फोटो मोबाईल कॅमेराने काढले आहेत त्यामुळे जरा खराब आले आहेत. क्षमस्व.
आरती हीने मागे इथे (http://www.maayboli.com/node/5886) कचरा व्यवस्थानाबद्दल लिहीलेच होते. त्यानंतर काहीच दिवसात महानगरपालीकेने सोसायटीला ओला कचरा सोसायटीने जिरवणे गरजेचे आहे यावर एक छोटेखानी संवाद आयोजला होता. ओला कचरा जिरवण्यासाठी गांडुळखत प्रकल्प राबवला नाहीत तर नोटीस बजावु असे सांगीतल्यावर सोसायटी खडबडुन जागी झाली. साधारण १५ हजारापासुन ३० हजारापर्यंत वेगवेगळ्या निविदा पण गोळा झाल्या. त्याच दरम्यान सोसायटीमधी राजेश या मित्राने एवढा खर्च करायची गरज नाहीये आपण स्वस्तात हे सर्व करु शकतो असे सांगीतले. मी पण नुकताच आरतीचा लेख वाचला असल्याने त्याला सहकार्य करीन अशी आशा दाखवली व साधारण १ वर्षापूर्वी आम्ही ही मोहीम हातात घेतली.
सुरुवातीला अनेक सोसायटीमधे खर्च करुन केलेले गांडुळखत प्रकल्प पण बघीतले. त्यापैकी निम्म्याहुन अधिक नुसते दिखाव्याकरता उघडले होते. त्या त्या सोसायटीतले लोक ना त्यात कचरा टाकत होते ना त्यात तयार होणारे खत वापरत होते. आमचा थोडा धीर खचला होता. अशातच मित्रमंडळ चौकातील एका बंगल्यातील काकांचा पत्ता मिळाला. मी व राजेश त्यांनी काय केले आहे ते बघायला गेलो व आमचा उत्साह द्विगुणीत झाला. अतिशय कमी खर्चात व कमीत कमी साधनात त्यांनी कचर्याचा निचरा केला होता. त्यांचा गॅलरीत सुरेख खत तयार होत होते व त्या बोळातील पालापाचोळासुध्दा ते गोळा करुन खत तयार करत होते. ४-५ इंच पिट्समधे आलेले पपईचे झाड, वांगी, पालक बघुन आम्ही चकीत झालो होतो. वाटेत येतानाच ठरवले की बास आता आपला प्रकल्प झाला.
पुणेरी पाटी हवीच.
गांडुळ खतासाठी लागणारे साहीत्य खालीलप्रमाणे.
१. विटा
२. प्लॅस्टीकचा कागद किंवा जुना फ्लेक्सबोर्डचा प्लॅस्टीकचा कागद
३. हिरवी मेश
४. नारळाच्या शेंड्या/ आंब्याचे गवत असल्यास
४. गाडुळ खत, व्हर्मीकल्चर किंवा कुणी गांडुळांचा पुंजका दिला तर तो पुंजका
५. थोडी काळी माती
६. अर्थात ओला कचरा
पिट्स कशी बनवाल
१. साधारण आपल्या गरजेचा अंदाज घेऊन तेव्हढ्या आकाराचे प्लॅस्टीक घ्या. घरातल्या घरात करणार्यांनी रंगाच्या दोन डब्यातही करायला हरकत नाही.
२. ते जमिनीवर अंथरा व त्याच्या बाजुने विटांची रांग करा.
३. दोन ते तिन थर पुष्कळ होतात. शक्यतो भिंग बांधताना लावतात तशी विट लावावी म्हणजे पाण्याचा निचरा पण होतो आणी हवाही खेळती रहाते.
४. दुसरा थर झाला की हिरवी मेश चारी बाजुने अंथरुन घ्या.
५. सर्वात खाली नारळाच्या शेंड्या वा गवत टाका.
६. यावर तुमचा ओला कचरा, पालापाचोळा व माती टाका.
७. शक्यतो कचर्यामधे प्लॅस्टीक जाणार नाही याची खात्री करुन मगच कचरा टाकत जा.
८. यावर तुम्ही आणलेले गांडुळ खत, व्हर्मीकल्चर किंवा गांडुळांचा पुंजका त्यावर टाका.
९. जमल्यास शेणाचे पाणी शिंपडले तरी चालेल पण गरज असतेच असे नाही.
१०. साधारण १०-१२ दिवसांनी तुम्हाला एका बाजुचा कचरा काळा होताना दिसेल.
११. पालापाचोळा व कचरा जेव्हढा पटकन कुजेल तेव्हढे पटकन गांडुळखत तयार होईल.
हे घ्या संदर्भासाठी पिट
काळजी कशी घ्याल.
१. या कचरा टाकतो त्या जागेवर खुप उन्ह पडणार नाही हे पहा.
२. थोडा ओलसर राहील अशी काळजी घ्या. ओला कचरा असल्याने ओलसरपणा असतोच पण नसल्यास थोडे पाणी शिंपडा.
३. तयार गांडुळखताचे वेगळे पिट करा व त्यामधे झाडे लावा अथवा ते तयार खत आपल्या बगीच्यात पसरुन टाका
माती तयार झाल्यावर केलेल्या पिटात आता भोपळा व रताळी आहेत.
प्राथमीक शिक्षणाची गरज
१. सोसायटीमधील वा घरातील बायकांना ते पुंजके वगैरे बघुन भयंकर किळस येईल पण तरीही ते कसे उपयुक्त आहे हे पटवुन द्या.
२. ओला कचरा म्हणजे काय तेही समजावुन सांगा. यात भाज्यांची देठे, खराब झालेले अन्न, ब्रेड, अंड्याची टरफले, पोळ्या, आमटी असलेही प्रकार चालतात.
३. तयार झालेली माती इतर कुंड्यांमधे वा जमिनीमधे पसरुन टाका.
तयार माती.
मैत्र जिवांचे
गेल्या वर्षभर घेतलेल्या मेहेनतीमुळे सोसायटीतल्या गच्चीवर आज पेरु, डाळींब, चिक्कु, मोगरा, गुलाब, पपई, भोपळ्याचा वेल, रताळ्याचा वेल वगैरे उगवला आहे. साधारण २-३ कुंड्याना पुरेल एवढीच माती आम्ही सुरुवातीला आणली होती. आज साधारण २०-२२ रंगाचे डबे निरनिराळ्या वेली, फुलझाडांनी भरले आहेत. ही सर्व माती ही गांडुळखतातुन तयार झालेली आहे. नुकतेच सोसायटीला एक प्रशस्तिपत्रक पण मिळाले. या कामात मी व राजेश याने सुरुवातीला बरेच कष्ट केले. कचरा निवडणे, गांडुळे हलवणे, तयार खत खालच्या बागेत टाकणे वगैरे.
गेले वर्षभर सोसायटीतुन ओला कचरा बाहेर गेला नाहीये याचा आम्हा दोघांनाही भयंकर आनंद होतो. अजुनही काही सभासद सहकार्य करत नाहीत व ओला कचरा अजुनही विभागुन टाकत नाहीत त्यावर उपाय म्हणुन खाली सहकार्य करावे अशा पाट्या पण लावल्या आहेत. (लवकरच त्या पुणेरी पाट्यांमधे उपलब्ध होतील )
मोगरा
टरबुज
रानजाई
लेख वाचुन आलेले काही प्रश्न व उत्तरे संकलीत करत आहे.
सावली | 4 June, 2011 - 16:22
वा अभिनंदन आणि खुप चांगली माहीती.
कचरा टाकायचा पिट झाकायची गरज नसते का? पावसात काय करता?
प्रतिसाद मंजूडी | 4 June, 2011 - 16:49
केपी, अन्नपदार्थ चालतात? आम्हाला सांगितलेलं की साधा भात घातला तर चालेल पण ज्यात मीठ आहे असे पदार्थ घालू नका.
प्रतिसाद अश्विनी के | 5 June, 2011 - 23:35
मसालेदार पदार्थ टाकू नयेत. खरकटं टाकायचं असेल तर धुवून टाकावे.
सावली, बाहेर पिट करायचे नसेल तर घरात, बाल्कनीत कुंडीत /बालदीत गांडूळशेती होऊ शकते. व्यवस्थित कृती अंमलात आणली तर गांडुळं त्यांचं घर सोडून बाहेर येत नाहीत आणि वासही येत नाही. साधारण दिड दोन महिन्यांनी कुंडी खताने भरते. नंतर २ दिवस त्यात पाणी, कचरा घालायचं नाही. मग पुन्हा कुंडी तयार करावी. जमिनीवर वर्तमानपत्रं पसरुन त्यावर खत भरलेली कुंडी उपडी करावी व थोडावेळ तसंच राहू द्यावं. आतली संख्या वाढलेली गांडुळं गुंडा करुन खताच्या खाली मध्यभागी जमा होतात. नंतर वरवरचं सुकं खत काढून घ्यायचे आणि गांडुळं परत सगळा जामानिमा केलेल्या कुंडीत सोडायची.
प्रतिसाद कांदापोहे | 6 June, 2011 - 09:25
केश्वे, मंजुडे आमचा अनुभव असा आहे की जे काही खरकटे आहे ते टाकले तरी गांडुळे त्याची मस्त काळी माती करतात. आमच्याकडे उरलेला भात, आमटी, सुकलेल्या भाज्या, चिरलेल्या भाज्या, जुन झालेली कणसे, फणसाची सालं, पोळ्या, ब्रेड, अक्खे कोबी वगैरे काहीही पडते ओल्या कचर्यात. बीट, बटाटे, कोबी असले काही टाकले तर ते थोडे कापुन टाकले तर पटकन विघटन होते. मुळात कचरा विघटन करत असताना पहीले १०-१५ दिवस काळजी घ्यावी. एकदा ते चक्र चालु झाले की गांडुळ वाट्टेल त्याचा खातमा करतात.
सावली तुमच्या गावी जरा मोठे पिट घेतले तर चांगले होईल. साधारण २ फुट उंचीचे. जागा मोठी असेल तर ३ वेगवेगळी पिट करुन एका आठवड्याच्या अंतराने कचरा टाकताना पिट बदलावे. अनेक सोसायट्यांमधे वाराप्रमाणे पिट्स असतात. (ज्याचा ते उपयोग करत नाहीत ही गोष्ट वेगळी) पण तसा प्रयोग करता येईल.
प्रतिसाद आऊटडोअर्स | 6 June, 2011 - 10:10
एक शंका - या ओल्या कचर्यात नॉन व्हेज टाकलेलंसुद्धा चालतं कां? उत्तर हो असेल तर काय-काय?
प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:11
केपी, गांडुळं अक्षरशः काहिही फस्त करतात पण शक्यतो खूप मसालेदार पदार्थ टाकू नये. आपल्या या मित्रांना ते चालत नाहीत. तू वर लिहिलेल्या त्यांच्या मेन्यूमध्ये मसालेदार काही दिसत नाहिये.
का?
प्रतिसाद कांदापोहे | 6 June, 2011 - 10:22
आडो नॉनव्हेज पण चालते व काहीही चालते.
एक गंमत निदर्शनात आली आहे. भुइमुगाच्या शेंगांची टरफल एक एक वर्ष कुजत नाहीत व गांडुळही ती फस्त करत नाहीत. त्यामुळे खाली जो नारळाच्या शेंडीचा थर आहेत त्यात ही टरफल टाकली तरी चालतील.
केश्वे आमटी, हॉटलच्या भाज्या, मसालेभात वगैरेमधे असतात की मसाले. तुझे व माधवचे म्हणणे बरोबर आहे पण माती हलवताना, कचरा हलवताना त्यांना इजा होणे, जास्ती पाणी झाल्यास वाहुन जाणे, पक्षांनी खाणे असे प्रकार होतातच. त्याला काही इलाज नाही. एकदा का ते चक्र चालु झाले की त्यांचे प्रमाण एवढे जास्ती असते की आपणही फार वाईट वाटुन घेत नाही. (वर मी लिहीलंय त्याप्रमाणे पुंजके तयार होतात)
संपादन प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:21
नारळाच्या शेंडीचा थर आहेत त्यात ही टरफल टाकली तरी चालतील.
>>> हो केपी. आम्ही जोडीला एखादी शेणीसुद्धा मोडून घालतो.
प्रतिसाद अश्विनी के | 6 June, 2011 - 10:27 नवीन
वर मी लिहीलंय त्याप्रमाणे पुंजके तयार होतात >>>> त्या पुंजक्यांमधली थोडीच गांडुळं परत त्यात सोडायची, बाकिची लोकांना वाटून टाकायची. ठराविक जातीची गांडुळं वापरल्यास चांगले रिझल्ट मिळतात त्यामुळे ती जास्तीची गांडुळंच लोकांना वापरण्यास द्यावीत. सगळीच्या सगळी गांडुळं आपल्या कुंडीत घातली तर त्यांची प्रजा भरमसाठ वाढून बाहेर येऊ लागतील.
खुपच उपयोगी माहीती. काही शंका
खुपच उपयोगी माहीती.
काही शंका - जर घरातील कचरा एका ड्ब्यात कींवा कुन्डी मधे जिरवायचा असे ठरवले, तर रोज जमा होणार कचरा त्याच ड्ब्यात टाकायचा का ?, दोन ड्बे जरी वापरले तरी दिवसाआड रोज चा कचरा एका वर एक टाकायचा का? व रोज त्यावर माती आणि कल्चर टाकायचे का?
उपयुक्त व पध्दतशीर, सुटसुटीत
उपयुक्त व पध्दतशीर, सुटसुटीत माहिती. केपी, तुमचेही अभिनंदन, हा प्रकल्प यशस्वीपणे राबविल्याबद्दल व त्याची इत्यंभूत माहिती दिल्याबद्दल. धन्यवाद.
सचिन दोन डबे केलेत तर एक डबा
सचिन दोन डबे केलेत तर एक डबा भरेपर्यंत दुसरा वापरु नका. घरातला ओला कचरा अर्धा किलोही नसतो. त्यामुळे जर १० किलोचा रंगाचा डबा घेतलात तर पुरेल. एकावर एक कचरा टाकत रहा. वरुन माती टाकायची आवश्यकता नाही. खुप पाणी रहाणार नाही या करता त्याल भोके पाडुन हवा खेळती राहील याकडे लक्ष द्या. तो डबा भरत आला की दुसरा वापरा. दुसरा भरत येईपर्यंत पहील्यातल्या कचर्याची माती झाली असेल. थोडा वरवरचा कचरा दुसर्या डब्यात टाका व खाली झालेली भुसभुशीत माती (गांडुळखत) इतर झाडांच्या कुंड्यांमधे टाका. खूप पाणी राहीले तर कचर्याला वास येऊ शकतो. हे डबे तुम्ही घराच्या बाल्कनीत पण ठेवु शकता.
पिटमधलं टेंपरेचरदेखिल खूप
पिटमधलं टेंपरेचरदेखिल खूप वाढू द्यायचं नाही.
खुलासेवार माहिती दिल्याबद्दल
खुलासेवार माहिती दिल्याबद्दल धन्यवाद
मस्त आणि स्तुत्य उपक्रम!
मस्त आणि स्तुत्य उपक्रम!
पुण्यात एक बाई खास ओल्या
पुण्यात एक बाई खास ओल्या कच-यासाठी एक ड्रम विकतात. कचरा कुजून खत करणारा...कोणाला हवं तर पत्ता सांगते. त्या ड्रमला काही भगदाडं अशी आहेत की कच-यातूनच झाडं, वेल येतात आणि छान वाढतात. कचरा कुजायला किती वेळ लागेल याचा अदमास घेऊन ड्रमचा आकार बनवला आहे. वरून कचरा टाकायचा आणि तो भुसभुशीत खत होऊन ड्रमच्या खालच्या बाजूच्या पट्टीतून काढता येतो.
ओला कचरा ते खत असा एक कॉलम चालवलेला मी वर्षभर...कोथरुडातले अनेको पत्ते आहेत...कोणास हवे असल्यास सांगावे.
धन्यवाद लोक्स. हा धागा
धन्यवाद लोक्स. हा धागा काढायचा मुख्य उद्देश म्हणजे हा प्रयोग अतिशय सोप्पा आहे व घरोघरी याचा प्रसार व्हावा हा आहे.
हा आमच्या घरातला गांडूळखत
हा आमच्या घरातला गांडूळखत निर्मितीचा पिंजरा :
घरात रोजच्या रोज जमा होणारी भाज्यांची देठं, टरफलं, फळांच्या साली, चहा पावडर इत्यादी सर्व ह्यात घालायचे. ह्याच्या खाली एक प्लास्टिकचा ट्रे ठेवलेला आहे. त्यात जास्तीचे पाणी जमा होते. हे पाणी झाडांना घालता येते.
पिंजर्याला आतून हवेशीर आणि जाळीदार पिशवी लावलेली आहे. जेणेकरून गांडूळं बाहेर येणार नाहीत. आणि कावळे, चिमण्या इत्यादी पक्ष्यांचा त्यांना उपद्रवही होणार नाही. पिंजर्याला वरून झाकणही आहे.
हा घराच्या बाल्कनीत ठेवलेला आहे.
हे गांडूळांना घातलेलं ताजं ताजं खाद्य:
कचरा घातल्यावर थोडं पाणी घालावं लागतं. कचर्याच्या विघटनासाठी ते आवश्यक असतं. आणि गांडूळांना आवश्यका असलेला ओलावा आणि मातीतली आर्द्रता त्यामुळे टिकून राहते.
धन्यवाद मंजुडी.
धन्यवाद मंजुडी.
मंजू, मस्त आहे हे खाली गळून
मंजू, मस्त आहे हे
खाली गळून आलेलं पाणी हे खूप कॉन्सन्ट्रेटेड असतं. त्यात अजून पाणी मिसळूनच झाडांना घालावे. तसेच ते पाणी झाडावर स्प्रे केलं तर किड न लागण्यास मदत होते. या पाण्याला व्हर्मीवॉश म्हणतात.
पुण्यात एक बाई खास ओल्या
पुण्यात एक बाई खास ओल्या कच-यासाठी एक ड्रम विकतात. कचरा कुजून खत करणारा...कोणाला हवं तर पत्ता सांगते. >> उपयोगी वाटतो, पत्ता मिळाला तर चौकशी करता येईल.
मंजु मस्तच ग.
मंजु मस्तच ग.
अरे वा सही. मंजुडे पहील्या
अरे वा सही. मंजुडे पहील्या फोटोत खुप मोठा वाटतोय तो पिंजरा. नक्की साईज दे ना. त्यातील खत कसे काढता? खालच्या ट्रेमधे जमा होते का?
@ मंजूडी, हा पिंजरा तयार
@ मंजूडी,
हा पिंजरा तयार मिळतो का? मुंबईत कोठे मिळेल?
केपी, मी घरी जाऊन मोजून नेमका
केपी, मी घरी जाऊन मोजून नेमका साईज इथे लिहिन. खत काढताना जमिनीवर वर्तमान पत्र पसरून त्यावर तो सगळा पिंजरा रीकामा करून खत आणि गांडूळांचे पुंजके वेगळे करायचे. गांडूळांचे सगळे पुंजके परत पिंजर्यात टाकायचे आणि त्यावर एक-दोन इंच माती पसरायची. आणि पुन्हा डंपिंग चालू करायचं.
रेशीम,
कल्पतरू गांडूळ खत निर्मिती,
प्रकाश दांडेकर,
फोन. २४४४०३९१,९८२०७८४२९१
हे पुण्यातही पुरवठा आणि याविषयी मार्गदर्शन करतात.
धन्यवाद मंजूडी.
धन्यवाद मंजूडी.
उत्तम माहिती, माझ्या
उत्तम माहिती, माझ्या परिचयातील एक गृहिणी, (बडोद्याला) हा प्रकार करत असत. बरीच माती झाल्यावर त्या भाजी विकायला येणार्या माणसांना फुकट देत असत. आपल्या भाजीपाल्याच्या वाफ्यात टाका, असे सांगत अस. त्यांचाही खताचा खर्च कमी झाला.
ग्रेट!
ग्रेट!
सुन्दर माहिति.. अभिनन्दन
सुन्दर माहिति.. अभिनन्दन
मी आज एका बालदीला भोक पाडून
मी आज एका बालदीला भोक पाडून त्यावर लादीच तुकडा टाकुन नारळाचा सोललेला काथ्या त्यावर टाकला मग थोडी माती टाकुन त्यावर आमच्या जमीनीत शोधुन काढलेले ७-८ गांडूळ टाकलेत त्यावर ओला कचरा टाकायला सुरुवात केली आहे. आमच्या गड्याला सांगितल आहे की गांडूळ दिसला की त्या बालदीत टाक. असे केल्याने खत होईल का ?
जागू, अजून गांडुळं टाकू नकोस.
जागू, अजून गांडुळं टाकू नकोस. तेवढी बास झाली एका बादलीला.
क्या बात है केपी. तुझे आणि
क्या बात है केपी. तुझे आणि राजेशचे अभिनंदन आणि कौतुक. फार छान केलेत.
अतिशय म्हणजे अतिशय आवडले.
मागच्या वर्षी नवर्याने 'माणूस आणि झाड' वाचून प्रयोग सुरु केला होता, पण तो अयशस्वी झाला. आता तुझ्या टिपा वापरून पुन्हा करुन पाहु. धन्यवाद.
मंजू- तुझा पिंजराही आवडला. मी घरी चर्चा करुन मग घेईन म्हणते.
केपी, अभिनंदन!
केपी, अभिनंदन!
केपी, खूपच स्तुत्य उपक्रम
केपी, खूपच स्तुत्य उपक्रम आहे. हार्दिक शुभेच्छा.
अरे वा... छान केपी.
अरे वा... छान केपी.
अभिनंदन केपी
अभिनंदन केपी
धन्यवाद लोकहो.
धन्यवाद लोकहो.
गान्दुल न वापर्ता ओल्या
गान्दुल न वापर्ता ओल्या कचराचे काहि करता यील का?
अमृताला जो प्रश्न पडलाय तोच
अमृताला जो प्रश्न पडलाय तोच प्रश्न मलाही पडलाय. मी गांडुळाचा वापर करून खत बनवू शकेन असे वाटत नाही. मग दुसरा काही उपाय आहे का?
Pages