जेरुसलेम - एक शापित देवभूमी - १४

सौदी अरेबिया हा एक मुलखावेगळा देश. अठराव्या शतकात वाळवंटातल्या नजद भागात जन्मलेल्या मोहम्मद इब्न अब्दुल वहाब या कट्टर विचारांच्या धर्मगुरूने सुन्नी मुस्लिमांच्या हानाबली शाखेत आपली एक पोटशाखा तयार केली...ज्याला वहाबी मुस्लिम शाखा म्हणून ओळखलं जाऊ लागलं. या परिसरातल्या इब्न सौद टोळीला हा वहाब भेटल्यावर या युतीने अरबस्तानात आपला अंमल बसवायला सुरुवात केली आणि अखेर १९३२ साली याच इब्न सौद कुटुंबाच्या अब्दुल अझीझ इब्न सौद याने ' सौदी अरेबिया ' हा देश जन्माला घातला. कट्टर सुन्नी वहाबी विचारांच्या पायावर उभा राहिलेला हा देश पुढे तेलसंपन्न देशांचा मेरुमणी झाल्यावर त्याचा आब जगाच्या पाठीवर अचानक शतपटीने वाढला. त्या पैशांतून मग कट्टर सुन्नी मुस्लिम विचारांच्या अनेक लोकांनी या देशात आपलं बस्तान बसवलं. ओसामा बिन लादेन,आयमन अल जवाहिरी असे अनेक जण सौदीच्याच आशीर्वादाने आणि कधी उघड तर कधी छुप्या पाठिंब्याने जगभरात हैदोस घालत राहिले.

सुधारणावादी विचार या देशाला कधी मानवलेच नाहीत. राजे फैसल यांच्या काळात सौदीला त्या दिशेला नेण्याचा प्रयत्न झाला खरा, पण त्यांच्याच चुलतभावाने त्यांचा खून केल्यावर पुढे सौदीला फैसल यांच्या तोडीचं नेतृत्वच मिळालं नाही. राजे खालिद, राजे फाहद हे अतिशय सामान्य वकूबाचे राजे अमेरिकेच्या हातातलं बाहुलं झालेले होते. तशात शीतयुद्धाच्या पार्श्वभूमीवर नास्तिक साम्यवादी रशियाचा व्यवस्थित बागुलबुवा निर्माण करून अमेरिकेने सौदीचे नव्हे, तर सगळ्याच अरब देशांना रशियाच्या विरोधात वापरून घेतलं. पुढे इराणमध्ये इस्लामिक क्रांती होऊन अयातोल्ला खोमेनी यांनी तिथे शिया मुस्लिम राजवट आणली आणि सौदीने त्यांच्याशी सलोख्याचं धोरण ना स्विकारता थेट शिया - सुन्नी पंथांचा संघर्ष पुढे करून स्वतःकडे सुन्नी अरब देशांचं नेतृत्व घेतलं. सौदीचे तेल जगातल्या सगळ्याच देशांसाठी महत्वाचं असल्यामुळे त्यांना कोणी काही सबुरीचा सल्ला द्यायच्या भानगडीतही पडलं नाही.

सौदीमध्ये खऱ्या अर्थाने राजकीय आघाडीवर ठोस असं घडायला सुरुवात झाली एकविसाव्या शतकाच्या दुसऱ्या दशकात. जगाने ९/११ बघितलं होतं, त्यानंतर तेलाने गाठलेला १४०-१४५ डॉलर प्रतिबॅरलचा भाव सहन केला होता आणि ओपेक राष्ट्रांनी रशिया किंवा इराणला दाबायला सतत तेलाच्या भावात एकतर्फी चालवलेली मनमानीही बघितली होती. अखेर पारंपरिक ऊर्जास्रोतांव्यतिरिक्त तेल सोडून इतर ऊर्जास्रोतांकडे जगाने लक्ष वळवलं आणि हळू हळू तेलाला पर्याय निर्माण होऊ लागले. इलेक्ट्रिक गाड्यांनी बाजाराला आपली दखल घ्यायला लावून तेलावर चालणाऱ्या गाड्यांचं भविष्य डळमळीत असल्याची खूण दाखवली. तेलातून आपल्याला आता पूर्वीप्रमाणे बक्कळ पैसा मिळू शकणार नाही आणि तेलावरचं जगाचं अवलंबित्व हळू हळू कमी होतं जाणार असल्यामुळे अरब देशांना भविष्याची चिंता डाचायला लागली. या सगळ्या पार्श्वभूमीवर २०१५ साली सौदीचे राजे अब्दुल्ला बिन अब्दुल अझीझ अल सौद अल्लाच्या वाटेवर गेल्यावर त्यांच्या जागी सलमान बिन अब्दुल अझीझ अल सौद या त्यांच्या सावत्र भावाची वर्णी लागली. हे राजे सलमान सौदीचे मूळ संस्थापक इब्न सौद यांचे २५वे पुत्र... गादीवर बसताना ते ८० वर्षांचे होते आणि त्यांना शारीरिक व्याधीही बऱ्याच होत्या. सौदीचं नव्हे, तर अरब देशांमध्येच नव्याने गादीवर बसलेला राजा आपला उत्तराधिकारी नेमून देतो...त्या प्रथेला अनुसरून राजे सलमान यांनी मुक्रीन बिन अब्दुलअझीझ या आपल्या पित्याच्या सगळ्यात धाकट्या हयात असलेल्या मुलाला आपला उत्तराधिकारी म्हणून जाहीर केलं. हा राजे सलमान यांच्यापेक्षा १० वर्षांनी लहान होता.

पुढे नक्की काय झालं याचा कोणालाच उलगडा झाला नाही, पण अवघ्या ३ महिन्यात राजे सलमान यांनी त्याच्या जागी मुहम्मद बिन नाएफ अल सौद याला आपल्या उत्तराधिकारी म्हणून घोषित केलं. हा इब्न सौद यांचा नातू. याचे वडील नाएफ बिन अब्दुलअझीझ हेही अल्पकाळासाठी राजे अब्दुल्ला यांचे उत्तराधिकारी होते. राजे सलमान याचे काका. याच्या रूपाने सौदी घराण्याची धुरा नव्या पिढीकडे सरकत असल्याची चाहूल लागलेली होती.

सौदी राजघराण्यात गुंतागुंतीचं राजकारण चालतं. एक तर हे अरब सर्वार्थाने बहुप्रसवा. अब्दुल अझीझ इब्न सौद यांच्या अनेक राण्या आणि अनेक मुलं...पण त्या राण्यांमधली महत्वाची होती हस्सा बिंत अहमद अल सुदैरी. या सुदैरी कबिल्याचीच सारा बिंत अहमद अल सुदैरी ही इब्न सौद यांची आई होती. अर्थातच हस्सा इब्न सौद यांच्या जास्त जवळची. या हस्साच्या सात पुत्रांच्या हाती पुढे सौदी अरेबियाच्या सत्तेची सूत्रं फिरत राहिली. १९८२ साली या सुदैरी भावंडांपैकी थोरल्या फाहदच्या हाती सौदीची सूत्रं आली ती थेट २००५ सालापर्यंत राहिली. त्याच्यानंतर आलेले अब्दुल्ला सुदैरी घराण्याचे नसले तरी त्यांच्या नंतर आलेले सलमान मात्र पुन्हा एकदा सुदैरीच होते. देशाची सूत्रं त्यांनी पुतण्याच्या हाती देण्याचा घेतलेला निर्णय त्यांच्या मुलाला - मोहम्मद बिन सलमान अल सौद याला मान्य नव्हता.

बंद दाराआड पुन्हा एकदा खलबतं झाली. अरब जगतात अशा प्रकारे बंद दाराआड नक्की काय काय होतं याचा सुगावा जगाला कधीच लागत नाही..बाहेर येतो तो अंतिम निर्णय. त्यानुसार २०१७ साली सलमान यांनी पित्याच्या उत्तराधिकारी पदाचा कारभार हाती घेतला आणि पहिल्यांदाच सौदीने विशीतला तरुण मुलगा राजघराण्याच्या दुसऱ्या क्रमांकाचा अधिकारी झालेला बघितला.

हा सलमान सौदीला नव्या दिशेला नेण्याच्या उद्देशाने प्रेरित झालेला होता. वर्षानुवर्षे सौदी ज्या कट्टर वहाबी सुन्नी इस्लामच्या वाटेवरून चाललेला होता, ती वाट सलमानला बदलायची होती. जगात सौदीचे नाव आदराने घेतलं जावं, सौदीकडून जगाच्या पाठीवर प्रेरणादायी आणि रचनात्मक अशी भरघोस कामगिरी व्हावी, सौदी जगातल्या महासत्तांमध्ये गणला जावा अशा प्रकारची स्वप्न घेऊन हा गादीवर आला. पिता नव्वदीच्या उंबरठ्यावर आलेला आहे, तेव्हा आपणच राज्यशकट हाती घेतलं पाहिजे हे त्याने ओळखलं आणि २०१७ साली सौदीमध्ये प्रथमतः एक महाभारत आकाराला आलं. सौदीच्या राजघराण्यातली, सौदीच्या उच्च धनाढ्य वर्तुळातली आणि राजकारणातली अनेक महत्वाची माणसं या सलमानने चक्क नजरकैदेत ठेवली. त्यांच्याकडून आपल्याला जे काही हवं ते त्यांनी खळखळ न करता द्यावं हे आश्वासन सलमानने अशा प्रकारे मिळवून दाखवलं. भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली त्याने कित्येकांना तुरुंगात टाकलं. आपले प्रतिस्पर्धी नेस्तनाबूत करून त्याने अखेर राज्यकारभारावर मांड ठोकली आणि आपल्या राजकारणाला सुरुवात केली.

युनाइटेड अरब एमिरेट्स या सात अमिरातीच्या देशातही सर्वाधिक बलाढ्य असलेल्या अबू धाबीचा राजपुत्र मोहम्मद बिन झाएद आलं नह्यान अशाच विचारांनी भारलेला.एक तर हा देश आजूबाजूच्या अरबी देशांमधील सर्वाधिक आधुनिक. या देशाला कट्टरतावादाचं वावडं. या देशाचे सौदीशी पूर्वापार घनिष्ठ संबंध राहिलेले आहेत.मोहम्मद बिन झाएद आणि मोहम्मद बिन सलमान या दोघांनी अरब देशांच्या भविष्याच्या दृष्टीने अनेक दूरगामी निर्णय घ्यायचं ठरवलं.

तिथे अमेरिकेत राष्ट्राध्यक्ष झालेल्या डोनाल्ड ट्रम्प यांचे या दोघांशी चांगले संबंध होते. ट्रम्प यांचा जावई जेरार्ड कुशनेर ज्यू. त्याने या दोहोंशी चर्चा करून २०२० साली इस्राएल आणि युएई यांच्यात समझोता घडवून आणला. हा करार म्हणजेच अब्राहाम करार. यानुसार यूएईने इस्रायलला देश म्हणून मान्यता देऊन तिथे आपले राजनैतिक अधिकारी पाठवले आणि इस्राएलमध्ये अरब देशाचं ' कौन्सुलेट ' आकाराला आलं. या करारानंतर बाहरेन, सुदान, मोरोक्को, ओमान यांनीही इस्रायलशी संबंध प्रस्थापित केले. पॅलेस्टिनी लोकांसाठी हा धक्का इतका मोठा होता, की या अरब राष्ट्रांमधल्या पॅलेस्टिनी लोकांनी आपापल्या परीने या करारावर बराच आक्रोश केला,,,पण त्यांचं ऐकायला कोणी आलं नाही. आंतरराष्ट्रीय राजकारणात दीर्घकाळ आडमुठेपणा करून आणि हिंसक वृत्तीने वागून पदरात काहीच पडत नाही हा या निमित्ताने त्यांना मिळालेला धडा. तसंच, इतरांच्या मदतीने आपली लढाई लढण्यापेक्षा स्वतःला सशक्त करणं कधीही चांगलं हेही त्यांना या निमित्ताने समजलं.

सौदीने या सगळ्यात अजूनही स्वतःला थेट गुंतवलेला नाहीये. मोहम्मद बिन सलमान याने अतिशय धूर्तपणे इस्रायलशी आपले संबंध चांगले ठेवलेले आहेत...कारण मोसादने त्याचं सौदीच्या अंतर्गत शत्रूंपासून रक्षण करण्याची कामगिरी स्वीकारलेली आहे. हळू हळू बाकीच्या देशांचे इस्रायलशी संबंध सुरळीत करून शेवटी सौदीकडून उघडपणे मैत्रीचा हात पुढे व्हावा ही त्याची धूर्त खेळी भल्या भल्यांना अचंबित करून गेली आहे. डोनाल्ड ट्रम्प यांनी तर इस्राएलचे राजधानी तेल अवीव येथून जेरुसलेम येथे न्यावी ( अर्थात वर्षानुवर्षे जेरुसलेम हीच इस्राईलने आपली राजधानी मानलेली आहे, पण पॅलेस्टिनसुद्धा जेरुसलेमलाच आपली राजधानी मानतो ) असा उघड पवित्र घेऊन अमेरिकेची वकिलाती जेरुसलेम येथे हलवायची घोषणाही केली. या सगळ्याचा अर्थ स्पष्ट होता - पॅलेस्टिनी संघर्षाला आता अमेरिका आणि अरब जग वैतागलेलं होतं.

या सगळ्यातून पुढे पुन्हा एकदा इस्रायली आणि पॅलेस्टिनी लोकांचा संघर्ष उफाळून आला, तो एका विचित्र कारणामुळे. नेतान्याहू यांनी आपली खुर्ची वाचवण्याच्या आटापिटा सुरु केल्यामुळे कदाचित इस्राएल काही काळ शांत राहील, असं अनेकांना वाटलं होतं, पण झालं भलतंच. नेतान्याहू यांनी खुंट बळकट करायला बरोब्बर पॅलेस्टिनी संघर्षाचा टेकू घेतला आणि जनभावनेच्या लाटेवर स्वार होण्याची पाताळयंत्री खेळी केली....पण त्यावर पुढच्या भागात. तोवर अलविदा.