पिठलं भात

पिठलं भात

'हं, मग कुठे जायचंय जेवायला?' गाडी रिव्हर्समधे घेताघेताच नवर्‍याचा प्रश्न.

'कुठेही चालेल.'

मागच्या सीटवरून हेडफोन्स कानात घालतच मुलीचं उत्तर.

'कुठेही' या नावाचं हॉटेल अजून आपल्या गावात निघालेलं नाहीय.' नवर्‍याचा आवाज किंचित चढलेला.

'आस्क मॉम. तिचाच नेहमी प्रॉब्लेम असतो.' इति चिरंजीव.

'माझा?' माझा आवाज चांगलाच चढलेला.

'नाहीतर काय? चायनीज तुला आवडत नाही. थाई तिखट होतं, मेक्सिकन नि इटालियन बोअर होतं- मग शेवटी उरलं भारतीय रेस्टॉरंट. तिथेही सगळ्या पंजाबी डिशेस असतात म्हणून तुझी कुरकूर असते.....घरचा पिठलं भात तुला भलताच प्रिय.....'( बायकोविरुद्धच्या वादात मुलांची 'री' ओढली नाही, तर तो प्राणी नवरा नव्हेच.)

'बाबा, असू दे. आई म्हणेल तिथे जाऊया.' मुलगा पडतं घेतो. तसंही घरी पोळी भाजी वा तत्सम पदार्थ खाण्यापेक्षा कुठलंही बाहेरचं जेवण त्याला चालणार असतं.

मुलांचं नि नवर्‍याचं संभाषण ऐकता ऐकता माझं मन आपसूकच कित्येक वर्ष मागे गेलं.

माणसाची रसना जागृत आणि तृप्त करणार्‍या अनेक पदार्थांचं वरदान परमेश्वरानं त्याला दिलेलं आहे. पुलं च्या म्हणण्याप्रमाणे ते आपलेसे करण्यात भेदभाव नसावा हे अगदी खरं, पण कधीकधी तो अजाणतेपणी होतो हेही तितकंच खरं.

माझे वडील मूळचे अकोल्याचे. वकिलीच्या निमित्ताने ते जरी पुढे नागपूरला स्थायिक झाले, तरी अकोल्याच्या शेतात नि तिथल्या जीवनपद्धतीतच त्यांचं मन कायम रेंगाळत असावं. कारण घरी जरी पोळ्यांना बाई असल्या, तरी रात्रीच्या जेवणात बाबांना भाकरीच आवडत. नि त्या फक्त आईच्याच हातच्या.

आमच्याकडे भाकरी म्हणजे फक्त ज्वारी वा बाजरीच्याच. आई फार सुरेख भाकरी करत असे. भाकरीबरोबर डाव्या बाजूचे शिलेदार म्हणजे मुठीनं फोडलेला कांदा, लिंबाच्या फोडी, नि आंब्याच्या मोसमात कैरीच्याही फोडी असत. उजवीकडच्या पदार्थात मात्र भरपूर विविधता असे. कधी भरल्या वांग्यांची भाजी, कधी भरीत, कधी लाल माठाची भाजी तर रविवारी खास बाबांसाठी लालभडक तवंग असलेला कोंबडीचा रस्सा.
मधूनमधून लसणाच्या फोडणीचं चरमरीत पिठलंही व्हायचं. ते मात्र माझं सर्वात आवडतं,

आम्हां शाकाहारी लोकांसाठी केलेल्या पिठल्यातही आई वेगवेगळ्या प्रकारांनी बहार आणत असे. ताक घालून केलेलं, कोकम घातलेलं, तर कधी ज्वारीच्या पिठाचंही.

पिठलं मी शिकले आईकडूनच. पण गंमत म्हणजे जेव्हा ती वयोमानाने पारच थकली, तेव्हा तिला फक्त माझ्या हातचंच आवडायचं पिठलं. ते करून तिला हळुवार हाताने भरवावं, असं फार मनात होतं, पण त्याआधीच ती निघून गेली. परदेशात वास्तव्य असल्याने आपल्या आईबाबांच्या मृत्यूसमयी आपण भारतात असूच- ही कधी खात्री नसतेच. पण ती शक्यता वास्तवात उतरली की काळीज पार चिरल्या जातं. असो.

माझ्या जावा नि नणंदा स्वैपाकात अगदी तरबेज आहेत. पण पिठलं मात्र खावं तर माझ्याच हातचं असं माझ्या नवर्‍याचं मत. यात किती तथ्य आहे ते तोच जाणे, पण पिठलं माझ्या आवडीचंच. माझ्या दृष्टीने अगदी कंफर्ट फूडच आहे ते. कुठल्याही गात्रं थकवून टाकणर्‍या प्रवासातून घरी आलं, की झटपट करता येणारा नि रुचकर असा हा प्रकार. अजूनही एखाद्या दिवशी मी एकटीच घरी असले, की फोन करून नवरा मिश्किलपणे विचारतो- 'मग काय, आज पिठलं भाताचा मेनू ना तुझा?'

माझ्या लेकाला पिठल्यात मुळीच रस नाही. तो तसा गुणाचा असल्याने केलेला पदार्थ खातो विनातक्रार. फक्त खाताना त्याच्या चेहर्‍याकडे बघायचं नसतं. पास्ता, पिज्झा यासारखे स्वर्गीय पदार्थ सोडून हे लोक हे 'धावतं' पिठलं नामक प्रकार करतात का नि त्यापेक्षाही खातात कसे ह्याचं आश्चर्य नि विषाद दोन्ही दिसत असतात त्याच्या चेहर्‍यावर.

पण लेकीला मात्र खूप आवडतो पिठलं भात. 'मॉम, कॅन यू मेक पिटालं प्लीज?' अशी फर्माईश ती अनेकदा करते. मूळची अमेरिकन असल्याने चमच्याने पिठलं खाते- नि बोटांऐवजी चमचाच चाटत बसते.

मला कधीकधी खूप भीतीही वाटते माझ्या आवडीनिवडींची. म्हातारपणी जर एखाद्या नर्सिंग होममधे रहायला लागलं, तर मला भारतीय पदार्थ कसे मिळतील? नि माझ्ं आवडतं पिठलं कसं मिळेल?

यावर माझी लेक म्हणते, 'आई, तू कशाला नर्सिंग होममधे जाशील? तू माझ्याकडेच राहा. मी शिकून घेईन तुला आवडणार्‍या डिशेस....' ( शहाणी माझी बाळी ती)

माझी बहीण म्हणते, 'त्याची नको काळजी. आपल्या खानदानात म्हातारपणी भ्रमिष्ट होतात लोक. मग पास्ता खाल्ला काय नि पिठलं, कसं कळणार?'

माझी मात्र त्या परमेश्वराला - (अनेक मागण्यांसोबत) ही देखिल एक मागणी आहे- 'शेवटपर्यंत माझे आवडते पदार्थ, ज्यात पिठलं भात अर्थातच अग्रक्रमावर आहे, खाऊ दे मला. अगदी तृप्त होईस्तोवर.

हो ना, नाहीतर पिठलं भाताची इच्छा अपुरी राहिली, म्हणून मला पुन्हा पृथ्वीतलावर जन्म घ्यायला पाठवावं लागलं, तर कसं??

.............................................