ओला कचरा निर्मुलन कसे कराल. (गांडुळखत)

Submitted by कांदापोहे on 4 June, 2011 - 03:50

फोटो मोबाईल कॅमेराने काढले आहेत त्यामुळे जरा खराब आले आहेत. क्षमस्व. Happy

आरती हीने मागे इथे (http://www.maayboli.com/node/5886) कचरा व्यवस्थानाबद्दल लिहीलेच होते. त्यानंतर काहीच दिवसात महानगरपालीकेने सोसायटीला ओला कचरा सोसायटीने जिरवणे गरजेचे आहे यावर एक छोटेखानी संवाद आयोजला होता. ओला कचरा जिरवण्यासाठी गांडुळखत प्रकल्प राबवला नाहीत तर नोटीस बजावु असे सांगीतल्यावर सोसायटी खडबडुन जागी झाली. साधारण १५ हजारापासुन ३० हजारापर्यंत वेगवेगळ्या निविदा पण गोळा झाल्या. त्याच दरम्यान सोसायटीमधी राजेश या मित्राने एवढा खर्च करायची गरज नाहीये आपण स्वस्तात हे सर्व करु शकतो असे सांगीतले. मी पण नुकताच आरतीचा लेख वाचला असल्याने त्याला सहकार्य करीन अशी आशा दाखवली व साधारण १ वर्षापूर्वी आम्ही ही मोहीम हातात घेतली.

सुरुवातीला अनेक सोसायटीमधे खर्च करुन केलेले गांडुळखत प्रकल्प पण बघीतले. त्यापैकी निम्म्याहुन अधिक नुसते दिखाव्याकरता उघडले होते. त्या त्या सोसायटीतले लोक ना त्यात कचरा टाकत होते ना त्यात तयार होणारे खत वापरत होते. आमचा थोडा धीर खचला होता. अशातच मित्रमंडळ चौकातील एका बंगल्यातील काकांचा पत्ता मिळाला. मी व राजेश त्यांनी काय केले आहे ते बघायला गेलो व आमचा उत्साह द्विगुणीत झाला. अतिशय कमी खर्चात व कमीत कमी साधनात त्यांनी कचर्‍याचा निचरा केला होता. त्यांचा गॅलरीत सुरेख खत तयार होत होते व त्या बोळातील पालापाचोळासुध्दा ते गोळा करुन खत तयार करत होते. ४-५ इंच पिट्समधे आलेले पपईचे झाड, वांगी, पालक बघुन आम्ही चकीत झालो होतो. वाटेत येतानाच ठरवले की बास आता आपला प्रकल्प झाला.

पुणेरी पाटी हवीच. Happy

गांडुळ खतासाठी लागणारे साहीत्य खालीलप्रमाणे.

१. विटा
२. प्लॅस्टीकचा कागद किंवा जुना फ्लेक्सबोर्डचा प्लॅस्टीकचा कागद
३. हिरवी मेश
४. नारळाच्या शेंड्या/ आंब्याचे गवत असल्यास
४. गाडुळ खत, व्हर्मीकल्चर किंवा कुणी गांडुळांचा पुंजका दिला तर तो पुंजका
५. थोडी काळी माती
६. अर्थात ओला कचरा

पिट्स कशी बनवाल

१. साधारण आपल्या गरजेचा अंदाज घेऊन तेव्हढ्या आकाराचे प्लॅस्टीक घ्या. घरातल्या घरात करणार्‍यांनी रंगाच्या दोन डब्यातही करायला हरकत नाही.
२. ते जमिनीवर अंथरा व त्याच्या बाजुने विटांची रांग करा.
३. दोन ते तिन थर पुष्कळ होतात. शक्यतो भिंग बांधताना लावतात तशी विट लावावी म्हणजे पाण्याचा निचरा पण होतो आणी हवाही खेळती रहाते.
४. दुसरा थर झाला की हिरवी मेश चारी बाजुने अंथरुन घ्या.
५. सर्वात खाली नारळाच्या शेंड्या वा गवत टाका.
६. यावर तुमचा ओला कचरा, पालापाचोळा व माती टाका.
७. शक्यतो कचर्‍यामधे प्लॅस्टीक जाणार नाही याची खात्री करुन मगच कचरा टाकत जा.
८. यावर तुम्ही आणलेले गांडुळ खत, व्हर्मीकल्चर किंवा गांडुळांचा पुंजका त्यावर टाका.
९. जमल्यास शेणाचे पाणी शिंपडले तरी चालेल पण गरज असतेच असे नाही.
१०. साधारण १०-१२ दिवसांनी तुम्हाला एका बाजुचा कचरा काळा होताना दिसेल.
११. पालापाचोळा व कचरा जेव्हढा पटकन कुजेल तेव्हढे पटकन गांडुळखत तयार होईल.

हे घ्या संदर्भासाठी पिट

काळजी कशी घ्याल.

१. या कचरा टाकतो त्या जागेवर खुप उन्ह पडणार नाही हे पहा.
२. थोडा ओलसर राहील अशी काळजी घ्या. ओला कचरा असल्याने ओलसरपणा असतोच पण नसल्यास थोडे पाणी शिंपडा.
३. तयार गांडुळखताचे वेगळे पिट करा व त्यामधे झाडे लावा अथवा ते तयार खत आपल्या बगीच्यात पसरुन टाका

माती तयार झाल्यावर केलेल्या पिटात आता भोपळा व रताळी आहेत.

प्राथमीक शिक्षणाची गरज

१. सोसायटीमधील वा घरातील बायकांना ते पुंजके वगैरे बघुन भयंकर किळस येईल पण तरीही ते कसे उपयुक्त आहे हे पटवुन द्या.
२. ओला कचरा म्हणजे काय तेही समजावुन सांगा. यात भाज्यांची देठे, खराब झालेले अन्न, ब्रेड, अंड्याची टरफले, पोळ्या, आमटी असलेही प्रकार चालतात.
३. तयार झालेली माती इतर कुंड्यांमधे वा जमिनीमधे पसरुन टाका.

तयार माती.

मैत्र जिवांचे

गेल्या वर्षभर घेतलेल्या मेहेनतीमुळे सोसायटीतल्या गच्चीवर आज पेरु, डाळींब, चिक्कु, मोगरा, गुलाब, पपई, भोपळ्याचा वेल, रताळ्याचा वेल वगैरे उगवला आहे. साधारण २-३ कुंड्याना पुरेल एवढीच माती आम्ही सुरुवातीला आणली होती. आज साधारण २०-२२ रंगाचे डबे निरनिराळ्या वेली, फुलझाडांनी भरले आहेत. ही सर्व माती ही गांडुळखतातुन तयार झालेली आहे. नुकतेच सोसायटीला एक प्रशस्तिपत्रक पण मिळाले. या कामात मी व राजेश याने सुरुवातीला बरेच कष्ट केले. कचरा निवडणे, गांडुळे हलवणे, तयार खत खालच्या बागेत टाकणे वगैरे.

गेले वर्षभर सोसायटीतुन ओला कचरा बाहेर गेला नाहीये याचा आम्हा दोघांनाही भयंकर आनंद होतो. अजुनही काही सभासद सहकार्य करत नाहीत व ओला कचरा अजुनही विभागुन टाकत नाहीत त्यावर उपाय म्हणुन खाली सहकार्य करावे अशा पाट्या पण लावल्या आहेत. (लवकरच त्या पुणेरी पाट्यांमधे उपलब्ध होतील Proud )

मोगरा

टरबुज

रानजाई

लेख वाचुन आलेले काही प्रश्न व उत्तरे संकलीत करत आहे.

सावली | 4 June, 2011 - 16:22
वा अभिनंदन आणि खुप चांगली माहीती.
कचरा टाकायचा पिट झाकायची गरज नसते का? पावसात काय करता?

प्रतिसाद मंजूडी | 4 June, 2011 - 16:49
केपी, अन्नपदार्थ चालतात? आम्हाला सांगितलेलं की साधा भात घातला तर चालेल पण ज्यात मीठ आहे असे पदार्थ घालू नका.

प्रतिसाद अश्विनी के | 5 June, 2011 - 23:35
मसालेदार पदार्थ टाकू नयेत. खरकटं टाकायचं असेल तर धुवून टाकावे.

सावली, बाहेर पिट करायचे नसेल तर घरात, बाल्कनीत कुंडीत /बालदीत गांडूळशेती होऊ शकते. व्यवस्थित कृती अंमलात आणली तर गांडुळं त्यांचं घर सोडून बाहेर येत नाहीत आणि वासही येत नाही. साधारण दिड दोन महिन्यांनी कुंडी खताने भरते. नंतर २ दिवस त्यात पाणी, कचरा घालायचं नाही. मग पुन्हा कुंडी तयार करावी. जमिनीवर वर्तमानपत्रं पसरुन त्यावर खत भरलेली कुंडी उपडी करावी व थोडावेळ तसंच राहू द्यावं. आतली संख्या वाढलेली गांडुळं गुंडा करुन खताच्या खाली मध्यभागी जमा होतात. नंतर वरवरचं सुकं खत काढून घ्यायचे आणि गांडुळं परत सगळा जामानिमा केलेल्या कुंडीत सोडायची.

प्रतिसाद कांदापोहे | 6 June, 2011 - 09:25
केश्वे, मंजुडे आमचा अनुभव असा आहे की जे काही खरकटे आहे ते टाकले तरी गांडुळे त्याची मस्त काळी माती करतात. आमच्याकडे उरलेला भात, आमटी, सुकलेल्या भाज्या, चिरलेल्या भाज्या, जुन झालेली कणसे, फणसाची सालं, पोळ्या, ब्रेड, अक्खे कोबी वगैरे काहीही पडते ओल्या कचर्‍यात. बीट, बटाटे, कोबी असले काही टाकले तर ते थोडे कापुन टाकले तर पटकन विघटन होते. मुळात कचरा विघटन करत असताना पहीले १०-१५ दिवस काळजी घ्यावी. एकदा ते चक्र चालु झाले की गांडुळ वाट्टेल त्याचा खातमा करतात.

सावली तुमच्या गावी जरा मोठे पिट घेतले तर चांगले होईल. साधारण २ फुट उंचीचे. जागा मोठी असेल तर ३ वेगवेगळी पिट करुन एका आठवड्याच्या अंतराने कचरा टाकताना पिट बदलावे. अनेक सोसायट्यांमधे वाराप्रमाणे पिट्स असतात. (ज्याचा ते उपयोग करत नाहीत ही गोष्ट वेगळी) पण तसा प्रयोग करता येईल.

प्रतिसाद आऊटडोअर्स | 6 June, 2011 - 10:10
एक शंका - या ओल्या कचर्‍यात नॉन व्हेज टाकलेलंसुद्धा चालतं कां? उत्तर हो असेल तर काय-काय?

प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:11
केपी, गांडुळं अक्षरशः काहिही फस्त करतात पण शक्यतो खूप मसालेदार पदार्थ टाकू नये. आपल्या या मित्रांना ते चालत नाहीत. तू वर लिहिलेल्या त्यांच्या मेन्यूमध्ये मसालेदार काही दिसत नाहिये.
का?

प्रतिसाद कांदापोहे | 6 June, 2011 - 10:22
आडो नॉनव्हेज पण चालते व काहीही चालते.

एक गंमत निदर्शनात आली आहे. भुइमुगाच्या शेंगांची टरफल एक एक वर्ष कुजत नाहीत व गांडुळही ती फस्त करत नाहीत. त्यामुळे खाली जो नारळाच्या शेंडीचा थर आहेत त्यात ही टरफल टाकली तरी चालतील.

केश्वे आमटी, हॉटलच्या भाज्या, मसालेभात वगैरेमधे असतात की मसाले. तुझे व माधवचे म्हणणे बरोबर आहे पण माती हलवताना, कचरा हलवताना त्यांना इजा होणे, जास्ती पाणी झाल्यास वाहुन जाणे, पक्षांनी खाणे असे प्रकार होतातच. त्याला काही इलाज नाही. एकदा का ते चक्र चालु झाले की त्यांचे प्रमाण एवढे जास्ती असते की आपणही फार वाईट वाटुन घेत नाही. (वर मी लिहीलंय त्याप्रमाणे पुंजके तयार होतात)

संपादन प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:21
नारळाच्या शेंडीचा थर आहेत त्यात ही टरफल टाकली तरी चालतील.
>>> हो केपी. आम्ही जोडीला एखादी शेणीसुद्धा मोडून घालतो.

प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:27 नवीन
वर मी लिहीलंय त्याप्रमाणे पुंजके तयार होतात >>>> त्या पुंजक्यांमधली थोडीच गांडुळं परत त्यात सोडायची, बाकिची लोकांना वाटून टाकायची. ठराविक जातीची गांडुळं वापरल्यास चांगले रिझल्ट मिळतात त्यामुळे ती जास्तीची गांडुळंच लोकांना वापरण्यास द्यावीत. सगळीच्या सगळी गांडुळं आपल्या कुंडीत घातली तर त्यांची प्रजा भरमसाठ वाढून बाहेर येऊ लागतील.

विषय: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

अमृता आणि अमि, केपीने लेखाच्या सुरुवातीला आरतीच्या लेखाची लिंक दिलीये, ती वाचा.

जागू, तुमच्या पध्दतीनी गांडुळं मरुन जाण्याची शक्यता जास्त वाटते. तुमच्या ह्या पध्द्तीनी कंपोस्ट चांगलं होईल.
गांडुळ खत करण्याबाबत काही :
१. या साठी लागण्यार्‍या बिन विकत आणणं सोयीचं पडतं. कारण त्या जाळीच्या असतात. गांडुळ जिवंत प्राणी. त्याची हवेची गरज आपल्यासारखीच असते.
२. कमीत कमी २ बिन तरी पाहिजेतच.
३. पहिली बिन बरीचशी भरली की मग त्यात गाडुळं आणून टाकावीत. बिनचं झाकण बंद करावं. ( विकतच्या बिनचे हे झाकण सुध्दा जाळीचं असतं. )
४. आता नवीन ओल्या कचर्‍या साठी दुसरी बिन वापरायला सुरवात करावी.
५. सुमारे तीन आठवड्यांनी पहील्या बिनचं झाकण काढुन अगदी वरच्या थरातली माती हातात घेऊन पहा. किंचित ओलसर , अगदी एकसारखी भुसभुशीत अशी माती मिळेल. हेच गांडुळखत. हे खत म्हणजे काय तर गांडुळांची विष्ठा.
६. गांडुळं वरती टाकल्यामुळे काय होतं, ती जे काय मिळेल ते खात खात, विष्ठा टाकत, खाली खाली जातात. त्यामुळे खताचा थर वरती राहातो आणि गांडुळं खाली राहातात. वरचं खत लागेल तसं काळजीपुर्वक काढावं. असं करत साधारण खालपासुन ३-४ ईंच एवढा थर ठेवून वरचं खत काढून घ्यावं. यात जर एखादं गांडु़ळ आलं तर ते परत बिन मधे टाकून द्यावं.
७. एव्हाना दुसरी बिन ओल्या कचर्‍याने भरत आली असेल. आता पहिल्या बिन मधला खत काढुन खाली राहिलेला थर, ज्यात गांडुळं आहेत तो, दुसर्‍या बिन मधे वरती पसरावा. झाकण लावून वरील प्रमाणे खत होण्याची वाट पहावी.
काही उपयुक्त सुचना:
-- ह्या बिन वर थेट पाऊस वा थेट सूर्यप्रकाश पडणार नाही याची काळजी घ्यावी.
-- जाळीचे बिन व जाळीचे झाकण मस्ट आहे. गांडुळांना हवा मिळणे गरजेचे आहे.
--गांडुळांना कागदाचा पुठ्ठा खायला खूप आवडतो. आपल्या वह्यांचे , खोक्यांचे जे पुठ्ठे असतात त्याचे बारीक तुकडे करुन ओल्या कचर्‍या बरोबरच बिन मधे टाकावेत. ओला कचरा देखील बारीक तुकडे करुन टाकला तर खत होण्याची प्रोसेस वेगाने होते.
--यात गांडुळं मल्टीप्लाय होणं देखील अपेक्षित आहे. म्हण्जे एका बिन मधलं गांडुळ कल्चर दोन बिन मधे टाकता येतं.

हे मी केपींच्या गांडुळ खताच्या धाग्यावर पण टाकते.

माझे काका हे गांडुळ खत बनवत असत. मी त्यांच्याकडे काही दिवस राहिले होते, तेव्हा हे शिकले.
मी स्वतः कंपोस्ट बनवते. अगदी घरगुती पध्दतीने. त्या बद्दल नंतर लिहीते.

अमृता २१, मी अमि, दुसरा ऊपाय म्हणजे कंपोस्ट बनवणे
मी असे बनवते कंपोस्ट
जागू, निकिता, हे तुमच्यासाठी--- घरगुती कंपोस्ट
१. झाडं विकत आणली की त्याच्या बरोबर प्लास्टीक चे कंटेनर येतात. तसे ५ गॅलन चे, साधारण आपल्या बादली एवढे, कमीत कमी २ कंटेनर घेणे. त्याला तळाला ५ मोठी भोकं असतातच. बादली किंवा प्लॅस्टीकचा डबा काहीही चालेल. त्याला भोकं पाडून घ्यावीत. हे कंटेनर एखाद्या प्लास्टीकच्या पसरट थाळी/प्लेट मधे ठेवावे. हा कंटेनर संपूर्ण बंद होईल अशा झाकणाची पण आवश्यकता आहे. हे झाकण जर हलके असेल तर त्यावर वजनासाठी दगड वगैरे ठेवावा लागेल.
२. सर्वात खाली मातीचा, भोकं झाकली जातील एवढाच, थर घालावा. त्यावर किचन मधल्या ओल्या कचर्‍याचा थर, दिवसातून एकदाच, घालावा. ह्यावर मूठ - दोन मूठ माती भुरभुरावी. झाकण लावावे. दर ३ ते ४ दिवसांनी हे वरखाली करावे/ढवळावे. खालच्या ताटलीत ह्यातले पाणी जमा होईल, ते परत ह्यातच टाकावे किंवा झाडांना घालावे. झाडांना घालताना थोडे डायल्यूट करुन घालावे. असे करत हा डबा भरला की झाकण लावून ठेवावा.
३. आता दुसरा कंटेनर वरील प्रमाणे तयार करुन ओला कचरा त्यात टाकायला सुरवात करावी.
४. सुमारे ३-४ आठवड्यात पहील्या डब्यात कंपोस्ट तयार झालेले असेल.

ओल्या कचर्‍यासंबंधी थोडेसे: मी या कचर्‍याचे बारीक तुकडे करते. पालेभाज्यांच्या काड्यांचे कात्रीनी तुकडे करुन , कलींगड, खरबूज वगैरे च्या साली कापून, तुकडे करुन. थोडक्यात, १ इंचाहून मोठा तुकडा नसावा. लहान तुकड्यांमुळे कंपोस्टींगची क्रिया लवकर होते.
मी यात खरकटं, आंबलेलं वगैरे अन्नं टाकत नाही. तसेच शाकाहारी असल्यामुळे बोन्स, माशाचे काटे वगैरेचा प्रश्न नाही. लिंबाची साले मोठ्या प्रमाणात नको. कांद्याची साले नको (ही लवकर डीकंपोझ होत नाहीत म्हणून) अंड्याची टरफले कुस्करुन टाकावीत. शेंगांची टरफलं ब्लेंडर मधुन जेवढी बारीक करता येतील तेवढी करुन मग टाकते. देवांचं निर्माल्य अर्थातच.

या मधे मी सहसा बागेतला इतर कचरा टाकत नाही. झाडांना खत द्यायचं म्हणजे काय तर त्यांना nutritional boost द्यायचा. तेव्हा आपण खातो त्या संदर्भा पुरतंच मर्यादीत ठेवते. (हो !आपलीच कामं किती वाढवायची ? या उसगावात नको इतकं स्वावलंबन आहे. )
यावर थेट पाऊस पडणार नाही याची काळजी घ्यावी. थेट ऊन पडलं तर हरकत नाही, मात्र आतलं कल्चर कायम किंचीत ओलसर असू द्यावे.
गेली दोन वर्षे मी या गावठी पद्धतीनी कंपोस्ट बनवतेय.
काही शंका असल्यास जरुर विचारा.
तुमच्या कंपोस्ट प्रकल्पाला शुभेच्छा !

अश्विनी,
अगदी जवळ जाऊन वास घेतला तर येतो कुजल्याचा वास, पण ' दरवळ ' वगैरे अजिबात सुटत नाही.
म्हणूनच मी त्यात खरकटं वा खराब अन्न टाकत नाही. तसंच खालच्या प्लेटमधे जमा होणारं पाणी वेळोवेळी काढून टाकावं.

शुगोल
खुपच चांगले सांगितले आहे. मला घरगुती कंपोस्ट करायचे आहे.
बादलीला साधारण केवढी भोके पाडावीत? आणि भोके मोठी असतील तर मातीचा थर घालताना ती त्यातुन पडणार नाही का?

छान माहिती. मी प्लॅस्टीकच्या २ मोठ्या बकेटमध्ये गांडुळखत करतेय. १ वर्ष झालेय. गांडुळखत खुप होतेय आणी झाडे पण छान वाढलीत.
पण नेहमी गांडुळे खालच्या बकेटमध्ये सारखी जात राहतात, जिथे पाणी जमा होते. असे का होतेय ?

Pages