कल्पना करा- तुम्ही रस्त्याने चालत जात आहात.
रस्त्याच्या कडेला एक बांधकाम साइट आहे. काही जण भिंती बांधत आहेत, सिमेंट मिसळत आहेत. एका कोपऱ्यात एक साइट इंजिनिअर हातात कागद घेऊन इमारतीकडे पाहत आहे — एखाद्या महत्त्वाच्या निर्णयाची निर्णयाच्या प्रतीक्षेत.
थोडं पुढे गेलात, तर एक लहान मुलांचं डेकेअर सेंटर लागतं. रंगीबेरंगी भिंती, खेळणारी मुलं, आणि त्यांच्यासोबत हसतखेळत अॅक्टिव्हिटी करणारे कर्मचारी — कोणी चित्रं दाखवतंय, कोणी गाणी म्हणतंय.
आणखी थोडं पुढे, एक डॉक्टरांचा दवाखाना. रिसेप्शनवर कोणीतरी विचारपूस करतंय, आत डॉक्टर रुग्ण तपासत आहेत. बाजूला कर्मचारी औषधं, फाईली आणि तपासण्या हाताळतायत.
आता स्वतःला विचारून बघा — या प्रत्येक दृश्यात तुम्ही पुरुष आणि महिला कोणत्या भूमिकेत पाहिल्या?
साइटवर काम करणारे बहुधा पुरुष असावेत असं वाटलं का? इंजिनिअर पुरुषच असेल, असं गृहित धरलं का? डेकेअर सेंटरमध्ये महिला कर्मचारी, डॉक्टरच्या दवाखान्यात ‘सिस्टर’ असेलच, असं डोक्यात आलं का?
का?
कारण अनेक क्षेत्रांकडे पाहण्याचा आपला सामाजिक दृष्टिकोन अजूनही ठराविक साच्यात अडकलेला आहे. अजूनही काही भूमिका "स्त्रियांसाठी" आणि काही "पुरुषांसाठी" अशी लेबले लावलेली आहेत. हे खरोखरच नैसर्गिक आहे की हे आपल्यात खोलवर रूजलेलं कंडिशनिंग आहे. याचं भान येणं ही कुठल्याही समाजासाठी एक महत्त्वाची पायरी आहे.
साधारणत: काही विशिष्ट क्षेत्रांमध्ये स्त्रिया काम करतात, काही ठिकाणी पुरुषांची संख्या जास्त असते आणि काही ठिकाणी दोघांनाही संधी असते. यामागे ऐतिहासिक, सामाजिक, सांस्कृतिक आणि मानसिक कारणं दडलेली आहेत. जणू एक अलिखित नियम असतो की हे क्षेत्र स्त्रियांसाठी, हे पुरुषांसाठी आणि काही दोघांसाठी! पण जर आपल्याला या सीमारेषा ओलांडता आल्या तर? जर फक्त ‘पुरुषासाठी’ आणि फक्त ‘महिलांसाठी’ अशा पाट्या हळूहळू पुसता आल्या तर?
असा प्रयत्न जगभरात २० पेक्षा अधिक देशांत सुरू आहे — ‘गर्ल्स-डे’ सारख्या उपक्रमाच्या माध्यमातून.
या वर्षी ३ एप्रिलला जर्मनीतील अनेक कंपन्या आणि संस्थानी ‘गर्ल्स-डे’ च्या माध्यमातून मुलींना पारंपरिक नसलेल्या करिअरच्या पर्यायांशी परिचय करून दिला. २००१ मध्ये सुरू करण्यात आलेल्या गर्ल्स डे चा उद्देश ज्या क्षेत्रांमध्ये महिलांचं प्रतिनिधित्व ४०% पेक्षा कमी आहे — जसं की तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी, आयटी, गणित (STEM) त्यांची ओळख मुलींना करून देण्याचा आहे. या दिवशी मुलींना पारंपरिक करियर पलीकडच्या करिअरची माहिती मिळते. जवळपास ७० टक्के मुलींनी गर्ल्स डे च्या माध्यमातून अशा व्यावसायिक क्षेत्रांची ओळख करून घेता आली ज्यात त्यांना स्वारस्य आहे. लॅबमध्ये प्रयोग करणे, सोल्डरिंग गनने धातू वितळवणे, सॉफ्टवेअर प्रोग्रामिंग करणे अशा विविध गोष्टींची ओळख त्यांना करून घेता येते.
गर्ल्स डे सारखाच ‘बॉईज डे’ चे देखील आयोजन करण्यात येते. यामध्ये मुलांना स्त्रियांचं प्रतिनिधित्व असलेल्या क्षेत्रात प्रोत्साहित केले जाते. जसे की शिक्षण, डेकेअर, सामाजिक कार्य वगैरे.
या दोन्ही उपक्रमांमुळे मुलं आणि मुली, दोघंही त्यांच्या "जेंडर" या चौकटीबाहेर विचार करायला शिकतात. करिअर निवडताना कंडिशनिंगच्या पलीकडे जाऊन विचार करता येतो. “या क्षेत्रात पुरुष कमी, म्हणून मी कसे जाऊ असा" विचार मागे पडतो.
जर्मनीसारख्या शिस्तप्रिय देशात विनाकारण शाळा बुडवणं काही सोपं नाही — सुट्टी नसताना फिरायला गेलात आणि पकडले गेलात, तर दंडही होतो. पण ‘गर्ल्स डे’ आणि ‘बॉयज डे’ सारखे शैक्षणिकदृष्ट्या महत्त्वाचे उपक्रम मात्र या नियमाला सुखद अपवाद ठरतात. या दिवशी ज्या विद्यार्थ्यांना या उपक्रमात सहभागी व्हायचं असतं, त्यांना शाळा अधिकृत रजा देते— तीही केवळ परवानगी म्हणून नव्हे, तर भरभरून पाठिंबा आणि उत्साहाने.
यावर्षी, माझ्या मुलीला माझ्या कंपनीत येऊन फायनान्समधल्या काही किचकट संकल्पना समजून घेता आल्या. कृत्रिम बुद्धिमत्ता म्हणजे काय, तिचा रोजच्या जीवनात कसा वापर करता येऊ शकतो याची तोंडओळख झाली, आणि एक छोटासा प्रोजेक्टही पूर्ण केला. या एका दिवसात तिला खूप काही शिकायला मिळालं — आणि मुख्य म्हणजे, एका नवीन क्षेत्राशी तिची ओळख झाली.
गर्ल्स डे आणि बॉईज डे यांसारखे उपक्रम समाजाने ठरवून दिलेल्या पारंपरिक भूमिका झटकून, मुलींना आणि मुलांना करियरच्या संधीची ओळख करून देण्याचा प्रयत्न करत आहे. प्रत्येकाच्या क्षमतेला ओळखून, त्यांना त्यांच्या आवडीच्या क्षेत्रात पुढे जाण्याची संधी दिली जात आहे, हेच या उपक्रमांचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. आणि यातून समाजात बदल घडत आहे असं समोर येणाऱ्या आकड्यांवरून तरी दिसत आहे.
@ शिल्पा गडमडे
५ एप्रिल २०२५
काही लिंक्स-
https://www.girls-day.de/
https://www.boys-day.de/
इन्टेरेस्टिंग छान उपक्रम
इन्टेरेस्टिंग
छान उपक्रम
छान
छान
रोचक आणि कौतुकास्पद
रोचक आणि कौतुकास्पद
हे टॅग हळूहळू निघायलाच हवेत.
अर्थात जिथे शारीरिक ताकद जास्त लागते किंवा स्त्रियांच्या सुरक्षिततेचा प्रश्न येतो तिथे पुरुषांचा जास्त टक्का असणे स्वाभाविक आहे. पण तरीही अश्या क्षेत्रात ज्या स्त्रिया असतील त्यांना जज करणे टाळायला हवे. झाल्यास कौतुकच करून प्रोत्साहन द्यायला हवे. बाकी पुरुषांनी मात्र अमुकतमुक काम स्त्रियांचे म्हणून लाजायची काही गरज नाही. व्हाय शूल्ड गर्ल्स have ऑल द Fun म्हणत मुद्दाम त्या क्षेत्रात उतरायला हवे
छान उपक्रम.
छान उपक्रम.
पण तरीही अश्या क्षेत्रात ज्या स्त्रिया असतील त्यांना जज करणे टाळायला हवे. झाल्यास कौतुकच करून प्रोत्साहन द्यायला हवे. बाकी पुरुषांनी मात्र अमुकतमुक काम स्त्रियांचे म्हणून लाजायची काही गरज नाही. व्हाय शूल्ड गर्ल्स have ऑल द Fun म्हणत मुद्दाम त्या क्षेत्रात उतरायला हवे>>>> +११
छान उपक्रम!
छान उपक्रम!
>>बाकी पुरुषांनी मात्र अमुकतमुक काम स्त्रियांचे म्हणून लाजायची काही गरज नाही. व्हाय शूल्ड गर्ल्स have ऑल द Fun म्हणत मुद्दाम त्या क्षेत्रात उतरायला हवे>> असे म्हणताना एक गोष्ट लक्षात घ्यायला हवी ती म्हणजे एक ग्राहक म्हणून या बाबत आपला स्विकार किती सहज असतो? की त्या बाबत जनमत बदलण्यासाठी प्रयत्न गरजेचे आहेत?
साधी गोष्ट, विकेंडला २-३ तासासाठी बेबीसिटरची गरज आहे. इथे बेबीसिटर असे म्हटले तरी खरे तर ३+ वयाच्या मुलांसाठी. तर टीनेज मुलाची निवड कराल की मुलीची? - दोघांनीही लोकल हॉस्पिटलचा/ तत्सम संस्थेचा कोर्स पूर्ण केला आहे.
इएमटी म्हणून पुरुष जितक्या सहजतेने स्विकारला जातो, इएमटी-फायर फाईटर्स हे एक युनिट म्हणून डोक्यात असते मात्र तितक्याच सहजतेने नर्स असणे स्विकारले जाते का?
डेकेअरचे मुख्य म्हणून पुरुष व्यक्ती लोकांना झेपत नाही तेच एलिमेंटरी स्कूलचे प्रिन्सीपॉल म्हणून पुरुष स्विकारले जातात.
माझे एक निरीक्षण आहे, मुलींना, स्त्रीयांना प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रयत्न होत असतात , स्विकार व्हावा म्हणूनही खूप प्रयत्न केले जातात मात्र असे प्रयत्न मुलां-पुरुषांबाबत अगदीच तोकडे असतात.
धन्यवाद मंडळी
धन्यवाद मंडळी
>माझे एक निरीक्षण आहे,
>माझे एक निरीक्षण आहे, मुलींना, स्त्रीयांना प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रयत्न होत असतात , स्विकार व्हावा म्हणूनही खूप प्रयत्न केले जातात मात्र असे प्रयत्न मुलां-पुरुषांबाबत अगदीच तोकडे असतात.>>> +१००
स्वाती,
स्वाती,
तुमचा मुद्दा बरोबर आहे पण मला वाटते जिथे ग्राहक आणि ठराविक सेवा देणारा यांचा थेट संबंध येतो, एकमेकांच्या सहवासात राहायचा प्रश्न येतो तेव्हा आपल्या घरातील स्त्रियांच्या आणि मुलींच्या सुरक्षिततेसाठी एखाद्या पुरुषापेक्षा बाईला ते काम सोपवले गेलेले चांगले असा विचार असतो.
अश्या केस मध्ये जर प्रश्न मेंटल ब्लॉकचा नसून सुरक्षिततेचा असेल तर मग ज्याने त्याने आपल्या परीने योग्य तो निर्णय घ्यावा.
>>सुरक्षिततेसाठी एखाद्या
>>सुरक्षिततेसाठी एखाद्या पुरुषापेक्षा बाईला >> म्हणजे इथे पुन्हा पुरुष म्हणजे काहीतरी डेंजरस प्राणी हे गृहितक आले आणि हे अन्यायकारक आहे. केवळ स्त्री सबलीकरणावर भर देवून भागणार नाही. मुलांना-पुरुषांना आपण कसे वाढवतो, वागवतो याकडेही तितकेच किंबहूना त्याहून जास्त लक्ष द्यायला हवे. सुरक्षिततेबद्दल बोलायचे तर एक व्यक्ती म्हणून दोघांसाठीही प्रिवेंटिव मेझर्स हवीत. पुरुषापासून धोका होवू शकतो तसाच स्त्री पासूनही धोका होवू शकतो. प्रीडेटर कुणीही असू शकते. लहान मूल संभाळताना काय किंवा वृद्ध व्यक्तीची शुश्रुषा करताना काय स्त्री देखील बेजबाबदार वर्तन करु शकते/करते. सेक्शुअल अॅसॉल्ट आणि इतर गैरवर्तन फक्त पुरुष करतात हाच मोठा गैरसमज आहे. या गैरसमजामुळे, आपल्यावर कुणी विश्वास ठेवणार नाही या भीतीमुळे कितीतरी मुलगे- पुरुष स्वतःसाठी न्यायही मागू शकत नाहीत. जेंडर बाबतचा मेंटल ब्लॉक मोडणे आणि जोडीला प्रिवेंटिव मेझर्स हे सर्वांसाठीच लागू होणे गरजेचे.
माहितीपुर्ण लेख आहे. स्वाती २
माहितीपुर्ण लेख आहे. स्वाती २ प्रतिक्रिया ही छान.
सेक्शुअल अॅसॉल्ट आणि इतर
सेक्शुअल अॅसॉल्ट आणि इतर गैरवर्तन फक्त पुरुष करतात हाच मोठा गैरसमज आहे.
>>>>>
वरील पर्याय निवडणारे या गैरसमजाचे शिकार असतील असे नाही ना.
अश्या घटना स्त्रियांकडून जास्त होतात की पुरुषांकडून हे प्रमाण मॅटर करते ना.. संभाव्य शक्यता कशात जास्त आहे हे बघितले जात असेल ना असा निर्णय घेताना.
आपल्या मुलांना काय संस्कार लावावे हे आपल्या हातात आहे पण दुसऱ्यांच्या मुलांना काय संस्कार आहेत हे आपल्या हातात नसल्याने जो तो आपल्या मुलीची काळजी घेणार हे स्वाभाविक आहे.
आपल्या मुलांबाबत नात्यातल्या कोणाकडून गैरप्रकार होऊ नये म्हणून वेळप्रसंगी नातेवाईकांशी सुद्धा वाईटपणा घेऊन त्यांचे रक्षण करणे आपली जबाबदारी असते. मग त्याचप्रमाणे अश्या निर्णयांनी पुरुष म्हणजे डेंजरस प्राणी हे गृहितक अजून घट्ट होत असेल तर त्याला इलाज नाही.