स्वदेशी स्थलांतर - Reverse Migration

तुमच्या आशादायी विचारांचे कौतुक वाटते.

भारतात काय कमी चांगले, हुषार, कामसू, कर्तबगार लोक आहेत का? कित्येक वर्षांपूर्वीपासून आहेत. संख्येने तर इतर अनेक देशातल्या अश्या लोकांपेक्षा जास्तच. सुधारतेच आहे ना परिस्थिती? ( मला तरी बराच फरक जाणवतो).
आज प्रगत देशांत जे आहे ते भारतात बसून सगळे कळते इंटरनेट मुळे. फोन करून, स्काईप वरून प्रत्यक्ष चर्चा पण करता येते. त्यातले काही घेण्याजोगे, भारतात चालेल असे असेल तर भारतात आजहि करता येईल.

एवढ्या मोठ्या लोकसंख्या असलेल्या देशात काही थोडे लोक येऊन कितपत फरक पडणार आहे? मुळात त्यांना तो फरक कुणि करू देईल का?

माझि कारणे :

२. आपल्या पुढच्या पिढीचे संगोपन आपल्या संगोपनाशी मिळतेजुळते असावे म्हणून परत येणारे काही आहेत का?

३. परदेशात दीर्घकाळ राहण्याने काही इतर प्रश्न उद्भवल्यामुळे परत येत आहेत का, जसे स्व-संस्कृतीत परतण्याची तीव्र इच्छा होणे किंवा सातत्याने परकेपणा जाणवत राहणे, एकलकोंडेपणा वाटणे किंवा तत्सम!

मी जे लिहितो ते माझ्या माहितीप्रमाणे लिहितो. यात भारतावर टीका करण्याचा उद्देश नाही. तसा कधीच नव्हता पण एकदा नाव कानफाट्या पडले की काय लिहीले आहे ते वाचण्यापूर्वीच मला शिव्या देण्याचे काम लोक करत असतात. करू देत.
गंमत म्हणजे अमेरिकेतल्या अनेक भारतीयांना तसे वाटत नाही. असो.

माझ्या माहितीतले जे परत गेले त्यातले बरेच जण इथे एच १ का कसलेसे व्हिसा घेऊन आले होते. नंतर बरीच वर्षे ग्रीन कार्ड मिळाले नाही म्हणून कंटाळून परत गेले. काही त्यांच्या भारतातील कंपनीने त्यांना परत बोलावले म्हणून गेले, काही थोडे आई वडीलांची काळजी घेण्यासाठी गेले.

काही जणांकडे भारतात प्रचंड पैसा, ओळखी इ. असल्याने परत गेले. ते इथे असताहि जाऊन येऊन असत म्हणून त्यांचे संबंध टिकले होते. (तिथे नोकर मिळतात, शोफर, आचारी, माळी सगळे स्वस्त नि मस्त. आपण नुसती चैन करायची! आजकाल भारतात सगळे काही मिळते, करायची काय अमेरिका? आपले बॉलीवूड, कोल्हापुरी मटण मस्त!)

दोन तीन कुटुंबे मुले लहान असताना गेली होती. मुलांना काही प्रॉब्लेम नव्हते, पण आई बाबांना (नोकर मिळतात, शोफर, आचारी.....) इ. गोष्टींपेक्षा (सेवाक्षेत्र, उत्पादनक्षेत्र,) इ. बद्दल त्यांच्या अपेक्षा अधिक तीव्र असल्याने व त्या पुरवल्या जाण्याची शक्यता न दिसल्याने परत आले. भारताचा आपण किंवा आपल्यासारखे हजारो लोकसुद्धा उद्धार करू शकणार नाहीत असे त्यांना वाटले. भारताबद्दल वाईट बोलत नाहीत पण चांगलेहि नाही. ते येथे सुखी आहेत.

माझ्या सारखे काही जण शेलारमामाने दोर कापल्याने लढत राहिले. मेले नाहीत हे नशीब, नोकर, शोफर, आचारी, माळी काही नसताना पैसे देऊन त्या सेवा खरेदी करू शकतात. नि बॉलीवूड इतकीच हॉलिवूड व कोल्हापुरी मटण ऐवजी इथले पदार्थ आवडू लागले.

माझ्या माहितीप्रमाणे आपण भारताचा उद्धार करावा वगैरे उदात्त कारणां साठी कुणि गेले नाहीत.

एका कुटुंबाची शोककथा - तेलुगु, कट्टर हिंदू ब्राह्मण. इथे दोन मुली जन्माला आल्या, मोठी दहा वर्षाची झाल्यावर
तिच्यावर अमेरिकेचे वाईट संस्कार होऊ नयेत म्हणून आर्थिक तोटा पत्करून भारतात गेले. मुलगी अठरा वर्षाची झाल्यावर एका मुसलमानाचा हात धरून पळून गेली. त्याचा मित्र इथेच राहिला. त्याच्या मुलीने इथेच एक भारतीय तेलेगु हिंदू शोधला. पद्धतशीरपणे दोन्ही कडल्या आई वडीलांची परवानगी घेऊन मग लग्न केले.

इतरहि कुणाच्या मुली किंवा मुले अमेरिकन संस्कृतीमुळे हातची गेल्याचे ऐकले नाही. अशी बातमी अर्थातच वार्‍यासारखी पसरली असती. पण तसे अजून काही ऐकले नाही.

पण अमेरिकन शिक्षणामुळे त्यांना यांच्या बापांना मिळालेल्या नोकर्‍यांपेक्षा दसपट चांगल्या नोकर्‍या आहेत. माझ्या माहितीतल्या सर्व मुलांना बापाची इस्टेट मिळाली तर पडणारा प्रचंड टॅक्स वाचवण्यासाठी आत्तापासूनच काळजीपूर्वक काहीतरी हालचाल करायची आहे. बाबा, आई, पैसे खर्च करा! असे सांगत असतात. बाबांच्या घराहून चांगले घर त्यांचे.

असो.

तरीपण बेफिकीर, तुमचे स्वप्न खरे ठरो - इथले लोक तिथे येऊन किंवा भारतीयांनीच हवे ते मिळवल्यामुळे.

माझे बाबा म्हणतात, जिथे भरतो डेरा गड्या तोच गाव बरा! By choice होणारी बहुतांशी स्थलांतरे (कोणत्याही बाजूला) for better prospects ह्या एकाच कारणामुळे होतात आणि त्यात काहीही चूक नाही.
मला फक्त एवढंच वाटतं की ते better prospects मिळवताना किंवा मिळवण्यासाठी तुमच्या आनंदाचा बळी देऊ नका. एका माणसाच्या असण्याने किंवा नसण्याने भारत आणि अमेरिका ह्या खंडप्राय देशांना शष्प फरक पडत नाही. त्यामुळे तुम्हाला जिथे आनंद मिळेल तिथे राहा. Stay wherever you find happiness or find happiness wherever you stay!No regrets is the key to happiness!
When you ask yourself "why am I here?" you know that you are not in the right place! Because when you are in the right place this question never shows up!

झक्की, काना मात्रा वेलांटी सह पोस्ट पटली!

धन्यवाद.

तुमच्या सारखे वाचून प्रतिसाद देणारे थोडेच उरले आहेत मायबोलीवर बहुतेक जण लिहिणार्‍याचे नाव बघूनच काञ ते लिहीतात. मी भारताविरुद्धच लिहिणार असा इथला समज असल्याने मी भारताबद्दल चांगले लिहीले तरी ते कुत्सितपणे, उपहासाने लिहीले आहे, असेच त्यांना वाटते. काही लिहीले नाही तरी त्याला ते टीकाच समजतात नि माझ्यावर आपला इकडचा तिकडचा राग काढतात झाले.

झक्की, काना मात्रा वेलांटी सह पोस्ट पटली! >> +१

झक्की, छान पोस्ट. एकदम पटली.

मुक्त अर्थव्यवस्थेमध्ये कोणताही देश स्थलांतर "घडवून" आणू शकत नाही. दोन्ही देशांतील तुलनात्मक परिस्थितीचा तो इफेक्ट असतो.
१. लोक परदेशी जातात (किंवा परत येतात) ते एखादी स्पेसिफिक चांगली संधी आली म्हणून. जेव्हा त्या संधीमधून तुम्हाला मिळणारं समाधान किंवा युटिलिटी (पैसे वगैरे सर्व एकत्र करून) तुम्हाला त्याज्याव्या लागणार्या गोष्टींपेक्षा (उदा. क्वालिटी ऑफ लाईफ) अधिक असेल त्यावेळी तुम्ही परत जाल. हेच लॉजिक भारताहून दुसरीकडे जाणार्य लोकांसाठीही लागू आहे. मिळणारी युटिलिटी ही त्याज्याव्या लागणार्या गोष्टींपेक्षा (कुटुंब, मित्र, शहर ई.) अधिक असली पाहिजे.

२. १२० कोटींच्या देशांतून काही लाख लोक गेल्याने (किंवा परत आल्याने) काहीही फरक पडत नाही. बाहेर गेलेले लोक हुशार आणि इथेच राहिलेले सुमार असं काहीच गणित नसतं. त्याचबरोबर, मुक्त अर्थव्यवस्थेत सर्व पेटंट, रीसर्च ई. विकत घेता येतात. आणि ती पेटंट भारतात जरी विकसित झाली तरी खाजगी कंपन्या त्या विकतच देतात. थोडक्यात, स्थलांतरामुळे (किंवा रिव्हर्स मायग्रेशनमुळे) विकासावर नगण्य परिणाम होतो.

३. स्थलांतराचा निर्णय जरी आज घेत असलो तरी त्याचे परिणाम पुढचे अनेक वर्षं भोगायचे असतात. त्यामुळे कोणताही माणूस हा निर्णय घेताना अधिक रिस्क अ‍ॅव्हर्स असतो. त्याच्यामुळे क्वालिटी ऑफ लाईफ सारख्या गोष्टींना वाजवीपेक्षा अधिक महत्व दिले जाते. म्हणूनच तुलनेने कमी लोक परत येताना दिसतात. My hypothesis is that given the economic opportunities, if one improves the quality of life, you would see a threshold effect in reverse migration.

झक्की .. वा! १०० मोदक!

कोणी काहीही कारणे दिली तरी मुळात कुठलेही स्थलांतर हे ठराविकच मुद्द्यांवर होते.
१. आर्थिक समृद्धी व त्या अनुषंगाने येणारे फायदे, सुखसोयी.
२. अस्तित्वाचा/ जगण्याचा प्रश्न - मूळ ठिकाणी राजकीय वा सामाजिक उलथापालथीमुळे ठराविक गट किंवा विचारसरणीवर आलेला घाला. (ज्यूंचे उदाहरण आहे.)

मला वाटते पहिल्या कारणाने सोडून गेलेले लोक परत यायचे मूळ ठिकाणी तर मूळ ठिकाणाकडे एक्झॅक्टली तेच प्रॉमिस असायला लागेल.

दुसरे कारण भारतीय संदर्भात सध्या तरी एखादेदुसरे उदाहरण वगळता नसावे. त्यामुळे त्यावर चर्चा सध्या नको.

परदेशात आता मुळे रुजलेले लोक परत आलेच पाहिजेत आणि त्याने भविष्यकाळ उज्वल होईल/ मदत होईल असे मला वाटत नाही.

वैयक्तिक पातळीवर या पर्यायाचा अनेकदा विचार करून बघितल्यामुळे असेल पण देशांतर्गत रिव्हर्स मायग्रेशनची (शहरातून छोटे गाव) सुरूवात आहे बारीक पातळ्यांवर ती मला इंटरेस्टिंग वाटते. अभ्यासावीशी वाटते.

बाकी हिंदू ब्राह्मण मुलीने मुसलमानाशी लग्न करण्यात संस्कृतीचा र्‍हास आणि जातीतच लग्न करण्यात संस्कृती पाळणे आहे असे मांडलेले गृहितक आणि त्याला आलेले टाळ्यांचे प्रतिसाद हे फारच मजेशीर.

I am sorry for writing this post in English, but it will take me hours and hours to write in marathi script

Mi us madhye geli 15 varshe ahe.
Gelya kahi varasht mazya mahititale/ group madhale kahi jan bhartat parat gele (I am using gele since I am in US) ahet ( less than 1%). Pan almost sarva jan ex Patriot mhanun gele ahet and mahatvache mhanje every one of them has made sure that they or their kids can come back to US any time they wish (everyone has made sure that they have US citizenship).

As Zakki has said there is another class of people who are in a different financial strata who mostly have returned to start their own business and use their international contacts.

Ones again sorry for English, I am learning the script but …

झक्की तुमची पोस्ट बरीचशी पटली पण " मुसलमानाचा हात धरून पळून गेली" हे वाक्य खटकले. त्यात शोककथा म्हणण्यासारखे काय आहे ? कुणी सांगावे ती आपल्या घरी सुखीही असेल. ओळखीतल्या एका मुलीने असेच "हात धरून पळून जाऊन" लग्न केले आणी ती सुखी आहे. तिच्या बहिणिचे अक्षरशः एक किलो सोने देऊन लग्न केले आणी ती वर्शभरातच नवर्‍याच्या दारू च्या व्यसनाला कंटाळून घरी आली.

> आपलेच लोक स्वदेशी येण्याबरोबर परदेशी लोकही इकडे येण्यासाठी काय व्हावे लागेल वगैरे!

कशाला उगाच ? भारतातील नैसर्गिक साधन संपत्तीवर आधीच प्रचंड लोकसंख्येचा भार आहे. मुंबई पुण्यात खचाखच भरलेली गर्दी पाहून आणखी भर कशाला?

बेफिकीर... हल्लीचा (गेल्या २५/३० वर्षातील) "सनातन" विषय आहे हो हा...

झक्की, निकित, छान प्रतिसाद.

> आपलेच लोक स्वदेशी येण्याबरोबर परदेशी लोकही इकडे येण्यासाठी काय व्हावे लागेल वगैरे!

भारतात सध्या भरपुर परदेशी लोक येतात. येथे गुरगावात तर भरपुर आहेत. चीनी कोरियन, जपानी सगळ्यात जास्त. माझ्या कंपनीत साधारण १५० आहेत. तेव्हा परदेशी लोक येण्यासाठी काही करायची गरज नाही. बिझनेस आहे लोक येतात. दिल्ली गुरगाव एवढे बदनाम असुन सगळ्यात जास्त परदेशी लोक येथेच आहेत.

असो मी पण दुबई सिंगापुर सोडुन आलो. एकतर चांगली पोझीशन, पैसा मिळाला आणि चक्क भारतात work life balance चांगला आहे माझ्यासाठी. तेव्हा परत जाईन असे वाटत नाही. बाकी काही कारण नाही परत येण्याचे. चांगली पोझीशन, पैसा मिळाला तर परत जाईन पण शक्यता कमी वाटते

>>> पण " मुसलमानाचा हात धरून पळून गेली" हे वाक्य खटकले. <<<<
मला यात खटकण्यासारखे काहीही वाटले नाही. "परधर्मो भयावहः" ही उक्ति आम्ही विसरलो नाही आहोत, किंवा "स्वधर्म" सोडण्यामुळे विसरलो आहोत असेही नाही, सबब खटकत नाही.

>>> पण " मुसलमानाचा हात धरून पळून गेली" हे वाक्य खटकले. <<<<

मला त्या वाक्याचा भर ती पळून जाण्यावर जास्त असावा असं वाटलं आणि मी त्याच अर्थाने घेतलं. शिवाय कट्टर हिंदू ब्राह्मण असताना मुसलमान मुलाची निवड हा एक मुद्दा असू शकतो असं वाटतं. तिने धर्म बुडवला वगैरे असं कुठेही लिहीलं नाहीये.

म्हणजे कोठेतरी 'परदेशवासियांना भारतात समृद्धीसाठी यावेसे वाटण्याइतपत' व्यावसायिक विकास होण्याच्या दिशेने आपण जात आहोत असे मानायला हरकत नसावी <<
याचे समाधान मानायचेच का?

वाढत चाललेली आर्थिक विषमता, नैसर्गिक साधनसंपत्तीची उधळमाधळ आणि र्‍हास ही किंमत देऊन हा व्यावसायिक विकास होत असेल तर तो खरेच गरजेचा आहे का?

मला वाटतं कुठल्याही देशाने विकासाचा विचार करताना देशातील जनतेलाच डोळ्यासमोर ठेवून केला पाहिजे. परदेशातल्या भारतीयांना डोळ्यासमोर ठेवून किंवा परदेशी नागरिकांना डोळ्यासमोर ठेवून विकासाचा विचार करायचे कारणच काय?

म्हणजे परदेशी भारतीय आणि परदेशी नागरिक यांचे हित बघितले की देशातल्या तमाम जनतेचेही हित बघितले जाणार?
मग इथेच मतभेद आहे त्यामुळे लिहिणे थांबवते.

मला वाटतं कुठल्याही देशाने विकासाचा विचार करताना देशातील जनतेलाच डोळ्यासमोर ठेवून केला पाहिजे. परदेशातल्या भारतीयांना डोळ्यासमोर ठेवून किंवा परदेशी नागरिकांना डोळ्यासमोर ठेवून विकासाचा विचार करायचे कारणच काय?
>> I don't think any govt keeps NRI or Foreginers in mind while planning development in the country. Yes FDI or NRI inverstments must be considered. Foreigners / NRIs coming and staying in India is a part of the process / globalisation . No need to give too much importance to this thing.

२. मुद्दा दुसरा असा की पर्यटनावर अर्थकारण चालवणारे देश, तंत्रज्ञान विकासावर जगभरच्या नागरिकांना आकर्षित करणारे देश हे मुळातच (काही प्रमाणात तरी) देशाबाहेरील लोकांना डोळ्यासमोर ठेवून नियोजन करतात ना? You are mixing two subjects. These countries are developing tourist based economy. Your subject of this thread is reverse migration. Anyway can't write much from mobile.

>>> पण " मुसलमानाचा हात धरून पळून गेली" हे वाक्य खटकले. <<<<

>> माझ्यामते झक्किंना एवढेच म्हणायचे आहे कि ते कुटुंब ज्या कारणासाठी ते आर्थिक तोटा सहन करून इथे आले ते त्यांचे 'विशिष्ट' उद्दिष्ट पुर्ण झाले नाही. त्यांचे 'ते' उद्दीष्ट चांगले होते कि वाईट यावर झक्किंनी काहीही भाष्य केलेले नाही. त्यामुळे खटकायचे कारण नसावे.

(अर्थात झक्किंचा प्रतिसाद बेफिंनी मूळ लेखात विचारलेल्या प्रश्नांची काहीच उत्तरे देत नाहीत याच्याशी सहमत).