शेजाऱ्याचा डामाडुमा- काही रंजक-रोचक - मालदीव भाग ८ (अंतिम)

लेखमालेचे आधी प्रकाशित केलेले भाग येथे वाचता येतील:

शेजाऱ्याचा डामाडुमा - संवाद चित्रे - मालदीव भाग १
https://www.maayboli.com/node/81160
शेजाऱ्याचा डामाडुमा - हायो धुआ सलाम - मालदीव भाग २
https://www.maayboli.com/node/81193
शेजाऱ्याचा डामाडुमा - मास, अहारू, गारुनु - मालदीव भाग ३
https://www.maayboli.com/node/81246
शेजाऱ्याचा डामाडुमा- 'जाहिलिया' इतिहास आणि इस्लामी सत्तावतरण - मालदीव भाग ४
https://www.maayboli.com/node/81295
शेजाऱ्याचा डामाडुमा- 'बिधेयसी' सत्ता आणि इस्लामची वाटचाल - मालदीव भाग ५
https://www.maayboli.com/node/81350
शेजाऱ्याचा डामाडुमा- बेबे, कोक्को, कॅक्टस आणि भारत-मालदीव - भाग ६
https://www.maayboli.com/node/81382
शेजाऱ्याचा डामाडुमा- राय रुफिया आणि ड्रॅगनची मिठी - मालदीव भाग ७
https://www.maayboli.com/node/81412

* * *

लेखमालेच्या मागील सात भागात मालदिवबद्दल मी जे लिहिले आहे त्यातील बहुतेक भाग हा पर्यटकांच्या अनुभवाबाहेरचा आहे. पर्यटकांच्या मालदीवचे ब्रिदवाक्य म्हणजे 'नो न्यूज नो शूज' शांत निवांत देशात उर्वरित जगाच्या कोलाहलापासून दूर एखाद्या राजेशाही रिसॉर्टला राहावे आणि जीवाचे मालदीव करावे. खिसा हलका होईल पण आयुष्यभर लक्षात राहील असा अनुभव नक्की मिळेल.

स्वपत्नीच्या स्वागतासाठी माले विमानतळाला जातांना लेखक - अर्थात कॅमेऱ्याच्या मागे
* * *
आता मालदिवबद्दल काही गमतीशीर तर काही गंभीर विषयांबद्दल थोडक्यात, ही रंजक रोचक तथ्ये :-

‘The lowest-lying nation on Earth’ / मालदीव हा जगात समुद्रसपाटीपासूनची उंची सर्वात कमी असलेला हा देश. संपूर्ण देशच समुद्रसपाटीपासून जेमतेम मीटरभर उंच असल्यामुळे वाढत्या समुद्रपातळीचा धोका भरपूर आहे. ४०-५० वर्षानंतर कदाचित संपूर्ण देश सागराने गिळला असेल अशी शक्यता जागतिक पर्यावरणतज्ञ वर्तवतात. ह्या समस्येकडे जगाचे लक्ष वेधण्यासाठी मालदीवचे तत्कालीन राष्ट्रपती नाशीद यांनी वर्ष २००९ मध्ये एक धमाल युक्ती केली - खोल समुद्रात पाण्याखाली कॅबिनेट बैठक घेऊन तीत जगाकडून मदतीचे आवाहन करण्यात आले. सर्व मंत्र्यांनी पाण्याखालीच चर्चा (!) करून त्या प्रस्तावावर सह्या केल्या ! एखाद्या देशाच्या संपूर्ण मंत्रिमंडळाची बैठक खोल समुद्रात पाण्याखाली होण्याचा हा एकमेवाद्वितीय सोहळा जगातील एक आश्चर्य ठरला.
पाण्याखाली मालदीवच्या राष्ट्रपतींची कॅबिनेट बैठक - १
१७ ऑक्टोबर २००९ गिरीफुशी, मालदीव.

पाण्याखाली मालदीवच्या राष्ट्रपतींची कॅबिनेट बैठक - २
१७ ऑक्टोबर २००९ गिरीफुशी, मालदीव.

मागच्या दशकात आलेल्या सुनामीची दहशत आहेच. आता खरोखरीच देश पाण्याखाली गेला तर त्याला उपाय म्हणून मालदीवने स्वतःच्या नागरिकांसाठी जगात अन्यत्र जागा ‘विकत’ घेण्याचे नियोजन केले आहे. त्यासाठी एक फंड स्थापन करण्यात आला असून सरकार त्यात दरवर्षी जमेल तशी भर टाकत आहे.

सुनामीचे स्मारक, माले, मालदीव
* * *
मालदीवच्या बेटांवर जन्म झाला म्हणून कोणालाही आपोआप मालदीवचे नागरिकत्व मिळत नाही. त्यासाठी आई किंवा वडील यापैकी एकानी मालदीवचे नागरिक असणे ही पूर्वअट आहे. मालदीवच्या नागरिक स्त्रीला अपत्यासाठी नागरिकत्व मिळवतांना त्याच्या पित्याचे नाव, ओळख, धर्म, देश, लग्न झाल्याचा दाखला असे काहीच विचारले जात नाही. अशी सोय पुरुषांसाठी नाही. कोण्या मालदिवकराशी लग्न केले म्हणून विदेशी व्यक्तीला आपसूक नागरिकत्व अर्थातच मिळत नाही.
* * *
अमाप निसर्गसौंदर्याबद्दल मालदीव प्रसिद्ध आहेच, पण जगातील प्रतिमाणशी सर्वात जास्त कचरा निर्माण करणारा देश म्हणूनही प्रसिद्ध आहे. मालदीवमध्ये फारसे काही पिकत नाही. जगण्यासाठी लागणाऱ्या जवळपास सर्व वस्तू जगभरातून समुद्रमार्गे आयात होत असल्यामुळे प्लास्टिक, धातू, लाकूड आणि अन्य वेष्टनांचा प्रचंड मोठा कचरा ह्या बेटांवर निर्माण होतो. भारताकडून अर्थातच भरपूर आयात होते. अन्न-धान्य, फळे-भाजीपाला याबरोबर भारतातून सर्वात मोठी आयात होते ती सिमेंट आणि बांधकाम साहित्याची. भारत मात्र मालदीवमधून आयात करतो फक्त एक वस्तू - कचरा ! हो, पर्यटक आणि स्थानिकांच्या वापरामुळे उदंड झालेले लोखंड-अल्युमिनियम वगैरे भंगार विकत घेऊन भारतातील कारखान्यांना विकले जाते.
* * *
जगातील सर्वात जास्त घटस्फोट होणाऱ्या देशांच्या यादीत मालदीवचा नंबर बहुदा पहिला आहे. परस्पर संमतीने घटस्फोट होतो, कोणतेही कारण विचारल्या जात नाही. फक्त सरकारी कागदपत्रात तशी नोंद करावी लागते. बहुतेकवेळी तलाक महिला देतात, हे जरा वेगळे आहे. घटस्फोटित महिलांना सामाजिक भेदभावाला सामोरे जावे लागत नाही, इतकेच नाही तर आधीच्या लग्नापासून झालेल्या सर्व अपत्यांची जबाबदारी घेण्याची लेखी हमी घेतल्याशिवाय घटस्फोटित महिला नवीन लग्न करत नाहीत. गेल्यावर्षीच्या सरकारी अंदाजानुसार तिशीच्या वर वय असलेल्या सुमारे ४० टक्के मालदीवकर महिलांनी दोन किंवा त्यापेक्षा जास्त वेळा घटस्फोट घेतला आहे ! जोडप्याने एकमेकांना घटस्फोट देऊन पुन्हा एकमेकांशीच लग्न केल्याचे अनेक किस्से दिसतात. हा प्रकार इतक्यांदा होतो की त्यासाठी एक विशेष कायदा करण्यात आला आहे. ह्या कायद्याप्रमाणे असा पुनर्विवाह जास्तीत जास्त चारदा करता येतो.
* * *
एकत्र कुटुंबपद्धती भारतीय उपखंडात सर्वत्र बघायला मिळते. मालदीवमध्ये मात्र लग्न झालेले जोडपे आणि त्यांची मुले असे छोटे कुटुंब पसंत केले जाते. ९० टक्के अशी एकल कुटुंबे आहेत. मुलींसाठी लग्नाचे वय १५ वर्षे आहे, मुलांसाठी १८, पण इतक्या कमी वयात कोणीच लग्न करीत नाही. बहुपत्नीत्व कायद्याने गुन्हा नाही पण पूर्वापार ती पद्धत समाजात नाही. आजघडीला मालदीवमध्ये फक्त ४९ पुरुषांना दोन बायका आहेत. दोनपेक्षा जास्त एकालाही नाही.
* * *
देशातली सर्व जमीन कागदोपत्री सरकारच्याच मालकीची आहे, कोणाही व्यक्तीकडे जमिनीची व्यक्तिगत मालकी नाही. सामान्य नागरिकांना घर बांधण्यासाठी किंवा नारळ/इतर फळझाडे लावण्यासाठी सरकार जमीन भाडेपट्ट्याने देते. बहुतेकदा हा भाडेकरार ९९ वर्षे कालावधी आणि १ रुफिया भाडे असा असतो.
* * *
देशाचा आधिकारीक धर्म इस्लाम आहे आणि प्रत्येक नागरिकाला इस्लामचे नियम पाळणे बंधनकारक आहे. धर्मांतरास परवानगी नाही, धर्मांतर कायद्यानुसार गंभीर गुन्हा आहे. धार्मिक बाबतीत शरियाच्या मूळ सिद्धांतांवर आधारित इस्लामिक कायदे आहेत. कामकाजाची भाषा इंग्रजी आणि व्यापार-व्यवहाराचे कायदे ब्रिटिश लॉ / भारताप्रमाणेच.
* * *
मालदीवच्या कस्टम्स नियमाप्रमाणे पूजा करण्यासाठी कोठल्याही मूर्ती किंवा तसबिरी देशात आणायला बंदी आहे. दागिने, कीचेन, गृहसजावटीसाठी आणि अश्याच अन्य कारणासाठी आणलेली चित्रे-मूर्ती-तसबिरींवर अशी बंदी नाही. मद्य आणि शूकरमांस (पोर्क) आणण्यावर मात्र सरसकट पूर्ण बंदी आहे. ह्या वस्तू प्रवाश्यांच्या सामानात असल्यास विमानतळावर अधिकाऱ्यांच्या ताब्यात द्याव्या लागतात, परत मिळण्याची खात्री नसते.
* * *
माले आणि स्थानिक लोक राहत असलेल्या अन्य सर्व बेटांवर मद्यपानास कडक बंदी आहे, तो मोठाच गुन्हा मानला जातो. सरकारने ही बंदी घालण्यामागे कारणही तसेच गंभीर आहे, ते असे :-
सत्तरीच्या दशकात श्रीलंकेतून येणाऱ्या बोटी आणि मजुरांनी मालदीवला हेरोइनची पहिली ओळख करून दिल्याचे म्हणतात. हा हा म्हणता हा विषवृक्ष तिथे फैलावला. त्याला कसलेही नियंत्रण उरले नाही आणि जवळपास ४० टक्के मालदीवकर तरुण अंमली पदार्थांच्या विळख्यात सापडले. यात तरुणींची संख्याही लक्षणीय होती. पुढे पुढे तर अगदी १२-१३ वर्षाची कोवळी मुले हेरोइनची विक्री आणि सेवन करतांना दिसू लागली. शिक्षण आणि समाजजागृतीचाही आनंदच होता, त्यामुळे बहुतांशी पालकांना ह्या व्यसनाच्या गंभीर परिणामाची पुरेशी जाणीव नव्हती. तिथले सरकार ह्या प्रकारच्या विरोधात होते खरे पण व्यसनाला आळा घालण्याचे सरकारचे प्रयत्न मात्र फारच तोकडे होते. समाजातील काही सजग घटकांनी प्रयत्न करावे तर त्यांची लुडबुड सरकार आणि देशातील शक्तिशाली कट्टर गटाला पसंत नव्हती. मुख्य कारण म्हणजे असा काही प्रकार आपल्या देशात चालतो हे बाहेर जगाला कळले तर अब्रू जाईल आणि पर्यटनावर त्याचा विपरीत परिणाम होईल ही भीती. त्यात देशाच्या कडक धार्मिक नियमाप्रमाणे १८ वर्षाखालील मुलामुलींना लैंगिक तसेच अंमली पदार्थांविषयीचे शिक्षण देणे वर्ज्य ! जगभरात सगळीकडे 'सरकारी' पद्धत जवळपास सारखीच असते. त्याप्रमाणे मालदीवमध्येही अंमली पदार्थाच्या आहारी गेलेल्या लोकांसाठी 'व्यसनमुक्ती केंद्र' स्थापन झाले, एका निर्जन बेटावर. काही दिवस तिथे कोंडून झाले की कोठल्याही 'आफ्टर केअर' शिवाय ह्या रोग्यांची रवानगी परत त्यांच्या घरी. शेकडो मित्र व्यसनाधीन असतांना हे उपचार घेऊन आलेले तरुण पुन्हा ड्रग्सना पुन्हा बळी पडणार नाहीत याची कोणतीही व्यवस्था नाही. त्यामुळे तरुण आणि मुले अशी एक पूर्ण पिढी ह्या व्यसनामुळे वाया गेली.
ह्यातून सरकारने घेतलेला धडा म्हणजे सरसकट सर्व व्यसनांवर लावलेली बंदी. अंमली पदार्थ बाळगल्यास मृत्युदंड किंवा जन्मठेप अशी शिक्षा आहे. मद्य बाळगल्यास २५ वर्षे पर्यंत कैद होऊ शकते. धुम्रपानावर कायद्याने बंदी नाही, पण ते करू नये म्हणून जनजागृती केली जाते. कडक कायद्यांमुळे व्यसनाधीनतेला आळा घालण्यात मालदीव बरेच यशस्वी ठरले आहे.
* * *
स्थानिक तरुणांमधे बाईक रेसिंग चे वेड प्रचंड आहे. माले शहराच्या प्रचंड गजबजाट असलेल्या रस्त्यांवर ते शक्यच नाही पण शहरात एक चौपाटीवजा जागेत एक छोटा रस्ता ह्यासाठी राखीव आहे. तेथे रोज काही तरुण बाईक स्टंट करत दुधाची तहान ताकावर भागवत असतात. धूम -१-२-३-४ सारखे भारतीय चित्रपट खूप लोकप्रिय आहेत. भारतात होणाऱ्या बाईक आणि कार रेसच्या लेह सर्किट, हिमालय, बुद्ध सर्किट सारख्या आयोजनांचे जबरदस्त वेड आहे, त्यांचे पास मिळवण्यासाठी मला दरवर्षी ह्या तरुण मित्रांकडून आर्जवे असत. आता आपल्याकडची रेस सर्किट्स बंद / अनियमित असल्यामुळे दुबई, शारजाह आणि बहरीन कडे ओढा आहे. फुटबॉलचे चाहते खूप आहेत. कागदाचे मोठे पतंग तयार करणे आणि उडवणे हा तर राष्ट्रीय कर्तव्य असल्यासारखा महत्वाचा खेळ

* * *
प्रत्येक मालदीवकराचे एक टोपणनाव असतेच. म्हणून 'जॉनी' शाहिद, 'रिको' मूसा, 'इशू' सुलेमान, 'लैला' अथिया, 'मुधु' मोहम्मद, 'बोटमॅन' अली अशी मजेशीर नावे कानावर पडतात. दोस्तमंडळी, परिवार आणि समर्थक त्यांना त्या टोपणनावाने संबोधतात. उदा. भूतपूर्व राष्ट्रपती आणि सध्या मजलीसचे अध्यक्ष असलेले मोहम्मद नाशीद त्यांच्या समर्थकांमध्ये 'अन्नी' ह्या नावाने प्रसिद्ध आहेत.
* * *
मालदीवला अध्यक्षीय लोकशाही प्रणाली आहे. अध्यक्ष आणि उपाध्यक्ष अशी जोडी निवडणूक लढते. जनता पक्षाला मत न देता व्यक्तीला देते आणि प्रत्यक्ष जनतेतून निवडलेली व्यक्ती अध्यक्ष होते. अध्यक्ष आपले मंत्रिमंडळ एकहाती निवडतात. राष्ट्राध्यक्ष किंवा मंत्री होण्यासाठी स्त्री/पुरुष असणे (तृतीयपंथींना बंदी आहे) आणि मालदीवचा सज्ञानवयीन नागरिक असणे पुरेसे आहे. ह्या सर्व मंत्रीगणांना मालदीवच्या लोकसभेची म्हणजे मजलिसची मान्यता मिळावी लागते. खासदार आणि मंत्री एकाचवेळी होता येत नाही. (आपल्याकडे भारतात मंत्री होण्यासाठी खासदार असणे अटळ आहे). मजलिस हे संसदेचे एकच सभागृह आहे - म्हणजे भारतासारखी राज्यसभा नाही, सर्व ७७ प्रतिनिधी जनतेतून थेट निवडून येतात. राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती आणि खासदारांचा कार्यकाळ ५ वर्षे. मंत्र्यांचा कार्याकल मात्र राष्ट्राध्यक्षांच्या मर्जीवर.

इंडियन हाधिया १ - मालदीवला भारताकडून मिळालेली भेट: मजलिसची इमारत. माले, मालदीव

इंडियन हाधिया २ - मालदीवला भारताकडून मिळालेली भेट: मजलिसची इमारत. माले, मालदीव
* * *
पुरुषांपेक्षा स्त्रियांच्या वेशभूषेत स्थानिक पारंपरिक 'लिबास'चा वापर जास्त दिसतो. गडद लाल कुर्त्यासारखे वस्त्र आणि कमरेखाली काळ्या / चंदेरी रंगाची लुंगी घातलेल्या आणि सोन्याच्या दागिन्यांनी मढलेल्या स्त्रिया/मुली लग्न किंवा परंपरागत सणांच्यावेळी हमखास दिसतात.

लाल लिबास ल्यालेल्या लुब्धसुंदऱ्या - मालदीव

पुरुष सुद्धा चंदेरी पट्ट्यांची काळी लुंगी आणि वर पांढरा/काळा शर्ट अश्या वेशात असतात. अन्यवेळी मात्र बहुतेक स्त्रीपुरुष पाश्चात्य पद्धतीचे आधुनिक कपडे घातलेले दिसतात.

* * *
ईद आणि शबेबरात सारखे सण दणक्यात साजरे होतात. ख्रिसमस आणि ३१ डिसेम्बरला वर्षसमाप्तीचे उत्सवही जोरात असतात. स्थानिक भारतीय एकत्र येऊन होळी-दिवाळी मजेत साजरी करतात आणि त्या पार्ट्यांना आमंत्रण मिळावे म्हणून स्थानिकांमध्ये अहमहमिका असते. मूर्तीपूजेला मात्र बंदी आहे. देशात शिया मुस्लिम एकही नसल्यामुळे मोहरम - मार्सिया - ताजिया वगैरे नसते. निरीश्वरवादाचेही ह्या देशाला प्रचंड वावडे आहे.
* * *
‘समुद्राखालील’ असामान्य सुंदर जागांमुळे हौशी समुद्रखेळांसाठी दरवर्षी शेकडो पर्यटक मालदीवला भेट देतात. त्यासाठी थोडा सराव, थोडे धाडस लागते. मालदीवमध्ये सर्रास उपलब्ध असलेल्या 'ग्लास बॉटम बोट' मधून आपण सागरतळाशी असलेली अलौकिक सृष्टी बघू शकतो. त्याहीपेक्षा पाणबुडीच घेतली तर? सर्वसामान्य माणसांना पाणबुडीने प्रवासाची संधी कमी मिळते. मालदीवमध्ये मात्र तुम्हाला जर्मन बांधणीच्या प्रवासी पाणबुडीत सुमारे ३० मीटर पाण्याखाली जाऊन सागरतळाच्या निसर्गाचे अद्भुत रूप बघता येईल. हजारो विविधरंगी मासे, पाण्याखालची रंगीबेरंगी कोरल सृष्टी आणि शार्कसारखे जीव पाणबुडीच्या पारदर्शी भागातून बघता येतील. अद्भुतरम्य अनुभव असतो पण अर्थात प्रचंड महाग !

प्रवासी पाणबुडी - आतून. मालदीव.
* * *
गेली काही वर्षे इसिसच्या आणि अन्य जिहादी गटांच्या नादी लागून मालदीवमधून 'बेपत्ता' होणाऱ्या तरुणांची संख्या वाढते आहे. जगभरातील तुरुंग जिहादी संघटना आणि माफिया लोकांमध्ये नवीन भरतीसाठीच्या जागा म्हणून प्रसिद्ध आहेतच, मालदीव त्याला अपवाद नाही. अल-कायदा आणि अन्य जहाल संघटनांशी संबंध असल्याच्या आरोपावरून तुरुंगात गेलेल्या तरुणांना वर्ष-दोनवर्ष शिक्षा होऊन ते मोकळे सुटल्याची अनेक उदाहरणे दिसतात. तुरुंगात करमणूक म्हणून फक्त धार्मिक साहित्य/टीव्ही कार्यक्रम असल्यामुळे जिहादी गटांचे काम आणखी सोपे होते.
* * *
मालदीवमधे बांगलादेशी कामगारांची संख्या डोळ्यात भरण्याजोगी आहे, सुमारे पन्नास हजार ! स्थानिक मंडळी ज्या कामाला नाक मुरडतात ती कामे करण्यासाठी ही बांगलादेशी कामगारांची फौज तेथे आहे. बहुतेक बांगलादेशीयांकडे कामाचा परवाना, ओळखपत्र वगैरे नाही. समानधर्मी असले तरी स्थानिकांमध्ये ह्या बांगलादेशी मंडळींच्या 'चुकीच्या' धर्माचारणाबद्दल, स्थानिक लोकांच्या नोकऱ्या पळवल्याबद्दल आणि एकूणच उथळ वागणुकीबद्दल कुजबुज असते. आपल्याला कधीही हाकलून लावले जाईल हे बांगलादेशी कामगारांना माहित आहे.
* * *
इझ्राएलला स्वतंत्र राष्ट्र म्हणून सर्वप्रथम मान्यता देणाऱ्या मोजक्याच 'इस्लामिक' देशांमध्ये मालदीवचा समावेश होतो.
* * *
मालदीवचा आधिकारिक नकाशा तयार करण्याचे काम आणि जीपीएस यंत्रणेद्वारे मालदीवच्या सर्व बेटांचे मोजमाप भारतीय संस्थांनी केले आहे. मालदीवच्या GPS प्रणालीचे संचालन भारताकडून होते.
* * *
देशात तांदूळ कुठेही पिकत नसला तरी भात हे मालदीवच्या जनतेचे प्रमुख अन्न आहे. शतकानुशतके ते कायम आयात केले जात आहे. सकाळच्या न्याहरीसाठी स्थानिकांचा आवडीचा प्रकार म्हणजे मास हुनी आणि रोशी. वेगवेगळ्या प्रकारचे ताजे/सुके मासे आणि त्याचे कालवण, खारवलेले मांस, भाज्या, भात आणि रोशी असे जेवण असते. भजी, कोशिंबिरी असतातच. टुना आणि शार्क मासे मुबलक / विशेष प्रिय आहेत.

मालदीवकरांचे कलिंगड प्रेम हे अगदी जपान्यांना मात देईल असे आहे. जवळपास दररोज एकदातरी, अनेकदा न्याहारी, दुपारचे आणि संध्याकाळचे जेवण अश्या सर्व मेजवान्यांमध्ये कलिंगडाचा रस किंवा कलिंगड असतो.

जेवल्यानंतर सुपारी, लवंग आणि चुना लावलेले पान खाण्याची पद्धत आहे. पानाला ‘फोह’ म्हणतात आणि फोहला कोणी ‘नाही’ म्हणत नाही. गुडगुडा म्हणजे हुक्का धूम्रपानासाठी प्रचलित आहे.

भारतीय पंजाबी पद्धतीच्या जेवणाचे चाहते भरपूर आहेत, हैदराबादी बिर्यानी आणि तंदुरी नान ‘घरी’ करता येणं ही सुग्रणपणची सर्वमान्य सर्वोच्च पातळी आहे
* * *
जुन्या हिंदी चित्रपटांचे चाहते सर्वत्र आहेत, लता आणि मुकेशची गाणी तोंडपाठ असलेले अनेकजण आहेत. बहुतेक सर्व प्रसिद्ध हिंदी फिल्मी गाण्यांचे धिवेही व्हर्जन ऐकायला मिळतेच. नव्या पिढीला शाहरुख खान, दीपिका पदुकोण, कतरीना कैफ यांचे प्रचंड आकर्षण आहे.
* * *
माले हे राजधानीचे शहर सोडले तर इतर बेटांवर असलेली लोकं एकमेकांची नातेवाईक मंडळीच आहेत. पिढ्यानपिढ्या एकाच जागी राहिलेल्या लोकांचे एकमेकांशी घनिष्ट संबंध आहेत. म्हणून एका घरचा पाहुणा सगळ्याच बेटवासियांचा पाहुणा असतो. पाहुण्यांचे स्वागत ताजे नारळपाणी देऊन आणि कलिंगड कापून करण्याची प्रथा आहे.

मालदीवच्या लोकप्रिय स्वागतिका - कलिंगडाच्या फोडी आणि नारळपाणी
* * *
मालदीवमध्ये प्राथमिक शाळेत 'कार्यानुभवाचा' तास म्हणजे पाण्यात खेळणे ! शाळेपासून समुद्र हमखास काही मीटरवर असतो. शिक्षक लहान मुलांना पोहणे, वेगवेगळे मासे आणि समुद्री जीवजंतू ओळखणे अशा गोष्टी शिकवायला समुद्रात घेऊन जातात. मालदीवमध्ये राहून समुद्रात पोहता न येणे म्हणजे जस्ट नॉट अलाऊड

एका शाळेतील लहानग्यांचा 'कार्यानुभवाचा' तास. लामू, मालदीव.

* * *
लेखमालेत अन्यत्र लिहिल्याप्रमाणे मालदीव हे ४ लाखापेक्षा कमी लोकसंख्येचे एकधर्मीय, एकभाषक राष्ट्र आहे. शेकडो वर्षे जपलेला सांस्कृतिक एकजिनसीपणाही आहे. असे असतांना खरेतर जनतेत एकोपा आणि भातृभाव तीव्र असायला हवा. तसे दिसत नाही, हा छोटासा समाज अनेक शकलांमध्ये विभागलेला दिसतो. ज्या देशात सर्व लोकांचा धर्म, इतिहास, संस्कृती, भाषा एकच असेल त्या देशात सगळेकाही सुरळीत आणि सोपे होईल / होते असा बहुतेक लोकांचा समज असतो. तो खरा असेल तर अश्या 'यूनिकलर' देशांमध्ये सगळे लोक गुण्यागोविंदाने राहायला हवे. तसे खरंच आहे का असा प्रश्न मनात घेऊन आज जगाच्या नकाश्यावर एक नजर टाकली तर काय दिसेल? वस्तुस्थिती अनेकदा वेगळी दिसेल असे माझे मत, तुमचे मत काय ?
* * *

ह्या लेखमालेमुळे आपल्या दोन शेजारी देशांबद्दल थोडेफार सांगता आले आणि ते बऱ्याच वाचकांना आवडले ह्याचा आनंद वाटतो. सर्व प्रतिसाददात्यांचे आणि मूक वाचकांचे आभार.

शुक्रिया मानिकुफानू !

समाप्त.
(मालिकेतील काही चित्रे / नकाशे जालावरून साभार)
====================================================================
* * *

लेखाच्या शीर्षकात, लेखात आणि प्रतिक्रियांमध्ये वापरलेल्या सर्व धिवेही शब्दांचे अर्थ:
कानुहुरा = लाकूड
राधून = राजा
रुफिया = मालदीवचे चलन
कुरुंबा = नारळ
हायो धुआ = शुभेच्छा, तथास्तु
हाधिया = भेटवस्तू, नजराणा
सलाम = नमस्कार
मानीकुफानू = महोदय, सन्माननीय व्यक्ती
मिस्की = मस्जिद
रानींन / रातीन = राणी
आदीत्ता / आधित्ता = आदित्य, सूर्य
होमा = सोम, चंद्र
बुधू = बुद्ध
लोमाफानू = ताम्रपट्टिका
मास = महिना / महिने
अहारु = वर्ष / वर्षे
गारुनु = शतक / शतके
जाहिल = मूर्ख / अज्ञानी
जाहिलिया = अज्ञानाचा/ मूर्खपणाचा (धार्मिक अर्थ - इस्लामपूर्व काळ)
भास = भाषा
ओडी = होडी
रासगेफानू = राजपुरुष / राजा
महाराधून = महाराजा
राय = लाल
फेही = हिरवा
आधीतथा = रविवार
होमा = सोमवार
अंगारा = मंगळवार
बुधा = बुधवार
बुरासफथी = गुरुवार
हुकुरू = शुक्रवार
होनीहिरू = शनिवार
बिधेयसी = विदेशी
गौमी = राष्ट्रीय / कौमी
धुवस = दिवस
बोडा बेरू = मोठा ढोल
बेबे = मोठा भाऊ
कोक्को = लहान भाऊ
ईकुवेरीन = मित्र
रोशी = रोटी / चपाती
हुनी = कालवण
* * *
लेखमालेसाठी वापरलेल्या संदर्भ ग्रंथांची यादी (अपूर्ण): -

• The Island States of the Indian Ocean: A View from the South Pacific – By R. V. Cole
• Maldives :- Government and Policies - By Mr. Verinder Grover
• The Maldives : Islamic Republic, Tropical Autocracy - By J. J. Robinson
• The Maldive Islanders: Culture of Ancient Ocean Kingdom – By Xavier Romero-Frias (English Edition)
• Operation Cactus - By Squadron Leader (Rtd) A. K. Chordia
• Operation Cactus: India’s 1988 intervention in the Maldives - By Mr. David Brewster
• Maldive Papers - By Mr. Satyabrata Pal, Member - NHRC
• India’s Relations With Her Neighbours – By Mr. Ramesh Trivedi
• Security and Security Building in the Indian Ocean – By Desmond Ball and Paul Dibb - Canberra Strategic and Defence Studies Centre Series
• The Maldives: Development and Socio-Economic Tensions - By South East Asian Economic Review- Various.
• The Maldives: An Introductory Economic Report 2010 - By World Bank
• India, Sri Lanka and the Tamil crisis 1976-1994: An International Perspective – By Alan J. Bullion
• The Maldives: The Politics of the Western Indian Ocean Islands - By Adney M. and W. K. Carr
• International Tourism and the Economic Importance of the Maldives - By J. L. Kaminarides and H. Hoogendonk
• The Republic of Maldives, 1980 – By H. A. Maniku
• A Guide to the Languages of Maldives – by Oxford University Press Ver 1.0
• The Maldive Islands; Monograph on the History, Archaeology and Epigraphy = By H. C. P. Bell (Edited Reprint by Council for Linguistic and Historical Research, Maldives)
• The Maldive Islanders: A Study of the Popular Culture of an Ancient Ocean Kingdom - By Xavier Romero-Frias (Reprint)
• Faiythoora monthly magazine and other papers published by the National Council for Linguistic and Historical Research, Male (Traslations, Multiple)

* * *