व्यक्तीस्वातंत्र्य- शांता आजीचं..?? छे..!!

कॉलेज सुरु झाल्यापासून सगळ्यात सुखाची गोष्ट होती म्हणजे रोज ज्या बस नि मी जायचे त्या बस चा थांबा घरासमोरच होता..बस यायच्या आधी २ मिनिट खाली पळायच आणि बस पकडायची..सगळा कसं सोप्पं होतं! जेंव्हा जेंव्हा मी सकाळी 7 वाजता जायचे तेंव्हा साहजिक च बस ला गर्दी असायची..ऑफिस, शाळेतली मुलं त्यांच्या आया, सकाळच्या शिफ्ट चे कामगार इ. पण त्या बरोबर गर्दी असायची ती म्हताऱ्या अज्ज्यांची! ! मला नेहमी प्रश्न पडायचा कि या सगळ्याजणी एवढ्या सकाळी सकाळी जातात कुठे? थोड्या दिवसांनी लक्षात आलं कि किराणा समान, ताजी भाजी आणायला जातात बऱ्याच जणी, आणि काहींना ताजा ब्रेंड हवा असतो ! साहजिक च आहे म्हणा..हल्ली सगळेच एकदम फिटनेस फ्रीक्स! त्या सगळ्या अज्ज्यांमध्ये एक आज्जी मला आजही स्पष्ट लक्षात आहेत..जख्ख म्हताऱ्या, जाड चष्मा, संपूर्ण शरीर कोट आणि स्वेटर नि झाकलेलं आणि सोबत वॉकर! साधारण ७५+ असाव्यात. माझी त्यांच्याशी ओळख वगैरे नव्हती पण मी त्यांना ४-५ वेळा बस मध्ये वॉकर चढवून आणि उतरवून दिला होतं..हो! त्यांना स्वतः वॉकर उचलता येत नव्हता. प्रत्येक वेळी त्या कोणालातरी मदतीसाठी विचारीत असत. आमची बस एका जॉगिंग पार्क जवळून जायची आणि या आज्जी नेहमी तिथेच उतरायच्या आणि २ तासांनी जेंव्हा हीच बस पुन्हा परत जायची तेंव्हा तिच्याबरोबर वापीस..! मी त्यांचा हा कार्यक्रम बऱ्याच वेळा पहिला होतां..आणि प्रत्येक वेळी मला वाटायचा कि या इतक्या म्हताऱ्या आणि थकलेल्या कायम एकट्याच कशा काय जातात?? आजही त्यांना बस मध्ये वॉकर चढवून दिला, हसून त्यांनी "Thanks म्हटलं आणि नेहमीच्या जागेवर जाऊन बसल्या.

त्यांच्याकडे बघून मला दापोली ला आबांच्या समोर राहणाऱ्या शांता आज्जीची आठवण यायची. मी तरी तिला आत्तापर्यंत कधीही "शांत" बसलेलं पहिला नाही..झी मराठी वरच्या स्मिता तळवलकर च्या मालिकेत शोभावी इतकी ideal आज्जी होती ती! उठल्या उठल्या पटापट स्वतःच आवरून स्वयपाक करणे, नातवांना उठवणे, पारस बाग साफ करायला आलेल्या विठ्ठल ला सूचना देणे, किशोर काका ला बँकेतून पासबुक आणायची आठवण करणे आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे संगीता काकूशी ( स्वतःच्या सुनेशी) आवरता आवरता गप्पा मारणे. त्यांचा घर म्हणजे काही "साने व्हिला" किंवा "साने'ज रेसिडेन्स" वगैरे नव्ह्तं. छोटंसं,बसक, टिपिकल कोकणातलं घर. सकाळ पासून मधु आजोबांकडे लोकांची वर्दळ असायची..कोर्टात जायच्या आधी ते थोडावेळ लोकांना घरी भेटायचे. शांता आज्जी आल्या गेल्याचा चहा आणि विचारपूस नं चुकता करायची..तिचा संपूर्ण आयुष्य या बाकी लोकांभोवातीच गुंतल होतं. ती आणि माझी आज्जी एकदम घट्ट मैत्रिणी! आणि आम्ही पण तिला नातवंडासारखेच. आजूबाजूच्या सगळ्या बायका, गावातल्या कोळीणी तिला म्हणायच्या " शांते, रुपयाचं नशीब घेऊन आलीस गो..पोरं बाळा सुनांना कायी कमी न्हाय..असा भरलेलं, हसरं घर रवळनाथाच्या कीर्पेनी मिळतंय बघ..!" तेंव्हा मला त्याचा काहीच वाटायचं नाही पण या बसमधल्या आज्जीना पाहून वाटलं कि हे त्यांचा एकटेपण स्वताहून मागून घेतलेलं आहे कि नं मागता मिळालेलं? शांता आज्जीला कधी असं वाटलं असेल का कि मी माझ्या साठी जगतच नाहीये का? माझा सगळा वेळ पोरा बाळांच आणि आल्या गेल्याचं करण्यात जातोय का? मी कधी जाऊ जॉगिंग ला किंवा विंडोशोप्पिंग ला?

किती वेगळ्या कल्पना आहेत नं या? आमच्याकडे म्हणजे, जितका घर समृद्ध आणि भरलेलं तितकं घर आणि कुटुंब सुखी-समाधानी..प्रत्येक वेळी सण साजरे करायला सगळ्यांनी नं बोलावता एकत्र यायचं, बारस , वाढदिवस, लग्न-मुंजीच्या पंगतीत पैजा लावून लावून हादडायचं..रविवारी दुपारी नं चुकता सगळ्यांचा पत्त्याचा डाव आणि संध्याकाळी साधवरण भात आणि बिरड्याची उसळ..! दिवाळी मध्ये घरात जास्तीत जास्त गर्दी असावी आणि शक्य तितके सगळे आज्जी आजोबा आपल्याकडे यावेत..मग प्रत्येकाने येताना कमीत कमी काजू कतली आणि जास्तीत जास्त ड्रेस किंवा एखादा छानस पुस्तक या रेंज मधलं काहीतरी आणावं आणि या सगळ्याच्या वर एकत्र फराळ आणि जोरजोराने हसणे..

कुठल्या शांता आज्जीला असं वाटणार नाही कि माझं कुटुंब असं आनंदी असू नये..भले मला थोडा त्रास पडला, १-२ आठवडे भजनी मंडळ चुकलं, कंबर आणि गुढगे भरून आले तरी चालतील..!

कधी कधी वाटतं माणसातला "मी" इतका मोठा आहे का कि त्यामुळे "आम्ही" झाकोळला गेलाय? याचा अर्थ कायमच अहंकार नसून कदाचित व्यक्तीस्वातंत्र्य असाहि असू शकतो ! आणि प्रत्येक संस्कृती, देश, जीवनपद्धती याचाही फरक पडणारच म्हणा ! ६३ वर्षाची आई आणि ३० वर्षाची मुलगी २ शेजारशेजारच्या बिल्डिंग मध्ये वेगवेगळ्या घरात आपापला संसार थाटून राहतात..वीकेंड ला एकमेकींकडे appointment घेऊन जातात, आणि अगदीच प्रेम उतू गेला तर शनिवारी रात्री एकत्र पिक्चर बघायला जातात पण तिकिट काढायचं मात्र आपापलं.. एकदा हीच आई एका सकाळी घराच्या पायऱ्या उतरताना सटकून पडली तेंव्हा संध्याकाळी एका सदगृहास्तानी तिला मुलगी सहज रस्त्यात भेटली म्हणून " Jenny, your mother is not welll..when you get time, you should visit her" असा सल्ला दिला.

तसच हे बसमधल्या आज्जीचं थरथरत चालणं, अस्थिर नजर सारखी इकडे तिकडे भिरभिरण, आणि दरवेळी वॉकर चढ उतरवायच्या वेळी कोणाकडे तरी आशेने बघणं..खूप कीव यायची मला..कधी कधी वाटायच कशासाठी आहे हा व्यक्तिस्वातंत्र्याचा चा अट्टाहास? स्वतःच्या आवडीच्या २ गोष्टी करता याव्यात म्हणून हे असं जगणं? तिच्या मुलामुलींबरोबर राहिली असती तर अस स्वातंत्र्य मिळाला नसतं तिला??

नकळत शांता अज्जीचा प्रसन्न आणि हासरा चेहरा डोळ्यासमोर आला आणि तीच्या आठवणीनी टचकन पाणी आलं डोळ्यात! बाकीचांची बडदास्त ठेवण्यात सारा जन्म गेला तिचा पण तिच्या आवडी निवडी हि तेवढ्याच जोपासल्या तीनं..भले रोज स्वतःसाठी वेळ देता आलं असेलच असं नाही..पण साऱ्या कुटुंबाचा आनंद कितीतरी मोठा होतं तिच्यासाठी..

खाड्कन..एकदम आवाज झाला कसलातरी..मी भानावर आले! पहिल तर आज्जी बसमधून उतरताना पडल्या..मी पटकन पुढे होऊन त्यांना आधार दिला..बाकीचे एक दोनजण पण मदतीला धावले. त्यांना नीट उभ केलं..आणि वॉकर पुन्हा उभा करून दिला..थरथरत्या आवाजात त्या म्हणाल्या " I am fine..sorry for the trouble and thanks"!

आणि सावकाश पावले टाकल चालायला लागल्या. मी बस मध्ये जाऊन बसले पुन्हा आणि बस सुरु झाली..खिडकीतून पाठमोऱ्या आज्जी मला अजून दिसत होत्या..थरथरणारी,जड आणि उसना आत्मविश्वास आणून पावले टाकणाऱ्या..

मी खिडकीतून बाहेर बघत होते..आभाळ मगाशीच दाटून आलं होतं...आणि अखेर सरींनी कोसळायला सुरवात केली...