कामथे काका (भाग १० वा )

बायबलचं काय काम असावं....? त्यांना कळेना साधनाचा नवरा ख्रिश्चन होता का?.... काकांनी कधी गुजराथी माणसं ख्रिश्चन असल्याचं पाहिलं नव्हतं. गुजराथी मुसलमान त्यांनी पाहिले होते........ त्यांनी तो विचार तेवढ्यावरच सोडला. त्यांनी सहज म्हणून आतलं एक मोठं पुस्तक ओढलं. ते होतं. " खिस्तायन ". लेखक होते रेव्ह. नारायण वामन टिळक. त्यांचा संशय बळावत चालला. ख्रिस्तायन हातात धरून त्यांनी वाकून पाहिलं, तेव्हा आत एक तळ हाताएवढी फोटो फ्रेम दिसली. ती त्यांनी बाहेर काढली. त्यात एका बाजूला येशूचा वरदहस्त असलेला फोटो होता, तर दुसऱ्या बाजूला मेरी चा फोटो होता. तेवढ्यात आतून सोनाली आली आणि म्हणाली, " काका, जेवायला चला! ", ती लाजून पळाली. त्यांच्या लक्षात आलं, आता सोनालीचा संकोच आस्ते आस्ते दूर होत होता. त्यांनी हातातलं ख्रिस्तायन आणि फोटो फ्रेम कपाटात ठेवून कपाट बंद केलं. ते आतल्या खोलीतून स्वयंपाकघराच्या दाराशी आले आणि आत जावं का न जावं असा विचार करीत उभे राहिले. स्वैपाक घर चांगलंच मोठं होतं. आजकालच्या नवीन फ्लॅटमध्ये असतं तशी केवळ भांडी उकडण्याची ती जागा नव्हती. खिडकी समोरील भिंती ला लागून डायनिंग टेबल होतं. टेबलावर सगळेच पदार्थ नीटपणे मांडलेले दिसत होते. मध्ये चमच्यांचा स्टँड होता. भोवती चार खुर्च्या लावलेल्या होत्या. जेवणारा पाहुणा फक्त मी एकटाच आहे आणि हिने तर एवढे पदार्थ केलेत की जणू काही चार माणसं जेवणार आहेत, असा विचार त्यांच्या मनात आला. काही असो आत खाद्यपदार्थांचा सुग्रास वास येत होता. साधनाने वळून पाहिलं त्यांना तसेच उभे पाहून तोंडावरचा घाम ऍप्रनला पुशीत ती म्हणाली, " या ना आत, बसा. मोकळी हवा असली तरी गॅस मुळे गरम होतच. " काका बसल्यावर तिने वाढायला सुरुवात केली. काका म्हणाले, " तूही बस आमच्या बरोबर. एकट्याने जेवायला मला आवडत नाही. " त्यावर ती चेंज करून येते असं म्हणून आतल्या खोलीत गेली.

दहा पंधरा मिनिटात तिने घरात वापरण्याची साडी नेसली. माफक मेक अप करून ती बाहेर आली. आता तर ती काकांना जास्तच आकर्षक वाटू लागली. ते ओळखून ती म्हणाली, " साडी फारशी चांगली नाही, पण मला घरी नेसायला साध्याच साड्या आवडतात. समोरच्या खुर्चीत ती बसली. जवळ सोना बसली. जेवायला सुरुवात झाली. भरल्या ताटाला नमस्कार करीत काकांनी जेवायला सुरुवात केली. पहिल्याच घासाला त्यांना रोहिणीच्या हातच्या जेवणाची आठवण झाली. त्याला आता पाच सहा वर्ष झाली होती. मग त्यांना गेल्या पाच सहा वर्षात जेलमध्ये घेतलेल्या जेवणांची आठवण झाली. ते घास अत्यंत बेचव आणि न आवडले तरी तसेच गिळावे लागलेले होते. त्यांना त्यातल्या घासा घासाला लागणाऱ्या अन्नातल्या खड्यांची आणि मातीची आठवण झाली. अर्थातच त्याची त्यांनी सवय करून घेतली होती. न करून सांगणार होते कोणाला? आणि आजचं हे सुग्रास अन्न! किती फरक आहे. अन्न तारी हेच खरं. चांगल्या परिस्थितीत माणूस जास्तीत जास्त चोखंदळ पणा करतो. पण पर्याय नसताना, जे मिळेल ते "पूर्ण ब्रह्म " ठरतं, हेच खरं. त्यांच्या मनात आलं. जेल मधल्या अन्नाने पण त्यांना जगवलं होतं. ते जेवताना थोडावेळ थांबले.... विचारांनी थांबावं म्हणून. त्यांना थांबलेले पाहून तिने विचारले, " भाजीत मीठ वगैरे जास्त झालंय का? कधी कधी पडतं माझ्या हातून जास्ती. "..... तोंडात तसाच घास ठेवून काका म्हणाले, " साधना.... फार अप्रतिम जेवण केलंयस तू. इतकं चांगलं जेवण बरेच वर्षांनी मिळतंय मला. म्हणून थोडा थांबलो. ".... पंधरा वीस मिनिटांनी जेवणं झाली. काका हॉल मधल्या सोफ्यावर येऊन बसले. नाही म्हटलं तरी जड अन्नाची पेंग डोळ्यावर येऊ लागली. ती टाळत ते जागत राहिले. त्यांना जेवण झाल्यावर कोणाकडेही चैन पडत नसे. कधी एकदा घरी जाऊन लोळतो असं त्यांना वाटायचं. थोड्याच वेळात साधना बाहेर आली. तिने हातातल्या डबीतून बडीशेप काढून काकांच्या हातावर ठेवली. ते सुखावले. बरेच वर्षांनी त्यांना जेवणानंतर बडीशेप चघळायला मिळाली होती. बाजूच्या टेबलावर बडीशेपेची डबी ठेवत साधना म्हणाली, "आज जेवण बनवताना माझी जरा धांदलच उडाली, बरेच वर्षात बाहेरचं असं कोणी जेवायला आलं नव्हतं. काका फक्त हसले. त्यांना कपाटातल्या बायबलबद्दल विचारायचं होतं. पण तिला कितपत आवडेल अशी त्यांना शंका आली. दुपारचे दोन वाजायला आले होते. पाच दहा मिनिटांनी काका म्हणाले, " चला, मला निघायला हवं. रमेश घरी आला असेल. रमेश माझा मुलगा. " रमेश संध्याकाळ शिवाय येणार नव्हता. पण फालतू कारणं माणूस शोधून काढतोच. त्यावर ती काही च बोलली नाही.... त्यांना आता चांगलीच पेंग येऊ लागली. त्याचा अंदाज येऊन ती म्हणाली, " मला वाटतं, तुम्ही थोडा आराम करावा. मग चहा वगैरे घेऊन जावं...... या! आतल्या बेडरूममध्ये आराम करा. " ते आज्ञाधारक मुलासारखे उठले आणि तिच्या मागून आतल्या मोठ्या बेडरूममध्ये शिरले. तिने उशी दिली. खिडक्या बंद केल्या. पंखा चालू केला. मंद स्मित करीत ती हॉलमध्ये निघून गेली.

काकांनी अंगावरचा जोधपुरी उतरवला आणि ते बिछान्यावर लवंडले. पडल्या पडल्या त्यांचं लक्ष परत भिंतीवरच्या साधनाच्या नवऱ्याच्या फोटो कडे गेलं. त्याचे डोळे थंड होते. तरी ते अंतरंगाचा वेध घेतायत असं त्यांना वाटलं. कदाचित साधनाबद्दलचं आकर्षण त्याला कळलं असावं. मग त्यांनी समर्थन करण्याचा प्रयत्न केला. आपल्याला फक्त मोह होतोय. आपण या मोहाला बळी कुठे पडलोय? पुष्पाचाही मोह झाला होता. पण भीतीमुळे आपण तेव्हा बळी पडलो नाही. त्यांच्या मनात विचार आला, हा फोटो तो गेल्यावर काढला असावा. म्हणून डोळे थंड आहेत................. त्यांचं अंग शहारलं. काकांची पेंग पळून गेली. त्यांनी फोटो वरून नजर वळवली. इकडे तिकडे पाहून फोटो विसरायचा प्रयत्न त्यांनी करून पाहिला. पण अंतरंगाचा वेध घेणाऱ्या डोळ्यांची पापणी सुद्धा लवली नाही....... मग ते फोटोकडे पाठ करून झोपण्याचा प्रयत्न करू लागले. थोड्याच वेळात त्यांना झोप लागली. अर्धा तास गेला असेल. तीन वाजून गेले होते. त्यांना आता जाग येत होती. त्यांनी आजूबाजूला पाहिले. आपण कुठे आहोत त्यांना नक्की कळेना. मग पाठ वळवल्याने पहिल्यांदा काही दिसलं असेल तर भिंतीवरचा फोटो. ते बिछान्यावर उठून बसले. परत त्यांनी जोधपुरी चढवला. तोंड धुण्यासाठी ते वळले आणि समोरच्या एका टेबलावर त्यांना आजचा पेपर दिसला. सहज म्हणून तो त्यांनी हातात घेतला. आज सकाळ पासून त्यांनी पेपर पाहिलाच नव्हता. पेपराचं मुख्य पान पूर्ण उघडल्यावर त्यांची नजर एका बातमीकडे गेली. मथळा होता, " शारीरिक छळ करून निर्घृण खून. " या असल्या बातम्या नेहमीच येतात. काका सहसा वाचीत नसत. पण पहिल्या एक दोन ओळी वाचल्यावर तिथे मृत व्यक्तीच्या हाताचा फोटो काढलेला दिसला. हात पूर्ण पणे सुजलेला होता आणि तो फाडल्यासारखा दिसत होता मारण्या आधी मृताला शारीरिक छळाला सामोरं जावं लागलं असावं. पुढच्या ओळींमध्ये नेमकं तेच लिहिलं होतं. बाजूला असलेला फोटो पाहून काकांना उलगडा होईना. माणूस नक्की कोण आहे?....... सदर मृतदेह केळवे बीचला सापडल्याचं लिहिलं होतं. बातमी पुढे काकांनी वाचलीच नाही. त्यांना एकदम आठवलं. हा जीवनराम तर नाही? त्याचा गळा दाबून खून करण्यात आल्याचा पोलिसांचा अंदाज असल्याचं लिहिलं होतं. आणि त्याच्या छातीवर त्याचं नाव गोंदवल्याने पोलिसांना ते माहीत झाल्याचंही लिहिलं होतं. पण त्याचा नावाचा उल्लेख मात्र त्यात नव्हता. पोलीस गुगली टाकण्यात हुशार असतात...... ते झटकन हॉल मध्ये आले. तेवढ्यात आतून साधना आली. म्हणाली, " लागली ना झोप? " काकांनी पटकन हातातला पेपर होता तिथे ठेवला. आणि ते बाथरूम मध्ये फ्रेश होण्यासाठी गेले. आता त्यांना तिथे जास्त वेळ थांबणं ठीक वाटेना. ते तोंड पुशीत बाहेर आले. साधनाने चहा ठेवला होता. दहा पंधरा मिनिटात ती चहाचे मग घेऊन बाहेर आली. तिचीही झोप झाली असावी. तिचा चेहरा फारच प्रफुल्लित आणि स्वच्छ दिसत होता. मानेवरून पुढे घेतलेल्या केसांशी चाळा करीत ती म्हणाली, "पेपर घाईघाईने खालीसा ठेवलात? न आवडणारी बातमी होती की काय? " चहाचा घोट घेत काका म्हणाले, " नाही, सकाळी हाच पेपर पाहिला होता, म्हणून ठेवला. " त्यांच्या तोंडावर चलबिचल दिसली, पण तिने विचारलं नाही. प्रत्येक गोष्ट त्यांनी आपल्याला सांगितलीच पाहिजे असं थोडंच आहे, तिच्या मनात आलं. काकांना कधी एकदा घरी जातो असं झालं होतं. जीवनच्या मृत्यू वर वेगवेगळ्या प्रकारांनी विचार करायला हवा होता. काहीतरी बोलायचं म्हणून त्यांनी विचारलं, " खालीच बँक आहे, नाही? " त्यावर ती म्हणाली, " हो, माझं खातंही तिथेच आहे. तुम्हाला उघडायचं असलं तर मी ओळख देईन...... "

हा विषय काकांच्या दृष्टीने उपयोगी होता. नाहीतरी आपल्याला बँकेत जायचंच आहे. ते विचार करून हो म्हणाले. मग त्यांनी एक दोन दिवसात बँकेला भेट देण्याचं ठरवलं. टीपॉयला वळसा घालून ती चहाचे मग आत ठेवण्यासाठी उठली. काय झालं तिलाही आणि काकांनाही कळलं नाही. पण पुढच्याच क्षणी टीपॉयच्या पायात पायाचे बोट अडकून तिच्या हातून चहाचे मग सुटले, आणि काकांच्या अंगावर पडले. थोडाफार चहाही सांडला आणि काकांच्या अंगावर ती कोसळली. तिला आधार देताना नकळत त्यांचे हात तिच्या कमरेभोवती लपेटले गेले, आणि ती त्यांच्या शेजारी सोफ्यावर कलंडली. त्याही अवस्थेत काकांना तिच्या केसांचा आणि तिने लावलेल्या सेंटचा वास आला. तिच्या शरीराच्या ओझरत्या स्पर्शानं ते मोहित झाले. ती लाजून स्वतःला सांवरीत उभी राहिली. त्यांच्या बाजूला सोफ्यावर पडलेले मग उचलीत ती "सॉरी " म्हणाली. आणि आत गेली. आता मात्र काका चांगलेच उत्तेजित झाले होते. पण स्वतःला सांवरीत ते उठले. तिने आतून पाणी आणलं. त्यांच्या जोधपुरी सुटावर पडलेले चहाचे डाग काढण्याचा तिने प्रयत्न केला. पण डागच ते, गेले नाहीत. मग काका म्हणाले, " जाऊ दे ग, लाँड्रीत सूट द्यावा लागेल तेव्हा जातील डाग. मी निघतो. सोना झोपली असेल ना? "..... ती हो म्हणाली. मग शरमून ती सुटावर पडलेल्या डागांबद्दल परत एकदा सॉरी म्हणाली. त्यांची नजर तिच्या चेहऱ्यावर खिळली होती. तिने खाली मान घातली. ती काहीच बोलली नाही. काकांनी बूट घातले. आणि ते फ्रंट डोअर कडे निघाले दरवाजा बाहेर पडून काकांनी तिला बाय केलं. अर्थातच तिनेही. खरंतर काकांना तिथून जावंसं वाटत नव्हतं. ते लक्षात येऊन ती म्हणाली, " पुन्हा याल तेव्हा आपण कुठेतरी बाहेर जाण्याचा कार्यक्रम आखू. सोनाला पण फार आवडतं. " मग तिच्या चेहऱ्याचं निरीक्षण करीत

म्हणाले. " आणि तुला? ".... खालच्या मानेने " मलाही! " असं ती म्हणाली. काका मग मात्र खरोखरीच निघाले. रस्त्यावरून त्यांनी तिच्या घराच्या खिडकीकडे पाहिलं. ती खिडकीत उभी होती. त्यांनी हात हालवला. पण तिने हालवला नाही. ती खिडकीत आली, हेच पुरेसं आहे. काकांच्या मनात आलं. मनात विचार भविष्याकडे धावत होते. पण त्यांनी जीवनचा विचार मुद्दाम आणला, आणि साधनाचे विचार झोपताना करण्याचे ठरवले. बस पकडली. ते थोड्याच वेळात घरी पोचले. अजून रमेश आलेला नव्हता. किल्ली कुलुपात घालता घालता, आपण आणखीन काही वेळ साधनाकडे थांबलो असतो तर हरकत नव्हती. घरात शिरता शिरता मन खवचटपणे म्हणाले, " मग काय, हरकत कसली? आजचा दिवस राह्यलो असतो तरी चाललं असतं. त्यांनी मनाकडे लक्ष न देता कपडे बदलले. सोफ्यावर ते शांतपणे बसले.....

मग ते स्वतःशी च म्हणाले, " म्हणजे जीवनला यांनी मारलं तर. पोलिस नक्कीच काही कारवाई करतील. "............ पोलिस कारवाई म्हटल्यावर, आपलं काय? आपणही तिथेच होतो. तो मरताना नाही तरी त्याचा छळ होताना. आपण पोलिसांना खबर दिली तर? पण देणार कशी? दोन तीन दिवस थांबून मग निर्णय घ्यायचं त्यांनी ठरवलं. पोलिसांना खबर अगदी खास कामाबद्दल दिली तर कदाचित आपली सुटकाही होईल. मग ते स्वैपाक घरात आले. त्यांनी चहा प्यायचं ठरवलं. साधना कडचा चहा सौम्य होता. त्यांना जेलपासून कोरा चहा पिण्याची सवय झाली होती. त्या शिवाय आपलं डोकंही चालणार नाही असं त्यांना वाटलं.

समोरच दूध होतं. पण त्यांनी कोरा कडक चहा केला. कप घेऊन ते सोफ्यावर येऊन बसले. सहा वाजत होते. चहा घेतल्यावर डोकं ठिकाणावर आल्यासारखं त्यांना वाटलं. खरंच पोलीस काय करत असतील, काय माहीत?..... जीवनरामचं नाव कळलं असेल तर ते कटीलच्या ऑफिस मध्ये येतील का?..... कुणास ठाऊक?... समजा ते तिथे आले आणि आपण तिथे असलो तर?..... आपण निष्कारण प्रकाशात येऊ. किंवा रात्रीत ते कदाचित दादाला किंवा त्या हरामखोर कटिलला तरी नक्कीच अटक करतील........ आपण या गोष्टींपासून लांब राहावं हे उत्तम..... त्यापेक्षा आपण उद्या नाहीच गेलो तर....? असंही त्यांना वाटलं. पण त्यांनी स्वतःवर ताबा ठेवला. उद्या सकाळ आणि आत्ता, यात कितीतरी अंतर आहे. बघू नंतर...... विचार सुद्धा असे असतात की डोकं पूर्ण पिंजून काढल्याशिवाय थांबत नाहीत..... मग त्यांची नजर इकडे तिकडे फिरली. त्यांना उतरवलेला जोधपुरी दिसला. सोफ्यावर तो अस्ताव्यस्त पडला होता. चला! कपडे आवरले पाहिजेत. रमेश नीता येतील इतक्यातच. त्यांनी चहा संपवला. कप आत जाऊन विसळून ठेवला. कपडे आवरून ते पायजमा चढवतात न चढवता तोच बेल वाजली. त्यांनी घाईघाईने दार उघडले. नीता आणि रमेश श्रेयाला घेऊन आत शिरले. काकांनी श्रेयाला घेतलं. हल्ली ते दोघेही काकाशी नीट बोलत असत. तासाभराने श्रेयाशी खेळून झाल्यावर त्यांनी तिला रमेशकडे दिले. तो पर्यंत नीता स्वैपाकाला लागली होती. हळूहळू रात्रीचे आठ वाजायला आले. काका गॅलरीत उभे होते. खालून चाललेली वाहने मुंगीच्या पावलाने सरकत होती. जणू अंगावर प्रकाशाची ठिणगी लावलेल्या कामकरी मुंग्या रेंगाळत चालल्या होत्या. एवढ्या उंचीवरून वाहतुकीच्या वेगाचा अंदाज येत नव्हता. रस्त्यावरच्या सर्कलभोवती गाडीच्या दिव्यांचं फिरणं चक्रासारखं दिसत होतं. आयुष्य असं लांबून बघता आलं असतं तर किती बरं झालं असतं, असं काकांच्या मनात आलं. ते भारल्यासारखे पाहत होते. विचारांच्या गोंधळात त्यांना रमेशने मारलेली हाक ऐकू आली नाही. मग तोच गॅलरीत आला आणि म्हणाला, " अहो, असं खाली बघत काय राहिलात? मी केव्हापासून जेवायला बोलावतोय, चला लवकर. " ते घाईघाईने आत गेले....... अर्ध्या तासात जेवण झालं. ते पुन्हा गॅलरीत येऊन बसले. घरात असूनही ते टीव्ही पाहत नसत. उगाच नको, रमेशला नाही आवडलं तर. असं त्यांना वाटे.

वास्तविक त्यांचा वेळ घरी जात नसे. सुट्टीचा दिवस तर त्यांना बोअर होत असे. तरीही आजचा दिवस साधनामुळे लवकर गेला. साडे नऊ वाजून गेले होते. खालची रहदारी आता कमी झाली होती. त्यांनी आज लवकरच अंथरूण घातले. त्यावर उशी उभी ठेवून ते आरामात पाय पसरून बसून राहिले. थंड वाऱ्याची झुळुक बाहेरून येत होती. त्यांच्या मनात आलं, आजचा दिवस मात्र चांगला गेला. मुख्य म्हणजे साधनाचं साधं आणि सभ्य वागणं, तिची चालण्या बोलण्यातली नजाकत त्यांना आठवू लागली. रात्र साधना बरोबरच्या स्वप्न रंगविण्यात आणि शेवटी झोपण्यात सरली....... सकाळ झाली. उठल्याबरोबर पहिला विचार मनात आला, आपण आज दांडी मारू या. किंवा, नाही तरी बँकेचं काम करायचंच आहे ते करू या. मग त्यांनी दादाला फोन लावण्यासाठी फोन उचलला. पण तसं न करण्याचं ठरवलं. समजा तो पोलिसांच्या ताब्यात असेल किंवा ऑफिसमध्ये पोलिस आले असतील, तर निष्कारण आपल्या फोनची त्याच्या मोबाईल मध्ये नोंद होईल. त्यापेक्षा आपण जावं हे बरं. तरीपण जावं की न जावं यात तास दीड तास घालवल्यावर ते तयार झाले. आणि एकदाचे निघाले...... दबकत, दबकत ते ऑफिसच्या फ्रंट डोअरशी आले. नेहमी प्रमाणे आपोआप दार उघडलं गेलं. याचा अर्थ काय?...... कोणी उघडलं असेल दार? दादा? कटील? की..... पोलीस? आस्ते आस्ते ते आत शिरले. जणू काही कुणाला चाहूल लागली असते तर ते मागच्या पावली पळाले असते. पण दरवाजा आपोआप लॉक झाला होता..... आणि आता उघडणार नव्हता. त्यांनी केबिनच्या दरवाज्याकडे पाहिलं, पण काहीच वेगळं दिसलं नाही. सगळ्या वस्तू जिथल्या तिथेच होत्या. कपाटातली सगळी पुस्तकं (खोटी धरून) जागेवरच होती. सगळ्याच वस्तूंनी काकांकडे निर्विकारपणे पाहिलं. मग ते खुर्चीत बसले. काही तरी करणार इतक्यात फोनची बेल वाजली. त्यांनी दचकून फोन उचलला. फोनवर दादा होता. "अंदर आईये" दादा म्हणाला. त्यांना जरा बरं वाटलं. म्हणजे दादा आहे. कटीलचं काय?..... त्यांनी केबिनचं दार ढकललं. दादा आत शांतपणे सिगारेटचे झुरके घेत होता. त्याने त्यांना बसण्याची खूण केली. कटील दिसत नव्हता. कुठे गेला हे विचारणं म्हणजे आपणच विषयाला तोंड फोडण्यासारखं होतं. ते बसल्यावर दादा म्हणाला, " अरे काकाजी, आप इतने टेन्शन मे क्यूं है? आप बहूत सोचते है.... कोई ऑफ हो गया क्या? " ते मानेनेच नाही म्हणाले. मग तो म्हणाला, " आपको बैंककी जानकारी हांसिल करनेको बोला था (काकांच्या चेहऱ्यावर काही च प्रतिक्रिया न दिसल्याने) तो पुढे म्हणाला, याद है ना? ". त्यावर ते गडबडून म्हणाले, " हां हां, याद है " "तो क्या किया आपने? "..... खालच्या मानेने त्यांनी उत्तर दिले, " कल मै गया था, लेकीन बँक बंद थी. आज जाके जानकारी कर लेता हूं. अभी जाऊ क्या?....... "

त्यावर तिरकसपणे तो म्हणाला, " और कितना दिन लेंगे आप?, परसू मुझे पूरी जानकारी नक्शा के साथ चाहिये. अंदर जानेका कोई दूसरा रास्ता है क्या ढूंढिये. अभी आप जाईये और परसू शामको ऑफिसमे आईये. ". ते उठले. केबिनच्या दरवाज्यावर ढकलण्यासाठी त्यांनी हात ठेवला, तेवढ्यात दादाने मऊ आवाजात सहजता दाखवीत प्रश्न फेकला, " आप पेपर पढते है ना?... " काकांची छाती धडकली. त्यांनी मागे वळून पाहिलं. तो म्हणाला, " जीवनराम की बॉडी पुलीसको मिली है. अभी तक उनको ये जीवनराम है ये पता नही पडा होगा. लेकीन साले गुगली बहोत फेकते है. बॉडीका नाम और हत्यारेका नाम मालूम है ऐसा लिखा है. लगता है पुलिस क्रिकेट ज्यादा देखती है. आप मेरे फोन का इंतजार करना फिर ऑफिसमे आना. शायद पुलिस यहॉ आ सकती है. " काका काही न बोलता केबीन बाहेर पडले. थर्मास उचलून रस्त्यावर आले. आता त्यांना अजिबात घबराट वाटत नव्हती.

पण डोक्यातले विचार मात्र थांबत नव्हते. कटीलला जरी पकडला, तरी तो मोडणाऱ्यांपैकी नव्हता. सोल्याची शिक्षा पचवलेला माणूस होता तो. मग त्यांनी मुंबई सेंट्रलला जाणारी बस पकडली. दुपारचे बारा वाजून गेले होते. आत्ता साधना घरी नसणार. बँकेत जायचं म्हणजे तसं धोक्याचं आहे. ते स्वतःशी म्हणाले. आपण निदान बिल्डिंग भोवती फेरी तर मारू. आजूबाजूचे रस्ते, दुकानं वगैरेंची नोंद घेऊ. असं म्हणून ते स्टॉपवर उतरले. साडेबारा झाले होते. सावकाश चालत ते प्रीतम बिल्डिंगच्या समोरच्या फूटपाथवर आले. दुपारची वेळ असल्याने वाहनांची पण रहदारी फार नव्हती. मध्येच एखादी स्कूल बस ये जा करीत होती. एप्रिल महिना म्हणजे परीक्षांचे दिवस. रमेशला आपण क्वचितच शाळेत सोडायला जात असू. बहुतेक वेळेला रोहिणी स्वतःच जात असे आपल्याला त्रास होऊ नये म्हणून. का रोहिणी आपल्याशी इतकी चांगली वागली? आपण काम नसलं तरी नुसतेच घरी बसून असायचो. पण तिने कधी तक्रार केली नाही. फार चांगली वागली म्हणून लवकर गेली, झालं. दुसरं काय? आत्ता हा विचार काय करायचाय? ते सहज म्हणून एका जागीच थांबले. थांबून पाच सात मिनिटं झाली असतील नसतील, एक फाटका माणूस समोर आला. त्याचा चेहरा चिखलाच्या रंगाचा होता. डोळे नाक कान हे अवयव लक्षात घेण्याची गरज नसलेल्या त्या चेहऱ्याने नाकाला तर्जनी लावून काकांना विचारले, " काय साहेब, काही पाहिजे का?. फोटो तरी पाहून घ्या. " त्याने फोटोसाठी खिशात हात घातला. ते पाहून काका म्हणाले, " चल नीघ! सरकारी इन्स्पेक्टर आहे मी. मुकाट्याने चालू लाग. नाहीतर दोघेही जाऊ या पोलिस स्टेशनात, येतोस? " असं विचारल्यावर तो खाली मान घालून, जसं काही घडलंच नाही अशा तऱ्हेने निघून गेला. काकांच्या लक्षात आलं, असं एका जागी उभं राहून उपयोग नाही. त्यांनी रस्ता ओलांडला. आणि ते बँकेच्या फूटपाथवर आले. मुख्य दरवाज्यातून माणसं ये जा करीत होती. पण आतलं फारसं दिसत नव्हतं. वॉचमन तेवढा आत बसलेला दिसला. ते सहज म्हणून बिल्डिंगच्या मागच्या बाजूला गेले. तेथील रस्ता थोडा अरुंद होता पण बोळासारखा नक्कीच नव्हता. बँकेची ती मागची बाजू होती. तिथे पण एक दरवाजा दिसत होता. तिथूनही काही लोक ये जा करीत होते. बहुतेक स्टाफ असावा. आत वॉचमन होता. एखाद दोन चार सेकंद ते थांबले असतील. तेवढ्यात एक जीप आली.

त्यातून दोन बँकेची माणसं उतरली. दोन पोलीस पण होते. ते गाडीतच बसले होते. दोघा माणसांनी एक मोठी ट्रंक आत नेली. बहुतेक कॅश घेऊन जाण्यासाठी आले असावेत. मागचा दरवाजा आता सताड उघडला होता. काकांनी नीट बघता यावं म्हणून रस्त्यावरील एका झाडाच्या बुंध्याजवळ थुंकण्यासाठी ते वाकले. नजर वर केली. दरवाजाच्या आतल्या बाजूला एक लोखंडी गोल जिना वर गेलेला त्यांना दिसला. कदाचित तो फायर एक्झिट असावा. किंवा आणखीन कुठेतरी जाणारा मार्ग असावा. त्यांना फार वेळ पाहता आलं नाही. ते लगेचच तिथून निघाले. त्यांची नजर जाता जाता सहजच बिल्डिंग च्या गच्चीकडे गेली. जो जिना त्यांनी आत पाहिला होता, त्याचा काही भाग त्यांना गच्चीवर दिसला. याचा अर्थ गच्चीवरून बँकेत जाणं शक्य असावं. पण इतकी लेचीपेची सुरक्षा व्यवस्था असेल असं त्यांना वाटेना. नक्कीच मागील दरवाज्याला ऑटोमॅटिक अलार्म लॉक्स असतील. ते भराभर निघाले. समोरच्याच उडप्याच्या हॉटेल मध्ये बसले. तिथून त्यांना मागील दरवाजा स्पष्ट दिसत होता. पण आतला भाग मात्र दिसत नव्हता. अचानक त्यांच्या डोक्यात एक विचार आला. आपण जर या बिल्डिंगच्या गच्चीवर जाऊन पाहिलं तर आपल्याला कळेल की तो जिना नक्की कुठे संपतो. या विचाराने ते एकदम उत्तेजित झाले. मग त्यांनी साधनाला फोन लावला. त्यांचा आवाज ऐकून ती म्हणाली, " अरे अचानक फोनसा केलात? सगळं ठीक आहे ना? " ते म्हणाले, " काही नाही गं, बँकेत खातं उघडण्याबद्दल बोलली होतीस ना, उद्या मी आलो तर चालेल का? माझ्याबरोबर बँकेत आलीस तर माझं काम होऊन जाईल. " तिने त्यांना सकाळी दहा वाजता येण्यास सांगितले....... काका सावकाश उठले. बिल देऊन बडीशेप चघळीत ते बाहेर आले. आता बँकेचा मागचा दरवाजा बंद होता. जीप तशीच उभी होती. ते पुन्हा मुख्य रस्त्यावर आले. त्यांनी कोणी पाहत नाही अस बघून बिल्डिंगमध्ये प्रवेश केला. ते सरळ चालत निघाले. त्यांना कोणीही हटकलं नाही. एक वाजून गेला होता. बहुतेक लोकांची दारं बंद होती. जेवणाची वेळ असावी. शाळेतून आलेल्या मुलांचीही गडबड दिसली नाही. बिल्डिंगला पाच मजले होते. ते जिने चढू लागले.

त्यांची नजर दुसऱ्या मजल्यावरच्या साधनाच्या फ्लॅटकडे गेली. तो बंद होता. तोंडावर सहजतेचा भाव आणून ते जिन्यामागून जिने चढत होते. दहा बारा जिने चढायचे होते. त्यांना गच्चीतला "तो" जिना पाहायचा होता. चवथ्या मजल्यावर आल्यावर मात्र दोन मुलं तेथील पॅसेज मध्ये क्रिकेट खेळताना दिसली. त्यातील एकाने काकांना "कुठे जायचाय " म्हणून विचारलं. मुलं आठ दहा वर्षाचीच होती. ते केवढे दचकले. त्यांना एकदम उत्तर सुचेना तरीही ते झटकन म्हणाले, " मला पस्तीस नंबर मध्ये जायचाय. " त्यावर त्यातला मघाशी विचारणारा मुलगा म्हणाला, " पण तिथे तर कोणीच राहत नाही. " मग ते खरंतर वैतागून, पण सहजता दाखवीत म्हणाले, " असू दे. असू दे " त्याने पुढे बोलण्याच्या आतच ते घाईघाईने पाचव्या मजल्यावरच्या जिन्याकडे वळले. भराभर चढत ते गच्चीकडे जाणाऱ्या जिन्यावर चढले. समोर गच्चीला जाण्याचा दरवाजा होता. पण तो बंद होता. क्षणभर त्या कुलुपाकडे निराशेने पाहत ते थांबले. त्यांनी हा दरवाजा बंद असेल हा विचार केलाच नव्हता. वर येताना कार्ट्यांनी हटकलं. म्हणून असं झालं. त्यांना त्या मुलांचा राग आला. ते परत पाचव्या मजल्यावर आले. मुलांना संशय येऊ नये म्हणून त्यांनी बाहेरून कुलूप असतानाही पस्तीस नंबर फ्लॅटची बेल वाजवली. अर्थातच कोणीच उघडले नाही. वरती दोनच फ्लॅट होते. पस्तीस नंबरचं नाव होतं, "जी. एम. शाह" आणि छत्तीस नंबरचं नाव होतं. "डी. पी. भोजने. " ते पटकन खाली जाण्यासाठी जिन्याकडे वळले. शाहाची बेल ऐकून भोजने बाहेर यायचा आणि आपण पकडले जायचो. उतरताना मात्र चवथ्या मजल्यावरचा मुलगा परत म्हणाला, " मी सांगितलं होतं ना पस्तीस नंबरमध्ये कोणीच राहत नाही. " पण काकांनी त्याच्याकडे लक्ष दिलं नाही. ते जवळ जवळ धावतच जिने उतरले. आणि एकदाचे बिल्डिंगच्या बाहेर पडले. छातीतली धडधड वाढली होती. घामही आला होता....... "नुसतं त्या मुलांनी हटकलं तर आपण किती घाबरलो. असली डिटेक्टिव्हगिरी आपल्याला महागात पडायची. : असं स्वतःशी म्हणत त्यांनी रस्ता ओलांडला आणि बस साठी ते उभे राहिले. लवकरच बस आली, ते घरी पोचले.

दोन वाजून गेले होते. घरी अर्थातच नीता आणि श्रेया होती. ते लवकर आलेले पाहून नीता म्हणाली " आज लवकर सुटलात? " उत्तरादाखल ते म्हणाले, " आज काम बाहेरच होतं, पण उद्या मात्र झाली तर रात्र होऊ शकेल. "तिने त्यांना जेवायला वाढलं. जेवण झाल्यावर ते जरा लवंडले. त्यांनी डायरी काढली. आणि लिहायला सुरुवात केली. डायरी आता चांगलीच भरत आली होती. जवळ जवळ वर्षभराची डायरी लिहून झाली होती. उन्हाची तल्खली बाहेर वाढली होती. एप्रिल महिना असूनही एवढं गरम होत होतं. खरंतर त्यांना आत्ता थंडगार सरबत नाहीतर थंड पेय तरी हवंसं वाटत होतं. पण ते काहीच बोलले नाहीत. त्यांना अजूनही नीताची खात्री वाटत नव्हती. कदाचित ती ठरवून चांगली वागत असेल. मनात नसताना सुद्धा. तसेही आपण इथून कुठेही जाणार नाही हे वास्तव तिने स्वीकारलं असावं....... उरलेला दिवस कसा काढला त्यांना कळेना मग त्यांना एकदम काळ्या जादूची आठवण झाली. त्यांना माहिती गोळा करायला सांगितलं होतं. आपण जवळच्याच ग्रंथालयात जाऊन पाहावं किंवा रस्त्यावर विकायला ठेवलेली जुनी पुस्तकं पाहावीत. म्हणून त्यांनी साडेपाच सहाला बाहेर पडण्याचं ठरवलं. काही वेळ त्यांचा श्रेयाशी खेळण्यात गेला. पण सहाच्या सुमारास नीताने त्यांना श्रेयाला बाहेर घेऊन जाण्यास सांगितले. ते तयार होऊन श्रेयाला बाजूच्याच बागेमध्ये घेऊन गेले. घसरगुंडी आणि इतर साधनांशी खेळता खेळता सात वाजायला आले. ते सारखे श्रेयाला घरी घेऊन जाण्याची आठवण देत, पण ती ' अजून खेळूया ना! ' असं म्हणून हट्ट करू लागली. मग कसतरी समजावून त्यांनी तिला घरी सोडले. आणि ते निघाले. मुख्य रस्त्याला आले. तिथे त्यांना एका विक्रेत्याकडे वेगवेगळी जुनी पुस्तके पडलेली दिसली. त्यात एवढी विविधता होती की त्यांना समजेना. तरीही त्यांनी काही पुस्तकं उचलून चाळायला सुरुवात केली. त्यातली काही भुताटकीची तर काही जादूची, तर काही इंग्रजी जादूचीही पुस्तकं होती. तसंच काही पिवळी पुस्तकं पण होती. त्यांनी तिकडे लक्ष दिलं नाही. एक काळ असा होता. की ते असली पुस्तकं कोणी बघत नाही असं पाहून चोरून आणायचे आणि चोरून वाचायचेही. पण सध्या काम वेगळं होतं. त्यांनी " अस्सल इंद्रजाल, आणि इंग्रजी "विचक्रफ्ट " (म्हणजे चेटुक विद्या) तसंच काली किताब वगैरे दोन चार पुस्तकं उचलली. ते ती चाळू लागले. त्यात विक्षिप्त प्रकार होते. मग हातातली पुस्तकं खाली ठेवून त्यांनी दुसरी पुस्तकं उचलली. ते पाहून विक्रेता त्यांना म्हणाला, " काकाजी, आपको क्या चाहिये, अगर लेना नही है तो टाइम पास नही करना. " विक्रेता एक ओढलेल्या चेहऱ्याचा म्हातारा होता. त्याला एक प्रकारचा त्वचारोगही होता. आधीच तो रोगाने परेशान झाला होता. अशा विक्रेत्यांचं एक तत्त्वज्ञान असतं. त्यांना वाटतं उचललेलं पुस्तक घेतलंच पाहिजे. खरंतर त्यांची विक्री सहसा होत नाही. पण त्यांचा चेहराच असा असतो की गिऱ्हाईक तिथे फिरकायला तयार होत नाही. असो. मग काकांनी अस्सल इंद्रजाल व इंग्रजी विचक्राफ्ट ही पुस्तकं विकत घेतली. नीट गुंडाळून त्यांनी ती खिशात ठेवली. असली पुस्तकं घेतल्यावर माणसाला एक प्रकारची लाज वाटते, तशी ती त्यांनाही वाटली. म्हणजे आपण लोकांना छांदिष्ट किंवा मंत्रचळी वाटतो.

मग काका त्यांच्या ओळखीच्या ग्रंथालयात गेले. थेट काळ्या जादूवरच पुस्तक पाहिजे असं विचारणं जरा कठीण वाटलं म्हणून त्यांनी भयकथा, कादंबऱ्या असली पुस्तकं पाहायला घेतली. बराच वेळ शोधूनही त्यांना पाहिजे ते पुस्तक सापडेना. कंटाळून ते घरी आले. कपडे बदलता बदलता ते गॅलरीत गेले आणि आणलेली पुस्तकं त्यांनी त्यांच्या कपाटात दडवली. जेवण झालं. आज त्यांनी साडेनऊ वाजताच अंथरूण घातलं. दोन्ही पुस्तकं चाळायला सुरुवात केली. वाचताना त्यांना असं वाटलं की केव्हातरी साऱ्या जगात असले प्रकार सर्रास चालू असणार. नाहीतर असे विधी लिहिणं फार कठीण आहे. हे प्रयोग कितपत सिद्ध होत असतील कोणास ठाऊक. ते स्वतः शी पुटपुटले. त्या काळात साध्या साध्या घटनांचा संबंध या पद्धतीने लावला जात असावा. पण अजूनही लोक या गोष्टींवर विश्वास ठेवतात म्हणजे कमाल आहे. या पुस्तकात मानवी हाडं, कवट्या, पुरलेली मृत शरीरे, रक्त, पक्ष्यांचे व प्राण्यांचे अवयव वाघ सिंहांची नखं, इ. अनेक वस्तू मिळणं कठीण आहे आणि मागितल्या तर मागणारा हास्यास्पद ठरेल. इंग्रजी पुस्तकातल्या चेटुक विद्येतही तोच प्रकार. त्यात मृताला जिवंत करून कामाला लावणे(आजकालच्या रोबो सारखं. ). इच्छित व्यक्तीस बोलावणे, संतती प्राप्तीचे अघोरी आणि हिडीस उपाय, मृत स्त्री बरोबरचे वेडेचार इत्यादी प्रकार त्यांना दिसले. साधारणपणे सगळ्या प्रयोगांच्या सिद्धतेसाठीच्या अटी तंतोतंत अस्तित्वात मिळणं कठीण पडावं अशा रीतीने उपाय दिले होते. तरीपण काका त्या वाचनात रंगले.

रात्रीचे साडेबारा वाजले. दमून काकांनी दोन्ही पुस्तकं नीट दडवली. रात्र संपली. काका उठले. आज ते लवकरच तयार झाले. आज त्यांनी पांढरी कॉलर असलेला निळ्या रंगाचा टी शर्ट घातला होता. मंद सेंट मारून ते निघाले. त्यांना प्रथम साधनाकडे जायचं होतं. आवश्यक ती कागदपत्रं त्यांनी घेतली. बस पकडली. लवकरच ते साधनाच्या फ्लॅटशी पोहोचले. बेल वाजल्याबरोबर लगेचच दार उघडलेलं दिसलं. तिने खिडकीतून पाहिलं असावं, असं त्यांना वाटलं. ती हसून म्हणाली, " सोनाने तुम्हाला पाहिलं म्हणून दार लगेच उघडता आलं. " हे ऐकून ते हसले. तिने विचारले, " हसलात का? " त्यावर ते म्हणाले, " अगं माझ्या मनात हाच प्रश्न आला आणि तूही त्याचंच उत्तर दिलंस. म्हणून हसलो. " तिने आज आकाशी रंगाचा लाल आणि सोनेरी डिझाइन असलेला ड्रेस घातला होता. आकाशी रंग तिचा आवडता असावा. केसांचा पोनी बांधून त्यावर लहानसा गजरा पण माळला होता. मंद मधाळ सेंटचा वास येत होता. ती कोवळ्या नारळाच्या खोबऱ्या प्रमाणे फ्रेश दिसत होती. इथे रोहिणी असती तर त्यांनी तिला पटकन दाबून कवेत घेतले असते. पण मोठ्या कष्टाने मोहाला बाजूला सारीत ते साधनाकडे फक्त पाहतं राहिले. मागे सोना कसलंस खेळणं घेऊन उभी होती. ते आत शिरले दहा वाजत होते. म्हणून ते, म्हणाले, " चल जाऊ या लवकर. तुला ऑफिसला जायचं असेल ना? " मग ती आणि ते निघाले. सोना एकटीच होती. जाता जाता ती म्हणाली, " तसं मी उशिरा येणार असल्याचं सांगितलंय. अकरा साडे अकरा पर्यंत गेलं तरी चालणार आहे. कॉरिडॉर अरुंद असल्याने अधून मधून त्यांना तिच्या दंडाचा स्पर्श होत होता. ते तिच्या चेहऱ्याचं निरीक्षण करीत होते. पावडर लावताना काही प्रमाणात पावडर कानाखाली आणि मानेवर चिकटून बसली होती. पण त्यांना तिला तसं सांगण्याचं धाडस झालं नाही. दोन तीन मिनिटातच ते बँकेत शिरले. काल लांबून पाहिलेली बँक त्यांना आता जवळून पाहायला मिळत होती.

आत शिरल्याबरोबर एक लांबलचक कॉरिडॉर दिसला. त्याच्या एका बाजूला वेगवेगळी काउंटर्स दिसत होती. शेवटी कॅशियरची केबीन होती. त्यात एक पैसे घेणारा आणि दुसरा पैसे देणारा बसला होता. कामाचा दिवस असल्याने बऱ्यापैकी गर्दी होती. रोकड भरायला जास्त गर्दी वाटली. ते सहजपणे काहीतरी म्हणायचं म्हणून म्हणाले, " बँकेचे व्यवहार फार मोठे वाटतात नाही?, जरी लहान दिसत असली तरी. " साधना म्हणाली, " हो ना. मोक्याच्या जागेवर असल्याने नेहमीच गर्दी असते. आणि फार जुनी व भरंवशाची बँक आहे ही. पूर्वी ही बँक अंधरीला होती. ही बिल्डिंग बांधल्यापासून म्हणजे जवळ जवळ दहा ते पंधरा वर्ष बँक इथेच आहे. आता ही जागा त्यांना अपुरी पडते.. " साधना अगदी बँकेची मॅनेजर असल्यासारखी माहिती देत होती. खरंतर दोघेही फार गंभीरतेने हे बोलत नव्हते. काका बाहेरच उभे राहिले. ती काउंटर्स मधून जाणाऱ्या रस्त्याने आत एका टेबलापाशी गेली. टेबलापलीकडच्या खुर्चीत एक मध्यमवयीन पुरुष बसला होता. त्याचा चेहरा टिपीकल बँक कर्मचाऱ्यासारखा होता. म्हणजे "वेल फेड वेल पेड " टाईप. त्याने नजर वर करून चष्मा कपाळावर सारून तिला ओळखीचं हसू दिलं. तो म्हणाला, " साधना बेन तुम्ही? बरेच दिवसांनी दिसताय? काय लोन बीन पाह्यजे काय?? त्यावर साधनाने माझ्या एका मित्रांसाठी बचत खाते उघडण्याचा अर्ज पाहिजे असं सांगितलं त्याने तो तत्परतेने सह्या करण्याच्या जागी खुणा करून दिला. आपला चेहरा फार वेळ दिसू नये म्हणून काका मुद्दामच बाहेर थांबले होते. पण फोटोसहित भरलेला अर्ज देताना तो दिसणारच होता. त्यांची कागद पत्रे ऑफिसरकडे दिली. साधनाची ओळख असल्याने शिपायाकरवी हजार रुपये कॅश काउंटरला भरून खातं उघडलं गेलं. मग काका साधनाला म्हणाले, " तू जरा बाहेर बस. मी आलोच. " असं म्हणून ते टॉयलेट शोधण्यासाठी ते आत शिरले. कोणीतरी त्यांना एक दरवाजा दाखवला. मध्ये जाताना मुख्य मॅनेजरची केबीन होती. जी सर्व बाजूंनी पारदर्शक होती. आत एक बुटकासा जाड बांध्याचा टकला माणूस बसलेला दिसला. दोन चार माणसं त्याच्या समोरच्या खुर्च्यांमध्ये बसली होती. केबीन ओलांडून काका सांगितलेली दिशा सोडून दुसऱ्याच दिशेला गेले. तिथे स्ट्राँग रूम होती. तेवढ्यात कोणीतरी त्यांना हटकलं..... "ओ मिस्टर! तिकडे काय आहे? काय पाहिजे तुम्हाला? " मग त्यांनी त्याला टॉयलेटबद्दल विचारलं. तो म्हणाला, " इकडचा नाही, तो समोरचा दरवाजा आहे तिकडे जा. काका दरवाजा लोटून आत शिरले. टॉयलेट अंधाऱ्या जागेत होती. टॉयलेटच्या दुसऱ्या बाजूला एक बंद दरवाजा होता. कदाचित हाच मागचा दरवाजा असावा. टॉयलेट मध्ये शिरून त्यांनी चूळ भरला. आत दुसरं कोणीही नव्हतं. त्यांनी आतला मंद लाइट बंद केला. दरवाजा अर्धवट उघडला. दरवाजाच्या बऱ्यापैकी उघड्या भागातून त्यांनी बँकिंग हॉलची पाहणी केली. एकूण पाच ऑफिसर्स, आणि दहा ते पंधरा कर्मचारी, चार शिपाई, चार वॉचमन आणि एक मुख्य मॅनेजर असा स्टाफ होता. मॅनेजरच्या केबिनच विरुद्ध बाजूला स्ट्राँग रूम कडे जाणारा दरवाजा होता. जिथे ते चुकून (म्हणजे मुद्दाम) गेले होते. तो अर्थातच उघडा होता. त्यात एका बाजूला लॉकर्स होते. काही माणसे आत जात होती. पण एका वेळेला एकच माणूस जात होता. बाहेत ऍटेंडंट बसला होता. प्रत्येक दरवाज्यावर एकेक बंदूकधारी वॉचमन होता. तशी बँकेला जागा कमी पडत असावी. एखादी तरी रेकॉर्ड रूम असणार. असं त्यांना वाटलं. आणि त्यांचा अंदाज खरा ठरला. एक माणूस लॉकर्स आणि स्ट्राँग रूम यांच्या मधल्या दरवाज्या मधून बाहेर पडला. जणू तो जमिनीतून बाहेर आला होता. नक्कीच जमिनीखाली रेकॉर्ड रूम असली पाहिजे. नंतर त्यांनी एकूण खिडक्या मोजल्या. वेळ थोडा होता. कोणीही येण्याची शक्यता होती. त्यांनी प्रथम टॉयलेटमधला लाइट लावला. बाकी तपशील त्यांनी थोडासा बघून घेतला. त्यांना दिसलेला गोल जिना कुठेच दिसत नव्हता. दुसरी भेट आवश्यक आहे असं त्यांना वाटलं. आत कॅमेरे लागले आहेत की काय बघावं लागणार होतं. ते बाहेर पडले. त्यांनी छतावर सहज म्हणून पाहिलं. त्यांना तसं काहीच दिसलं नाही. पण कॅमेरे असणारच. स्ट्राँगरूमच्या दरवाज्याचे गज मुठीएवढे जाड होते. शिवाय आणखीन एक दरवाजा आत असल्याने त्यांना काहीच दिसलं नाही. ते खाली मान घालून साधना बसली होती तिथे आले. परवा येऊन पास बुक घेऊन जाईन असं ते साधनाला म्हणाले. बाहेर पडल्यावर साधना म्हणाली, " या वर. नाश्ता वगैरे करून जा. "

तिचा सहवास पुन्हा लाभेल म्हणून ते तिच्या घरी गेले. आज ते सोनाशी खळले. सोनाही मोकळेपणाने खेळली. तिने त्यांना विचारलं, " काका तुम्ही राहता कुठे? तुमच्या घरी पण लहान मुलं आहेत का? " मग त्यांनी तिला श्रेयाबद्दल सांगितलं. आणि तिच्या वेगवेगळ्या खेळांबद्दलही. ते ऐकण्यात सोना रंगली. थोड्याच वेळात आतून कांदा पोह्याच्या बश्या घेऊन आली. मग तिघांनी त्याचा समाचार घेतला. सोना आत गेल्यावर साधनाने विचारलं, " आज तुम्हाला ऑफिसला जायचं नाही वाटतं.? " त्यावर ते म्हणाले, " छे! छे! जायचंय की, जरा उशिरा, तुझ्यासारखंच. ".... या योगायोगावर ती माफक हसली. जास्त वेळ न थांबता ते निघाले. जाताना त्यांनी सोनंच गालावर थोपटलं आणि तिच्या डोक्यावरून प्रेमाने हात फिरवला. खरंतर हे सर्व आपल्याला साधनाबरोबर करता आलं असतं तर बरं वाटलं असतं, असं त्यांच्या मनात आलं. पण ती घाई ठरली असती. त्यांनी सहेतुक तिच्याकडे पाहिलं. बहुतेक तिला कळलं असावं. पण कोणतीही प्रतिक्रिया न देता ती तशीच थांबली. कष्टाने ते बाहेर पडले. आज जाताना त्यांनी मागे वळून पाहिलं नाही. खाली उतरताना पहिल्या माळ्यावर जिन्याच्या डाव्या कोपऱ्यात एक म्हातारी बाई उभी होती, तिकडे त्यांचं सहज लक्ष गेलं. दारावर पाटी होती. ताराबाई सरडे. म्हातारी कमरेत वाकली होती. असेल ऐंशी पंचाऐंशी वर्षांची. ते तसेच खाली उतरले. त्यांची नजर बँकेकडे वळली. आणि पुन्हा वर वळली. म्हातारी गॅलरीत अजून उभी होती. मग एकदम त्यांच्या मनात विचार चमकला. म्हातारीचा फ्लॅट बरोबर बँकेच्या वर होता. पण त्यांना तसा काही विचार सुचेना त्यांनी मनातला विचार उडवून लावला. ते बस पकडून घरी पोचले. दादाचा फोन अजून तरी आला नव्हता. उद्यापर्यंत आला नाही तर पास बुक आणण्याच्या निमित्ताने त्यांना बँकेची अधिक पाहणी करता येणार होती. घरी नीता एकटीच होती. श्रेया झोपली होती. तिला आज बरं नव्हतं. ताप असावा. त्यांनी तिच्या अंगाला हात लावून पाहिला. नीताला विचारलं, " ताप बराच आहे. डॉक्टरांकडे जाऊन आलीस का? " ती मानेनेच हो म्हणाली. बहुतेक आवाज झाला असता तर श्रेया उठली असती. जेवणात त्यांचं लक्ष बेताचंच होतं. त्यांना अचानक असुरक्षित वाटू लागलं. आपण त्याच बँकेत खातं उघडतोय ज्या बँकेवर दादा दरोडा घालणार आहे. हे विचित्र वाटतंय. नाही म्हटलं तरी आपण बँकेच्या रेकॉर्डवर येणार आहोत. सध्या त्यांना काहीच सुचेना. मग अचानक त्यांचा मोबाईल घरघरला. त्यांनी उचलला. पलीकडून दादा बोलत होता. "ऑफिस आ जाईये. ".... खरंतर परवा पर्यंत दादाने वेळ दिला होता. त्यांना कंटाळा आला होता. विश्रांती घ्यावीशी वाटत होती. पण जायलाच पाहिजे. त्यांनी नीताला सांगितलं. आणि तेच कपडे घालून ते निघाले......

ऑफिसमध्ये गेल्या गेल्या दादाने त्यांना आत यायला सांगितलं. सगळा तपशील सांगितल्यावर विचार करून तो म्हणाला " तो अंदर जानेका और कोई रास्ता नही? फिर एक बार कोशिश कीजिये. पुरानी बिल्डिंग है. बैंकके अंदर कही ना कही पानी लीक होता होगा. वो बूढीका फ्लॅट भी अंदर जाके देखिये. " ते बाहेर येऊन बसले. त्यांना आश्चर्य याचं होतं, की आजकाल कटील ऑफिसमध्ये येत नव्हता. तो का येत नाही असं विचारण्याचं धैर्य त्यांना झालं नाही. तेवढ्यात त्यांच्या टेबलावरचा फोन वाजला. फोनवरून दादाने विचारले, " अरे अभी तक गये नही? "त्याची अपेक्षा आत्ताच जाण्याची असावी असं त्यांना वाटलं. ते जातो म्हणाले, आणि त्यांनी लगबगीने थर्मास उचलला आणि ऑफिसबाहेर पडले. बाहेरची उष्णता त्यांच्या अंगात एकदम घुसली. बाहेर पावसाळी वातावरण निर्माण झालेलं दिसलं. समुद्रावरचा वाराही गरम येत होता. हळू हळू भयंकर वारा सुटला आणि त्याबरोबर पावसाचे टपोरे थेंब पडू लागले. रस्त्यावरील लोकांची तारांबळ उडाली. पावसामुळे एक प्रकारचं सुखद वातावरण तयार होऊ लागलं. मातीचा मादक वास वातावरणाला घेरू लागला. काकांना या वासाचं फार आकर्षण होतं. पडणारे टपोरे थेंब त्यांनी हाताची ओंजळ करून हात ओले केले. ते तसेच त्यांनी मग चेहऱ्यावरून फिरवले. आस्ते आस्ते ते नेहमीप्रमाणे घरी पोचले. दार रमेशने उघडले. तो आज लवकर आला असावा. त्याचा मूडही आज चांगला वाटत होता. त्याने त्यांचे हसून स्वागत केले. "अरे आज फारच लवकर आलात? " त्यावर ते फक्त हसले. त्यांनी भिजलेले डोके पुसले. ते फ्रेश झाले. नीताने सर्वांसाठी चहा केला. तो घेत ते म्हणाले, " श्रेयाचा ताप कसा आहे? " त्यावर ती उतरलाय म्हणाली. त्यांना जरा सुटल्यासारखं वाटलं. लहान मूल आजारी असलं म्हणजे घरात एक प्रकारचं कुंद वातावरण निर्माण होतं. तसंही बाहेर पावसाळी वातावरण होतंच. आत्ता त्यांना कांदा भजी खाण्याची इच्छा झाली होती.

त्यांना अचानक रोहिणीची आठवण झाली. नुकतंच लग्न झालं होतं. पहिल्याच पावसाळ्यात ते असेच एकदा लवकर घरी आले होते. गंमत म्हणून त्यांनी रोहिणीला कांदाभज्यांची आठवण केली. तिने मात्र खरंच स्वयंपाकघरात भजी करायला घेतली. त्यांची आई कुठेशी बाहेर गेली होती. कपडे न बदलताच ते बाहेर बसले होते. भज्यांचा वास सुटला होता. ते रोहिणीला जवळ घेण्याच्या हेतूने आत जायला निघाले. तीही भज्यांची ताटली बाहेर येण्यासाठी वळली. खोलीच्या दारातच त्यांची टक्कर झाली होती. बाहेर पावसाला उधाण आलं होतं. पावसाच्या धारांच्या आवाजात बरेचसे आवाज विरले होते. टक्कर झाल्याबरोबर ताटलीतली गरमागरम भजी इकडे तिकडे उडाली होती. पण नेमकं एकच भजं रोहिणीच्या ब्लाउजमधल्या घळीत अडकलं होतं. ते पाहून ते दोघेही हसत सुटले होते. तिला जवळ घेत मग काकांनी ते भजं तोंडाने उचललं आणि तिच्या तोंडाजवळ नेऊन तिला अर्धं तोडायला सांगितलं होतं. हे सर्व यथासांग झाल्यावर तिला उचलून ते बेडवर घेऊन आले. मग काही वेळ तरी पावसाच्या पार्श्वसंगीतात घराचं रुपांतर स्वर्गात झालं होतं. तेवढ्यात बेल वाजली होती. घाईघाईने कपडे सावरीत रोहिणीने दार उघडलं. दारात काकांची आई भिजलेल्या अवस्थेत उभी होती........ आत्ता देखील दारावरची बेल वाजली. भूतकाळात शिरलेले काका वेगात असलेल्या गाडीला जोरात ब्रेक लागावा तसे जागे झाले. धडपडत उठून ते दरवाजा उघडायला निघाले.

दारात सेल्समन उभा होता. काकांना जरा रागच आला. ही काय वेळ आहे वस्तू विकण्याची? तरीही ते नम्रपणे नको म्हणाले. पण त्यांनी नाखुशीने दार लावून घेतले. रमेशही काही बोलला नाही. मग रमेशने त्याला कंपनी कॅनडाला पाठवणार असल्याची बातमी दिली. अर्थातच सगळं नक्की होईपर्यंत वर्ष सहज लागेल, असं तो म्हणाला. काकांना जरा बरं वाटलं. "चला, निदान आपल्यामुळे त्याचं काही नुकसान झालं नाही " असं ते स्वतःशी पुटपुटले. तशी दिवसाची उजळणी व्हावी असं काही घडलं नव्हतं. नीताचा मूड अर्थातच छान झाला.

गंमत म्हणजे, तिने न सांगताच कांद्याची भजी करायला घेतली. काकांची इच्छा अशा रितीने पूर्ण झाली. मग जेवणं झाली. जेवणही आज जास्तच चवदार वाटलं. एकूण घरातलं वातावरण उत्साही झालं.

दमण्यासारखं काहीच न झाल्याने त्यांना झोप येईना. त्यांना कटीलचं मात्र आश्चर्य वाटलं. ते जेव्हां जेव्हां ऑफिसमध्ये गेले, तेव्हां कटील त्यांना कधीच दिसला नाही. कदाचित तो आपल्या अपरोक्ष येऊन जात असेल, अशी त्यांनी समजूत करून घेतली, आणि मनाचं समाधान करून घेतलं. कारण त्याच्याविषयी दादाला विचारणं त्यांना शक्या होणार नव्हतं. न कळत त्यांना झोप लागली. दुसऱ्या दिवशी सकाळी ते तयार झाले. आज त्यांना बँकेत जायचं होतं. साधनाची आठवण त्यांना झाली. पण त्यांनी तिला फोन करण्याचं टाळलं. ते लवकरच बँकेच्या बिल्डिंगशी गेले. त्यांची नजर सहज म्हणा, किंवा मुद्दाम म्हणा, साधनाच्या फ्लॅटच्या रस्त्यावरील खिडकीकडे गेली. खिडकी उघडी असली तरी आतला पडदा लावलेला होता. त्यामुळे आतला अंदाज येत नव्हता. तो विचार झटकून ते बँकेत शिरले. त्यांनी काउंटरवरच्या मुलीकडे पैसे भरल्याची स्लिप दिली आणि पासबुक पाहिजे असं सांगितलं. तिने स्वतःच्या खणात शोधून पाहिलं, पण तिला ते मिळालं नाही. तिने आतल्या बाजूला बसलेल्या अधिकाऱ्याकडे चौकशी केली. तो अधिकारी कालचाच होता. त्याने पास बुक काढून तिच्याकडे दिलं आणि म्हणाला, " सुगंधा, तू नवीन आहेस. आतला फोटो पाहून, माणूस ओळखूनच पास बुक देत जा. आणि रजिस्टरमध्ये सह्या घे. नाहीतर काही खातेदार ते मिळालं नसल्याची तक्रार करतात. " सुगंधा का कोण होती, तिने रीतसर पास बुक काकांना दिलं. काकांनी ते खिशात ठेवलं आणि माहीत असूनही तिला टॉयलेट कुठे आहे ते विचारलं. तिकडे जाताजाता त्यांनी लॉकर्सचा भाग आणि स्ट्राँग रुम परत एकदा पाहिली. तिथे नेहमीप्रमाणे बंदूकधारी सुरक्षा रक्षक वसले होते. काकांनी तोंडावर रुमाल ठेवलाच होता. ते टॉयलेटकडे वळले. आतून एक कर्मचारी बाहेर येत होता. त्याने त्यांच्याकडे अहेतुकपणे पाहिले. आणि जसा सहज आला होता तसाच सहज निघून गेला. ते आत शिरले. टॉयलेट रिकामी होती. काहीतरी करायचं म्हणून त्यांनी बेसिनचा नळ सोडला. उगाचच हात आणि तोंड धुतले. आणि आतला लाइट बंद केला.

दरवाजा किलकिला करून त्यांनी बँकिंग हॉलचं निरीक्षण केलं. काउंटर्सच्या समोरच्या भिंतीकडे पाहिलं तिथे तीन खिडक्या होत्या. पण तिन्ही बाहेरच्या बाजूने भक्कम ग्रिल लावून सुरक्षित केल्या होत्या. आतून त्या जेमतेमच उघडता येत असाव्यात. लॉकर्सच्या बाजूला खिडकी नव्हतीच. पण एक लहानशी बाथरूमवजा केवीन मात्र होती. ते नक्की काय होतं, कळत नव्हतं. त्याच्यावरच्या फ्लॅटमध्ये जर तिथे बाथरूम असेल तर किती बरं होईल असं त्यांना वाटलं. तशी काही वेगळी माहिती मिळत नव्हती. म्हणून त्यांनी लाइट लावला आणि ते बाहेर पडले. आता बँकेत गर्दी वाढली होती. ते लॉकर्सच्या जवळ उगाचच गर्दीत घुटमळले. तिथे एक आजी कसलीतरी पिशवी घेऊन बसल्या होत्या. त्यात ऐवज असावा असं काकांना वाटलं. काका गर्दीतून वाट काढीत काढीत त्या आजींच्या मागे आले. आणि गर्दीमुळे पुन्हा तिथेच थांबले. थोड्या अंतरावर सुरक्षा रक्षक गर्दी कमी करण्याचा प्रयत्न करीत होता. टेबलापलीकडील ऑफिसरने काकांकडे मान वळवून आजींना विचारले, " हे तुमच्याच बरोबर आहेत का? " आजींना कमी ऐकू येत असावं. त्यामुळे आजी फक्त हसल्या. तो ऑफिसरही काकांकडे बघून हसला. काकांची एकदम ट्यूब पेटली. म्हातारीच्या मागे लॉकर्स रूममध्ये जाण्याची संधी त्यांना दिसली. ते पटकन तिच्या मागे गेले. ऑफिसरने आजींना लॉकर उघडून दिला. काका हळूच आत शिरले. ऑफिसर पुन्हा जागेवर येऊन बसला. काकांनी ती रुमही पाहून घेतली. थोडं पुढे गेल्यावर त्यांना दिव्याच्या प्रकाशात भिंतीवर ओल मारलेली दिसली. त्यांनी ओल मारलेल्या भिंतीची दिशा लक्षात ठेवली. आत मध्ये वेगवेगळ्या आकाराचे दीडदोनशे तरी लॉकर्स असावेत, असं त्यांना वाटलं. आजीबाई जमिनीवर बसून लॉकरमध्ये वस्तू ठेवीत होत्या. काकांना त्याचं महत्त्व नसल्याने ते हळूच तेथून बाहेर पडले.

जाताना त्यांना मॅनेजरच्या केबिनवरून जावे लागल्याने फोनवरील त्याचे बोलणे ऐकू आले. तो थोडा उत्तेजित स्वरात बोलत होता. "...... अहो साहेब, हे काम पंधरा वीस दिवस तरी चालेल. शिवाय खर्चही बराच येणार आहे..... हो हो, माहीत आहे मला किमान सहा महिने तरी इथेच काढावे लागतील. पण ही दुरुस्ती फार किचकट आहे. एकदा करायला घेतलं की सगळीकडचं पाहावं लागेल. आणि वरच्या मजल्यावरच्या फ्लॅटमधून ते करावे लागेल....... हो हो लोकल माणूसच पाहतोय, काही कोटेशन्सही मागवली आहेत. पण त्यांची बजेट्स फार महागडी आहेत, असं तुम्हीच तर म्हणालात...... बरोबर, म्हणून तर लोकल माणूस पाहतोय. पण कोटियन साहेब तो विश्वासू माणूस मिळाला पाहिजे ना...... " संभाषण पुढे चालूच राहिलं. म्हणजे ह्यांना लीकेजचा प्रॉब्लेम आहे तर. दादाचं म्हणणं बरोबर आहे. आता त्या म्हातारीच्या घरात कसं घुसणार? ते बँकेतून बाहेर पडले. ऊन चांगलंच तापलं होतं. पाऊस नुसताच हुलकावण्या देत होता. कालच आलेल्या पावसाच्या शिडकाव्याने नुसतं चिवचिवत होतं. घाम पुशीत ते थोडावेळ फुटपाथवर उभे राहिले. मग वळून परत बिल्डींगमध्ये शिरले. खरंतर त्यांना त्या म्हातारीचा फ्लॅट आतून बघायचा होता. म्हणून ते साधना घरी नसणार हे माहीत असूनही तिच्या फ्लॅटकडे गेले. उगाच कुणाला संशय नको.

मग ते पुन्हा पहिल्या मजल्यावरच्या म्हातारीच्या फ्लॅटकडे वळले. इकडे तिकडे पाहून त्यांनी बेल वाजवली. आतून थरथरणारा आवाज आला, "आले, आले! ".... काही सेकंदात दार उघडलं. दरवाज्यात ताराबाई सरडे उभ्या होत्या. पाठीत वाकलेल्या ताराबाईंचा खप्पड चेहरा, हालणार तोंडाचं बोळकं आणि खोल गेलेले निस्तेज डोळे, डोक्यावरचं चंदेरी विरळ होत गेलेलं छप्पर, त्यांचं वय ऐंशीच्या घरात असल्याच दाखवीत होतं. बोळकं हालवीत आजींनी विचारलं, " कोऽऽण आहे? काय पाहिजे? " काका म्हणाले, " पवार इथेच राहतात ना? " आजींना कमी ऐकू येत असावं. त्यांना काही उमजत नसल्याचं त्यांना दिसलं. मग त्यांनी मोठ्याने विचारलं, " पवार इथेच राहतात ना? "म्हातारीला अंदाज येईपर्यंत त्यांनी आत नजर टाकली. प्रशस्त हॉलमध्ये जुनाट फर्निचर आणि भिंतीवर एक दोन जुनाट फोटो टांगलेले होते. एका लहान मुलाचा फोटो असावा. मूळचा काळ्या पांढऱ्या रंगातला फोटो आता बराचसा काळा झाला होता. दुसरा फोटो एका माणसाचा असावा, पण ओळखता येत नव्हता. बहुतेक लाद्या सैल झालेल्या होत्या. खरंतर बिल्डिंगला पंधराएक वर्षच झाली होती. पण बांधकाम अगदी स्वस्तातलं असावं अस वाटत होतं. हा बँकिंग हॉलच्या वरचा भाग होता. आत फार अंधार होता. कदाचित एकच खिडकी उघडी असल्याने असेल. भिंतींना

काही ठिकाणी तडे गेलेले होते. ठिकठिकाणी ओल मारल्याने रंग भुसभुसल्यासारखा बाहेर आला होता. आत मध्येही खोली असावी. पण दिसत नव्हतं. आजींची ट्यूब आता पेटली असावी. त्या म्हणाल्या, " दारावरचं नाव वाचता येत नाही का? इथे कोणी पवार राहत नाही. ". असं म्हणून त्या दार लावू लागल्या. तेवढ्यात काका म्हणाले, " आजी जरा पाणी देता का? " तशी आजी वैतागून म्हणाल्या, " पाणी बिणी काही नाही, पाणी बंद आहे. ही सगळी नाटकं समजतात मला..... " असं म्हणून त्यांनी जोरात दरवाजा लावून घेतला. म्हातारी हुशार होती. मग जास्त वेळ न दवडता ते खाली आले. दुपारचे बारा वाजले. त्यांनी येणारी बस पकडली आणि ते थोड्याच वेळात ऑफिसला गेले.

शिरल्याबरोबर त्यांना प्रथमच कटील दिसला. कटीलच्या तोंडावर निष्कारण झालेला धंद्यातला भागीदार अशा अर्थाचे भाव होते. त्याला ते आवडत नव्हते. काकांना हे नवीन नव्हते. ते काहीच बोलले नाहीत. त्यांना दादाने आत बोलावले.

सगळी माहिती दिल्यावर त्याने त्यांना बाहेर बसायला सांगून कटीलला आत बोलावले. बराच वेळ ते दोघे आत खलबतं करीत बसले होते, आजकाल निरोप कमी येत असत. असं असूनही आपल्याला का ठेवलंय त्यांना कळत नव्हतं. कशीतरी संध्याकाळ होत आली. काकांना आत बोलावून दादा म्हणाला, " अभी काम के लिये मै बोलूंगा जभी बैंकमे जानेका, अब बाकीका हम देख लेंगे. "मग ते घरी निघाले. त्यांचा या नोकरीतला इंटरेस्ट जात होता. आता कुठे आपलं आयुष्य चांगलं मार्गी लागत होतं. रमेशला कॅनडाला जायला मिळणार होतं. कदाचित आपल्या नोकरीची आता गरज नाही असही तो म्हणेल. फार कशाला नीता पण आताशा फार निवळली होती. तीही त्यांच्या नोकरीची अपेक्षा करणार नाही असं त्यांना वाटू लागलं. म्हणजे आयुष्य सरळ चालू शकेल तर. मधला काळा कालखंड सगळेच विसरतील....... '

एका फॉरिनला जाणाऱ्या मुलाचा बाप' या कल्पनेनेच ते मोहरून निघाले. त्यांना एकदम हलकं वाटू लागलं. मनाच्या प्रयोगशाळेत एक नवीन प्रयोग चालू झाला..... फार थोडावेळ टिकणारा. आजपर्यंतचं आपलं आयुष्य कसंतरी गेलं. पण मुलाचं आयुष्य सावरलं गेलं. रोहिणी किती खूश झाली असती. बिच्चारी! जिवंतपणी तिला चांगल्या परिस्थितीचं सूख तिला मिळालच नाही. त्यांचं मन परत भरून आलं. जणू काही कल्पनेतलं सगळं आत्ताच घडलं होतं. पण नियतीला हे मंजूर आहे का? असा सामान्य माणूस विचार करू लागला तर तो सामान्य कसा राहील? काका उत्साहाच्या भरात घरी आले. नीताची आता त्यांना भीती वाटेनाशी झाली. ते घरात शिरले आणि पावसाने जी झोंड उठवली, की काही विचारूच नका. तो जणू काकांच्या मनातला प्रयोग पूर्ण होण्याची वाट बघत होता. नंतरचे पाच सहा दिवस असेच गेले. त्यातल्याच एका सकाळी अकरा साडेअकराच्या सुमारास ताराबाई सरडेंच्या घराची बेल दोन तीन वेळा सलग वाजली......

आजींनी " आले... आले.. जरा धीर नाही.... " असं म्हणत दार उघडले. दाराबाहेर तीन चार माणसं उभी होती. त्यांच्याकडे तोंड करून उभा असलेला माणूस पाहून कितीही धाडस असलेला माणूसही घाबरलाच असता. तुटक्या भुवईच आणि काळसर चेहऱ्यावर देवीचे वण असलेल्या माणसाने, त्याला जमेल तेवढी अदब आवाजात आणीत म्हंटले, " आजी खालच्या बँकेने पाठवलंय. बाथरूम मधली गळती काढायचीय..... " त्याच्यामागे उभे असलेले तिघे जण चेहरे दिसू नयेत म्हणून एकमेकांकडे पाहत होते. त्यातल्या एकाच्या हातात प्लंबिंगसाठी लागणारी हत्यारे होती. तर दुसऱ्याच्या हातात एक रिकामी मोठ्या आकाराची गुंडाळलेली गोणपाटाची पिशवी होती. हनुवटीला झोले देणाऱ्या आजींना अचानक असुरक्षित वाटू लागलं. त्या स्वतःला सावरीत म्हणाल्या, " अरे बाबा, इथे काही दुरुस्ती करायची नाही.. जा तुम्ही, चला..... ". आणि आजी दार लावू लागल्या.

पुढेच असणाऱ्या माणसाने आपला एक पाय हळूच दरवाजाच्या आत सरकवला. तो आजींना दिसला नाही. आणि दार लागलं नाही. त्याने हलकेच धक्का दिला. आजी आतमध्ये धडपडल्या. मग उरलेले तिघे आत शिरले. आत शिरल्या शिरल्या धक्का देणाऱ्याने आजींना दम दिला, " ए म्हातारे, शिद्दा बैठनेका हां! आवाज एकदम बं.... द "..... आजी घाबरल्या. थरथरत त्या तिथल्याच जुनाट सोफ्यावर बसल्या. बाकी तिघे आतल्या खोलीत शिरले. आत डाव्या बाजूला एक खोली होती. अकडा बाहेरच्या हॉलमध्येच थांबला. आजींवर लक्ष ठेवणं जरुरीच होतं. त्याने समजावणीच्या सुरात त्यांना सांगितले. "आजी, माझं ऐक. जास्त गडबड करू नकोस. आमचं काम झालं की आम्ही जाऊ. पण आमच्याशी नीट वाग. नाहीतर ढगात पाठवीन. " आतले तिघे हातोडीच्या दांड्याने ठोकून लाद्यांचा अंदाज घेत होते. दोन खोल्यांच्या मधल्या भागात असलेल्या संडास बाथरूम मध्ये ते गेले. तिथल्या लाद्या अर्घ्या फुटलेल्या आणि उरलेल्या उचकटून सैल झालेल्या दिसत होत्या. इथून नक्कीच खाली गळत असणार. काकांनी सांगितलेल्या दिशेलाही त्यांनी नीट पाहिलं. तसं त्यांना तिथे काही दिसलं नाही. बहुतेक वरचा सगळा भाग पोकळ झाला असावा. त्या तिघांनी काही ठिकाणी काही खाणाखुणा केल्या. म्हणजे जिथे जास्त पोकळ आहे तिथे. त्यांचं निरीक्षण पुरं झालं होतं. मग ते तिघे बाहेर आले. आजी भेदरून बसलेल्या दिसल्या.

तिघांनी विड्या काढून प्यायला सुरुवात केली. खालच्या रस्त्यावर ट्राफिकला नुसता ऊत आला होता. जवळजवळ बारा सव्वाबारा वाजत होते. अजून अर्धा तास असाच काढायला हवा होता. अचानक बाहेर मुलांचा आवाज येऊ लागला. अकड्याने दरवाजा किलकिला करून बाहेर पाहिले. शाळेत जाणाऱ्या मुलांची आणि त्यांच्या आईबापांची गडबड दिसत होती. त्याने दरवाजा लावून घेतला संधी पाहूनच बाहेर जावं लागणार होतं. अर्ध्या पाऊणतासात बाहेर पुन्हा शांतता होईल असा त्याचा अंदाज होता. पण त्याहीपेक्षा लवकरच शांतता झाली. आता पाऊण वाजत होता. आजींना बसून बराच वेळ झाला होता. फार वेळ म्हातारीला बसवून चालणार नव्हतं. तिने काही खाल्लं होतं की नाही कुणास ठाऊक. नाटकाचा पुढचा भाग चालू करायचा होता. मग तो आजींना म्हणाला, " आजी तुम्ही दहा पंधरा दिवसांसाठी भावाकडे जात आहात असं शेजाऱ्याला सांगा. आणि त्याला घराकडे लक्ष ठेवण्यासाठीही सांगा. कोणत्याही प्रकारचा इशारा केलात तर याद राखा. तसंच पळून जायचाही प्रयत्न करू नका. तुम्हाला गॅलरीतून खाली फेकून देईन. "...... आजींच्या कपाळावर घाम दिसला. तशी तो म्हणाला, " तुम्ही आमच्याशी नीट वागलात तर तुम्हाला काही न करता आम्ही निघून जाऊ. "..... तो बाकीच्या तिघांकडे वळून म्हणाला, " अरे ए, दरिंदर बन करो ये बिडी पीना. " त्याने त्यातल्या त्यात सभ्य दिसणाऱ्या झमझमला जिन्यावर दबा धरून बसायला सांगितलं. झमझम बाहेर गेल्यावर तो आजींना म्हणाला, " आजी चला सांगितलंय तसं करा. " बाहेर जिन्याच्या वरच्या पायरीवरून झमझम रस्त्याकडे पाहत होता. येणारा जाणारा आत्ता तरी कोणी दिसत नव्हता. सगळ्या फ्लॅटवाल्यांचे दरवाजे बंद होते. रस्त्यावर भन्नाट ट्राफिक होता. त्याचा आवाज एवढा येत होता की त्यात फारसं काही ऐकू येणं कठीण होतं.

लटलटणारे पाय सावरीत आजी दाराबाहेर पडल्या. अकडा आतल्या बाजूने त्यांच्यावर लक्ष ठेवून होता. आजींनी शेजाऱ्याची बेल वाजवली. एका स्त्रीने दार उघडले. आजी थरथरत म्हणाल्या, " अगं सुशे, मी जरा माझ्या भावाकडे दहाबारा दिवसांसाठी जात्ये तेवढं घराकडे लक्ष ठेव हो. " त्यावर ती स्त्री म्हणाली, " पण आजी तुम्हाला भाऊ असल्याचं कधी म्हणाल्या नाहीत ते? आणि एवढ्या घाबरल्यासारख्या काय करताय? घ्यायला कोण येणार आहे?... काही होतंय का तुम्हाला? ".... नसत्या पंचायती, अकड्याच्या मनात आलं. त्याला अशा बोलण्याची अपेक्षा नव्हती. आता म्हातारीवर अवलंबून होतं. आजींनी हळूच दरवाजाच्या फटीतून अकड्याच्या घाबरवणाऱ्या डोळ्यांकडे पाहिलं. आणि त्या सावरून कसनुसं हसत म्हणाल्या, " नाही गं बाई, काही नाही. इतके वर्षांनी भावाने बोलवलंय, म्हणून जरा भरून आलं. येईल थोड्या वेळात तो. "... ती स्त्री ठीक आहे म्हणाली. आणि तिने दार लावून घेतलं. अकडा आता अर्धा दरवाजाच्या आत अर्धा बाहेर आला. पण त्याचं लक्ष थोडंसं सरकल्याचं आजींनी टिपलं. म्हणून आजींनी शेवटचा प्रयत्न करून पाहिला. दरवाज्याकडे वळल्याचं दाखवून त्या पटकन वळून धावत जिन्याकडे वळल्या. जिन्यावरून रस्ता पाहण्यात गुंग झालेल्या झमझमला कळे पर्यंत काही सेकंद गेले.

तेवढ्यात आजी तीन चार पायऱ्या कशातरी उतरून दोन जिन्यांच्या मधल्या सपाट भागात धावण्यासाठी स्थिरावल्या. पण वयाने साथ दिली नाही. भीतीने मात्र पाय अडखळले. कोणताही मोठा आवाज करणं परवडणारं नसल्याने अकडा चपळाईने जिन्यावर धावला. आता झमझमला आपल्या कामाची आठवण झाली. तोही एकाच वेळी पुढे आल्याने दोघांना एकमेकांचा धक्का लागला. तो वेळ साधून आजी खालच्या जिन्यावरच्या दोन पायऱ्या आणखीन उतरून गेल्या. पण चपळाईने अकड्याने त्यांचं बकोट पकडलं. आणि हलकंड्या म्हातारीच्या तोंडावर हात ठेवून तिला तशीच उचलली. एवढ्या झटापटीत कोणीच आवाज केला. नाही. पण त्या दोघांनाही बरंच अंतर धावल्यासारखा दम लागला. काळजी घेत त्यांनी आजींना उचलून घरात आणले. पॅसेजमध्ये जास्त मोठ्याने बोलून चालणार नव्हते. दरवाजा लावल्याबरोबर आजी म्हणाल्या, " अरे मेल्यांनो कुठे फेडाल हे पाप? म्हाताऱ्या माणसाला त्रास देता. आया बहिणी नाहीत का तुम्हाला? " मग अकड्याने इतरांच्या मदतीने आजींच्या तोंडात बोळा कोंबला, आणि रुमाल बांधला. आजी सुटकेसाठी धडपडत होत्या. त्याने झमझमच्या एक कानफटातून मारून त्याला विचारले, " भोसडिके, तेरेको क्या पिक्चर देखनेको खडा किया था क्या?. पूरा प्लान चौपट करेगा क्या?...... सणसणीत शिवी देऊन त्याने संभाषण थांबवले. मग पुन्हा एकदा आजींचा गळा धरून म्हणाला, " तेरेको क्या लगा, हम लोग चूतिया है? मरना चाहती है तू? "

मग त्या सगळ्यांनी आतल्या खोल्या परत तपासल्या. बँकेचा फ्लोअर प्लान काकांनी सांगितल्याप्रमाणे काढलेला होता. त्यावरून सध्यातरी असं दिसत होतं की आजींचं संडास बाथरुम मागच्या दरवाज्यातून जो गोल जीना जातो त्या भागावर येत होते. अर्थातच अजूनही त्यांना त्याची खात्री करून घ्यायची होती. घरातल्या सगळ्या किल्ल्या त्यांनी शोधून ताब्यात घेतल्या. त्यात कपाटांच्या किल्ल्या धरून मुख्य दरवाजाच्याही ज्यादा किल्ल्या होत्या. मुख्य दरवाजाच्या ज्यादा तीन किल्ल्या पाहून अकड्याला आश्चर्य वाटलं. आजी एकट्याच राहत होत्या तरी एवढ्या किल्ल्या आहेत, याचा अर्थ आजींकडे कोणीतरी राह्यलाही येत असावं. पण दादाला त्याच्या सहकाऱ्यांनी जास्त डोकं चालवलेलं आवडत नाही हे त्याला माहीत असल्याने त्याने तो विचार सोडून दिला. मग सर्वांनी मिळून आजींचं मुटकुळं त्यांच्या विरोधाची पर्वा न करता आणलेल्या गोणपाटाच्य पिशवीत कोंबलं. पिशवी त्याच कामासाठी वापरली जाई. पिशवीला योग्य ठिकाणी भोके होती. आजींचा देह फार लहान असल्याने पिशवी जास्त मोठी वाटत होती. अकड्याने बाहेरचा दरवाजा अर्धवट उघडून पॅसेजमध्ये नजर टाकली. तो निर्मनुष्य होता. आता काम लवकर केले पाहिजे. म्हणून त्याने ड्रायव्हरला फोन लावून बिल्डिंगच्या प्रवेशदाराजवळील एका झाडाखाली गाडी आणण्यास सांगितले. दहा पंधरा मिनिटात एक जाडजूड काळी स्कॉर्पिओ बिल्डिंगजवळील झाडाखाली येऊन उभी राहिली. आधी दोघे मांजराच्या पावलाने बाहेर पडले. मग ज्याच्याकडे मुटकुळं होतं तो आणि सर्वात शेवटी दरवाजा नीट लावून अकडा बाहेर आला.

ते खालच्या जिन्यावर पोचले. आणि थांबले. बाहेर बँकेचा वॉचमन उभा होता. त्यांच्या सुदैवाने तो काही कारणाने आत गेला. तेवढ्यात झमझम अतिशय सहजतेने गाडीजवळ पोचला. त्याने दोन दरवाजे आणि मागचा दरवाज्या उघडा ठेवला. त्याने हाताने दुसऱ्याला इशारा केला. मग मुटकुळं वाल्याला इशारा केला. अजून तरी वॉचमन बाहेर आला नव्हता. मुटकुळंवाला कचऱ्याचं पोतं घेऊन जातात अशा आविर्भावात ते घेऊन गाडीच्या मागच्या दरवाज्यातून आत शिरला. मग दुसरे दोघे हळूच पण सहजतेने गाडीत जाऊन बसले. ट्राफिक चालूच होता. ऊन रणरणत होतं. कोणी पाहिलं नसावं आणि जरी पाहिलं, तरी कोणी हटकलं नाही. मुंबईत कोणी कोणाला संशय आला तरी विचारीत नाहीत, याचा फायदा त्यांना झाला. बिल्डिंगच्या वरच्या मजल्यावरून कोणी पाह्यले असले तरी त्याचा विचार अकड्याच्या पार्टीने केला नाही. गाडी सुरू झाली. आणि निघाली. गाडीवरच्या नंबर प्लेटस अर्थातच खोट्या होत्या. अर्ध्या तासात ती गाडी कटीलच्या ऑफिसजवळ पोचली. म्हातारीचं मुटकुळं घेऊन ते चौघे आत शिरले. तेव्हा तीन वाजत होते. आजींना घेऊन ते थेट केबिन मध्ये शिरले. काकांनी पाहिलं. त्यांना संशय आला. पण त्यांनी काहीही विचारलं नाही.