शंभर मी - श्याम मनोहर

इंटरेस्टिंग वाटतय पुस्तक. शाम मनोहरांचं मी काहीच वाचलं नाही अजून पण वाचायची इच्छा मात्र आहे.

आपल्याला काहीच कळत नाही आणि विचार करून डोक्याचा भुगा होतो असं काहीतरी!>>>>> अगदी बरोबर! २ वर्षंपूर्वी हे पुस्तक मी वाचले होते.त्यावेळी सुंदर भाषाशैलीमुळे संपूर्ण वाचून झाले.हाती आता काही लागतेय म्हणेपर्यंत निसटूनही जात होतं.

श्याम मनोहरांचे कळ, हे इश्वरराव हे पुरूषोत्तमराव, उत्सुकतेने मी झोपलो आणि खेकसत म्हणणे 'आय लव्ह यू' वाचलंय.
मला त्यांची लिखाणाची शैली आवडते जाम. गोष्टी समोर मांडल्यात असंच दिसतं वरकरणी. पण त्या मांडण्यामधेही त्यांचं स्टेटमेंट आहे असं लक्षात यायला लागतं.
त्यांची नाटके प्रेमाची गोष्ट? आणि सन्मान हौस दोन्हीचे प्रयोग पाह्यले होते. प्रेमाची गोष्ट? तर दोन वेळा पाह्यलं होतं. दोन्हीही अजिबात आवडली नव्हती.

ते रिपीटेशन ही त्यांची स्टाइल आहे. विलासला सर्व वेळेस पडेल वाटत रहाणं हे थोडसं त्याच्या सगळ्या करण्यातलं निरर्थकपण आहे. तेच तर स्टेटमेंट आहे.

स्टेटमेंटबद्दल - अगदी अगदी.

'कळ' सोडता भाषेच्या अलंकरणापासून फटकून वागत असलेली शैली- हे मनोहरांचं वैशिष्ठ्य. 'कळ' मध्ये देखील अलंकरण आणि आशय यांच्या रूढ चौकटींच्या बाहेर पडून त्यांनी प्रयोग केले. बेसिकली, जिथे अलंकार-उपमांचा 'सोस' सुरू होतो, अगदी त्याच ठिकाणापासून तुम्ही 'मुलभूत' जे काय आहे, ते नाकारायला किंवा ओव्हरलुक करायला सुरूवात करता- असं त्यांचं म्हणणं आहे. मग हे 'मुलभूत' काहीही असो- विचार करण्याच्या पद्धतीतलं, एखादी गोष्ट लिहून काढून तिच्या दस्तावेजीकरण करण्याच्या पद्धतीतलं, ज्ञान देण्या-घेण्ञा-समजून घेण्यातलं, संशोधनातलं- अगदी काहीही. प्रत्येक गोष्टीला 'का' विचारणं, उलटा विचार करून करून बघणं- यातून मुळापर्यंत पोचता येतं असं ते म्हणतात. या अशा मुळापर्यंत पोचण्यात अलंकरण, 'मोठे' विचार, मोठी वाक्यं, मोठे परिच्छेद अडथळा आणतात- हे तर आहेच, पण हळुहळू आपल्या वागण्या-बोलण्या-लिहिण्यातही दांभिकता डोकाऊ लागते. आपल्या समाजात आणि देशात कुठच्याही गोष्टीवर मुलभूत संशोधन आणि मुलभूत ज्ञानाची निर्मिती झालेली नाही- याचं खापर ते आपल्या याच सवयीवर फोडतात. प्रत्येक गोष्ट नीट, स्वच्छ आणि 'आहे तशी' आपल्या भाषेत मांडता येऊ लागणं फार महत्वाचं आहे, सुरूवातीला ते निरर्थक वाटेल, पण त्याचा शेवट नक्की काहीतरी साक्षात्कारावर होईल- यावर त्यांचा ठाम विश्वास आहे. आणि ही गोष्ट ते अनेक वेळा अनेक कथा, नाटकं नि पुस्तकं लिहून सांगत आले आहेत.

मनोहर नक्की काय म्हणतात ते एकच पुस्तक वाचून कळणं जवळजवळ अशक्य आहे. कळ, उत्सुकतेने मी झोपलो, हे ईश्वरराव.., खेकसत म्हणणे, शीतयुद्ध सदानंद ही सारी पुस्तकं वाचली, की मग त्यांची वरवर छोटी निरर्थक वाक्यं आपल्या वागण्या-बोलण्यावर आणि एकंदरितच आपल्या सामाजिक वागण्यावर, रोजच्या कौटुंबिक जगण्यावर सणसणीत फटके आहेत- हे कळू लागतं. आपल्या तथाकथित उपमालंकारांतल्या भाषिक सौंदर्यवाटा नाकारत 'त्याला पडेल वाटलं..' 'सेक्सने भारलेली मुलगी..' '..हे फार अध्यात्मिक होतंय..' '..हे कुठेही लिहून ठेवलेलं नाही..' 'हे कुठेतरी लिहून ठेवायला पाहिजे..' 'यलो नायटी..' 'छोटे चूक - छोटे बरोबर' अशा सोप्या वाटणार्‍या शब्दगटांच्या आपल्याला निरर्थक वाटणार्‍या पुनरावृत्तीतून त्यांना त्या शब्दाच्या अर्थांच्या पलीकडचं बरंच काही आणि ठामपणे म्हणायचं आहे हे लक्षात यायला लागतं. प्रत्येक पुस्तकातून ते स्टेटमेंट्स मांडतात तसंच आणखीही एक एक्जिनसी मनोहरी इंप्रेशन ही सारी पुस्तकं वाचून आपल्या मनात तयार होतं- तेव्हा मनोहर काहीतरी कुठेतरी थोडेफार उमगले- असा साक्षात्कार होतो. तेव्हाच आपल्या सामाजिक भाबडेपणाच्या आणि भाबड्या-दांभिक लेखनसंस्कृती असलेल्या मराठी साहित्यात मनोहर आणि त्यांचे लेखनातले प्रयोग किती महत्वाचे आहेत - हे ही कळतं...

वा राडा वा!

साजिर्‍या मस्त पोस्ट..

हा शैलीचा सोस मराठीत जरा जास्तच आहे असं मला वाटतं. हिंदी साहित्य वाचतानाही जाणवत रहातं की सरळ साध्या सोप्या भाषेत, कुठलंही अलंकरण न करता किती प्रभावीपणे लिहिता येतं ते.

फायनली मी उत्सुकतेने मी झोपलो वाचलं. आवडलच.
"त्याला पडेल वाटलं' संदर्भात माझाही घोळ झालाच. मग आत्ता हा धागा परत वाचताना नी च्या पोस्ट्मुळे ते जरा क्लियर झालं.

शेवतच्या पाउस कथेतील शेवतचा परिच्छेद आणि शेवटाला नेणारं 'आणि उत्सुकतेने मी झोपलो' हे वाक्य खूप प्रभावी वाटलं.

'कळ' पण आणलं आहे. थोडा ब्रेक घेउन ते वाचणार.