वारे जरासे गातील काही...

धन्यवाद.

>>गागालगागा गागालगागा - ह्या मीटरमधे एक गुरू अलिकडे पलिकडे झाल्यामुळे जरा अडखळायला होत आहे. <<

कळले नाही.

सर्वांना धन्यवाद ..!

बेफिकीर,
>>> मतल्यातील ओळी अदलाबदल करून पाहिल्यावरही आवडल्या. <<<

वारे जरासे गातील काही
येतील काही, जातील काही
यांची अदलाबदल केल्यावर ती कवितेच्या वळणाने जाईल असे वाटते. कारण, दुसरी ओळ फार साधी होईल.

असो. सुचविल्याबद्दल धन्यवाद..!

वैवकु,

मतल्यामध्ये यती असताना पुढे वापरला नाही असे वाटणे स्वाभाविकच आहे. म्हणूनच मतल्यात एका ओळीत स्वल्पविराम आहे, तर एका ओळीत नाही आहे. कारण ती ओळ सलग वाचणे अपेक्षित आहे.

वारे जरासे गातील काही - ही ओळ सलग (पॉझ न घेता) वाचणे अपेक्षित आहे. मध्येच थांबल्यास म्हणजे 'जरासे' नंतर थांबल्यास अनावश्यक यतीचा दोष उद्भवतो. म्हणूनच याच ओळीची लय घेऊन पुढील सर्व ओळी रचलेल्या आहेत.

असो. कणखर यांच्याशी प्रत्यक्ष चर्चा झाली असल्याने फार काही लिहिण्याची आवश्यकता नाही असे वाटते. मात्र, यतीवरती कोणी विचार करीत आहे हे चांगले वाटले.

धन्यवाद..!

वैवकु,
खरेतर, यतीसाठी काही खास असे नियम नाहीत. तुमच्या माहितीसाठी सांगतो...
*** पद्याच्या चरणाच्या शेवटी थांबावे लागते; मोठ्या वृत्तात मध्यंतरातही थांबावे लागते; त्या ठिकाणास विराम किंवा यती म्हणतात. *** अशी माहिती मराठी साहित्य व व्याकरण या पुस्तकाच्या १९५१ सालच्या दहाव्या आवृत्तीत दिली आहे.
तसेच,
*** पद्य सलगपणे आणि लयानुरोधाने वाचीत असताना जो न्यूनाधिक विराम घ्यावाच लागतो त्याला यती म्हणतात. असे छंदोरचना मध्ये माधवराव पटवर्धनांनी लिहिले आहे.
माझ्यामते, यती हा वृत्तातला अत्यावश्यक भाग प्रत्येकवेळी असतोच असे नाही. मी लिहिलेल्या ओळींमध्ये प्रत्येक ओळीच्या शेवटीच यती घ्यावा लागेल. कारण, ते काही फार मोठे वृत्त नाही. यतीबद्दल अनेक मतमतांतरे आहेत. मात्र, जर उपलब्ध अक्षर गणवृत्तांचा वापर करून कोणी रचना केली असेल, तर त्या वृत्तात सांगितलेले यतीचे नियम पाळावेच लागतील हेही खरे.

*** बाकी तुमच्या तिरकस बोलण्याचा मी विचार करीत नाही आहे.

मला गझल कुणीही शिकविली नाही.....
मात्र वैवकु,
>>> पण बाय दि वे आपल्याला गझल शिकवली कोणी असा एक नवीनच प्रश्न पडून बसलाय (कृपया हलके घ्या ) <<<
हे तुमचे म्हणणे मी हलके घेतलेले नाही.

ही काही उदाहरणे पहा....

मतला आणि ..... ही खूण प्रत्येक ठिकाणी पहा.

बेफिकीर

जन्मतो गर्दीत आपण......संपतो गर्दीत पण
एकटा हा...एकटा तो...एकटा प्रत्येकजण
**** या ठिकाणी ''आपण'' आणि ''तो'' नंतर विराम आहे.

हेच अभ्यासायचे रा...हून गेले आमचे
मी तिला गेलो शरण की ती मला आली शरण

पोचलो आहे इथे को...णामुळे नाही स्मरत
मस्त आहे रोग साला नांव ज्याचे विस्मरण
------------------------------------------------

विजय दिनकर पाटील

स्नेह निर्व्याज पाहिजे होता
आजच्या आज पाहिजे होता
**** या ठिकाणी ''निर्व्याज'' आणि ''आज'' नंतर विराम आहे.

ही अदाही ब....रीच आहे पण
वेगळा बाज पाहिजे होता

तान आहे त....शी तयारीची
स्वच्छ आवाज पाहिजे होता

कसनुसे का ह....सून गेला तो
स्पष्ट नाराज पाहिजे होता
---------------

वैवकु

कशाला वाण पेरू अन... कशाला पीक मागू मी
तुझ्या काही सरींसाठी... पुन्हा का भीक मागू मी
**** या ठिकाणी ''अन'' आणि ''सरींसाठी'' नंतर विराम आहे.

तसे नुकतेच आकारा......स आले आपले नाते
तुझा सल्ला कसा इतक्या.......त वैयक्तीक मागू मी

मला माहीत आहे स........त्यनारायण शिरा देतो
तरीही वाटते पूजे.......तली खारीक मागू मी?

मला कंपल्सरी आहे........स केले विठ्ठला तू जे
कशाला प्रश्न त्या जगण्याकडे ऐच्छीक मागू मी
---------------

असली शेकडों उदाहरणे या संकेतस्थलावर अजून सापडतील. अशा शेरांना आपण दिलेले प्रतिसादही समर्थकांनी पहावेत.

धन्यवाद.

बेफिकीर,

तुम्ही माझ्या गझलेतील ज्या ओळी नमूद केलेल्या आहेत, त्यावरच तर चर्चा चालू आहे. आणि माझ्या ओळींमध्ये यतीभंग होतो आहे असे काहींना वाटते. मग, मी वर नमूद केलेल्या रचनांबद्दल बोला ना... त्या बरोबर आहेत का? तेथे यतीभंग वगैरे झालेला नाही का? आणि जर तसा झाला असेल तर ते कोणी नमूद का केलेले नाही? हाच मुळात प्रश्न आहे. इथे गझलेप्रमाणे नाही, तर गझलकाराप्रमाणे विधाने केली जातात (म्हणजे तो कोण आहे त्यावरून) हे वारंवार दिसले आहे आणि दिसतही आहे.

असो.

आता माझ्या ओळींबद्दल.....

वारे जरासे गातील काही....

ही ओळ वाचताना, ''जरासे'' नंतर थांबण्याची गरजच नाही आहे. कारण, ही ओळ लांबलचक नाही. तसेच, कोणतेही विरामचिन्ह या ओळीत वापरलेले नाही आणि ते असण्याचीही आवश्यकता नाही.

येतील काही, जातील काही...

या ओळीत विरामचिन्ह आवश्यक होते तिथे वापरले आहे.

दोन्ही ओळी मतल्यामधील असल्याने, एका ओळीत थांबण्याची आवश्यकता आहे, तर एका ओळीत नाही. म्हणजेच , यती घेतलाच पाहिजे असा नियम मतल्यामध्ये दिसून येत नाही. (टीप : शब्द संपला म्हणजे यती आला असे समजणे हे पूर्णतः चुकीचे आहे. तर, जेथे यती आवश्यक असेल तेथे शब्द संपला पाहिजे असा नियम आहे.)

बेफिकीर,
तुम्ही फार ताणून लिहिले आहेत म्हणून सांगतो. तुमची गझल पहा....

जन्मतो गर्दीत आपण......संपतो गर्दीत पण
एकटा हा...एकटा तो...एकटा प्रत्येकजण
**** या ठिकाणी ''आपण'' आणि ''तो'' नंतर विराम आहे. जो तुम्हीच नमूद केला आहेत.

हेच अभ्यासायचे रा...हून गेले आमचे
मी तिला गेलो शरण की ती मला आली शरण

मात्र, इथे पहिल्या ओळीत तो दिसत नाही आहे.

*** जर मी लिहिलेल्या गझलेत यतीभंग असेल, तर मी मागील प्रतिसादात नमूद केलेल्या उदाहरणांत तर तो नक्कीच आहे.

शाम,

>>>
टाळत जा राव गझलेची मजा निघून जाते.
<<<

काही अनावश्यक प्रतिसादांमुळे ती आधीच निघून गेलेली आहे. काय आहे शाम, जगातील वेगवेगळ्या भागातील लोक आंतरजालावर गझला वाचत असतात. मात्र, चुकीची माहिती पोहोचविणार्‍यांमुळे चांगल्या विषयाचीही टिंगल होताना दिसते. अर्थात, काहींचा तो स्वभावही असेल. त्यामुळे, आपल्याला आपल्या साहित्याची काळजी घ्यावी लागते. केवळ बडबड करून काही अप्रमाणिक लोक मोठे झालेले आपण पाहतो, ऐकतो आणि वाचतोही. इथे पुन्हा आणखी कोणी गैरफायदा घेऊ नये असे वाटल्यामुळे इच्छा आणि वेळ नसूनसुद्धा उत्तर लिहावे लागते. असो. कुस्ती खेळायची असेल तर अंगाला माती चिकटणारच...

वैवकु आणि इतरांसाठी
----------------------------
2013 - समीरच्या गझलेवरील ही चर्चा पहा....
बेफिकीर....
तुझ्या कुशीत उजाडेल का पहाट पुन्हा'
लगा लगाल लगागाल गा लगाल लगा
या अक्षरगणवृत्तात एकच यती येत आहे. तो 'लगाल गाललगा गा - यती - लगाल गाललगा' येथे येत आहे व माझ्या मतल्यात यती पाळला गेलेला नाही आहे. मात्र तसाच तो तुमच्या वरील गझलेत :
>>>तुला कळून कळेना, मला जळून कळे
उरायचाच उरे प्रश्न तो अजून तिथे<<<
या शेरात पाळला गेलेला नाही आहे. तरीही ते जाणवत नाही याचे कारण या वृत्तात यती तितकासा महत्वाचा नाही, जसा तो आनंदकंद, रंगराग, शार्दुलविक्रीडित या वृत्तात ठळकपणे जाणवतो तसा.
अक्षरगणवृत्त पाळल्यास लय चुकणे असंभव असते. यतीभंग शक्य असतो, पण बहुतांशी वृत्तात यती जाणवतही नाही इतका अस्पष्ट असतो. मात्र ज्या वृत्तात यती महत्वाचा व ठळकपणे जाणवणारा असतो
अनेक वृत्तांत यती जाणवण्याइतका ठळकपणे उच्चारला जात नाही. त्यामुळे तो फार महत्वाचा मानू नये असे म्हंटले जाते.
इथे ही चर्चा पहा - http://www.maayboli.com/node/41945
--------------------------------------------------------------------------------------------------
यतिविचार पद्य सलगपणे आणि लयानुरोधाने वाचीत असताना जो न्यूनाधिक विराम काही ठिकाणी घ्यावाच लागतो त्याला यती म्हणतात. हा यती ज्या ठिकाणी घ्यावयाचा त्या "जिह्वेष्टविश्रामस्थानाला"ही यती म्हणतात. यतिस्थानी पद्याचा विच्छेद होतो, तुकडा पडतो; म्हणून यतिस्थानी शब्दसमाप्ती, निदान पदसमाप्ती तरी व्हावी. तसे न झाल्यास जो कर्णकटू दोष होतो त्याला यतिभंग म्हणतात.
यती मानावा की नाही याविषयी मतभेद आहे असे दिसते.पिङ्गल आणि जयदेव हे यती मानतात तर माण्डव्य, भरत, काश्यप, आणि सैतव हे मानीत नाहीत. याचा अर्थ, पद्यरचनेत यती येऊच शकत नाही असा नव्हे, तर यती हा पद्य म्हणणाऱ्याच्या पद्धतीवर अवलंबून असल्यामुळे त्याचे स्थान हे निश्चित मानीत नसते एवढाच केला पाहिजे. ही अनिश्चिती चरणान्तर्गत यतीविषयी असली पाहिजे; कारण 'यति: सर्वत्र पादान्ते श्लोकार्धेतु विशेषत:'असे परंपराप्राप्त वचन आहे.चरणान्ती यती हा निरपवादपणे असलाच पाहिजे. कारण, पद्याचे चरणरूपी विभाग हे या अपरिहार्य यतीच्या अनुरोधाने पडतात.
असा एक विचार http://www.sureshbhat.in/node/478 या ठिकाणी आहे.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
महेशरावांनी असेही विचारले होते की - मात्रावृत्तांतील यतिभंग कसा टाळायचा ?
याचे सोपे उत्तर असे देता येईल की, गण व्यवस्थित पाडून !!! यतिभंग टाळता नाही येणार; पण गण व्यवस्थित पाडले तर तो झाकता मात्र जरूर येईल.
- यतिभंग हा काही फार मोठा दोष कोणत्याच काव्यशास्त्रकाराने मानलेला नाही. कोणत्याच कवीनेही नाही!!! ओळी सुचण्याचा ओघच इतका वेगवान असतो की त्या ओघात अनेकदा मोठमोठ्या कवींच्या रचनांमध्येही यतिभंगाचा (म्हटलाच तर) दोष राहून गेलेला आढळेल. यतीचा भंग हास्यास्पद जागी होऊ नये म्हणजे झाले ! यतिभंग होताना अर्थाचा अनर्थ होणार नाही, याचीही काळजी घेणे आवश्यक असते. तुम्ही त्या ओळीचे गण ठीकठाक पाडलेत, तर यतिभंगाचा दोष (?) बेमालूमपणे झाकला जाऊ शकतो.
उदाहरणार्थ ही ओळ घ्या
पडझड । झालेले गतवैभव । मनात माझ्या
आता या ओळीत यतिभंग झाला आहे, हे उघडच होय.
या ओळीचे गण मी जर

पडझड झा । लेले गत वै । भव मनात । माझ्या
असे पाडले तर साहजिकच ते हास्यास्पद ठरेल आणि निरर्थकही वाटेल; पण गण पाडतानाच असे पाडायचे की उच्चारणासही सोपे पडतील, यतिभंग (झालेला कळला) तरी पण तो खटकणार नाही आणि तुम्हाला जे म्हणायचे आहे, त्याचा अर्थ, आशयही श्रोत्यापर्यंत नीट पोहोचेल...ही तारेवरची कसरत असते खरी; पण (डोंबारणीच्या लहान मुलीप्रमाणेच !) ती साध्य होते, ती सरावानेच !
असाही एक विचार http://www.manogat.com/node/13552 या ठिकाणी आहे.
---------------------------------------------------------
http://www.maayboli.com/node/22742
इथली चर्चाही वाचावी
-------------------------------------------------------
मी बेफिकीर यांची उदाहरणे पुन्हा पुन्हा घेत आहे, कारण माबोवर त्यांची रेलचेल अधिक असते आणि त्यांना मानणारेही आहेत.

***** त्यांना वाईट वाटले असेल तर क्षमस्व.