धोकेदायक MTG त्रिकूट

MTG म्हणजे Manipulative, Toxic आणि Gaslighters या प्रकारचे लोक! हे लोक कधीही स्वतःची जबाबदारी स्वीकारत नाहीत, दोन्ही बाजूंनी बोलून संभ्रम निर्माण करतात आणि कायम इतरांना दोष देतात, आणि स्वतःचा फायदा करवून घेतात. हे तिन्ही लोक कसेही करून स्वतःचा स्वार्थ साधण्यात पटाईत असतात. हे तिन्ही प्रकार एकमेकांशी संबंधित असले तरी त्यामध्ये काही महत्त्वाचे फरक आहेत. हे लोक इतरांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी वेगवेगळ्या पद्धती वापरतात.

मॅनिप्युलेटिव्ह लोक – तुम्हाला भावनिकरित्या दोषी वाटायला लावतात आणि तुमच्याकडून हवं ते करून घेतात.

टॉक्सिक लोक – तुम्हाला कमी लेखतात, आत्मविश्वास घालवतात आणि सतत नकारात्मकता पसरवतात.

गॅसलाईटर्स – सत्य फिरवतात, तुम्हाला गोंधळात टाकतात आणि तुमच्या मनात शंका निर्माण करतात.

आता प्रत्येक प्रकार सविस्तर बघू:

1. मॅनिप्युलेटिव्ह (Manipulative) लोक:

• सतत स्वतःचा फायदा कसा होईल याचाच विचार करतात.
• दुसऱ्यांना हवे तसे वागवण्यासाठी सूक्ष्म स्वरूपात भावनिक, मानसिक खेळ खेळतात.
• खोटे बोलणे, सत्य लपवणे किंवा त्यांचा मुद्दा पटवून देण्यासाठी वेगवेगळ्या क्लृप्त्या वापरणे.
• स्वतःची जबाबदारी झटकणे आणि इतरांना जबरदस्तीने निर्णय घ्यायला लावणे.
• सहानुभूती मिळवण्यासाठी स्वतःला पीडित दाखवणे.

मॅनिप्युलेटिव्ह लोकांची उदाहरणे:

सहानुभूती मिळवून मॅनिप्युलेशन

आई: "तू मला वेळ देत नाहीस. तुझं प्रेम आता संपलंय बहुतेक!"
मुलगा: "आई, मी कामात बिझी होतो."
आई: "हो ना! आता मी म्हातारी झाले, तर कोण लक्ष देणार? मी एकदाची मेल्यावर तुला कळेल!"
(येथे आई भावनिक मॅनिप्युलेशन करून मुलावर दडपण आणत आहे.)

गिल्ट-ट्रिपिंग (अपराधी वाटायला लावणे)

बॉस: "तुला प्रमोशन हवंय ना? मग तू शनिवार-रविवारीही ऑफिसला यायला हवं."
कर्मचारी: "पण सर, माझं कुटुंबीयांसोबत वेळ घालवायचं ठरलंय."
बॉस: "हो, ठीक आहे. पण बाकीचे लोक जास्त मेहनत करत आहेत. तुला वाटतंय का की तू इतकं काम केलं आहेस? पण ते खोटं आहे."
(येथे बॉस जबरदस्तीने अपराधी भावनेचा वापर करून अधिक काम करवून घेत आहे.

इमोशनल ब्लॅकमेल (भावनिक ब्लॅकमेल)

प्रेमी: "जर खरंच माझ्यावर प्रेम करत असशील, तर मला तुझ्या सोशल मीडियाच्या पासवर्ड्स दे."
प्रेमिका: "माझं ती प्रायव्हसी आहे."
प्रेमी: "म्हणजे तू लपवून काहीतरी करत आहेस! खरंच प्रेम असतं, तर तू हे सहज केलं असतंस."
(येथे तो तिच्यावर प्रेम सिद्ध करण्यासाठी दबाव टाकतो.)

मित्राच्या पैशांचा गैरफायदा घेणे

राहुल: अरे विनय, तुझ्याकडून पुन्हा ₹५००० उधार घेऊ का? महिनाअखेर देतो, हमी आहे.
विनय: पण तू मागच्या वेळी घेतलेले पैसे दिले नाहीस ना?
राहुल: यार, तू इतका स्वार्थी झालास का? तुला आठवतंय का, कॉलेजमध्ये मी तुझ्यासाठी किती केलं होतं? मित्रानेच मदत केली पाहिजे ना?
विनय: पण मी आधीच तुला दोनदा मदत केलीय, आणि अजून पैसे मिळाले नाहीत.
राहुल: ठीक आहे! आता तुझ्या मैत्रीपेक्षा पैसेच मोठे झालेत का? तू बदलला आहेस!

सहानुभूती मिळवून स्वतःचा फायदा करणे

सोनाली: आपण हा शनिवार-रविवार बाहेर जाऊया का?
अमोल: नाही गं, मी थोडा थकलोय आणि घरी राहायचंय.
सोनाली: हो ना! तुला माझ्यासोबत वेळ घालवायचाच नाहीये.
अमोल: तसं नाहीये, पण माझा मूड नाहीये.
सोनाली: मग तू मला खरंच प्रेम करतोस का? मी तुझ्यासाठी किती काही केलंय, आणि तुला साधा एक वीकेंड द्यायचा नाहीये?
(सोनाली अमोलला अपराधी वाटायला लावून त्याचा निर्णय बदलायला भाग पाडते.)

2. टॉक्सिक (Toxic) लोक:

• हे लोक सतत नकारात्मकता पसरवतात आणि दुसऱ्यांना कमी लेखतात.
• आपल्या भावनांची पर्वा न करता सतत मानसिक त्रास देतात.
• इतरांना टोमणे मारणे, त्यांच्या चुका दाखवणे, आणि आत्मविश्वास कमी करणे.
• त्यांच्यासोबत वेळ घालवला की आपल्याला थकवा, तणाव आणि आत्मविश्वास गमावल्यासारखे वाटते.

टॉक्सिक लोकांची उदाहरणे:

सतत टोमणे मारणे आणि आत्मविश्वास कमी करणे

मित्र: "अगं, तुझ्या इतक्या मोठ्या स्वप्नांवर तू हसत का नाहीस? तू साधी छोटीशी नोकरी मिळवू शकत नाहीस!"
(येथे मित्र तिच्या स्वप्नांची खिल्ली उडवत आहे, ज्यामुळे तिचा आत्मविश्वास कमी होऊ शकतो.)

नात्यात जळफटपणा (Jealousy आणि Control)

पत्नी: "तू आज ऑफिसमध्ये कोणाशी बोलत होता?"
पती: "फक्त सहकाऱ्यांशी कामाबद्दल बोलत होतो."
पत्नी: "म्हणजे तुला आता माझ्यापेक्षा दुसऱ्या मुलींसोबत बोलायला जास्त मजा येते का?"
(पत्नी त्याला अपराधी वाटेल अशा प्रकारे वागत आहे.)

नेहमी स्वतःला पीडित (Victim) दाखवणे

सहकारी: "मी इतकी मेहनत करतो, पण कोणीच माझं कौतुक करत नाही! तुला प्रमोशन मिळालं, पण मलाही मिळायला हवं होतं!"
(हे "मी बिचारा" धोरण वापरून दुसऱ्याला अपराधी वाटेल असे वातावरण तयार करत आहे.)

आत्मविश्वास कमी करणे

कर्मचारी (स्नेहा): सर, मी नवीन प्रोजेक्टसाठी माझं नाव द्यायचं ठरवलंय. मला संधी मिळेल का?
बॉस: अरे, तू का प्रयत्न करतेस? तुला तसंही हे जमणार नाही.
स्नेहा: पण सर, मी मागच्या वेळी चांगलं काम केलं ना?
बॉस: हो, पण तुझ्या पातळीला एवढं मोठं प्रोजेक्ट कठीणच आहे. दुसऱ्यांना संधी देऊ.
(हा बॉस स्नेहाचा आत्मविश्वास कमी करत आहे, जेणेकरून ती स्वतःहून संधी मागायची थांबवेल.)

नात्यात जळफटपणा आणि नियंत्रण ठेवणे

पत्नी (नीता): मी उद्या कॉलेजच्या जुन्या मैत्रिणींना भेटायला चालले आहे.
पती (राहुल): तुझ्या त्या मैत्रिणी खूप बिघडलेल्या आहेत. तू त्यांच्यासोबत गेलीस तर तुझं वागणंही बदलेल.
नीता: अरे, पण त्या माझ्या चांगल्या मैत्रिणी आहेत.
राहुल: बरं, जा. पण नंतर मला दोष देऊ नकोस, जर तुला काही वाईट वाटलं तर.
(राहुल तिला अपराधी वाटायला लावतो आणि अप्रत्यक्षरित्या तिच्या निर्णयांवर नियंत्रण ठेवतो.)

3. गॅसलाईटर्स (Gaslighters):

• हे लोक दुसऱ्यांना भ्रमित करण्यासाठी आणि सत्य लपवण्यासाठी मानसिक खेळ खेळतात.
• "मी असं कधीच नाही बोललो/केलं" किंवा "तुला काहीतरीच वाटतंय" असे सांगून तुम्हाला स्वतःच्या आठवणींवर आणि जाणिवांवर शंका घालायला भाग पाडतात.
• तुम्हाला सतत मानसिकरीत्या कमकुवत करण्याचा प्रयत्न करतात.
• ते चुकीच्या गोष्टी नकळत तुमच्या डोक्यात भरतात, त्यामुळे तुम्हाला वाटू लागते की समस्या तुमच्यातच आहे.

गॅसलाईटर्स लोकांची उदाहरणे:

"तुला चुकीचं आठवतंय" किंवा "तुला वेड्यासारखं वाटतंय" म्हणणे

पत्नी: "काल तू म्हणालास की तू आठवड्याच्या शेवटी मला वेळ देणार आहेस."
पती: "मी असं काही बोललोच नाही! तुला सारखं चुकीचं आठवतं!"
(पती तिच्या आठवणी चुकीच्या आहेत असं भासवतो, ज्यामुळे ती गोंधळलेली वाटते.)

"तू खूप संवेदनशील आहेस" किंवा "तुला अती वाटतंय" म्हणणे

कर्मचारी: "बॉस, तुमचं बोलणं मला अपमानास्पद वाटलं."
बॉस: "अरे, तुला थोडं काही झालं तरी जास्त वाटतं! एवढं ते काही अपमानास्पद नव्हतं!"
(बॉस त्याच्या भावना नाकारतो, ज्यामुळे कर्मचारी स्वतःवर शंका घेऊ लागतो.)

"तू पूर्वी असं म्हणाला होतास" – पण खरंतर तसं काही घडलेलंच नसतं

मित्र: "तू आधीच कबूल केलं होतंस की मी बरोबर आहे!"
तुम्ही: "मी असं कधीच म्हटलं नव्हतं."
मित्र: "बघ, तुला आठवत नाहीये! तू विसरतोस नेहमी!"
(हा मित्र मुद्दाम खोटं सांगून तुम्हाला संभ्रमात टाकतो.)

"तू कधीच पुरेसं करत नाहीस!" – मुलाला कायम कमी लेखणे

समीर: बाबा, मी या महिन्यात तुम्हाला ₹१०,००० पाठवले.
वडील: फक्त ₹१०,०००? अरे, तू मोठ्या कंपनीत काम करतोस, तुला अजून पाठवता आलं असतं!
समीर: पण बाबा, मला घरभाडं, इतर खर्च आहेत. मी जमेल तितकं मदत करतोय.
वडील: अरे, आम्ही तुझ्यासाठी एवढं केलं. तुझं शिक्षण, तुझं करिअर—हे सगळं आमच्या कष्टानेच झालं ना? आणि तू आता एवढंच करतोस?
समीर: (थोडा अपराधी वाटून) पण मी आणखी काही करू शकतो का?
वडील: मला काय माहीत? तूच ठरवायचं. पण तुला आम्हाला मदत करायची असेल तर तुझ्या मनाने कर, मी काही बोलणार नाही.
(येथे वडील समीरला अपराधी वाटायला लावतात. ते थेट त्याच्यावर जबरदस्ती करत नाहीत, पण त्याला स्वतःहून जास्त पैसे पाठवायला भाग पाडतात.)

सत्य फिरवणे आणि गोंधळ उडवणे 1

पत्नी: तू काल मला सांगितलं होतंस की मी तुझ्या मित्रांच्या पार्टीला जाऊ शकते, पण आता तू म्हणतोयस की मी हट्टीपणा करतेय?
पती: मी असं कधीच बोललो नव्हतो! तुला नेहमी चुकीचं आठवतं.
पत्नी: नाही! मला स्पष्ट आठवतंय की तू म्हणालास की तुला काही हरकत नाही.
पती: मला वाटतं, तुझा काहीतरी मानसिक गोंधळ चालू आहे. तू नेहमीच गोष्टी वाढवून सांगतेस!
(पती गॅसलाईटिंग करून तिला तिच्या स्वतःच्या आठवणींवर शंका घालायला भाग पाडतो.)

सत्य फिरवणे आणि गोंधळ उडवणे 2

अविनाश: बाबा, आपण कालच ठरवलं होतं ना की आज वाढदिवसासाठी मला माझ्या आवडत्या हॉटेलमध्ये घेऊन जाणार आहात?
वडील: मी असं काहीच बोललो नव्हतो! तुला बहुतेक स्वप्न पडलं असेल.
अविनाश: पण बाबा, मी आईलाही सांगितलं होतं आणि तिलाही ते आठवतंय.
वडील: बघ, तू कायम असं करतोस! तुला चुकीचं आठवतंय आणि मग माझ्यावरच ओरडतोस!
अविनाश: पण बाबा...
वडील: बस! आता पुरे. मी तुला एवढं सगळं देतो, पण तुला ते कधीच पुरेसं वाटत नाही. तू खूप हट्टी होत चाललायस.
(येथे वडील स्पष्टपणे दिलेलं आश्वासन पाळत नाहीत आणि मुलाच्या आठवणींवर शंका घेतात. यामुळे अविनाशला स्वतःच्याच स्मरणशक्तीवर विश्वास बसणार नाही आणि तो गोंधळलेला राहील.)

समोरच्याला भावनिकरित्या कमकुवत बनवणे

अजय: काल मी तुला नवीन रिपोर्ट सबमिट करायला सांगितला होता, आणि तू तो केला नाहीस.
रवी: तू मला सांगितलंच नाही!
अजय: अरे, मी स्वतः तुला ईमेल केला होता!
रवी: तुला बहुतेक आठवत नसेल. तू इतर बऱ्याच गोष्टी विसरतोस. तू एकदा डॉक्टरांना भेटायला हवंय!
अजय: (गोंधळून) कदाचित माझीच चूक असेल...
(रवी मुद्दाम खोटं बोलून अजयला गोंधळात टाकतो, ज्यामुळे अजयला स्वतःच्या स्मरणशक्तीवर शंका येते.)

थोडक्यात, MTG त्रिकूटापासून खालीलप्रमाणे बचाव करावा:

• शांत रहा. उत्तेजित न होता शांतपणे उत्तर द्या.
• त्यांचा खोटेपणा ओळखण्याचा प्रयत्न करा आणि त्यांच्या बोलण्यावर अंधविश्वास ठेवू नका.
• तुमच्या निर्णयांवर आणि आठवणींवर विश्वास ठेवा.
• अपराधी वाटायला लावणाऱ्या लोकांना नकार द्यायला शिका.
• संवाद पुराव्यासाठी लेखी स्वरूपात ठेवा.
• त्यांची युक्ती ओळखा आणि भावनिक दृष्टिकोन न बाळगता उत्तर द्या.
• शक्य असल्यास, अशा लोकांपासून शक्य तितक्या दूर रहा.
• नकारात्मकतेला महत्त्व देऊ नका: टोमणे ऐकून अस्वस्थ होण्याऐवजी त्याकडे बेफिकीर वृत्तीने बघा.
• जर एखादी व्यक्ती वारंवार वाईट वागत असेल, तर तिला स्पष्ट सांगा की तुम्ही असे वागणे सहन करणार नाही.
• आपल्या निर्णयांवर ठाम राहा आणि स्पष्ट "नाही" म्हणायला शिका.
• त्यांच्या तर्कशुद्ध खेळांना बळी पडू नका; त्यांच्याशी वाद घालण्यापेक्षा पुरावे आणि ठाम भूमिका ठेवा.
• जर शक्य असेल तर त्यांच्याशी व्यवहार करताना साक्षीदार ठेवा किंवा लेखी पुरावे ठेवा.
• त्यांना जवळच्या नातेसंबंधात खूप महत्त्व देऊ नका आणि शक्य असल्यास अंतर ठेवा.
• तुम्ही त्यांच्या विचारसरणीला बळी पडत आहात का, हे स्वतःला विचारा.
• सतत नकारात्मकता पसरवणाऱ्या लोकांकडून प्रेरणा किंवा पाठिंबा मिळण्याची अपेक्षा करू नका.
• आपल्या भावनांवर आणि आत्मसन्मानावर परिणाम होऊ न देणे हा सर्वोत्तम उपाय असतो.
• त्यांच्याशी व्यवहार करताना स्वतःच्या निरीक्षणांवर विश्वास ठेवा आणि त्यांच्या बोलण्यावर पूर्णपणे विसंबू नका.
• शक्य असल्यास त्यांच्याशी संभाषण लेखी स्वरूपात ठेवा, म्हणजे त्यांची मॅनिप्युलेशन ओळखणे सोपे जाईल.
• जर ते तुम्हाला सतत "तू चुकीचाच आहेस" किंवा "तुला चुकीचे वाटते" असे सांगत असतील, तर तुमच्या भावनिक जाणीवा आणि आत्मसन्मानावर लक्ष केंद्रित करा.
• अशा लोकांपासून शक्य तितक्या दूर राहण्याचा प्रयत्न करा, कारण हे मानसिक आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकतात.

अशा MTG त्रिकुटाला हाताळण्याची काही संवादात्मक उदाहरणे:

प्रसंग १: ऑफिसमधील टोमणे मारणारा सहकारी

राहुल आणि संदीप एका ऑफिसमध्ये एकाच टीममध्ये काम करतात. संदीप नेहमी राहुलला टोमणे मारत असतो – "अरे, तुझ्याकडून हे काम होईल का?" किंवा "तू नेहमीच लेट असतोस!"

संदीप: अरे राहुल, तुझं प्रेझेंटेशन बघू या, बघू किती चूक आहे!
राहुल: (हसून) नक्कीच, मला काही चुका दिसल्या तर सांगशील का, जेणेकरून सुधारता येईल?
संदीप: (थोडा गोंधळून) हो… हो… पण माझा वेळ खूप महत्त्वाचा आहे!
राहुल: (शांतपणे) अगदी बरोबर, म्हणूनच आपण दोघंही एकमेकांना मदत करू शकतो, नाही का?

प्रसंग २: कुटुंबात सतत टीका करणारे नातेवाईक

पूजा कधीही नवीन गोष्टी करताना तिच्या काकूंनी नेहमीच तिची टिंगल उडवली आहे.

काकू: अगं पूजा, हे तुझ्या आवाक्याबाहेर आहे, तू हे करू शकणार नाहीस!
पूजा: (हसत) काकू, मला प्रयत्न करायला आवडेल. तुम्ही मला काही मदत करू शकाल का?
काकू: (थोडे नरम होत) बरं, पाहूया…

प्रसंग ३: मित्रमंडळींमध्ये सतत टोचून बोलणारा मित्र

सचिनला त्याच्या मित्रगटात एक मित्र, विकास, नेहमी कमी लेखतो.

विकास: अरे सचिन, तुझा अभ्यास कधीच चांगला नव्हता, तुला हे कसं जमेल?
सचिन: (शांतपणे) विकास, मी प्रयत्न करत आहे. जर तुला काही सूचना असतील, तर मला नक्की सांग.
विकास: (गोंधळून) अरे… मी फक्त गंमत करत होतो.
सचिन: (हसून) छान! पण गंमत आणि टोमणे यात फरक आहे ना?