलात जाऊन तपासले नाहीत परंतु तसे करावेसे वाटल्यास अवश्य करावे.

अजून एक गोष्ट नमूद करावीशी वाटते कि सध्याच्या समाजात पाश्चात्य धारणांना धरून स्त्रीमुक्तीचा वैचारिक प्रवाह एवढा जोराने वाहत आहे कि त्याला काही प्रमाणात पडताळून पाहणारा हा लेख मायबोली सारख्या वेब साईट्स सोडता इतर प्रसिद्धी माध्यमांनी छापला नसता. त्यामुळे मायबोलीचे आणि मायबोलीकरांचे आभार.