आत्मविश्वास कसा वाढवावा ? न्यूनगंड कसा कमी करावा?

कधीकाळी माझ्यातला आत्मविश्वास एकदम कमी झाला होता. तो मी प्रयत्नपूर्वक वाढवू शकलो. त्या टप्प्यातनं जाताना मला उपयोगी पडलेल्या या काही युक्त्या. मी डॉक्टर/ मानसोपचार तज्ञ नाही . या युक्त्या मी नुसत्या वाचलेल्या नसून मी प्रत्यक्षात वापरून मला त्याचा फायदा झाला आहे.

आधी या मागची थेयरी सांगतो.
१) मनोकायिक आजारांबद्दल (Psychosomatic disorder) किंवा Mind body connection भरपूर माहिती नेटवर उपलब्ध आहे. तुमच्या मनातल्या काही विचारांमुळे तुमच्या शरीरावर परिणाम होऊ शकतो. संशोधनावरून असं लक्षात आलंय की हे दोन्ही दिशेने कार्य करतं आणि चांगल्या वाईट दोन्ही परिणामांसाठी काम करतं. आपण शरीरात चांगले बदल घडवून मनावर आणि स्वभावावर त्याचा परिणाम करून घेणार आहोत.
२) आयुष्यातल्या एका भागात होणार्‍या बर्‍या वाईट अनुभवांचा परिणाम इतर भागांवर पसरतो. कंपार्टमेंटलायझेशन करता येतं पण ते आपोआप होत नाही त्यासाठी मेंदूला कष्ट करावे लागतात. एका भागाचा परिणाम दुसरीकडे होणे हे जास्त आपोआप असते. त्यामुळे आपल्या एका भूमिकेत आत्मविश्वास आला तर तो दुसर्‍या भूमिकेतही वाढतो. हे आनंदी अवस्थेबद्दलही (डिप्रेशन कमी करण्यासाठीही )लागू पडते.
३) आपल्या सभोवतीच्या वातावरणाचा , व्यक्तींचा, घटनांचा आपल्यावर सतत कळत नकळत चांंगला वाईट परिणाम होत असतो. याचा आपण आपल्या फायद्यासाठी करून घेऊ शकतो.
३) छोट्या छोट्या सवयीतून मोठे बदल घडवून आणता येतात.

आता प्रात्यक्षिकाकडे वळू:
यातल्या ३ ही पायर्‍या महत्वाच्या आहेत. त्या वगळू नका.

१) रुटीन तयार करा: रोज एक ठराविक , तुम्हाला सगळ्यात जे सोपे असेल ते रुटीन सुरु करा. उदा. दररोज सकाळी उठल्यावर अंथरुणाची घडी करा. का ? एक म्हणजे दिवसातले सगळ्या पहिले काम तुम्ही केलेत तर एक काम संपवल्याचा आत्मविश्वास तुमच्यात येईल. आणि दुसरे हे इतके सोपे आहे , त्याची सवय पटकन लागून जाईल.
तुमचा यावर विश्वास नाही? अमेरिकन नौदलाचे अ‍ॅडमिरल विल्ल्यम मॅकरव्हेन यांचा हा व्हिडीयो पाहण्यासारखा आहे.

२) या रूटीनचा भाग म्हणून काहीतरी व्यायाम सुरु करा. (अंथरूण आवरल्यावर आणि दात घासल्यावर). हा व्यायाम अगदी सोपा हवा, कुठल्याही साधनाचा वापर न करता (किंवा अगदी सहज मिळणार्‍या साधनाचा वापर करून) यायला हवा आणि घरच्या घरी एकट्याने करता यायला हवा. सोपा आणि घरच्या घरी एकट्याने (कुणाची मदत न घेता) हे खूप महत्वाचे आहे. उदा. बैठका , सूर्यनमस्कार, सहज जमू शकेल असे योगासन (शवासन सोडून) , दोरीवरच्या उड्या . आणि यातला एकच व्यायाम सुरु करा. उदा रोज ५ बैठका किंवा रोज एक सूर्यनमस्कार असे आठवडाभर केल्यावर पुढच्या आठवड्यात तुम्हाला सहज जमेल तितके वाढवा . उदा ५ बैठकांच्या ऐवजी ६ बैठका. ही छोटीशी वाढ होणे हे ही खूप महत्वाचे आहे. काही आठवड्यांनंतर तुमचे शरीर पहिल्या दिवसापेक्षा जास्त असलेल्या व्यायामासाठी तयार झाले असेल आणि हे आपले आपल्या जमले आहे हे याची मेंदूत नकळत नोंद होऊन आयुष्यातल्या या छोट्या गोष्टीबद्दलचा आत्मविश्वास वाढला असेल. हा व्यायाम फक्त आत्मविश्वास वाढवण्यासाठी आहे. तुम्ही इतर व्यायाम करत असाल (उदा वजन कमी करण्यासाठी वगैरे) ते वेगळे करा.
विश्वास बसत नाही ? हार्वर्ड विद्यापीठाने प्रकाशित केलेल्या लेखातही हेच सुचवले आहे.

३) रोज रात्री अंथरूणात पडल्यावर , डोळे मिटून , तुमच्यात आत्मविश्वास आल्यावर , तुम्ही कसे दिसाल, वागाल, बोलाल हे डोळ्यासमोर आणा (Visualize). पण हे नुसते डोळ्यासमोर आणून थांबायचे नाही तर त्याचा काल्पनिक अनुभव घ्यायचा आहे. उदा. तुम्हाला चारचौघात बोलायची भिती वाटते. डोळे मिटून अशी कल्पना करा की तुम्ही चारचौघात अस्खलीत बोलता आहात. पण तिथेच थांबायचं नाही तर तपशीलात जाऊन कल्पना करायची. तुम्ही कुठले कपडे घातले आहेत , त्यांचा रंग काय आहे, तुमची केशभूषा कशी आहे, तुम्ही कुठल्या खोलीत बोलता आहात, तिथे किती तापमान आहे, कुठले वास येत आहेत, कुठले आवाज येत आहेत , अजून कोण आहे याची खोलात जाऊन कल्पना करा. थोडक्यात तुम्हाला जो अंतिम परिणाम अपेक्षित आहे , तो झालेला आहे याची मेंदूला सवय करून घ्यायची.
यावर विश्वास नाही ? ऑलिपिक खेळाडू या युक्तीचा वापर करून स्वतः मधे बदल घडवून आणतात.

या युक्त्यांमुळे तुमचे सगळे प्रश्न सुटणार नाहीत. पण आत्मविश्वास वाढवण्याचा हा पहिला महत्वाचा टप्पा आहे हे मी अनुभवावरून नक्की सांगू शकतो.