१० मे : एक महत्वपूर्ण दिनांक

१० मे : एक महत्वपूर्ण दिनांक

१० मे १८५७ : पहिल्या स्वातंत्र्यसंग्रामाच्या उद्रेकाचा पहिला दिवस.खरे तर एकाच वेळी हा उद्रेक घडविण्यासाठी ३१ मे हा दिनांक ठरला होता. पण नवी काडतुसे वापरण्यास नकार देणार्‍या मिरतमधील ८५ शिपायांना अत्यंत हीन वागणूक देऊन १० वर्षांची सक्तमजुरीची शिक्षा ठोठावून अंमलात आणल्याने तेथील तुकड्यांचा संयम सुटला. १० मे च्या सकाळीच
मिरत येथील लष्करी छावणीतून ईस्ट इंडिया कंपनीच्या गोर्‍या ब्रिटिश सैनिकांशी संघर्षाला प्रारंभ झाला. प्रथम त्यांनी आपल्या अटकेत पडलेल्या सहकार्‍यांना सोडवले आणि त्यानंतर हा वणवा संपूर्ण उत्तर भारतात पसरला.
पण त्या आधी मार्च मध्येच कलकत्त्याच्या बराकपूर छावणीतील मंगल पांडे [ यांची अमिर खान याने केलेली चित्रपटातील भूमिकेची आठवण वाचकांना असेलच] यांनी नवी काडतुसे वापरण्याच्या बळजबरीला आव्हान देऊन २९ मार्च १८५७ या दिवशी पहिली ठिणगी पाडली होती व ८ एप्रिल १८५७ या दिवशी हौतात्म्य पत्करले होते. त्यामुळे या स्वातंत्र्ययुद्धातील पहिल्या हुतात्म्याचा मान मंगल पांडे यांना आहे. १९०८ मध्ये लिहिलेल्या '१८५७ चे स्वातंत्र्यसमर' या ग्रंथात सावरकर म्हणतात, " सत्तावनच्या साली हिंदुस्थानच्या स्वातंत्र्यबीजाला अंकूर फुटविण्यासाठी प्रथम मंगल पांड्याने त्याच्यावर आपले ऊष्ण रक्त ओतले आहे. त्या स्वातंत्र्यबीजाचा हंगाम जर पुढे मागे आला तर त्याच्या पहिल्या नैवेद्याचा मान मंगल पांड्याला आहे."

१९०८ मध्ये ब्रिटिशांनी भारतात या उठावावर जो विजय मिळवला, त्याला ५० वर्षे पूर्ण झाली म्हणून त्यानिमित्त नाटके, आणि आनंदोस्तव साजरा करायला सुरुवात केली. नाटकामध्ये बहदुरशहा, नानासाहेब पेशवे, झाशीची राणी, तात्या टोपे यांची यथेच्छ टिंगलटवाळी असायची. या सर्वांना
चोर्-लुटारू असे रंगवले जायचे. ब्रिटनमध्ये ही नाटके लोकप्रिय झाली आणि तेथील भारतीयांना मात्र हे मुकाट्याने सहन करावे लागत होते.
त्याचवेळी सावरकरांचे '१८५७ चे स्वातंत्र्यसमर' हे पुस्तक मराठीत लिहून तयार झाले होते.
पण प्रकाशनापूर्वीच त्यावर बंदी घातली गेली होती. गुप्तपणे छापण्याच्या प्रयत्नांना तोवर यश आले नव्हते.

१० मे १९०८ : सावरकरांनी ब्रिटिशांच्या आनंदोत्सवाला प्रत्युत्तर म्हणून लंडनच्या इंडिया हाऊसमध्ये १८५७ च्या वीरांचा गौरव करणारा समारंभ आयोजित केला. त्यावेळी बहादुरशहा, नानासाहेब, तात्या टोपे, लक्ष्मिबाई यांच्या प्रतिमांना पुष्पहार घालून गौरविले होते. त्यात सावरकरांनी आपल्या भाषणात त्या संघर्षाला उघड उघड स्वातंत्र्यसमर म्हटले. या समारंभाला मादाम कामा, श्यामजी कृष्ण वर्मा यांच्या बरोबरच ब्रिटन मध्ये शिक्षण घेत असलेले भारतीय विद्यार्थि मोठ्या प्रमाणात हजर होते. त्यापैकी बहुतेकांनी स्वातंत्र्यसंग्रामात बहुमोल कामगिरी केली. त्यानंतर सप्तेंबरात त्यांच्या ग्रंथाचे इंग्रजीतील भाषांतर हॉलंडमध्ये गुप्तपणे छापून सर्वत्र गुप्ततेने प्रसारीत केले गेले. त्या इंग्रजी ग्रंथावरून ते अनेक भाषांमध्ये अनुवादित होऊन गुप्तपणे प्रसारीत झाले. या ऐतिहासिक ग्रंथालाच एक असा इतिहास आहे कि जो एक स्वतंत्र लेखाचाच विषय आहे.

१० मे १९३७ : सावरकरांची स्थानबद्धतेतून मुक्तता व राजकारणात भाग घेण्यास परवानगी.

१० मे २०१२ : या उठावाची सुरवात झाली त्याला १५५ वर्षे झाली. त्या निमित्त सर्व हुतात्म्यांना कृतज्ञतापूर्वक अभिवादन!