देवनागरी ‘लिपी’चा अपभ्रंश (भाग १)

लिंबु, खरेच वेगळा बीबी कर.

आपल्या वर्णमालेत त्या त्या गटाच्या शेवटी येणारी अक्षरे, अनुस्वारासाठी वापरणे अगदी नैसर्गिक आहे.
असे गट, हि मला वाटते, देवनागरीची खासियत आहे.

पुर्वी हिंदीमधे अ या अक्षरासाठी वेगळे चिन्ह होते. (साधारण प्र सारखे पण त्याला आणखी एक शेपूट असायचे ) हे अक्षर खास करुन हिंदी वृत्तपत्रात दिसत असे. तसेच झ साठी पण एक वेगळे चिन्ह होते. (साधारण भ आणि त्याला अर्धा त जोडल्यासारखे ) हि दोन्ही अक्षरे आता गायब झालीत.

ह मिश्रीत अक्षरांचे उच्चार (जसे घ, भ ) हिदी भाषिकांना जमेनासे झालेत. खास करुन रेडिओवरचे निवेदक, विमानातले उदघोषक हा घोळ हमखास घालतात. (मुन्नाभाई चे मुन्नाबाई करतात.)

फारसी मधून अरेबिक लिपीत येताना असेच झाले असावे. मूळ फारसी लिपीत असणारी, प, ग, च ही अक्षरेच अरेबिक लिपीत नाहीत. आणि हि अक्षरे वापरात नसल्याने, या अक्षरांचे उच्चारच त्या लोकांना येत नाहीत. (प असेलेले अनेक शब्द, अरेबिक मधे वेगळेच रुप घेऊन येतात. जसे इजिप्त हा शब्दच अरेबिक मधे नाही, त्या देशाला ते मिस्र म्हणतात. ) चंद्रकोरीचा पण गोंधळ आहे. ती नाहीच. (जशी ती गुजराथीमधे नाही.) म्हणून पॅलेस्टाईन हा शब्द नसून फिलीस्तीनी हा शब्द आहे.
जसे गुजराथी लोक, मूळ चंद्रकोर असलेले शब्द गुजराथीत आणताना, घोळ घालतात. (नॉन चे नोन करतात.) तसेच अरेबिकमधे पण होते. सॅण्डविच चे चक्क संदावितश होते (च च्या जागी ते तश वापरतात, काय तर्क आहे, अल्लाच जाणे.) असे मराठीच्या बाबतीत व्हायला नको.

किरण, दिनेशदा, अहो सध्यातरी स्वतन्त्र बीबी काढण्यायेवढे मटेरिअल नाही हो माझ्याकडे जे आहे ते खूपच विस्कळीत आहे! एनिवे...
दिनेशदा, छान माहिती सान्गितलीत

>>>> ऋ चा उच्चार फारसा विचार न करता रु असाच करतो. किंवा जर करता आलाच तर र्‍हु. अर्थात दोन्ही उच्चार चुकीचेच आहेत.

ऋ चा उच्चार लहानपणी शिकलो त्या नुसार सान्गायचे ठरलेच तर रु हा उच्चार तोन्डाचा चम्बु करुन निखळरित्या (पण जीभेची थोडीशीच थरथर करुन) होतो, तर ऋ चा उच्चार करताना, मगर पाण्यात थरथरुन जशा लाटा सदृश थरथर पाण्याच्या पृष्ठभागावर निर्माण करते त्यापद्धतीने जीभेस कम्प देऊन वरील दातान्च्या थोडे अलिकडे आपटवून रु चा तो उच्चार केल्यास ऋ बनतो, रु च्या उच्चारातिल दबवलेली थरथर इथे मात्र उघड केली जाते.
ऋ व ॠ यातिल फरक, ओठाचा पूर्ण चम्बु करुन वा तसे न होता ओठान्चा चबुत्मक आकार थोडा मागे खेचून थरथर लाम्बवुन करता येतो. हा सूक्ष्म फरक आहे, पण तो आहे.
दुर्दैवाने हल्ली उच्चारणामधले हे फरक नाही आईबापान्ना माहित असतात, ना शिक्षकान्ना! (अन हुकमी अधिकाराने सान्गायला मलाही माहित नाहीत)

एक नक्की, देवनागरी, नावातिल देव शब्दानुसारच खरोखरच देववाणी आहे, श्रीमन्त आहे यात शन्का नाही

(आधीच्या पोस्टमधील विषयान्तराबद्दल क्षमस्व, पण, उच्चारणाबाबत अपभ्रन्श न वापरता नेमके उच्चारण करायचे असेल, तर किरणचा वरील विषय अभ्यासायलाच हवा, अन याची गरज मन्त्रोच्चारणात सर्वाधिक असल्याने केवळ मी त्या अन्गाला स्पर्ष करु पाहिले)

आपली अंकलिपी आठवतेय ? त्यात ञ या अक्षरासाठी, काही शब्दच नसायचा. त्या वेळेपासून, त्या अक्षराची भिती वाटायला लागायची. (लिंबू ऋ बद्दलचे पोष्ट खासच !!)

रोमन लिपीने पण देवनागरीचे भरपूर नुकसान केलेय. ऋषी कपूर से स्पेलिंग Rishi kapoor झाल्याने तो रिशी कपूर झाला. आमच्या शिवसृष्टी कॉलनीचे, शिवस्रीष्टी झाले.

लता, सुधीर फडके (आणि त्यांच्या संगीतात जे गायले ते ) यांचा सणसणीत अपवाद वगळता, या क्षेत्रात योग्य उच्चारांची बोंबच आहे. बरेचसे शास्त्रीय गायक पण याबाबतीत आग्रही नाहीत.

आपला ळ तामिळ मधून आला असावा. त्यांच्याकडे ळ चे खास उच्चार आहेत (केळ्याला ते व्वाळ्ळापेळ्ळ्म असे काहीतरी म्हणतात.तो शब्द ऐकून मी माझ्या मित्राला, सीधा केला बोलो ना, असे सुनावले होते. ) मल्याळम मधे पण काही वेगळी अक्षरे आहेत. पालघाट असे आपण ज्याला म्हणतो त्याची पाटी Pallakad अशी वाचल्याची आठवतेय, म्हणजे या दोघांच्या मधलाच उच्चार असणार.

DMK मधला क वरुन सुरु होणारा मूळ शब्द काय, ते मला आजतागायत कळलेले नाही.
पण या दोन्ही लिपीत, यासाठी काही प्रयत्न केले आहेत का, त्याची कल्पना नाही. बहुतेक नसावेत. मी वाचल्याचे आठवतेय, तामिळ लिपीत, क आणि ग, आणि प आणि ब साठी एकच खूण आहे.
मल्लू लोकांना पण बाकी भाषेतील शब्दांच्या उच्चाराचा त्रास होतो ते याच कारणासाठी बहुतेक (सिंबळी, इन्कन टॅक्स, वन्ली )

किरण, छान माहिती. पुढचे भाग पण लिही.

छान

ळ हे अक्षर फक्त मराठीतच आहे असं नाही, तर कन्नड आणि तामिळमध्ये देखील आहे. कन्नडमध्ये ळ हे ಳ असं लिहितात. तामिळमध्ये कसं लिहितात हे माहिती नाही.