शल्य

"शल्य"!!
__________________________________________

" छोटेसे बहीण भाऊ ...उद्याला मोठाले होऊ!
उद्याच्या जगाला.. उद्याच्या युगाला... नविन आकार देऊ!
छोटेसे बहीण भाऊ...!!" तपस्या आज शाळेत शिकविलेली कविता आपल्या दादाबरोबर गोड आवाजात म्हणत होती.

"ए दादा ! मला पण ती पारंबी दे ना.!. मला पण झोका घ्यायचा आहे".

" नको सोनु .. तु पडशील.. मग आई मला ओरडेल. !"

" दे ना... दे ना रे दादा!"

" चल सोनु .. आपण तळ्याजवळ जाऊया!"

" हा... चल ... दादा!"

" दादा.. ती कमळाची फुले किती छान दिसतात ना तळ्यात!! मला देशील का आणून?"

"हो सोनु ! तू इथेच थांब काठावरच ...मी आणतो जाऊन!"

" सांभाळून जा दादा ! ए.. दादा पुढे नको जाऊ ... दादा ss काय झालं दादा ss ? बाहेर ये ...पाणी खोल असेल दादा ss बाहेर ये ..!!." दहा वर्षाची तपस्या घाबरून जोर- जोरात ओरडत होती.

" दादा . ss .दादा ss...माझा दादा..!!." जोर-जोराने ओरडत तपस्या झोपेतून जागी झाली. शेजारी झोपलेला तेजस तिच्या ओरडण्याने धडपडून उठला.

" काय झालं.. तपस्या? स्वप्न पाहिलसं का ? एवढी घाबरली आहेस तू?"

घामाने डबडबलेली तपस्या रडतच तेजसच्या मिठीत शिरली . तिच्या डोक्यावर प्रेमाने थोपटत तेजस म्हणाला, " मी आहे ना ? तू का घाबरतेस? झोप शांत!!"

" तेजस, मी नाही विसरू शकत दादाला.. तो रोज स्वप्नात येतो माझ्या !" तपस्या हुंदके देऊ लागली.

" हो तपस्या, मला माहित आहे.. पण तपस्या जे तुझ्या आयुष्यात घडून गेले आहे त्याचा एवढा विचार करून तू स्वतःला त्रास करून घेऊ नकोस. !! बरं .. आता शांत झोप बघू ..सकाळी ऑफिसला जायचं आहे ना?

" हं....."

--------------------- XXX ------------------

तपस्या आणि तेजस एक विवाहित जोडपं. लग्नाला साधारण एक वर्ष झालेलं. दोघेही उच्चशिक्षित, चांगल्या पगाराच्या नोकरीवर असणारे मध्यमवर्गीय कुंटूंबातले तरुण - तरुणी. कुणाच्याही अध्यात- मध्यात नसणारे तेजस व तपस्या आपल्या सहजीवनाचा आनंद पुरेपूर उपभोगत होते . पण गेल्या काही दिवसापासून तेजसला तपस्यामध्ये फरक जाणवत होता. तिच्या वागण्या - बोलण्यात सुसंगती नव्हती. हसऱ्या चेहर्‍याची तपस्या कुठे तरी हरवल्यासारखी राहू लागली होती. लहान-सहान गोष्टींवरून चिडचिड करत होती. कधी खूप निरर्थक बडबड करत होती आणि मग बोलता - बोलता अचानक गप्प बसत होती. तेजसला हे सारं जाणवतं होते पण रोजची धावपळ, ऑफिसमधील कामाचा ताण, शारीरिक आणि मानसिक थकवा यामुळे हे सारे घडतं असावं अशी समजूत त्याने त्याच्या मनाची घातली. पण एके रात्री मात्र त्याला तपस्याच्या विचित्र वागण्याने धक्का बसला. त्यादिवशी मध्यरात्री सुवासिक गंधाने तेजसची झोप चाळवली. तो अर्धवट झोपेतून उठला.. बघतो तर काय , बाजूला तपस्या नव्हती. त्याने मोबाईलमध्ये पाहिलं तर रात्रीचे अडीच वाजले होते . एवढ्या रात्री तपस्या कुठे गेली असावी म्हणून तो उठून घरात पाहू लागला. त्याने बाथरूममध्ये पाहिले पण ती बाथरूममध्येही नव्हती. मग तो हॉलमध्ये आला आणि समोरचे दृश्य पाहून जागच्या जागी थबकला. पांढरी शुभ्र साडी नेसून, केस मोकळे सोडून तपस्या पाठमोरी बसली होती. तिच्यासमोर चौरंगावर देवीचा फोटो होता. फोटोसमोर पूजेचे साहित्य मांडलेले होते. एका हातात निरांजन घेऊन तपस्या देवीच्या फोटोला ओवाळत असंबद्ध बडबडत होती. तेजस अवाक् होऊन हे सारं पाहत होता. झटक्यात तपस्या मागे वळली. तिला तेजसची चाहूल लागली होती. त्याला तिथे पाहून तिच्या डोळ्यात अंगार पेटला. तपस्याच्या चेहर्‍यावर अनोळखी भाव दाटून आले. तिने पूर्ण कपाळाला कुंकू फासले होते. तिचा चेहरा भयाण दिसत होता. तिला त्या अवस्थेत पाहून तेजस हादरला.

" का आलास इथे? "

" तपस्या !! तू .. तू.. हे काय करते आहेस? " तो घाबरून म्हणाला.

" चालता हो इथून... आत्ताच्या आत्ता! माझ्यासमोर देवी प्रकट होणार आहे आत्ता ...इथे .. माझी देवी मला दर्शन देणार होती आज.. पण .. पण.. तू भंग केलीस माझी पूजा... आता सर्वनाश होईल... सर्वनाश होईल आता!" तपस्या विचित्र आवाजात ओरडू लागली.

"काय बोलतेयं तपस्या? भानावर ये... तपस्या!" तिच्या जवळ जात तेजस म्हणाला .

"हात लावू नकोस मला ...माझ्या जवळ येऊ नकोस..!! काल देवी माझ्या कानात म्हणाली होती... मी उद्या तुला दर्शन देईन.. तुझ्यासमोर प्रकट होईन... तू .. तू..का आलास इथे? सोडणार नाही मी तुला?" बाजूला पडलेला चाकू उचलून त्वेषाने ती तेजसवर धावून गेली. तिचा हात पकडुन तिच्या हातातला चाकू फेकून देत तेजसने तिच्या गालावर रागाने थप्पड मारली. त्या थपडेने तपस्या सोफ्यावर कोलमडली. तिचा चेहरा भयानक दिसत होता. तिची अशी अवस्था पाहून तेजस मुळापासून हादरला. थकलेल्या तपस्याला थोड्याच वेळात सोफ्यावर झोप लागली. पण ...तेजस? त्याला कशी झोप येणार ? त्याची मती गुंग झाली होती. हे काय नवीन प्रकरण आहे ? फार दिवसांपासून त्याला तपस्यामधला फरक जाणवत होता. पण आज हे जे काही घडले ते खूप विचित्रच म्हणावे लागेल. !! त्याला ह्या असल्या विचारांमध्ये कधी झोप लागली ते कळलेच नाही. सकाळी खिडकीतून चेहऱ्यावर उन्हाची तिरीप आल्याने तो झोपेतून उठला . सोफ्यावर तपस्या नव्हती आणि हॉलमध्ये रात्री त्याने जे दृश्य पाहिलं होतं त्याचा कुठे मागमूसही नव्हता. हॉल झाडून पुसून लख्ख केलेला होता.

" अरे, तेजस तू हॉलमध्ये कसा आलास ? मी सोफ्यावर झोपले कधी ? टि. व्ही. बघता - बघता झोपले की काय आपण दोघे इथेच? आणि तू काय पसारा केला होतास हॉलमध्ये ?" तपस्या हसत- हसत तेजसला विचारत होती.

"मी? मी काय केलं होतं हॉलमध्ये? तपस्या तू रात्री हॉलमध्ये पूजा करत होतीस ना?"

" मी...? कधी? " तपस्या आश्चर्याने तेजसकडे पाहू लागली.

" तुला खरचं आठवतं नाही तपस्या?"

. " मला काहीही आठवत नाही.. !! तू उठ आता आणि स्वतःचं आवर.. !"

तेजस चकित झाला. हे असं कसं होऊ शकते? की ...मी रात्री स्वप्न पाहिलं आणि स्वप्नात येऊन इथे झोपलो !!
नाही.. नाही ... ते स्वप्न असू शकत नाही. तपस्याला खरचं रात्रीचा प्रसंग आठवत नाहीये की ती ढोंग करतेयं ? पुन्हा त्याच्या डोक्यात विचारांचा भुंगा कीस पाडू लागला.

--------------------- XXX ------------------

" मी उद्यापासून सुट्टी टाकली आहे ऑफिसमध्ये!" संध्याकाळी तेजसने घरात पाऊल टाकता क्षणीच तपस्याने त्याला सांगितले.

"का बरं ? काही खास कारण ? " तेजस आश्चर्याने म्हणाला.

" नाही जायचं मला ऑफिसला ! सगळे एकजात दुश्मन बसले आहेत माझे तिथे... सगळे जळतात माझ्यावर... मी हुशार आहे... सुंदर आहे .. आता माझं प्रमोशन होईल म्हणून सगळ्यांना पोटदुखी झाली आहे.. माझ्या देवीने मला सांगितलयं कानात येऊन .. मी जर तिथे गेले तर मला गच्चीवरून ढकलून देणार आहेत सगळे..!!." अचानक रागाने उठून तपस्या मोठ्या आवाजात ओरडू लागली.

" तू . तू.. पहिल्यांदा शांत हो ..तपस्या! काय प्रॉब्लेम झालाय मला सांगशील का? "

" नाही करायची नोकरी मला.. बाहेर सगळे माझ्या वाईटावर टपून बसले आहेत. तू बाहेर जाऊ नकोस ...तेजस ..तो रिक्शावाला आहे ना आपल्या बिल्डींगसमोर रिक्षा लावतो तो... तो ... ना तलवार घेऊन येणार आहे तुला मारायला... तू . तू.. नको जाऊ बाहेर... आणि ती.. ती ... पूजा आहे ना माझ्या ऑफीसमध्ये .. माहीत आहे ना तुला..? .खूप दुष्ट आहे ती !! संपूर्ण ऑफिसमध्ये तिने माझी बदनामी केली आहे. मी ऑफिस मध्ये पाय टाकला की सगळे माझ्याकडे पाहून हसतात, एकमेकांकडे पाहून खूप कुजबुजतात.. नाही जायचं मला कुठे... मी घरीच राहणार आता .. बाहेर लोक टपले आहेत मला मारायला...!!"

" शांत हो... तपस्या!! तुझा काहीतरी गैरसमज झालायं!!" तेजस समजावणीच्या सुरात म्हणाला.

" गैरसमज ... ? तुला समजत नाहीये तेजस मी .. मी.. काय म्हणतेयं ते.. ती पूजा आहे ना .. ती आज मला ट्रेन मधून ढकलून मारणार होती.. हा.. असाच प्लॅन होता तिचा... पण... पण माझ्या देवीने वाचवलं मला तिच्यापासून... काय समजते ती स्वतःला? माझी देवी आहे माझ्यासोबत... कोणाच्या बापाची हिंमत आहे मला मारायची...!!" तपस्या विक्षिप्तपणे जोर-जोराने हसू लागली. तिला तसे हसताना पाहून तेजस भयंकर घाबरला. तिच्या चेहऱ्यावर अनोळखी भाव दिसू लागले. तिला जोरजोराने हलवत तेजस ओरडू लागला, " तपस्या ... तपस्या ..भानावर ये तपस्या ... काय करतेस तू? वेडी झाली आहेस का? वेडी? ...
वेडी ....? काय ? तपस्या खरचं वेडी झाली आहे का? नाही... नाही ... माझी शांत , सोज्वळ, शहाणी तपस्या वेडी कशी होईल? पण मग तिच्या डोळ्यात दिसते ती झाक तुला वेडेपणाची नाही वाटतं का ? तिचे भावनाशून्य डोळे... कुठेतरी हरवलेली नजर.. त्याच्या अंगावर सर्रकन काटा आला.

--------------------- XXX ------------------

" आई... !! तू इथे थोड्या दिवसांसाठी माझ्याकडे येशील का? " फोनवर तेजसने सुलोचनाबाईंना विचारले.
" काय झालं तेजस? काही प्रॉब्लेम झालायं का? " सुलोचनाबाईंनी तेजसला प्रतिप्रश्न केला.
" हा.. म्हणजे तपस्याला थोडं बरं वाटतं नाहीये!"
सुलोचनाबाईंचा चेहरा उजळला.
" काही गोड बातमी आहे का तेजस?" लेकाच्या लग्नाला एक वर्ष होऊन गेल्याने ती माऊली नातवाच्या बाळलीला पाहण्यास आसुसलेली होती.
"नाही.. नाही .. आई तसं काही नाहीये. तू इथे आलीस ना की तुला सगळं सांगतो मी!" घाई-घाईने तेजसने फोन ठेवला.
काय बरं झालं असावं तिथे! सुलोचनाबाईंच्या जीवाची घालमेल वाढली. त्या तेजसकडे जाण्याच्या तयारीला लागल्या.
"ये .. आई !!" दरवाजा उघडत आईची बॅग हातात घेत तेजस म्हणाला.
" अरे.. तपस्या कुठे आहे ?"
" ती जरा झोपली आहे. रात्रभर झोप लागत नाही तिला.. आता थोड्या वेळापूर्वी झोपलीयं ती!"
सुलोचनाबाईंनी घरभर नजर फिरवली. घरात पूर्वीसारखं प्रसन्न वाटत नव्हतं. पंख्यावर धुळीचे थर साचले होते. त्या उठून स्वयंपाक घरात गेल्या. तिथेही त्यांना अव्यवस्थितपणा दिसून आला. एक स्त्री घरात असूनही घराला अवकळा आल्यासारखं घर दिसत होतं. एरव्ही टाप-टीप आणि स्वच्छतेची आवड असणारी तपस्या एवढी अजागळ कशी झाली? एवढं सुंदर घर ..लाखो रुपये कर्ज काढून घ्यायचं आणि त्याची अशी दुर्दशा करून ठेवायची! मनातल्या मनात त्या म्हणाल्या. त्यांनी स्वतःच चहाच आधण ठेवलं. फ्रीजमधून दूध काढतानाही त्यांना जाणवलं की, फार दिवसांपासून फ्रीज स्वच्छ केला गेला नाहीये. फ्रीजमध्ये बऱ्याच वस्तू विनाकारण कोंबलेल्या आहेत. चहा घेऊन त्या हॉलमधे बसल्या. एवढा वेळ होऊनही तपस्या उठली नव्हती.
" तू सांगितलं नव्हतं का तिला.. मी येणार आहे ते?"
" हो .. आई ! सांगितलं होतं पण आजकाल तिचं वागणं खूप बदलले आहे!".
नंतर तेजसने मागच्या काही दिवसांत काय काय घडलं ह्याची माहिती आपल्या आईला दिली. तेजसचं सगळं ऐकून त्यांना पण धक्का बसला. पण बाई धीराच्या होत्या. नामांकित शाळेतून मुख्याधिपिका म्हणून निवृत्त झालेल्या. बराच भला- बुरा अनुभव गाठीशी बाळगून होत्या बाई...

" ये.. तपस्या!! कशी आहेस? बस इथे!" तपस्याला पाहून तिला सुलोचनाबाईंनी आपल्याजवळ बोलाविले.

" बरी आहे!" आपल्याच तंद्रीत तपस्या उत्तरली.

खोल गेलेले डोळे... त्याखाली काळी वर्तुळे... चेहऱ्याची अगदी रया गेल्यासारखी !! एवढी सुंदर मुलगी आणि तिची ही अवस्था पाहून सुलोचनाबाईंच्या काळजात चर्र झालं.

" आई तुम्ही कधी आलात? "

" हे बघ आत्ताच आले !"

"चहा ठेवते !" तपस्या उठत म्हणाली.

" नको ...आमचा झाला चहा घेऊन! तुझ्यासाठी पण केलायं चहा.. तू पण घे चहा.. बस इथे !" सुलोचनाबाई प्रेमळपणे म्हणाल्या.
तपस्या त्या दोघांसोबत बसली खरी हॉलमध्ये .. पण तिथे ती फक्त शरीराने होती ....आणि मनाने? ...मनाने ती फिरत होती एका आभासी दुनियेत... एका भ्रामक जगात... असं जग जे फक्त तिचे होते. ....वास्तवापेक्षा खुप वेगळे... ती एकटीच हुंदडत होती त्या जगात ... तिच्या भ्रामक कल्पनेच्या जगात ....हिरवीगार डोलणारी शेतं... त्यातून खळखळ वाहणारे ओढे .. गुंजन करणारे पक्षी... हिरव्यागार बांधावरुन शीळ घालत चालणारा तिचा दादा आणि त्याच्या मागे धावणारी चिमुरडी तपस्या !!

"आई गं!"

" काय झालं सोनू ? पडलीस का ? "

" हो.. " रडत रडत तपस्या म्हणाली.

" सोनू ..तुला लागलयं बघ..! रक्त येतेयं बोटातून . थांब मी रुमालाने बांधतो!"

" हळू बांध दादा.. दुखतयं मला!"

" आता बरं वाटेल बघ तुला! चल आपण तळ्याकडे जाऊ!"

" चल दादा .. ती कमळाची फुले किती छान दिसतात ना? मला देशील आणून?"

" तू इथेच थांब सोनू... तळ्याच्या काठावर.. पाण्यात नको येऊस.. मी आणतो कमळ!".

"दादा ss दादा ss पुढे नको जाऊस .. खोल पाणी आहे दादा ss दादा ss मागे फिर ...दादा ss !"जोरात हंबरडा फोडून तपस्या रडू लागली . तिला असं ओरडताना आणि रडताना पाहून तेजस आणि सुलोचनाबाई दोघेही दचकले. तिला शांत करत तेजस तिला बेडरूममध्ये घेऊन गेला. तपस्याची अशी अवस्था पाहून सुलोचनाबाई विचारात पडल्या. त्यांनी आल्या-आल्या घराची जबाबदारी पूर्णपणे आपल्या शिरावर घेतली. पहिल्यांदा त्यांनी पूर्ण घर स्वच्छ केले. संध्याकाळचे जेवण बनवले. रात्री सगळे जेवण करत असताना त्यांचे पूर्ण लक्ष तपस्याकडे होते. तिची हरवलेली नजर, त्या नजरेत असणारे अनोळखी भाव हे पाहून काही तरी विपरीत घडतयं हे मात्र त्यांच्या जाणकार नजरेने हेरलं. जेवण झाल्यावर त्यांनी सगळ आवरलं. तेजस काही कामाचे पेपर हाताळीत हॉलमध्ये बसला होता. सुलोचनाबाई सोफ्यावर बसून हातात वर्तमानपत्र घेऊन चाळत होत्या.

"का... ? का आली आहेस इथे? माझा.. आपल्या लेकाचा संसार मोडायला आली आहेस ना? आमचा संसार मोडून जाणार आहेस का? चालती हो... आत्ताच्या आत्ता इथून चालती हो..! " हातात स्वयंपाक घरातला चाकू घेऊन तपस्या सुलोचनाबाईंच्या अंगावर धावून आली. किंचाळत आपल्या अंगावर धावत येणाऱ्या तपस्याला पाहून सुलोचनाबाई घाबरल्या. तेजस एका झटक्यात उठला. तिच्या हातातला चाकू बाजूला फेकून देत त्याने तपस्याला सोफ्यावर ढकलले.

" तुम्ही दोघांनी प्लॅन केला आहे मला मारण्याचा!! तुला डिव्होर्स पाहिजे ना माझ्याकडून? ते.. ते..पेपर कसले आहेत ? डिव्होर्सचे पेपर आहेत ना ते? दे इकडे ते पेपर!"

"------"

" माझी देवी तुम्हांला सोडणार नाही.. ती .. देवी बोलते माझ्याशी... मला कानात येऊन सांगते की तुम्ही... तुम्ही सगळे माझ्या वाईटावर टपले आहेत. तुम्ही सगळे कट करतायेत माझ्याविरुद्ध.. मला ठार मारण्यासाठी म्हणून तू आईला इथे बोलावले आहे ना तेजस?" तपस्याच्या डोळ्यांतील बाहुल्या गरगर फिरू लागल्या. त्या एक जागी स्थिर होत नव्हत्या.

" भानावर ये... तपस्या... भानावर ये ! अगं .. ते गाडीच्या इन्शुरन्स चे पेपर आहेत. का वागतेसं गं अशी?" तेजस रडवेला झाला होता. सुलोचनाबाई ह्या प्रसंगाने हादरून गेल्या पण त्या हार मानणाऱ्या नव्हत्या. त्यांच्या जाणकार नजरेने हेरले होते की, तपस्याला मानसिक आजार झडलायं. तिला ह्या आजारातून बाहेर काढण्यासाठी मनोविकारतज्ञाची मदत घेणे अत्यावश्यक आहे.
तेजसला असं रडवेलं झालेले पाहून त्यांचे अंत :करण दुखावले. आपलं हसत-खेळत लेकरू एका अनामिक दडपणाखाली आहे हे पाहून त्यांच्यातल्या आईचं काळीज भरून आलं.

"तेजस ! बाळा शांत हो ! तपस्याला आता एका चांगल्या मनोविकारतज्ञाची गरज आहे आणि सोबत आपल्या मानसिक आधाराचीसुद्धा! तू उद्याच एखाद्या चांगल्या मनोविकारतज्ञाची भेट घे. आपल्याला तिच्यावर लवकरात लवकर उपचार करायला पाहिजेत!" तेजसला सांगत मनाशी काहीतरी ठरवत सुलोचनाबाई उठल्या.

------------------- XXX ------------------

" मावशी, कधी आलात तुम्ही ? " भांडी घासायला येणाऱ्या सुरेखाने सुलोचनाबाईंना विचारलं.

" काल आले!"

" ताईची तब्येत बरी नाहीये का? फार दिवसांपासून ताईचं वागणं जरा वेगळंच वाटते!"

" हं!"

" मावशी, तुम्हाला सांगते, मला ना हे काहीतरी वेगळचं प्रकरण वाटतेयं.. मला वाटते तपस्याताईंना बाहेरची बाधा झाली असावी. आमच्या वस्तीत ना एक भगत आहे तो उतरवतो अंगातली बाहेरची बाधा! तुम्ही येणार असाल ताईंना घेऊन तर मी सांगते भगताला!"

" तुला किती पगार देते तपस्या? "

" का हो मावशी ? का बरं तुम्ही विचारत आहात? ताई मला लादी पुसण्याचे आणि भांडी घासण्याचे महिन्याला दोन हजार रुपये देते!"

मनाशी काहीतरी ठरवत सुलोचनाबाई आत गेल्या. पर्समधून तीन हजार रुपये काढून सुरेखाच्या हातात देत म्हणाल्या, " हे घे .. ३००० रुपये आणि उद्यापासून कामाला नको येऊस. मी करेन ही सगळी कामं. मला स्वतःच्या हातचेचं काम आवडते. तू आवर लवकर आणि निघ!".

" मावशी , माझं ऐकून तर घ्या.. मी जबरदस्ती नाही करत तुमच्यावर येण्यासाठी!".

" मला तुझं काही ऐकण्यात रस नाही. उगाच फालतू अंधश्रद्धेच्या गोष्टी माझ्या घरात मला चालणार नाहीत. अख्खं आयुष्य गेलं माझं विद्यार्थ्यांना ... अंधश्रद्धेविरुद्ध लढा द्यायला शिकविताना... आणि तू मला भूत , भगताच्या गोष्टी सांगतेस?" सुलोचनाबाई भडकल्या होत्या.

" मी.. मी आपलं उगाच सुचवलं ...!"

" हे बघ.. तुला पैसे दिलेत, तुझा हिशोब चुकता झालायं. मला आता यावर जास्त चर्चा नको !".
सुरेखा घरातून चरफडतच निघून गेली. आधीच तपस्याची मानसिक स्थिती ठीक नाही आणि ही अडाणी बाई जर तिच्या डोक्यात नस्त्या अंधश्रद्धेच्या गोष्टी भरवू लागली तर लेकाचा संसार डोळ्यांसमोर उध्वस्त व्हायला वेळ लागणार नाही हे त्या सुशिक्षित आणि शहाण्या बाईच्या ध्यानात यायला वेळ लागला नाही.

------------------- XXX ------------------

नामांकीत मनोविकारतज्ञ डॉ. म्हात्रे यांची केबिन. आत मध्ये खुर्च्यांवर डॉक्टर म्हात्रे, तेजस, सुलोचनाबाई आणि तपस्या बसले होते.

" हा ...तर बोला !"

"डॉक्टर मला काहीही झालेलं नाही!" तपस्या रागारागाने बोलू लागली.

"हो मला माहित आहे, तुम्ही पूर्ण बऱ्या आहात. अति ताण आणि अति- विचाराने तुम्हांला रात्री झोप येत नाही ना म्हणून तुमचे पती तुम्हाला इथे घेऊन आलेत. बाकी काही समस्या नाही !" डॉ. म्हात्रे तपस्याला समजावू लागले.

" नाही डॉक्टर तुम्ही खोटं बोलतायेतं. ह्या दोघांनी मला फसवून इथे आणलं आहे. हा तेजस आहे ना त्याचं अफेअर आहे पूजासोबत!".

" बरं...कोण पूजा ?" डॉक्टर म्हणाले.

" पूजा.. तुम्ही पूजाला ओळखतं नाही ?" विक्षिप्तपणे हसत तपस्या डॉ. म्हात्रेंकडे बघू लागली.

" ती पूजा .. जी माझ्या ऑफिसमध्ये आहे .. चोंबडी आहे एक नंबरची...!! तेजसला ना लग्न करायचं आहे तिच्या सोबत...म्हणून तेजस मला वेडं ठरवतोयं. मी.. मी... वेडी नाहीये.. डॉक्टर... पण तुम्हाला सगळ्यांना सांगून ठेवते, माझी देवी सोडणार नाही तुम्हांला.. देवी आहे माझ्यापाठीशी.. ती बोलते माझ्याशी... !! " तपस्याच्या डोळ्यातील बाहुल्या गर-गर फिरू लागल्या. तिच्या चेहऱ्यावरचे भाव झटकन बदलू लागले. तिच्या डोक्यात थंड वार भरल्यासारखं झालं. तेजस कावराबावरा होऊन सुलोचनाबाई आणि डॉ. म्हात्रेंकडे पाहू लागला. डॉ. म्हात्रेंनी त्यांना खूणेनेच शांत राहण्यास सांगितले.

" हा ...बरं तपस्या!! तुला देवीने अजून काय सांगितले आहे?" पेपरवर काहीतरी लिहित डॉक्टर म्हणाले.

" डॉक्टर.. माझी देवी रोज मला दर्शन देते. माझ्या कानात येऊन कुजबुजते... माझ्याशी बोलते देवी... तिने सांगितले आहे की तेजस मला सोडून पूजासोबत लग्न करणार आहे!". तपस्याच्या चेहऱ्यावर गंभीर भाव आले.

"डॉक्टर..."

" बोल.. तपस्या!"

" तुम्हाला सांगते डॉक्टर... मी ना ... मी लहानपणी खूप खोडकर होते. खूप खेळायचे माझ्या दादासोबत. हिरवीगार डोलणारी शेतं, खळखळ करत वाहणारे पाणी , मी ना ... मी त्या बांधावरून धावतेयं डॉक्टर... डॉक्टर...!"

" बोल.. तपस्या.. मी ऐकतोय!"

" तिथे ना एक तळं आहे. मी.. मी.. तळ्याच्या काठावर उभी आहे डॉक्टर... दादा ...दादा आहे ना माझा तो कमळाचे फुल तोडायला गेलायं .. मी.. मी.. त्याला सांगतेयं.. नको.. नको जाऊ पुढे.. दादा... पाणी खोल आहे... पण तो ना... माझं ऐकतच नाही... दादा पुढे पुढे जातोय ...माझा दादा... डॉक्टर... दादा... पाण्यात बुडाला हो ... माझ्यासमोर... मी.. मी... अपराधी आहे त्याची.. माझ्यामुळे तो बुडाला तळ्यात... मी त्याला कमळ आणायला सांगितलं नसतं तर तो आम्हांला सर्वांना सोडून गेला नसता... मी ..मी गुन्हेगार आहे त्याची... त्याच्या मृत्युला मी जबाबदार आहे.... डॉक्टर! " तपस्या केबिनमध्ये जोर-जोराने रडू लागली.

"शांत हो तपस्या... हे बघ जन्म आणि मृत्यू आपल्या हातात नसतात. जे घडलं त्याला तू जबाबदार नाहीस. पहिल्यांदा तर तू स्वतःला ह्या घटनेबाबत अपराधी समजू नकोस . तुझ्या दादासोबत जे घडलं तो फक्त एक अपघात होता. तुला त्या अपराधीपणाच्या भावनेतून बाहेर यायला लागेल. त्यासाठी तुला माझ्याकडे यावं लागेल. मॅडम, तुम्ही जरा बाहेर जाऊन बसा आणि मि. तेजस ..तुम्ही थांबा इथे!" डॉ. म्हात्रेच्या सुचनेनुसार सुलोचनाबाई तपस्याला घेऊन केबिनबाहेर गेल्या.

" मि. तेजस , तुम्हांला सांगताना खरतरं एक माणूस म्हणून वाईट वाटते पण एक मनोविकारतज्ञ या नात्याने तुम्हांला तपस्याच्या आजाराची कल्पना देणं हे माझं कर्तव्य आहे. तपस्या स्क्रिझोफेनिया ह्या मानसिक आजाराची शिकार झाली आहे. हा एक मेंदूचा आजार आहे. मेंदूतील डोपामिन या रसायनांची मात्रा असंतुलित झाली की व्यक्ती ह्या आजाराला बळी पडते. रोजच्या आयुष्यात माणूस कसा वागतो हे त्याच्या मानसिक तसेच भावनिक आणि वैचारिक पातळीच्या सुसंगतीवर अवलंबून असते. पण ह्या आजारात ह्या महत्त्वाच्या गोष्टींमध्येच दोष निर्माण होतो आणि मग हा विकार झालेली व्यक्ती एका भ्रामक, आभासी जगात जगू लागते. त्याचे वागणे , बोलणे सुसंगत नसते. त्या व्यक्तीची मानसिक स्थिती दिवसेंदिवस बिघडत जाते. वर - वर जरी ती व्यक्त्ती आपल्याला ठिक दिसत असली तरीही त्यांचे वागणे सामान्य व्यक्तीच्या तुलनेत विसंगत असते. त्यांचा स्वतःवरचा ताबा सुटतो. ते हिंसक बनतात. त्यांचे स्वतःचे एक आभासी जग असते आणि त्या जगात जे घडते तेच खरं असते असं ती व्यक्ती मानू लागते. त्यांना आपल्या कानात कुणीतरी कुजबुजतयं, आपल्याविरुद्ध कुणीतरी कट रचतयं, आपल्याला मृत व्यक्ती दिसत आहेत ते आपल्याला बोलावत आहेत असे आणि अनेक विचित्र भास त्यांना होऊ लागतात. ह्या मानसिक विकारास बळी पडलेली व्यक्ती खूप संशयी बनते. रोजच्या आयुष्यातले ताणतणाव, भूतकाळात घडून गेलेल्या दुःखद घटना , मानसिक दुःख, पश्चाताप ह्या सार्‍या गोष्टींचा प्रभाव त्या व्यक्तीच्या मनावर म्हणजेच मेंदूवर पडत असतो आणि मग त्यांच्या वागण्या-बोलण्यात असा असमतोलपणा येऊ लागतो. अनुवंशिकता हे सुद्धा कारण हा आजार होण्यास कारणीभूत आहे."

" पण डॉक्टर ...माझी तपस्या बरी होईल ना ह्या मानसिक आजारातून?" तेजस केविलवाणा झाला होता.

" हो... मि. तेजस... तुम्ही काळजी नका करू! तपस्याला योग्य औषधोपचार, समुपदेशन आणि तुम्हां सर्वांचे प्रेम , विश्वास आणि आधाराची गरज आहे. मी तुम्हाला काही औषधे लिहून देतो तुम्ही ती आठवणीने तिला द्यायची आहेत. आपण सर्वांनी मिळून तिला ह्या मानसिक आजारातून बाहेर पडण्यास मदत करायला हवी. . त्या दृष्टीने आपण प्रयत्न करूया.. आपले प्रयत्न तिला ह्यातून बाहेर पडण्यास नक्कीच यश देतील... एक डॉक्टर म्हणून मी तुम्हाला ग्वाही देतो !" डॉ. म्हात्रेंच्या सकारात्मक बोलण्याने तेजसला हायसं वाटलं .
डॉक्टरांची भेट घेऊन घरी येताना गाडीत तपस्या शांतच होती.

" ही गोळी घे तपस्या !.." तिच्यासमोर गोळी आणि पाण्याचा ग्लास ठेवत तेजस म्हणाला.

" मला काय झाले आहे? मला ...मला वेड लागले आहे का तेजस...? सांग ना मी वेडी झाली आहे का ?" तपस्याच्या डोळ्यांतून अश्रू गळू लागले.

"तेजस... बोल ना .. डाँक्टरनी काय सांगितलं तुला?"

" तपस्या ...तुला काहीही झालेलं नाहीये! अति- विचार आणि अति- ताणाने तुला झोप येत नाही ना म्हणून डॉक्टरांनी तुला ह्या गोळ्या दिल्या आहेत , त्या घे आणि शांत झोप. तुला आरामाची गरज आहे. तुला ह्यातून बरं व्हायचंयं ना?" तिच्या डोक्यावर थोपटत तेजस म्हणाला.

" बरं आता तुझ्या सुंदर चेहऱ्यावर एक गोड हास्य येऊ दे बरं ...! बरं.. झोप आता तू!"

_______________ XXX_______________

"जावईबापू , तुम्ही थोडे दिवस इथे या रहायला.. तपस्याला घेऊन ...तिला बरं वाटेल इथे!" रंजनाबाई तेजसला फोनवर म्हणत होत्या.

"ठीक आहे आई... आम्ही परवा निघतो !"

तेजसने ऑफीसमध्ये सुट्टी टाकली. नाखुशीनेच तपस्या घरातून बाहेर येण्यास, माहेरी जाण्यास तयार झाली. संपूर्ण प्रवासामध्ये तपस्या शांत होती. दारात गाडी थांबली. तपस्या आणि तेजस गाडीतून उतरल्याबरोबर आजीने मीठ आणि मोहरीने दोघांची दृष्ट काढली.

" बाय गं माझी ! किती वाळली माझी पोर...!!" आजीने डोळ्यांना पदर लावला. आपल्या हसऱ्या लेकीची अशी अवस्था पाहून तपस्याचे आई-बाबा, आजी खूप हळवे झाले.

" त्यांना जरा आराम करू द्या.. उद्या आपण बोलु!" बाबा सगळ्यांना म्हणाले.
दुसऱ्या दिवशी तपस्या आपल्याच तंद्रीत खिडकीत बसली होती.
"तेजस.. आपण तळ्यावर जाऊया का ?"
" कुठल्या तळ्यावर... तपस्या?"
" आमच्या शेताजवळ आहे ना त्या तळ्यावर..!"
" ठीक आहे ! मी बाबांना विचारतो!"
" नको .. ते नाही जाऊ देणार आपल्याला तिथे !! पण मला जायचे आहे तळ्यावर!! मला घेऊन चल.. तेजस!!"
" ठीक आहे ..पण मग आई बाबांना काय सांगणार तपस्या?"
"_______"
"शांत का आहेस? बोल काही ? काय सांगणार आपण त्यांना?"
"________"
" ठीक आहे... चल तुला बरं वाटणार असेल तर जाऊया आपण तळ्यावर!".

जरा शेतावर चक्कर घालून येतो असं सांगून दोघे घरातून निघाले. शेतातून, बांधावरून चालत दोघेही शांतच होते. तेजसने तपस्याचा हात घट्ट पकडून ठेवला होता. ते दोघे तळ्याजवळ आले.

'तळं... निळ्याशार पाण्याने तुडूंब भरलेलं.. सुंदर कमळांनी सजलेलं... तेथील वातावरणात... आसमंतात गार हवा भरलेली...!!

" छोटेसे बहीण-भाऊ उद्याला मोठाले होऊ... उद्याच्या जगाला ...उद्याच्या युगाला नविन आकार देऊ"!!!

तपस्याच्या कानात कवितेचे स्वर गुंजू लागले. अचानक बेसावध असलेल्या तेजसच्या हाताला झटका देत त्याचा हात सोडत तपस्या तळ्याच्या काठाने वाऱ्याच्या वेगाने धावत निघाली. ती वडाच्या झाडाजवळ पोहोचली. वडाच्या पारंब्या जोर- जोराने हलवू लागली. तिच्या डोक्यात थंड वारं भरलं. तिच्या कानात कुजबुजण्याचा आवाज येऊ लागला. तिचे हात-पाय थंड पडल्यासारखे झाले. ती एकटक तळ्याकडे पाहू लागली. तेजस तिच्यामागे धावला.

" सोनु!" तिच्या कानात तिचा दादा कुजबुजला.

"दादा ss दादा ...मी आले तुला भेटायला.. दादा, कुठे आहेस तू ?"

"सोनू बघ ..मी इथे आहे.. तुझ्यासमोर!"

" दादा ss माझा दादा!"

" सोनू, तुला कमळ पाहिजे ना ? ये माझ्याजवळ ..हे घे कमळ!"

" मी आले थांब दादा .. मला सोडून नको जाऊ दादा ...दादा..!!." तपस्या वाऱ्याच्या वेगाने तळ्याच्या पाण्यात धावत सुटली. भयंकर घाबरून तेजस तिच्यामागे धावत गेला. अर्ध्या पाण्यातून कसंबसं तपस्याला खेचून काढत , सांभाळत , ठेचाळत .. तेजस तिला घरी घेऊन आला.
_______________ XXX_______________

घरातलं वातावरण गंभीर झालं होतं. तेजसने तपस्याला गोळी देऊन आतल्या खोलीत झोपवलं.

" हिचा आजोबा गोविंदराव पाटील, गावचा सरपंच होता, पंधरा वर्षे !! अख्या पंचक्रोशीत संतमाणूस म्हणून नावाजला जायचा. बाप पण तसाच! अडल्या- नडल्यांना मदत करणारा, कधी कोणाचं वाईट नाही केलं. शेती-वाडी स्वकष्टाने उभी केली. पण कुणा दुष्टाची नजर लागली माझ्या लेकाच्या संसाराला .. देव जाणे! एक लेकरू गिळलं त्या तळ्याने आणि आता हे लेकरू धरलयं पाप्याने!! एवढा सुंदर सुखी संसार ...एवढा गुणी जावई मिळाला आणि पोरीची ही दुर्दशा... काय करावं माणसाने?.. कुणाच्या तोंडाकडे पाहून जगावं? " असं म्हणत आजी ओक्साबोक्शी रडू लागली . तपस्याच्या आईंचाही अश्रृंचा बांध फुटला तर तपस्याचे बाबा हतबुद्ध होऊन दोघींकडे पाहू लागले.... हताशपणे...!

" आई , आजी तुम्ही रडू नका. आपल्याला असं हात-पाय गाळून चालणार नाही. आपण रडत बसलो तर तपस्याला कोण आधार देणार ? आपल्या प्रेमाची आणि आधाराची गरज आहे तिला. ती आपल्या प्रयत्नांनी नक्की बरी होईल. मला विश्वास आहे!"

" बाबा, तुमच्या घरात कुणाला अश्यारितीचा मानसिक आजार नव्हता ना? कारण अनुवंशिकतेनेही होतो हा आजार.. !! म्हणजे तुमच्या पाहण्यात आहे का?"

" नाही .. तेजस ! मी तरी ह्या आजाराला माझ्या घरात कुणाला बळी पडलेलं नाही पाहिलं!"

" ठीक आहे!"

______________ XXX_______________

तेजस एक समंजस, प्रेमळ तसाच उच्चविद्याविभूषित तरुण असल्यामुळे त्याला तपस्याच्या मानसिक आजाराची कल्पना आली. तसेच तिचा मानसिक आजार कुठल्या पातळीवर आहे हे त्याला समजलं. त्याने इंटरनेटवरून तसेच स्किझोफ्रेनिया ह्या मानसिक आजारावरील नामांकित मनोविकारतज्ञांची खूप पुस्तके वाचली. आपल्या डोळ्यादेखत झालेला आपल्या भावाचा अपघाती मृत्यू आणि त्याच्या मृत्यूचा, त्या दुःखद घटनेचा तपस्याच्या बालमनावर आघात झाला होता. आपण आपल्या भावाच्या मृत्यूला जबाबदार आहोत ही अपराधीपणाची भावना तिच्या मनात वर्षानुवर्षे भिजत होती आणि त्याचे शल्य तिच्या मनाला टोचत होते आणि ह्या साऱ्या गोष्टीचा ताण सहन न झाल्याने ती स्किझोफ्रेनिया हया मानसिक आजाराला बळी पडली होती. आता आपल्याला तिला ह्या आजाराच्या विळख्यातून बाहेर काढायलाचं हवं.. असा निर्धार तेजसने केला आणि त्यामध्ये त्याची साथ सुलोचनाबाईंनी म्हणजेच त्याच्या आईने दिली. त्यांनी तपस्याला डॉ. म्हात्रेंकडे नियमित नेऊन तिच्यावर उपचार केले. डॉक्टर म्हात्रें हे एक नामांकित मनोविकारतज्ञ होते. रुग्णाला मानसिक आजारातून, नैराश्याच्या खोल डोहातून बाहेर काढण्यात त्यांचा हातखंडा होता. त्यांनी तपस्याचे योग्यरित्या समुपदेशन केले. औषध उपचार, डॉ. म्हात्रे यांचे समुपदेशन आणि घरातल्या प्रेमळ माणसांचा मानसिक आधार , त्यांची माया आणि देवाची कृपा ह्या साऱ्या गोष्टींमुळे हळूहळू तपस्या स्किझोफ्रेनिया हया मानसिक आजारातून बाहेर पडू लागली. पूर्वीची गोड, हसरी तपस्या आपल्या मायेच्या माणसात परत येऊ लागली. .. त्यांच्यात रमू लागली.

______________ XXX__________

" तुम्ही दोघे आता आई-बाबा बनणार आहात!" स्त्री- रोगतज्ञ वीणा शानभाग यांनी रिपोर्ट वरून नजर फिरवत तेजस आणि तपस्याला गोड बातमी दिली. ही बातमी ऐकून दोघांचाही आनंद गगनात मावेना.

" चल मग... आज पार्टी ...हॉटेल निवारा! फक्त तू आणि मी .. कँडल लाइट डिनर!" तेजस प्रेमाने तपस्याचा हात हातात घेत म्हणाला.

" हो ... मस्त ..!!. आज की शाम तेरे नाम!" लाडीकपणे तपस्या तेजसचा हात हळूवार दाबत म्हणाली.

____________ XXX__________

" तुला देवाने माझ्या पोटी घातलंयं दादा!!! माझ्या जीवनात पुन्हा एकदा आनंद घेऊन आलास तू.... तुला खूप प्रेम देईन बाळा ... खूप मोठा हो राजा!" मनातल्या मनात म्हणत इवलाश्या पार्थचा गोड पापा घेत त्याला पाळण्यात घालत ... तपस्याच्या डोळ्यात आनंदाश्रू तरळले. तिच्या भावना समजून घेत ... तिच्या खांद्यावर थोपटत तेजस शांतपणे माय- लेकांकडे पाहत होता. आपल्या आयुष्यात आलेला नवीन जीव , आपला प्रेमळ , जीव लावणारा पती, आपले आधारस्तंभ असलेले मायाळू आई -बाबा, आजी , समजूतदार सासू-सासरे त्यांचे प्रेम पाहून तपस्या हरखून गेली. तिच्या आयुष्यात एक नवीन पहाट उगवली... सोनेरी किरणांची ....सोनेरी स्वप्नांची....!!

समाप्त!!
धन्यवाद!

रुपाली विशे- पाटील...
_____________ XXX_______________

(आपल्या जीवनात शारीरिक आरोग्य जेवढे महत्त्वाचे आहे किंबहुना त्यापेक्षाही जास्त मानसिक आरोग्य महत्त्वाचे आहे. एखादया वर-वर ठिक दिसणाऱ्या व्यक्तीच्या मनात , मेंदूत विचारांचे काय वादळ घोंघावते आहे ते आपल्याला सहज जाणवत नाही. त्यांच्या वागण्या - बोलण्यातले असंतुलन, विसंगती आपल्याला कधीतरी जाणवते पण मानसिक आरोग्य हा विषयच दुर्लक्षित असल्याने आणि त्या विषयाचा आपण एवढा विचार करत नसल्याने त्या व्यक्तीचं वागणे हे एक घोंघावते वादळ आहे आणि त्या वादळात मानसिक रुग्णासोबत घरातल्या इतर व्यक्ती सुद्धा झोडपल्या जाणार आहेत हे सहज ध्यानात येत नाही. स्किझोफ्रेनिया हा एक गंभीर मानसिक आजार आहे. स्किझोफ्रेनिया झालेल्या रुग्णाला योग्य औषध-उपचार, तज्ञांचे समुपदेशन आणि आपल्या माणसांचे प्रेम, मानसिक आधाराची नितांत गरज असते. मी ह्या विषयातील तज्ञ नाही परंतु वाचनात आलेले स्किझोफ्रेनिया ह्या मानसिक आजारावरील लेख, पुस्तके, आंतरजालावर शोधलेली माहिती तसेच ओळखीत एक - दोन रुग्ण हया मानसिक आजाराला बळी पडताना पाहीलं आहे. रुग्णासोबत घरातील इतर व्यक्तींना ह्या आजाराला तोंड देताना पाहीलं आहे. त्यांच्या वेदना समजून घेण्याचा आपल्या परीने अल्पसा प्रयत्न केला आहे. मानसिक आजाराकडे दुर्लक्ष करण्याचं कारण समाजात आपली बदनामी होऊ नये हे असावं असं मला वाटते).

( वरील कथा ही एका स्किझोफ्रेनिया ह्या मानसिक आजाराची शिकार झालेल्या तरुणीची आहे. कथा पूर्णतः काल्पनिक असून जर नाव आणि कथेत नमूद केलेल्या घटनेत साध्यर्म आढळल्यास तो निव्वळ योगायोग समजण्यात यावा. तसेच सदर कथा हि मानसिक आजाराबाबत जागृकता निर्माण व्हावी ह्या स्वच्छ हेतूने लिहिली असून सदर कथेद्वारे कुठलाही चुकीचा संदेश देण्याचा लेखिकेचा उद्देश नाही).