मरणही म्हणाले किती भोगशी तू? सजा भोगण्याचा कडेलोट झाला!

३० पैकि १४ तर धागाकर्त्याचेच प्रतिसाद ?

सतीशजी:

शक्य तो दुस-यांच्या गझलवर स्वतःचा शेर देण्याचा मोह मी आवरतो.
मात्र एकूणच वरील चर्चा पाहून एका उद्विग्न मनःस्थितीत लिहिलेला मला माझा एक शेर आठवला:

इथे कौतूक कोणाला न माझे
मलाही सोस कोठे मिरवण्याचा

शेर पर्फेक्ट नसलातरी त्यातून भावना पोहचतात, असे वाटते.

समीर, रदिफेबाबत तुम्हाला काय वाटते?

कडेलोट

काही शब्दांकडे जसे निव्वळ शब्दशः पाहायचे नस्ते तसेच काही शब्दांकडे निव्वळ लाक्षणिक अर्थाने बघणे सुद्धा उपयोगाचे नसते. काही शब्दांना एखद्या अत्यंत महत्वाच्या पार्श्वभुमीने एवढा जबरदस्त संदर्भ प्राप्त होतो की, त्या शब्दाचे शब्दशः "व्यक्यिगत लाईफ"च संपुष्ठात येते.

उदा. काळे पाणी म्हणजे काळ्या रंगाचे पाणीच ना?
पण त्रोटक स्वरूपात जर "काळे पाणी" असा शब्द वापरला तर लगेच त्याचा अर्थ अंदमानकडे अंगुली निर्देश करायला लागतो.

पानिपत : हा शब्द कोणत्या शब्दकोषात सापडेल? पण हा शब्द सपशेल पराभव झाला अशा काहिशा अर्थाने मराठीत रुढ झाला. पानिपत हे हरयानातील एका शहराचे नाव आहे. अटीतटीच्या युद्धामध्ये मराट्यांचा तेथे पराभव झाला. आणि तेव्हापासून मराठी माणसाचे दिल्लीचे सिहांसन काबीज करण्याचे मनसुबे उधळले गेले ते कायमचेच.
मग पराभवाला प्रतिशब्द म्हणून पानिपत हा शब्द वापरायचा असेल तर त्या वाक्यात-विधानात तोलमोलाची पार्स्वभूमी यायला हवी ना?
कि, शिक्षकाने खोडकर विद्यार्थ्याचा कान थरून त्याला गप्पगार केले म्हणून "शिक्षकाने विद्यार्थ्याचे पानिपत केले" असे म्हणणार काय?

किंवा

बायकोने भाजी बेचव केली म्हणून तिला काळे पाणी दाखवायला पाहिजे, अशी कविता रचणार का?

कडेलोट हा सुद्धा युद्धाच्या इतिहासामध्ये प्रचंड संदर्भ लाभलेला शब्द आहे.
मराठ्यांचा कडेलोट झाला म्हणून मराठ्यांना सपशेल हार पत्करावी लागली. इतिहास बदलता-बदलता बदलायचा राहिला.

पूर्वी युद्धामध्ये डोंगराळ भागात/किल्ल्यात "भूलभूलैय्या" स्वरूपाची व्यूहरचना असायची. रस्त्यात प्रचंड काळ्याकुट्ट अंधारात बेमालूमपणे खंदक असायचे. चाल करून येणार्‍या सैन्याला आपण आगेकूच करित आहोत, असा खात्रीने भास होत राहायचा आणि प्रत्यक्षात सैन्याचा खंदक मार्गे डोंगराच्या कडेवरून कडेलोट होत राहायचा. अशा तर्‍हेने एकाचवेळी हजारो सैनीकांचा कडेलोट व्हायचा. युद्ध न लढताच पराभूत.

लाखो चिनी सैनिकांचा कडेलोट झाल्याने २०१४ च्या भारतासोबतच्या युद्धात चीनचा सपशेल पराभव झाला.

कडेलोट हा शब्द मी एकदा प्रतिसादात वापरला होता बेफीजीना तो आवडला असे त्यांनी म्हटले
त्यावरून मला वाटले की हा शब्द काहीतरी फारच छान आहे मग मी मनात ठरवले की एकदा हा शब्द गझलेत वापरायचाच म्हणून........................

मागे किरणने कडेलोट चा "पर्फेक्ट" शेर केला

कुठेही करावा कडेलोट माझा
नसावा तिचा गाव त्या पायथ्याला _________किरण

तो वाचून मी म्हटले की मला हा शब्द एकदा गझलेत वापरायची फार इच्छा होती वगैरे व तू(किरण) हा जो शेर केलास हा पाहून मला माझी इच्छापूर्ण झाल्यासारखे वाटते वगैरे वगैरे वगैरे..........

प्रा. साहेबांनी त्यावरूनच शड्डू ठोकून सांगीतले की आम्ही (ते) आता यावरून गझल करणार म्हणून!!

ही अताताई अतिरेकी गझल सुचण्याचा उचंबळ प्रा.साहेबाना माझ्या प्रतिसादावरून आला त्याबद्दल मी सर्वांसमोर दिलगिरी व्यक्त करीत आहे

~वैवकु

!!!!!

कुठेही करावा कडेलोट माझा
नसावा तिचा गाव त्या पायथ्याला

हा शेर परफेक्ट झाला.
आणि त्याचे कारणही सोपे आहे.

माझा कडेलोट करावा किंवा माझा कडेलोट केला किंवा माझा कडेलोट झाला असे वाक्प्रयोग झाल्यास "माझा" या शब्दामुळे कडेलोट या शब्दाला सिमित स्वरूपाचा अर्थ प्राप्त होतो. असे मला वाटते.

-----------------------------------------

मरणही म्हणाले किती भोगशी तू? सजा भोगण्याने कडेलोट झाला!

हा सुद्धा दुर्बोध पण सुसंगत शेर होऊ शकेल.

कडेलोट का झाला? कुणाचा झाला? कोणी केला? कशासाठी केला? वगैरे उत्तरे वाचक शोधत बसतील.

'कडेलोट झाला' हे दोन शब्द गुगलले.
अतिरेक झाला या अर्थाने बर्याच ठिकाणी वापरलाय.
जुना संदर्भ प्रबोधनकार ठाकरे यांच्या लिखाणात 'दु:खाचा कडेलोट झाला' असा सापडला.
आता कोण हे 'प्रबोधनकार ठाकरे ' असे विचारू नका.
http://prabodhankar.com/node/352/page/0/308

मला गझल आवडली आणि शब्दरचना पटली.

मला काही सुचले आहे ....आगाऊपणा म्हणा हवे तर !!

................लगागाल......णे हा कडेलोट आहे

असे काहीसे केल्यास कसे ???

चूक भूल्द्यावी घ्यावी

भूषणः

हासण्याच्या शेरात तुम्ही म्हटल्याप्रमाणे कडेलोट चा वापर खटकत आहे.
दु:खाचा कडेलोट झाला हा वापर दु:खद गोष्टीबाबतीत आहे हे लक्षात घ्यायला हवे.
तसेही कडेलोट झाला हे फक्त अतिरेक झाला ह्या अर्थानेच वापरायचे असेल तर व्याकरणाची सूट घेऊन अतीरेक का वापरले जाऊ नये. कडेलोट हा वापर मूळ शब्दाची गंमत घेऊन आला तर रदीफ अपरिहार्य ठरावा (जसे किरण ह्यांच्या शेरात होत आहे).

धन्यवाद,

इथे कौतूक कोणाला न माझे
मलाही सोस कोठे मिरवण्याचा

माझा शेर मायबोलीसाठी नव्हता, दुस-या एका साइटला उद्देशून होता.
खरेतर मायबोलीइतके अप्रिशियेशन मला कुठेच मिळाले नाही. असे मी अगोदरही म्हटले होते.
बाकी, आपला शेर छान आहे.
प्रत्यक्षात उतरला तर फार छान.

तिलकधारी आला आहे.

बहुतांशी शेर 'कहर होत आहे' अशी रदीफ घेऊन साफ होण्यासारखे आहेत किंवा किंचित डागडुजीने पूर्णत्वास जाण्यासारखे आहेत. 'कहर होत आहे' ही रदीफही आकर्षक आहे. तिलकधारी या निष्फल चर्चांमुळे झालेल्या स्वतःच्या उच्च रक्तदाबावर नियंत्रण आणून असे म्हणत आहे की एकमेकांची टाळकी फोडण्याआधी रदीफेला असलेले पर्याय का बघितले जात नाहीत?

तिलकधारी तावातावाने निघून जात आहे.

'रदीफ' हा स्त्रीलिंगी शब्द आहे असा बाराखडीतला भटांचा आक्रोश शिष्यांपर्यंत कसा पोहोचला नाही बुवा?