मिनिमलिस्ट जीवनशैली भाग १, भाग २

मिनिमलिस्म ही बहुतेक जपानी झेन बुद्धीस्ट तत्वज्ञानातून आलेली जीवनशैली आहे. "लेस इज मोअर" हे जाणवण्यसाठी आधी "मोअर" चा अनुभव घेणे जरुरी आहे, असं मला वाटतं. कदाचित त्यामुळेच ज्यांनी सतत "लेस" चा अनुभव घेतलाय, त्यांना हे थोतांड वाटु शकते. पण म्हणून त्या जीवनशैलीला पुर्णपणे निकालात काढणे बरोबर वाटत नाही. कारण एक वर्ग नक्कीच असा आहे, ज्यांना ही जीवनशैली खरंच फायदेशीर आहे.

मी स्वतः हे आत्ता, आयुष्याच्या ह्या स्टेजला करु शकत नाही. वर सिम्बा ह्यांनी म्हटल्याप्रमाणे काही कन्सट्रेंट आहेत. शिवाय अनेक गोष्टींचा हव्यासही आहे. पण वस्तु जितक्या कमी, तितकी डिस्ट्रॅक्शनस कमी हा स्वानुभव आहे. एखादे महत्वाचे काम, ज्याला भरपूर फोकस लागणार आहे, ते मी लहान-एन्क्लोज्ड-अजिबात वस्तु नसलेल्या जागेत जास्त चांगले करु शकते. पण... मी सतत अशा जागेत राहू शकत नाही. ह्यावर माझा मध्यममार्ग असा आहे की सतत "डिक्लटर" करणे आणि फार खरेदी न करणे. ह्याचा कमी पैसे खर्च करण्याशी फारसा संबंध नाही. एकच/कमी पण उत्तम वस्तु घेण्याच्या नादात भरपूर महाग वस्तु घेण्यात येतात. उपयोगी किंवा सुंदर अशा दोनच प्रकारच्या वस्तु मी ठेवते. उपयोगी नसलेल्या सुंदर वस्तु देखील अजिबात सोडवत नाहीत. पण तरी माझ्या इतर मित्र-मैत्रिणींपेक्षा माझं घर बर्‍यापैकी सुटसुटीत आहे.

मिनिमलिस्म किंवा कुठल्याही जीवनशैलीतल्या बदलासाठी पहिली आणि महत्वाची गोष्ट म्हणेजे "हे का करायचे", ते स्पष्ट असायला हवे. बरेचदा लोक "ऑटोपायलट" वर जगत असतात. त्यात सगळे करतात म्हणून, आपोआप होत गेले म्हणून, लोकांची अपेक्षा आहे म्हणून जे आपण आप्ल्याला जरुरी नसतानाही करतो, ते स्वतःला जाणवणं महत्वाचं आहे. तेवढे केले तर मग तुम्ही मिनिमलीस्ट आहात, का "मोअर इज बेटर" प्रकारे रहात आहात, त्याने काय फरक पडतो?

माझ्या आधीच्या प्रतिसादाने बरिच राळ उडालेली दिसली.. असो.

मिनीमलिस्ट जीवनशैलीचा मी सध्या चांगलाच अनुभव घेतोय... चार वर्षांआधीपर्यंत जबरदस्त खरेदी, चंगळवाद केल्यानंतर अचानक काही गोष्टींची आपल्याला खरंच गरज नसते ह्याची जाणीव झाली. पंचवीस-तीस हजार रुपयांचा हाय-एन्ड कॅमेरा घेऊन वर्षातून आठ दहा दिवस हौशी फोटोग्राफी करणे, पन्नास हजाराची इम्पोर्टेड सायकल घेऊन ती तशीच पडून राहणे.. नुसत्या वस्तू गोळा केल्या म्हणजे त्यापासून जो खरोखर मिळणारा आनंद, फायदा होईल असे नसते. पण ८०-९० च्या दशकात अभावग्रस्त मध्यमवर्गीय कुटुंबांमध्ये जगलेल्या वाढलेल्या माझ्यासारख्या लोकांना हातात प्रचंड पैसा (आईवडीलांच्या तुलनेत) आला की ते जुने अभावाचे दिवस, मन मारुन खरेदी टाळणे, वस्तू घेऊ न शकणे हे सर्व गाडून टाकायचे असते. मनात आलं, वाटलं की वस्तू हजर झाली पाहिजे, कारण वस्तूसंपन्न असणे हे समृद्धीचे, श्रीमंतीचे, उच्च-अभिरुचीचे, सन्मानाचे लक्षण आहे असे आमच्या पिढीच्या मनावर लहानपणी कोरले गेले होते. हे सर्व आपणही मिळवायचे ह्या इर्ष्येतून चंगळवाद सुरु झाला.... मॉल मध्ये गेले की एरवी पाच हजारात होणारी आवश्यक सामान खरेदी कधी १० हजार ओलांडून जायची... घरात मेयॉनिज, चीज, सॅन्डविच स्प्रेड, प्रिन्गल्स, ने फ्रीज भरलेला असायचा, रेडिमेड रेडिटुकूक पाकिटांनी किचन भरलेले असायचे.. कित्येकदा तर मॉलमध्ये फिरुन भूक लागली म्हणून समोर दिसेल ते पाकिट उचलले जायचे, पण बिल झाल्याशिवाय फोडून खाने शक्य नसायचे, नंतर घरी येइस्तोवर भूक मरुन जायची, किंवा बाहेर दुसरेच काहीतरी खाल्ले जायचे. टीवी घ्यायचा तो हाय-एन्ड चाळीस इंची सर्वोत्तम कंपनीचा.. शूजपासून कपड्यांपर्यंत सर्व ब्रॅण्डेड आणी खूप... वापर अतिशय कमी.. रनींग शूज नायकेचे दोन घेतले ,साडेतीन हजार मोजून घेतलेत, साडेतीन दिवस घातले नाहीत... अजून नवेकोरे तसेच आहेच.

असं आणि असं खूप सारं...

मग सगळं बदललं... अचानक...

आज पाच हजाराचा किराणा तीन हजारात उत्तम बसतो, त्यात उरलेल्या दोन हजारात उत्तम दर्जाचा काजू, बदाम्,सुकामेवा खाता येतो, वरचे इम्प्लसवीव शॉपिंग थांबल्याने पैसे वाचतात... कमी पण चांगल्या दर्जाचे चार कपडे उत्तम असतात, दिखावूगीरी, किंवा फॅड, किंवा मार्केटींगला बळी पडून घेतलेल्या सर्व वस्तू विकून टाकल्या, अगदी टीवी,सायकल, कॅमेरा... सबकुछ... ज्याची गरज नाही ते अजिबात आता घरात नाही. कम सामान सफर आसान, पन्नास साठ हजार खर्चाचे लाइफ तीस हजारात पूर्वीपेक्षा उत्तम आणि आनंदात जाते. घरच्या घरी सगळे पदार्थ बनवायचे, हॉटेलींग शून्य, होम-डिलीवरी शुन्य... फालतूचे सर्व खर्च बंद करुन, अडगळ भंगारात काढून कमीत कमी, फक्त गरजेच्या वस्तूंमध्ये संसार सुरु आहे. अगदी किचन मधल्या भांड्याकुंड्यांनाही राम राम ठोकला आहे... अजून बरेच बदल करत जाणार आहोत...

-------------------- आता ही सिच्युएशन मजेदार आहे. भोगून झाल्यावरच त्यात शाश्वत आनंद नाही असे कळते. ह्यामुळेच मिमी चा इटोबा, भोगाचा पोटोबा भरल्याशिवाय नाही याला माझे अनुमोदन आहे, कुणाला ते खिल्ली उडवल्याचे वाटले.. असो.

चिनूक्स
हो, माझी चूक झाली. रंगास्वामी महापौर नाही, मुख्यमंत्री होते ते. सायकलवरून कार्यालयात जायचे आणि एरव्ही बाईकवरून फिरतात.
http://www.rediff.com/news/2006/may/13look2.htm
त्यांना कारने फिरणे अवघड नाही. इथे चंगळवाद, बचत या गोष्टींचा संबंध नाही. त्यांना सायकल वापरणे शक्य आहे म्हणून सीएम असूनही ते वापरतात.
तिथल्या काही लोकांचा गट पुण्यात आलेला तेव्हां ही माहिती समजली.
खर्चिक असण्याचा संबंध कळाला नाही. इथे स्वस्त आणि महाग या बाबींचा उल्लेखच नाही झालेला.

ऑरोविल हा एक स्वतंत्र विषय आहे.

मातृमंदीर (उर्जा)
https://lbb.in/bangalore/living-life-in-auroville/

ऑरोविल ला जाण्यापूर्वी
http://www.auroville.org/contents/1162

हे सर्व बाहेरून येणा-यांसाठी. पण स्थानिकांनी देखील ही जीवनशैली आत्मसात केली आहे. ऑरोविल येथे पवनचक्की बनवणारा कारखाना आहे. चाचण्या घेण्याची सोय इथे आहे. भारतातल्या अनेक संस्था चाचण्या घेण्यासाठी इथे येतात. त्याद्वारे रोजगार मिळतो.

षडरिपूंच्या अडगळीचे काय? मला जर खरोखर कधी मिनीमालिस्ट जगावसं वाटलं तर आधी मला मुलाला न रागावणे, कोणी मला एक बोललं म्हणून उलटून दोन न बोलणे, कानांनी टोमणे मारले तर वाईट न वाटून घेणे, मनांत कोणाबद्दल अढी न ठेवणे अशी सुरुवात करावी लागेल. तेवढा मानसिक सारासार विचार बहुधा वानप्रस्थाश्रमात पोचेपर्यंत आला तर that would be something! ( तरीही मला thing पूर्णपणे नामशेष झालेली दिसत नाही )

किमान / न्यूनतम जीवनशैली extreme / radical वगैरे आहे असं कुणाला वाटत असेल आणि त्याला माझा एखादा प्रतिसाद कारणीभूत झाला असेल तर क्षमस्व. या विषयाशी इतर विषयाशी नकळत सांगड घातली गेली. जसे गांधीवादी जीवनसरणी काही प्रमाणात एक्स्ट्रीम आहे. बंग यांनी सुचवलेली शैली ही रोजच्या दिनचर्येसाठी सोपी नाही. पण हे सर्व सध्या प्रचलित असलेल्या मिनिमलिस्ट जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग मुळीच नाही. माझे पहिल्या कि दुस-या प्रतिसादातले म्हणणे होते कि डॉ. अभय बंग यांनी जी आरोग्यपूर्ण जीवनशैली सुचवलेली आहे ती अंगिकारण्यासाठी किमान जीवनशैली हे पहिले पाऊल ठरू शकेल.

कुणाचे काही गैरसमज असतील तर खालील लिंक कदाचित उपयुक्त ठरू शकेल.
http://www.theminimalists.com/radical/

ह्यामुळेच मिमी चा इटोबा, भोगाचा पोटोबा भरल्याशिवाय नाही याला माझे अनुमोदन आहे, कुणाला ते खिल्ली उडवल्याचे वाटले.. असो. >>> नानाकळा, मी ते "हॉ हॉ हॉ" बद्दल लिहीले आहे त्याबद्दल का? मला त्या पोटोबा कॉमेण्ट खिल्लीसारख्या वाटल्या - ज्यांनी लिहील्या आहेत त्या सर्वांच्याच. आता तुमची वरची पोस्ट वाचून तुमचा उद्देश तो नव्हता हे लक्षात आले. धन्यवाद.

ओके फा!

दुसरा भाग स्वतंत्र पोस्ट करा. भाग १ आणि भाग २ यामधे वेगळेपण आहे का काही ?
पुढच्यए एखाद्या भागात या जीवनशैलीचा भारतीय अवतार विकसित करता येईल का याबद्दल बोलता येईल. आपल्याकडे मुळातच चंगळवाद मंजूर नव्हता. बचतीची अर्थव्यवस्था आणि गरजेपुरते राहणीमान हे अस्तित्त्वात होते. चंगळवाद वेगळा आणि किमान जीवनशैली वेगळी अशाही व्याख्या इथे करण्याचा प्रयत्न झाल्याने फक्त गोंधळ उडाला आहे. अशी व्याख्या करणा-यांनी किमान जीवनशैली म्हणजे वैराग्य या समजुतीतून प्रतिसाद दिलेले दिसतात.

पहिल्या भागात सध्या प्रचलित असलेली किमान जीवनशैली डिफाईन करायला हवी होती. ती न केल्याने धागा किंचित भरकटला आहे.

काहीतरी अचानक छांदिष्ट कल्पनांची किव्वा विचारसरणीची लाट येते वाटत अशी अधून मधून जशी मध्यंतरी व्हेगन जीवन शैली किव्वा व्हेगन जीवन पद्धती संबंधी वाचल तसंच हे . प्रत्येकाची गरज हि व्यक्तीनुसार/ त्या व्यक्तीच्या सानिध्यातील इतर व्यक्तींनुसार / वयोमानानुसार ( काही एका वयानंतर गोष्टींचा हव्यास किव्वा सोस कमी होतो पण तरुणपणी तो असतोच असतो ) आर्थिक परिस्थितीनुसार / मानसिक क्षमतेनुसार ( अशी जीवनशैली स्वीकारण्याची तयारी पाहिजे त्या नुसार प्रयत्न केले गेले पाहिजेत ) बदलत असते . नाहीतर ठरवायचं आणि पहिल्या काही दिवसात किंवा महिन्यात थंडगार . नाही जमतंय असं लक्षात यायच. त्यातून तुम्हाला हि जीवन शैली अंगिकारायची आहे पण घरातल्या इतर सदस्यांचा सक्त विरोध मग काय करायचं ? हा डोक्याला वेगळाच ताप .

एकुणात काय सगळं व्यवस्थित चाललंय आणि मधेच घरच्यांसमोर काहीतरी घोषणा करून ( आता आपल्याला मिनिमलिस्ट जीवनशैली अंगिकारायची आहे बर का / किव्वा मी अंगीकारणार आहे असं सांगून) घरातल्या इतर सदस्यांची झोप कशाला उडवायची ?. किव्वा वाद कशाला घालत बसायचे किव्वा त्यांना समजून सांगण्याचा आटापिटा करायचा . एकुणात कठीण आहे

आपल्याकडे मुळातच चंगळवाद मंजूर नव्हता. >> आपल्याकडे साधेपणाचे स्तोम बरेचसे "कोल्ह्याला द्राक्षे आंबट" स्वरूपाचे आहे. पोथ्यापुराणात आसक्ती सोडण्याची गोष्ट कानीकपाळी ओरडून सांगतलीय , पण ते ना पोथी सांगणारे मनावर घेतात, ना पोथी ऐकणारे.
सगळ्या सुखांचा उपभोग घेऊन मग एखादा मानसिक शांतीसाठी मिनिमलिस्ट बनत असेल, पण असा एखादाच. अनेकदा कुवत नाही, झेपत नाही म्हणून नाईलाजाने लोक आपल्या इच्छांना मुरड घालतात.

less is enough, because most of the times we can't get more than enough.

less is enough, because most of the times we can't get more than enough.>>> हा विचारही खूप चांगला नाही का?

कि सतत जे मिळत नाही म्हणून त्याच्या मागे धावायचे, स्वतःच्या नशिबाला दोष देत बसायचा. मिळेल ते जमवत बसायचे. हे चांगले का?

पोथ्यापुराणात आसक्ती सोडण्याची गोष्ट कानीकपाळी ओरडून सांगतलीय , पण ते ना पोथी सांगणारे मनावर घेतात, ना पोथी ऐकणारे.>> असे पोथ्यापुराणे वाचून सगळेच शहाणे झाले असते तर अजून काय हवे होते. पण तसे नाही ना होत. अनुभव घेणे, त्यातून शिकणे, मग मनातून सर्व सोडण्याची ईच्छा होणे किंवा न होणे हे नैसर्गिक आहे.

इथे अध्यात्माबद्दल (त्यात कितीही चांगले असले तरी) लिहायची चोरी आणि तुम्ही पोथ्या पुराणे काढून फुलटॉस देताय. भोआकफ....