जेरुसलेम - एक शापित देवभूमी - भाग ०२

जेरुसलेम शहर कदाचित जगातलं एकमेव असं शहर असेल, जिथे सुपीक जमीन, आल्हाददायक हवामान, खनीज संपत्ती, पाण्याचे बारमाही स्त्रोत यापैकी काहीही नाही आणि तरीही या शहराच्या मालकीवरून शतकानुशतकं कुरबुरी सुरू आहेत. जर आद्यपुरूष अब्राहम या भूमीकडे आला नसता तर कदाचित या शहराला इतकं महत्त्व मिळालंच नसतं...पण या शहराच्या नशिबात एकीकडे तीन - तीन धर्मांच उगमस्थान होण्याचं अहोभाग्य आणि दुसरीकडे सततच्या युद्धातून येणारी अनिश्चितता असा विरोधाभासी प्रकार विधात्याने लिहून ठेवला आहे!

अब्राहम - पूर्व कालखंडात जेरुसलेमच्या भागात विशेष काही नव्हतंच. रेताड कोरड्या प्रांतातून किडूकमिडूक सामान पाळीव प्राण्यांच्या पाठीवर लादून अन्न - पाणी शोधत फिरणाऱ्या आणि सतत एकमेकांशी उभा दावा मांडणाऱ्या भटक्या टोळ्या या भागात वास्तव्य करत होत्या. सुबत्ता होती ती एकिकडच्या तैग्रिस - युफ्रेटीस नद्यांच्या आणि दुसरीकडच्या नाईल नदीच्या खोऱ्यात. तिथे मात्र हिरवळ, बारमाही पाणी, फळफळावळ या सगळ्याची रेलचेल होती. विकसित झालेल्या नागरी संस्कृती अस्तित्वात होत्या. या संस्कृतींमध्ये वेगवेगळ्या देवता पुजल्या जात. भटक्या टोळ्यांच्याही आपापल्या देवता होत्या.

आत्ताच्या इराक देशाच्या नसिरिया प्रांताच्या उर कासिदिम भागात साधारण ख्रिस्तपूर्व २१५० साली अब्राम बेन तेरा जन्माला आला. ' बुक ऑफ जेनेसिस ' नुसार याहोवा देवाने या अब्रामला उर कासिदिम सोडून थेट कनानच्या भूमीत जाऊन वस्ती करायचा आदेश दिला. जे जे अब्रामबरोबर आले ते ते याहोवा देवाचे अनुयायी ठरले. तिथे ' एकदेवत्व ' प्रथा पाळणारी याहोवा देवाची ही ' लेकरं ' एकत्र आली आणि त्यांनी ज्यू धर्माची मुहूर्तमेढ रोवली. ही कनानची पवित्र भूमी म्हणजेच आजच्या जेरुसलेमच्या आसपासचा परिसर. याहोवा देवतेने अब्रामचा ' अब्राहम ' केला , ज्या शब्दाचा अर्थ ' अनेक प्रांताचा सर्वेसर्वा / पितामह ' असा होतो.

त्या काळी या भागात भटक्या टोळ्या अस्तित्वात असल्यामुळे अब्राहम आणि त्याच्या अनुयायांना याहोवा देवतेचा आदेश मानून एका ईश्वराला पुजणाऱ्या स्वतंत्र धर्माची स्थापना करण्यात फारशी अडचण जरी आली नसली, तरी शेवटी ते या भागात उपरेच होते. या ज्यू लोकांच्या त्या टोळ्यांशी अधून मधून चकमकी होत असायच्याच....पण त्यांच्या पाठीशी याहोवा देवतेचा भक्कम हात होता.

हे सगळं होत असताना आजूबाजूच्या प्रांतांमध्ये कोणताही एक विशिष्ट असा धर्म अस्तित्वात आलेला नव्हता. अब्राहम याने आपल्या अनुयायांना याहोवा देवतेचे संदेश आणि शिकवण एकत्र करून यहुदी धर्माची ' दीक्षा ' दिली...ही दीक्षा म्हणजेच ' तोरा ' नावाचा धर्मग्रंथ. ज्यू धर्म अशा प्रकारे तिन्ही धर्मांमधला आद्य धर्म ठरतो. या धर्माचं आणि या धर्माच्या अनुयायांच स्थान म्हणून कनानची भूमी ज्यू धर्मियांना पवित्र ठरते.

अब्राहम आणि त्याच्या अनुयायांनी कनानच्या भूमीत ज्या जागी आपली वेदी बांधून काढली ती जागा म्हणजे जेरुसलेम. अब्राहम - पूर्व काळात प्राचीन इजिप्शियन मजकुरांमध्ये या भागाचा उल्लेख ' उरुसलिम ' म्हणून आलेला आहे, ज्याचा अर्थ होतो ' city of shalem ' - शालेम ही कनान भागातल्या तेव्हाच्या ' Pantheon ' नावाच्या पंथाची देवता. अब्राहम आणि त्याच्या अनुयायांनी जेरुसलेम शहराला आपल्या नव्याने जन्माला घातलेल्या धर्माचं मूळ शहर म्हणून नवी ओळख मिळवून दिली. या यहुद्यांनी आसपासच्या भागात आपला जम बसवायचा प्रयत्न सुरू केला आणि यहुदी धर्माचा प्रसार होऊ लागला.

पॅलेस्टाईन हे नाव मूळच्या इजिप्शियन आणि असिरियन लिखाणातून ' पलेशेत ' म्हणून आढळून आलेलं आहे. हा भाग तोच, जो याहोवाने अब्राहम आणि बाकीच्या अनुयायांना ' पवित्र कनानची भूमी ' म्हणून स्थायिक होण्यासाठी सुचवलेला होता आणि त्यासाठी शेकडो मैल लांबच्या उर कासिदिमच्या सुजलाम सुफलाम भूमीतून त्यांना या रेताड वाळवंटात यायला भाग पाडलं होतं. इथले मूळचे निवासी म्हणजे इथल्या भटक्या टोळ्या, पण त्यांचा इथे कधीच एकसंध असा देश नव्हता...तो देश ( किंवा यहुदी धर्माची सत्ता असलेला एकजिनसी प्रांत ) तयार झाला अब्राहममुळे....अशा प्रकारे ज्यू या भूमीत ' उपरे ' आहेत हेही खरं ठरतं आणि पॅलेस्टिनी आपला ' देश किंवा प्रांत ' म्हणून या भूमीवर हक्क सांगू शकत नाहीत हेही खरं ठरतं. याहोवा देवाने नक्की काय विचार करून हा तिढा निर्माण केला, हे त्यालाच माहीत, पण त्या काळापासून संघर्ष या भूमीसाठी चिरकाल टिकून राहिलेला शाप ठरलेला आहे.

आज या इतिहासाचा आधार अरब आणि ज्यू हे दोघेही आपापल्या सोयीने घेतात, ते आपलं घोडं पुढे दामटवायला. अरब ज्यू लोकांना उपरे संबोधतात, तर ज्यू अरबांना ' तेव्हा तुमचा धर्म तरी अस्तित्वात होता का? आणि मूळच्या पॅलेस्टिनी टोळ्या अरब तरी कशा मानायच्या ? ' असा बिनतोड सवाल करतात. या सगळ्यावर कडी म्हणजे एकाच अब्राहमची लेकरं असली, तरी अब्राहमच्या खऱ्या लग्नाच्या बायकोचे वंशज म्हणून ज्यू स्वतःला उच्च समजतात आणि त्याच अब्राहमच्या गुलाम स्त्रीचे वंशज म्हणून मुस्लिम अरबांना हीन....मुस्लिम मात्र त्या गुलाम स्त्रीला अब्राहमची दुसरी बायको म्हणवतात. गंमत अशी, की हिटलरने आर्य वंशाचा अभिमान बाळगून ज्यू लोकांना कायम तुच्छ लेखलं, ते त्यांना ' हीन सेमिटिक ' वंशाचे संबोधून....एकूण काय, तर आपल्याकडच्या जातीव्यवस्थेप्रमाणे तिथेही वंश - द्वेषाची परंपरा चालत आलेली आहे!

पुढच्या प्रकरणांमध्ये हे ज्यू किती वेळा आपल्याच भूमीतून परागंदा झाले आणि पुन्हा पुन्हा त्यांनी कशा प्रकारे आपला भूभाग परत मिळवला, यावर लिहीनच....पण तूर्तास अल्पशी विश्रांती घेऊया. अब्राहम आणि याहोवा देवतेला शिरसाष्टांग प्रणाम करून या लेखाची समाप्ती करतो, धन्यवाद!