- ग्रंथ परिचय – विज्ञान अणि चमत्कार

तसे नसावे. ओकांनी तो परिचय लिहिला आहे म्हणून कदाचित हिंमत होत नसावी.:)

जे डोळ्यांना दिसते ते दृष्य भौतिक जगच काय ते खरे असे समजून त्या जगताच्या नियमाच्या शोधालाच विज्ञान म्हणायची चूक मोठमोठे शास्त्रज्ञ करत असतात.
----- मी कुठल्याही अर्थाने मोठा शास्त्रज्ञ नव्हतो पण काही काळ शास्त्राचा अभ्यास करण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न केला आहे... वरिल विधान वाचताना मिठाचा खडा लागला आणि वाचकान्चा गैरसमज व्हायला नको म्हणुन थोडा खुलासा करतो आहे.

विज्ञानात verifiability and reproducibility अत्यन्त महत्वाचे आहे. एखादा प्रयोग ह्या दोन कसोटीन्वर पुर्ण उतरत नसेल तर त्याला विज्ञान म्हणता येणार नाही. काय म्हणायचे ते तुम्ही ठरवा पण विज्ञान दुरान्वयेही म्हणू नका.

reproducible results - तुम्ही आज केलेला प्रयोग आणि त्याचे मिळालेले परिणाम (results) हे तुम्हाला स्वतःलाच पुन्हा पुन्हा पडताळुन बघता यायला हवेत आणि प्रत्येक वेळी तुम्हाला तेच परिणाम दिसायला हवेत.

verifiable results - तुम्ही केलेल्या प्रयोगाचे जसेच्या तसे अनुकरण दुसर्‍या व्यक्तीने केले तर त्या व्यक्तीलाही तेच परिणाम दिसायला हवेत. (experimental method बदल न करता वापरली तर) वैज्ञानिक प्रयोगात मिळणारे परिणाम हे व्यक्तीसापेक्ष असतात.

A statement is considered nonscientific if no one can think of a test to falsify it.
A statement can be said to be scientific if someone can state a method by which it could be disproved. Science deals only with statements that can be disproved.

उदय,

तुम्ही उद्धृत केलेलं हे विधान रोचक आहे.

>> A statement is considered nonscientific if no one can think of a test to falsify it.

मी घरी दूरनियंत्रक (=रिमोट कंट्रोल) घेऊन खुर्चीत बसलोय आणि समोर तिपाईवर ठेवलेल्या दूरपश्यकाचं (=टीव्ही) च्यानेल बदलतोय. मला सांगा की मी आणि दूरपश्यक यांच्या मध्ये काही माध्यम आहे का? माझ्या नियंत्रकावरील अतिरक्त दिवा (इन्फ्रारेड बल्ब) बनवला गेलाय तो माध्यम आहे असं गृहीत धरून. याउलट दूरपश्यकावरील संवेदक (=सेन्सर) आकळण्यासाठी माध्यमाची आवश्यकता भासत नाही.

'माध्यम आहे' आणि 'माध्यम नाही' ही दोन्ही विधाने असत्यीकृत करता येत नाहीत. मग माध्यमाच्या अस्तित्वाविषयी कुठलंही विधान केलेलं अशास्त्रीय ठरावं, नाहीका?

आ.न.,
-गा.पै.

'माध्यम आहे' आणि 'माध्यम नाही' ही दोन्ही विधाने असत्यीकृत करता येत नाहीत. मग माध्यमाच्या अस्तित्वाविषयी कुठलंही विधान केलेलं अशास्त्रीय ठरावं, नाहीका?
-------- `माध्यम आहे` अथवा `माध्यम नाही आहे` असे कुठलेही विधान तुम्ही केले तरी ते विधान वैज्ञानिक असेल. कारण ?

तर त्या विधानाच्या सत्यतेची पडताळणी तुम्हाला तपासता येते. सत्यता, खरे-खोटेपणा याची पडताळणी करुन पहाण्यासाठी प्रयोग (experiment) सुचवता येतो... experiment मधुन जे उत्तर तुम्हाला मिळेल तेच उत्तर अजुन तिसर्‍या कुणालाही मिळेल. येथे प्रयोग कोण करतो आहे हे महत्वाचे नाही आहे.

The criterion by which we decide whether a statement is in the realm of science is: Whether it is possible, at least in principle, to disprove the statement.

उदय,

>> सत्यता, खरे-खोटेपणा याची पडताळणी करुन पहाण्यासाठी प्रयोग (experiment) सुचवता येतो

तुम्हाला इथे बहुधा चाचणीयत्व (=testability) अभिप्रेत असावी. अणुगर्भाच्या आत क्वार्क असतात. एका क्वार्कवर १/३ विद्युत्कणभार (= one third electronic charge) असतो हे सिद्ध करण्याचा एकही प्रयोग अस्तित्वात नाही. मग स्टॅडर्ड मॉडेल काल्पनिक धरावं का?

आ.न.,
-गा.पै.

<एका क्वार्कवर १/३ विद्युत्कणभार (= one third electronic charge) असतो हे सिद्ध करण्याचा एकही प्रयोग अस्तित्वात नाही>

http://arxiv.org/pdf/1307.4568v2.pdf

हा सन्दर्भ उपलब्द आहे. त्यात क्रॉस रेफ (४-५) पण बघा.

भौतिकवादी शास्त्रज्ञ भौतिक शास्त्राबाहेर जगच अस्तित्वात नाही असे म्हणू शकणार नाहीत. त्यांनी तसे म्हणणे म्हणजे एखाद्या विहिरीतील बेडकांनी विहिरीच्या बाहेर पाण्याचे जग अस्तित्वातच नाही असे म्हटल्यासारखे आहे.
>>>+११११

उदय,

स्टँडर्ड मॉडेल गृहीत धरून क्वार्कचा विद्द्युद्भार काढलेला आहे. यात क्वार्क सुटा (=आयसोलेट) केलेला नाही. त्यामुळे हा प्रयोग conjectural knowledge या प्रकारचा वाटतो आहे.

मूळ मुद्दा चाचणीयत्वाचा आहे. अधिक माहिती : http://en.wikipedia.org/wiki/Falsifiability#Criticisms

तर conjectural knowledge च्या बेसिस वर चाचणी करावी का, असा प्रश्न आहे. माझी त्याला ना नाही. योगिक अदमास (conjectures) यांचीही चाचणी करून बघायला काय हरकत आहे? ज्ञानसंपादनाची प्रक्रिया फक्त डोळ्यांनी दिसणाऱ्या वस्तूंपुरतीच मर्यादित का करायची?

आ.न.,
-गा.पै.

<<स्टँडर्ड मॉडेल गृहीत धरून क्वार्कचा विद्द्युद्भार काढलेला आहे. यात क्वार्क सुटा (=आयसोलेट) केलेला नाही. त्यामुळे हा प्रयोग conjectural knowledge या प्रकारचा वाटतो आहे. >>
------ सन्शोधनाची प्रक्रिया सुरु आहे... क्वार्क अजुन तरी सुटे करण्यात यश आलेले नाही, ते तसे करता येणार नाही याबद्दल अनेक अनेक शोध निबन्ध तुम्हाला मिळतील.

<<ज्ञानसंपादनाची प्रक्रिया फक्त डोळ्यांनी दिसणाऱ्या वस्तूंपुरतीच मर्यादित का करायची?>>
---- अशी मर्यादा विज्ञानात अजिबातच नाही आहे... परिणाम डोळ्यान्नी दिसायलाच हवेत असे नाही. अणुगर्भामधे असणारे प्रोटॉन्स, न्युट्रॉन्स, किवा Electrons यान्चे अस्तित्व डोळ्यान्नी दिसत नाही पण विज्ञानाने, तन्त्राने ते सिद्ध केले आहे, करता येते.

थोर शास्त्रज्ञ अर्नेस्ट रुदरफर्ड यान्नी अल्फा किरणान्च्या सहाय्याने अणु गर्भाचे रहस्य शोधले... तो जगप्रसिद्ध प्रयोग आज कुणाही व्यक्तीने, कुठल्याही स्थळी केला तर रुदरफर्ड यान्ना जे परिणाम (results) दिसले होते तेच परिणाम प्रयोग करणार्‍या व्यक्तीला मिळतील. विज्ञानात reproducibility आणि verifiability महत्वाची आहे.

क्वार्क पुर्णपणे सुटे करता येणारही नाही (असे आजचे ज्ञान सान्गते) किव्वा भविष्यात सुटे करण्यात यश मिळेलही... निकाल काय मिळायला हवेत यावर रुदरफर्ड (शास्त्रज्ञान्चे) यान्चे नियन्त्रण नसते... एक गोष्ट पुन्हा नमुद कराविशी वाटते, निकाल जे काही मिळतील ते reproducible आणि verifiable असतील तरच त्याला विज्ञान स्विकारेल.

मला विज्ञानाच्या मर्यादेत काय बसते त्यावरच भाष्य करायचे आहे.

<<जे डोळ्यांना दिसते ते दृष्य भौतिक जगच काय ते खरे असे समजून त्या जगताच्या नियमाच्या शोधालाच विज्ञान म्हणायची चूक मोठमोठे शास्त्रज्ञ करत असतात.>>
---- असे मोठे मोठे शास्त्रज्ञ सोडा पण साधा १० च्या विद्यार्थ्याला पण हे मान्य होणार नाही. मानवी डोळा एक detector आहे आणि त्या detector च्या काही मर्यादा आहेत आणि हे १० वीचा विद्यार्थी पण जाणतो. protons, neutrons आणि त्यान्चे घटक तसेच electrons तुम्हाला डोळ्यान्नी दिसत नाही (कारण मानवी डोळ्याच्या मर्यादा आहेत) पण त्यान्चे अस्तित्व वैज्ञानिक प्रयोगान्नी अनेकदा सिद्ध केले आहे, सर्वमान्य आहे.

म्हणुन वरचे विधान चुकीचे आणि दिशाभुल करणारे आहे.