कामथे काका (भाग ३ रा)

"तमे कोण? तो म्हातारा म्हणाला. काकांनी नाव सांगितलं, ते आत शिरले. थोडा अंधारलेला हॉल ज्याच्या दुसऱ्या टोकाला एक केबिन होती. हॉल मध्ये जुनं फर्निचर होतं. भिंतींलगत काचेची लाकडी कपाट आणि दोन तीन फाईलिंग कॅबिनेट्स होती. चार पाच जुन्या पद्धतीची टेबलं आणि खुर्च्या होत्या. सध्या मात्र सर्वच टेबलं रिकामी होती. एक बाई तेवढ्या एका टेबलाशी बसून कसलेसे पेपर्स बघत होत्या. आत शिरल्या शिरल्या एका भिंतीजवळ एक खड्डा पडलेला सोफा होता जणू काही त्यात केव्हातरी हत्ती बसला होता. त्यावर टेकत काका बसले. काम करणारी बाई काकांना पाहून अहेतुक हसली. दार उघडणाऱ्या म्हाताऱ्याने केबिनवर थाप मारून आत व्हिजिटर आल्याची वर्दी दिली. पाच दहा मिनिटं बसल्यावर केबिनवरील बेल वाजली. काकांना आत बोलावलं होतं. काका उठले. केबिन वर नॉक करून ते दार उघडून आत गेले. त्यांच्या मनात आलं. जवळ जवळ बारा वर्षांनी ते कोणत्यातरी केबिनमध्ये पाऊल ठेवीत होते. त्यांचा ऑफिसशी संबंध तेव्हापासूनच संपला होता. त्यांचं निलंबन बारा वर्षांपूर्वी झालेलं होतं. तुरुंगातच त्यांना त्यांची बडतर्फीची ऑर्डर मिळाली होती. त्यामुळे आता "त्या " ऑफिसशी संबंध येणार नव्हता. त्यांना आठवत होत्या फक्त "कोर्टाच्या चकरा आणि चार वर्षांचा शिक्षेचा कालखंड...... काकांनी केबिन मध्ये शिरताच " टेबलापलीकडे बसलेल्या दोघांना "गुंड मॉर्निंग " म्हटला.

एका मोठ्या लंबवर्तुळाकार टेबलामागे एक चाळिशीच्या आसपास असलेला एक तरुण निळ्या रंगाचा सूट घालून बसलेला होता. उभट गोरा चेहरा, जिवणी एका कोपऱ्याला कायम खवचट हसण्याच्या बेतात असलेली. पिंगट केस आणि चंचल डोळे. हडकुळे नाक, ज्याच्या शेंड्याला कोणीतरी चांगलाच चिमटा घेतला असावा असा चिंबलेला. टेबलावर एक नावाची त्रिकोणी आकाराची पाटी होती.; त्यावर सोनेरी अक्षरात "ऍडव्होकेट, नरेश गडा " असं लिहिलेलं होतं. काकांच्या गुड मॉर्निंगला प्रतिसाद न देता आणि बसायला न सांगता तो म्हणाला, " मि. कामथे?.... " काका "येस..... " म्हणाले आणि थांबले. सर म्हणावं की नाही, या बाबत त्यांचा निश्चय झाला नाही. अजून आपण ह्याच्याकडे कामाला सुरुवात केलेली नाही. असं त्यांच्या मनात आलं. आणि त्यांना कोणालाही "येस सर" असं म्हणायला आवडत नसे. नरेश गडाच्या बाजूच्या खुर्चीवर बसलेला माणूस काकांना थोडा रफ लुक देऊन म्हणाला, " तुमी रमेशभाईचे पिताजी ना? " त्याच्या तोंडावर देवीचे वण होते. काका हो म्हणाले. बसायला न सांगितल्याने चुळबुळं करीत काका अवघडलेल्या स्थितीत उभे होते. मग नरेश भाई म्हणाला, " सुटून कवा आला तुमी? "

" पंधरा दिवस झाले " ते म्हणाले. त्यांना या प्रश्नाचं उत्तर द्यायची इच्छा नव्हती. बाजूच्या माणसाच्या तोंडावर हात होता. तो कुत्सित हसत असावा. असा काकांना संशय आला. मध्येच नरेशभाईनी प्रश्न फेकला " घरी बसून काय करतात तुमी? "..... " काही नाही.... " इति काका. अजून मुद्द्याचा बोलणं होत नव्हतं.... " काही नाही? ग्रेट! खवचट हसत नरेश म्हणाला, "क्वालिफिकेशन काय? "

"बी कॉम " ते म्हणाले. मग त्या दोघांमध्ये काही कुजबूज झाली. आणि नरेश भाई म्हणाला, " हे बगा, अमी तुमच्यासारक्या मानसाला कामावर ठेवते नाय, पण रमेशभाई माजा क्लासमेट, म्हनून ठेवून घेते, काय? तुमाला जे सांगेल ते काम करावा लागेल. कदी ओफिसबोयचा बी काम करावा लागेल तर कदी बुक आनी ब्रिफ घेऊन कोर्टामध्ये बी जावा लागेल. मंजूर है तर बगा. तुमी कोमपुटर चालवते काय? ".... काका नाही म्हणाले. "हे तो चांगला नाय, पण शिकून घ्या. मी तुमाला पाच हजार रुपिया देनार. मेहंगाई वगैरा सब उसीमे आ गया. पगार एटलोच रहेगा. बरसनंतर वाडेल नाय. जमत असेल तर उदिया पासून कामावर या. " काका ठीक आहे म्हणाले.

" तुमचा टाइम नऊ वाजताचा हाय, बाकी स्टाफ दहाला येते. ते भायेर काका आनी साधना बेन हाय नि ते तुमाला तुमचा काम बराबर बोलेल...... मग थोडं थांबून परत म्हणाला काय हाय ना गुनहगारला कोनी ठेवते नाय, ह्ये ध्यानमदी ठेवा. जरा पन चूक चालेल नाय. घर जायचा टाइम इथे नाय, तुमी साधना बेनला विचारा. आमी सांगितला का जायचा. " काकांनी मान डोलवली.

" ठीक हाये, यू मे गो नाउ. "....... काका वळले. केबिन बाहेर आले. त्यांनी प्रथम घाम पुसला. ते बसणार एवढ्यात त्यांना साधना बेनने बोलावले. ती खरोखरीच स्वभावाने चांगली होती. तिने प्रथम काकांना बसायला सांगितले. तिच्या समोरच्या खुर्चीवर काका बसले. हॉल त्यांना अजूनही अंधारलेला वाटला. साधना बेननी त्यांच्याकरता, ते नको नको म्हणत असताना सुद्धा, चहा आणि बिस्किटं मागवली. ती म्हणाली, " आत काहीही होऊ द्या, पण इथे अगदी मोकळेपणानं वागा. मला माहीत आहे सगळं..... ". तिनी असं म्हटल्यावर हिला आपण सजा भोगून आलोय हे माहीत आहे की आत काय झालं हे माहीत आहे?, असं वाटून काकांना एक प्रकारची भीती वाटली. पण त्यांनी विचारलं नाही. चहा बिस्किटं आली. काकांनी चहा घेतला, पण बिस्किट मात्र एखाद दुसरच घेतलं. साधना बेन, एक सुटलेल्या अंगलटीची पंचेचाळिशी ओलांडलेली स्त्री होती. पण जेव्हा होता तेव्हा तिचा बांधा चांगला असावा. ती थोडी उंच होती. गोलसर चेहरा, डोळ्यांवर आकर्षक फ्रेमचा चष्मा आणि थोडी घट्ट नेसलेली साडी, त्यामुळे तिचे साधेपणातलं सौंदर्य उठून दिसत होतं. तिच्या निमगोऱ्या रंगाला आज तिने नेसलेली हलक्या अंजिरी रंगाची साडी खुलून दिसत होती. कोरलेल्या भुवयांखालचे स्थिर आणि थंड डोळे ती विचारी असल्याचे दाखवीत होते. ती तिच्या कामात वाकबगार असावी. माणुसकी आणि दया हे गूणही तिच्यात असावेत असे कुणालाही सहज वाटले असते. असो. काकांना तिचा स्वभाव थोडासा रोहिणीच्या स्वभावाशी मिळता जुळता वाटला. गंमत म्हणजे रोहिणी लावीत असलेल्या सेंटचा वासही त्यांना आला. पण नक्की समजेना., की मन फसवीत होतं, कोण जाणे. काही असो, काकांना साधना बेन ठीक वाटली. त्यांनी तिचा निरोप घेतला. ते खोलीच्या बाहेर पडले. आता ती गुजराथी बाई नव्हती. पण इतर बायका आणि खेळणारी मुलं वाढली होती. शाळा सुटली असावी. म्हणून ही गर्दी होती. काका भराभर जिने उतरीत खाली आले. खालच्या मुस्लिम हॉटेल मधून मोठ्या आवाजात "ये दुनिया, ये मैफल, मेरे कामकी नही".... ̱हे गाणं लागलं होतं. थोड्याच वेळापुरते का होईना ते फुटपाथवर रेंगाळले. उद्या सकाळी नऊ वाजता इथे यायचं. का यायचं? असं वाटू लागलं. आता त्यांना तो नरेश गडा अधिकच बदतमीज आणि नालायक वाटू लागला. आपल्याला त्याने बसायलाही दिलं नाही आणि वागणूकही विचित्र दिली. त्यांचा अस्वस्थपणा वाढू लागला. एक प्रकारच्या अनिच्छेचं वातावरण मनात तयार झालं. ज्यातून त्यांना सुटका दिसेना. त्याच मनस्थितीत त्यांनी रस्ता ओलांडला. रमेशला सांगावं का, की वेळ बदलून घे, म्हणून. मग त्यांनी विचार केला, ठीक आहे, अजून उद्या उजाडायचाय. जाईपर्यंत नाही म्हणता येईल. फार काय इथे येऊनही आपण नाही म्हणून सांगू शकतो. एवढ्या तात्पुरत्या विचाराने त्यांना जरा सुटल्यासारखं वाटलं.

ते एका उडप्याच्या हॉटेलात शिरले. त्यांनी त्यांना आवडणारे पदार्थ मागवले. आणि थंड मिरिंडा मागवला. आता कुठे त्यांना बरं वाटलं. जर आपण हे काम स्वीकारलं नाही तर आपण काय करणार? आता कामाशिवाय घरी बसायचं म्हणजे कठीण आहे. मुळात म्हणजे "रोहिणी नाही ते घर कसलं?. मग त्यांना एकदम आठवण झाली. सुटकेच्या आदल्या रात्री त्याम्ना जेलर साहेबांनी बोलावलं होतं आणि म्हणाले होते, " तुला मी काम मिळवून देऊ शकतो. माझी एक दोन ठिकाणी ओळख आहे. मी असं कोणालाच आजपर्यंत सांगितलं नाही, पण तू वेगळा वाटलास, म्हणून सांगितलं. " म्हणजे अजूनही आपल्याला आशा आहे, असं मनात येऊन ते सुखावले. पैसे देण्यासाठी त्यांनी खिशात हात घातला आणि बाहेर काढला तेव्हा नोटाबरोबर एक जाडसर कार्ड पण बाहेर आलं. त्यांनी पैसे बिलाबरोबर ठेवले आणि ते हातातलं कार्ड सरळ करून पाहू लागले...... ते होतं. किशा दादांनी दिलेलं कार्ड. ज्या दिवशी जेलर साहेबांनी बोलावलं त्याच दिवशी रात्री त्याला किशा दादा येऊन भेटला. म्हणाला, " ये देख, काकाकी अवलाद, ये कार्ड ले. ये अड्रेस पर जा. अपना आदमी है. रख लेगा तेरेकू. क्या समझा?, ये रिश्तेदारी वगैरे भूल जा. सब साले हरामी होते है. एक बार इधरका डिग्री मिल गया ना तो कोई खडा नही करता. मै बोल के रखेगा. तू कभीभी जा, तेरेकू वो रख लेगा. " काकांनी कार्ड पुन्हा पुन्हा पाह्यलं. त्यावर लिहिलं होतं, ऍडव्होकेट "सूर्य नारायण कटिल. ' पत्ता होता, लॅमिंग्टन रोडचा. त्यांनी ते कार्ड परत खिशात ठेवलं. ते हॉटेल बाहेर पडले. मग घाईघाईने त्यांनी बस पकडली. ते यांत्रिक पणे घराकडे जाणाऱ्या गल्लीत शिरले.

दुपारचे दोन वाजून गेले होते. द्विधा मनस्थितीत काकांनी बेल वाजवली. दरवाजा अर्थातच नीताने उघडला. काकांना पाहून तिने नेहमीप्रमाणे कोणतीच प्रतिक्रिया दर्शवली नाही. ते आत शिरले. फ्रेश होऊन ते सोफ्यावर टेकले. त्यांना आत्ता फारशी भूक नव्हतीच. पण तुरुंगातल्या कैद्यांना जितक्या तटस्थपणे जेवायला वाढले जाते, तितक्याच किंवा त्यापेक्षा जास्त तटस्थपणे नीताने त्यांचे ताट वाढून आणून बाजूच्या लहानश्या टेबलावर ठेवले. त्यांना हवं नको काहीही विचारलं नाही. काकांना त्याचं आश्चर्य वाटलं नाही. पण आपण अनोळखी माणसासोबत एखादा वेळ राहिलं तरी थोडी तरी ओळख आपण निर्माण करतो. पण इथे तर नातं असून उदासीन पणा होता, का बेफिकिरी होती, कुणास ठाऊक? थोडा वेळ काका त्या विचारांनी गढूळ झाले. मग त्यांनी ताटातले पदार्थ नको असताना पिशवीत भरल्याप्रमाणे पोटात ढकलले. रिकामं ताट त्यांनी स्वैपाक घरातल्या ओट्यावर खालच्या मानेने नेऊन ठेवले. त्यांनी स्वतः च्या मनाला समजावले. पंधरावीस दिवसात आपल्याला या वागणुकीची सवय व्हायला हवी होती. तुरुंगात तर ते सात आठ दिवसातच रुळले होते. मग बरोबरीचे कैदी त्यांच्याशी खुलेपणाने बोलू लागले होते. त्यातले बरेचसे अशिक्षित होते. त्यामुळे त्यांना काकांच्या सुशिक्षितपणाचं कौतुक वाटायचं. आणि त्यांनी काय गुन्हा केला असं ते विचारीत. त्यातल्या यशवंता, नावाच्या कैद्याची त्यांना आठवण झाली. यशवंता एक चोवीस पंचवीस वर्षाचा तरुण. शाळेत जेमतेमच गेलेला. त्याला त्याच्या भावजयीकडून, आत्ता काकांना मिळत होती तशीच वागणूक मिळायची. एक दिवस त्याचा आटा सटकला. त्याने जवळच पडलेला वरवंटा तिच्या डोक्यात घातला. ती रक्ताळलेल्या अवस्थेत पडली होती. शेजाऱ्यांनी तिला जवळच्याच हॉस्पिटलात वेळेवर भरती केली म्हणून बरं, नाहीतर ती गेलीच असती. मग रीतसर पोलिस केस झाली. गुन्हा नाकबूल करण्याचा प्रश्नच नव्हता. उलट कोर्टासमोर यशवंता नको ते बरळला. "इथून सुटलो की तिला जिवंत सोडणार नाही " म्हणाला, झालं, शिक्षा विनाकारण वाढली. आणि यशवंता आत आला. त्यांच्या डोळ्यासमोरून तो हालेना. त्यांनी त्याला समजावलं होतं. 'सूडाने फारसं काही साध्य होत नाही ' आणि बाहेर पडल्यावर काहीही अविचार न करण्याचं वचन त्याच्याकडून घेतलं होतं. यशवंताची वागणूक आतमध्ये थोडीफार सुधारली होती. काकांच्या सुटकेच्या दिवशी यशवंताला फार वाईट वाटलं. काकांच्या मनात आलं, कोण कुठला यशवंता, जातीचा न पातीचा, नात्याचा न मैत्रीचा, कोणताच संबंध नसलेला, पण त्यानेही माया निर्माण केली होती. आणि इथे पाहावं तर नातं जेवढं दूर ठेवता येईल तेवढा प्रयत्न नीता कडून होत होता.

असो. काका जरा सोफ्यावरच लवंडले. सोफ्यावर झोपलेलं नीताला आवडत नसे. पण तिची पर्वा न करता ते आडवे झाले. मग पुढे काय करावं याचा त्यांनी विचार केला. नरेशभाई की सूर्यनारायण? अस प्रश्न निर्माण झाला. वास्तविक त्यांनी सूर्यनारायणला पाहायलाही नव्हता. कदाचित तो नरेशभाई सारखाच असेल. पण त्यांचं मन मानीना. का कोण जाणे, पण किशा दादाच्या शब्दावर त्यांचा नकळत भरवसा बसू लागला. मग त्यांनी उद्या प्रथम सूर्यनारायण कडे जायचं ठरवलं. मन शांत केलं. त्यांना तेवढ्यात डुलकी लागली. किती वेळ डुलकी लागली कुणास ठाऊक. पण अर्ध्या तासाने त्यांची झोप चाळवली, ती बाहेरून येणाऱ्या गाण्याच्या आवाजाने. प्रथम त्यांना आवाजाची दिशा समजेना. मग जमावाच्या हाय हुई मुळे त्यांना आवाज गॅलरीतून येतोय, हे कळलं. त्यांनी उठून तोंडावर पाणी मारलं. तोंड पुसता पुसता हॉलच्या बाल्कनीतून त्यांनी बाहेर पाहायला. साडेतीन चाराची वेळ होती. समोरच्या चाळीच्या बाहेर पंधरावीस बघ्यांची गर्दी जमली होती. त्यात काही टारगट मुलं होती, तर काही मोठी माणसंही होती. पाटकराची पुष्पा नुसत्याच परकर पोलक्यावर नाचत होती. काकांच्या मनात आलं, 'हिला झालंय तरी काय '? ती वेगवेगळी हिंदी गाणी म्हणून नाचत होती. मुलं तिची "वन्स मोअर " म्हणून चेष्टा करीत होती. कोणी तिच्या अंगाशी लगट करण्याचा प्रयत्न करीत होते, तर कोणी तिच्या डोक्यात टप्पल मारीत होते. ते पाहून काकांना राग आला. "डोक्यावर परिणाम झालेल्या मुलीचा फायदा घेतात साले" असं स्वतःशी पुटपुटत ते खाली जाण्यासाठी अंगात घालायला कपडा शोधू लागले. त्यांना अचानक शांतता पसरल्याची जाणीव झाली. ते कपडा घालून परत गॅलरीत आले. खिदळणारी पोरं, अचकट विचकट बोलणारी माणसं थांबली होती. काकांची सहज नजर गेली. सायकलवरून पाटकर येत होता. थोडावेळ थांबलेली पुष्पा त्याला चुपचाप घरात जाताना पाहून ओरडली. " अरे चल! बाप बन गया अपना. अरे जा जा खामोषीसे जा. चल....... जा जा जारे तुझे हम जान गये, कितने पानीमे तुम पहचान गये.... जा जा जारे, अरे जा जा... " पाटकर घरात गेला, तशी दडलेली पोरं परत पुढे येऊन पुष्पा भोवती नाचू लागली. काही तिला नको तिथे हात लावू लागली. काही तिच्या भोवती शिट्या मारू लागले. हे सगळं पाहून काकांना पाटकराचाच राग येऊ लागला. मुलीला घरात घेऊन जाण्याचं सोडून हा गृहस्थ तिला अशा लोकांमध्ये तशीच सोडून कसा काय जाऊ शकतो? त्यांच्या मुठी आवळल्या गेल्या. ते पुढचा दरवाजा अर्धवट उघडा ठेवून, लिफ्टने न जाता उड्या मारीतच जिने उतरू लागले. तिकडे पुष्पा प्रवचनकारासारखी बोलत होती. ती आपल्या कानशिलावरच्या एका काळ्या व्रणाकडे बोट दाखवून ओरडली, "अरे ये साला काला किडा वळवळता है ना तो आदमी नाचताच है, समझा.?..... चलो चलो, नाचो मेरे साथ..... "

पुष्पा नाचणार एवढ्यात बाजूच्या पोरांना धक्के मारीत काका पुष्पाकडे धावले. तिला काकांनी हाताला धरून, ती "अरे काका, ये आप क्या कर रहे है.... " म्हणत असतानासुद्धा त्यांनी दुसऱ्या मजल्यावरच्या तिच्या घरात नेलं. माणूस दारू प्यायला किंवा वेड्यासारखा वागू लागला की हिंदी किंवा इंग्रजी भाषेचा वापर का करतो समजत नाही. पाटकर घरात षंढासारखा खाली मान घालून बसला होता. काका पुष्पाला घेऊन आत शिरले आणि भडकून म्हणाले, " पाटकर, अरे मुलीचे धिंडवडे पाहत स्वस्थ बसलास? दोन चार कानफटात मारून पोरांना घालवता नव्हतं येत तुला? मग हरलेल्या आवाजात पाटकर म्हणाला, " अरे काका, कुठल्या बळावर लोकांना मारणार? आपल्याच मुलीच्या डोक्यावर परिणाम झाल्यावर दुसरं काय होणार? लग्न होत नाही रे तिचं. काय करणार? तुला मुलगी असती तर समजलं असतं. " काका त्वेषाने म्हणाले, " अरे तुला जुगार खेळायला सुचतो, दारू प्यायला सुचते, तेव्हा नाही तू हरत? यूसलेस, मला वाईट वाटलं म्हणून पुढे आलो. " काका निघाले. जाता जाता पाटकर म्हणाला, " एक विचारू का? " काकांनी भुवया उडवून 'काय ' म्हणून विचारलं. पाटकर एकेक शब्द जोर देऊन उच्चारीत म्हणाला, " एवढी सहानुभूती आहे पुष्पाबद्दल तर तू तिच्याशी लग्न करून दाखव बरं. " पाटकरचा हा अवाजवी प्रस्ताव ऐकून काका पाहत राहिले. त्यांना गप्प पाहून तो म्हणाला, " काय रे, काय विचारतोय?,... अरे तू स्वतःच गुन्हेगार आहेस, तू काय आधार देणार माझ्या मुलीला. मला हरलेला म्हणतोस, षंढ वाटतो ना मी तुला? तू फार पूर्वीच हरलायस. काय केलंस तू? आत जावं लागलं ना तुला? त्याच्याविरोधात षंढासारखा गप्पच बसलास ना? आम्हाला सुद्धा सगळं समजतंय. नीघ आता. "

खाली मान घालून काका घरी आले. नीताने त्यांच्याकडे तुच्छतेने पाह्यलं असं त्यांना वाटलं. उरलेली दुपार अशीच गेली. घरात वेळ घालवणं अवघड वाटू लागलं. संध्याकाळी रमेश आला. काकांनी काम स्वीकारल्याचं त्याला सांगितलं तो फक्त ठीक आहे म्हणाला. त्याला जास्त माहिती नको होती, किंवा त्याला नरेश गडाने सांगितलं असावं. रात्र कशीतरी सरली. झोप नीट लागली नाही. त्यांना पाटकरचं आश्चर्य वाटलं. त्याचं डोकं फिरत असणार. आपण तरी त्याची मनस्थिती लक्षात न घेता वाटेल ते बोललो. या वयात मी त्याच्या मुलीशी कसं लग्न करीन? निराशेपोटीच माणूस असं काहीतरी बरळतो. मग ते रोहिणीच्या आठवणीत स्वतःला गुरफटून घेत झोपी गेले.........

सकाळ परत अनिश्चितता घेऊन उगवली. ते दहाच्या आसपास घराबाहेर पडले. जाताना अर्थातच नाश्ता मिळालाच नाही. अजून तरी जवळ पैसे होते म्हणून बरं. काका दहाच्या आसपास घराबाहेर पडले. आधी त्यांनी सूर्यनारायण कडे जायचं ठरवलं. गाडीने ते ग्रँट रोडला उतरले. रस्त्यावरची गर्दी पाहून ते वैतागले. पाऊस पडत नसल्याने होणारा उष्मा भयंकर होता. लवकरच ते लॅमिंग्टन रोडला आले. बिल्डिंग नं. २३ ए ते शोधू लागले. बीएमसी ने दिलेले नंबर दिव्य होते. काही ठिकाणी ते दिसत तर काही ठिकाणी जाहिराती आणि इतर नेमप्लेटस मुळे दिसत नसत. ते बि. नं. २३ जवळ आले बिल्डिंगला लागून उजव्या हाताला एक गल्ली होती. ती सोडून ते पुढचा बिं. नं. पाहू लागले, तो होता २५. आता काय करावं? त्यांनी बाजूला एक पितळी नेमप्लेटस बनवणारा होता, त्याला विचारलं. तो म्हणाला, " बिं. नं. कौन याद रखेगा, बडा भाय? बीएमसी का नं. है ना? फिर बीएमसी मे जाके पूछो. " काकांच्या लक्षात आलं, याला विचारण्यात काही अर्थ नाही. मग ते आधी लागलेल्या गल्लीत शिरले. तेवीस नंतरचे नं. या गल्लीतल्या बिल्डिंगांना दिले असण्याची शक्यता होती. मोठ मोठी ऑटॉ पार्टसची दुकानं होती. एका दुकानात जाऊन त्यांनी विचारलं, " बिं. नं. तेवीस ए कौनसा है? " काउंटरवरचा सरदार म्हणाला " यही है. बोलो! कौन चाहिये? "मग त्यांनी त्याला सूर्यनारायणचं नाव सांगितलं. त्यावर तो म्हणाला, " ये बाजूवाला दरवाजा, साला इतना बडा ऑफिस खोलके रखा है, कभी कोई आता नही, जाता नही. पिछले छे महिनेमे यहा आनेवाला तुम पहला आदमी हो. काही न बोलता काका त्या दरवाजाकडे वळले. एक सुंदर सजवलेलं काचेचं दार दिसलं, त्यावर काळ्या अक्षरात लिहिलं होतं, " ऍडव्होकेट सूर्यनारायण कटिल. " खाली त्याची डिग्री लिहिली होती. बाजूला लावलेली बेल वाजवावी की तसच दार ढकलून आत जावं, या विचारात ते असतानाच, रस्त्यावर एक माणूस बसला होता, तो ओरडला, "ज अरे काका दरवाज्जा धकेलके अंदर जाव, वकील साब बैठे है. " काकांना आश्चर्य वाटलं. जणू हा माणूस आपल्याला ओळखतोय, असाच बोलतोय. त्यांनी दरवाजा ढकलला, की आतल्या बाजूला उघडला गेला, त्यांना कळेना..................

आतमध्ये दूर कुठे तरी किणकिणणारी बेल वाजल्याचा त्यांना आवाज आला, की भास झाला? कोण जाणे. ते आत शिरले. तो एक मोठ्या आकाराचा एसी हॉल होता. हॉलमधील झगझगीत लाईट पाहून त्यांचे डोळे दिपले. हा हॉल एखाद्या स्टुडिओ सारखा सजवलेला दिसला. पण आत कोणीही नव्हतं. काम करणारेही नव्हते, की स्वागतिकाही नव्हती. भिंतीच्या बाजूने छतापर्यंत टेकलेली काचेची कपाटं होती. त्यात कायद्याची पुस्तकं होती. त्यांच्या लाल रंगाच्या कापडी बांधणीवर सोनेरी अक्षरात पुस्तकाचे नाव आणि वर्ष लिहिलेलं होतं. कपाटांना लागूनच उत्तम सनमायका लावलेली टेबलं आणि आकाशी रंगाच्या कुशंड चेअर्स होत्या. आपण चुकून एखाद्या पुस्तकांच्या एसी गोडाऊन मध्ये तर आलो नाही ना असं त्यांना वाटलं. बाहेरच्या उन्हातून आल्यावर अंगावर येणारे थंड हवेचे झोत काकांना आल्हाददायक वाटले. ते आत शिरताच दरवाजा आपोआप बंद झाला. ते निरीक्षण करीत होते तोवर पंधरावीस फुटांवर असलेल्या केबिनचं दार उघडलं आणि एक दक्षिण भारतीय रंगाचा फाटका, कुरूप आणि बुटका माणूस बाहेर आला. त्याचे केस रुक्ष होते. त्याने जन्माला आल्यापासून तेल नावाचा पदार्थ डोक्याला गंमत म्हणून सुद्धा लावला नसावा असं काकांना वाटलं. त्यातून केस बरेच दिवसात कापलेले नसल्याने वाटेल तसे वाढले होते. खुरटल्यासारखी मिशी आणि दाढी चेहऱ्यावरचा रुक्षपणा जास्तच वाढवीत होती. काकांना पाहून तो हसला. हसला म्हणण्यापेक्षा रडला म्हटलं असतं तर जास्त बरं झालं असतं. काही लोक हसतात तेव्हा त्यांचे डोळे रडल्यासारखे होतात. तसेच त्याचे डोळे झाल्याने, काकांना हसावं की नाही ते कळेना. मग तोच म्हणाला, "आओ, काकाजी अंदर आओ. " भाषा हिंदी असली तरी उच्चारात मराठी ढब होती. तो पुढे म्हणाला, " इधर खाली हिंदीमे बात करना, मराठी भी नही और अंग्रेजी भी नही, समझा क्या? (काकांनी आज्ञाधारकपणे मान डोलवली) कलही दादाका फोन आया. आओ अंदर आओ ". असं म्हणून त्याने केबिनचं दार उघडलं. तो आत गेला. आत एक उत्तम कार्पेट अंथरलेलं होतं. केबीन बरीच लांबलचक होती. एक लांबलचक पण मोठ्या कॉरिडॉरसारखा भाग म्हणजे ती केबीन होती. कार्पेट एवढं मऊ होतं. की त्यात आपलं पाऊल सहज बुडलं असतं. केबिनच्या लांबच्या टोकाला सूर्यनारायणचं बार शेपमधलं टेबल होतं. पण वर कोणतेही पेपर्स अथवा पुस्तकं नव्हती. त्यामुळे ते वकिलाचं ऑफिस आहे असं त्यांना वाटलं नाही...... मुख्य म्हणजे "सूर्यनारायण" हा काकांना कोणत्याही अँगलने ऍडव्होकेट वाटला नाही.......

(क्र म शः )