तंटा नाय तर घंटा नाय !

मुंबई लोकल फर्स्टक्लास. कमी गर्दीची वेळ. निदान फर्स्टक्लाससाठी तरी..
ट्रेन आपल्याच गतीने चालली होती. स्टेशनं येत जात होती. चार माणसे चढत होती तर चारच ऊतरत होती. डब्यातील लोकसंख्या कायम राहत होती. अश्याच एका स्टेशनवर ट्रेन सुटता सुटता डब्यातली गर्दी वाढवायला, दोन माणसे आत चढली..

‘मुंबई मे नया है क्या’ पटकन विचारावेसे वाटावे. असे त्यांचे चेहरे, आणि भांबावलेली देहबोली. हातातील प्रत्येकी दोन पेट्या सांभाळत रिकाम्या असलेल्या सीटांवर आपण कुठे अ‍ॅडजस्ट होतोय का बघू लागले. पण स्थानापन्न होण्याआधीच एका माणसाने त्यांना हटकले,
"हेलो, ये फर्स्टक्लास है"

खरंच होतं ते. फर्स्टक्लासमध्ये अशी गोंधळलेली माणसे चढणे आणि पुढच्या स्टेशनला कोणीतरी सांगितल्यावर डब्बा बदलणे हे काही नवीन नाही.

"उधर बाजू मे खडे रहो, वहा पे.." हे पुढचे वाक्य मात्र फारच गुर्मीतून आलेले होते.

आता मी तिघांचे निरीक्षण करू लागलो. ते दोघे पेटीबहाद्दर चाळीशीच्या आसपास असावेत. आणि तो गुर्मीबहाद्दर पस्तिशीचा. कुठल्या तरी विदेशी कार्यालयात साहेबाच्या पोस्टवर असावा. मिजास तरी तशीच होती. आपल्या हाताखालच्या लोकांवर डाफरावे तशी. पण लोकलच्या डब्यात सारेच एक समान असतात. इथे कोणी कोणाचा बॉस नसतो. सर्वांनी एकच तिकीट काढले असते आणि सर्वांचाच समान अधिकार असतो. पण कदाचित ईथे तसे म्हणता आले नसते. कारण या दोघांकडे फर्स्टक्लासचे तिकीट नसावे.

पडत्या फळाची आज्ञा घेतल्यासारखे ते काही बाजूला जाऊन उभे राहिले नाहीत. पण मग त्या सामानसुमानासह बसायलाही चाचरू लागले. शरीरयष्टी लक्षात घेतली तर त्या दोघांनी एकेक करून डाव्या हातानेही याला बुकलवला असता, जर प्रकरण मारामारीचे असते तर.. पण ईथे तसेही नव्हते.

दोघेही माझ्या जवळच घुटमळत होते, मी माझी शेजारी ठेवलेली बॅग उचलून सीट रिकामी केली आणि ईशार्‍यानेच त्यांना म्हणालो, ‘या बसा! सीट आपलीच आहे’
एक माझ्या बाजूला बसला तर एक समोर ..

आता मी त्यांचे आदरातिथ्य केले म्हणून तो मगासचा उर्मट माणूस माझ्यावर नक्कीच चिडला असावा. पण मला थेट ओरडू शकत नव्हता. एवढी तर आपली दुसर्‍याच्या एरीयातही चालते. पण म्हणून मग तो आपल्या आवाजातली जरब तशीच ठेवत म्हणाला, "दे डोण्ट हॅव फर्स्टक्लास तिकीट"

"ओके! बट आय अ‍ॅम नॉट ए टीसी!!" मी तेवढ्याच ठसक्यात परतवले.

पण लगेच जाणवले, अरे रुनम्या आपली मोडकी तोडकी ईंग्लिश का फाडतोयस? इथे वाद घालावा लागणारसे दिसतेय. मग लागलीच तोडकीमोडकी हिंदी कम मराठीवर आलो.

"मै टीसी नही हू भाई. मै चेक नही कर सकता, के उनके पास फर्स्टक्लास का टिकट है या सेकंडक्लास का.. या फिर है भी के नही.."

"हां, वो ठिक है. लेकीन टीसी आयेगा तो फिर पकडेगा उनको" पुढच्याच वाक्याला तो बरेपैकी बॅकफूटवर आला होता.

"पकडू दे की मग. कामच आहे त्याचे ते. आपल्याला काय करायचेय.." मी सरळ तोडून टाकले.

पण त्याचं आपलं चालूच. "ऐसेही ये लोग चढ जाते है .. फिर.. और .. ये हो जाता है, वोह हो जाता है.. काहीबाही बडबडत होता. स्वताशीच की आमच्याशी कल्पना नाही. मी लक्ष देणे सोडून दिले होते..

ईथे एक निरीक्षण नोंदवावेसे वाटते. आधी तो उर्मट माणूस त्या दोघांवर डाफरत असताना डब्यातले ईतर प्रवासी आपल्याला काहीच पडले नाही म्हणत शांत होते. तसेच मी देखील त्या माणसाशी हलकासा वाद घालत होतो तेव्हाही सारे चिडीचूप होते. कोणालाही आपले साधे मत नोंदवावेसे वाटले नाही. साली मुंबईमधली पब्लिक आजकाल अशी बदलत का चाललीय हे समजत नाही. आता हे मलाच असे वाटते की ईतरांचाही अनुभव हाच बोलतो. किंवा असंय का, की हे फक्त वेस्टर्न लाईन फर्स्टक्लास पुरतेच मर्यादीत आहे आणि हार्बर लाईनच्या सेकंड क्लासमध्ये आजही दुसर्‍याच्या फाटक्यात आपला पाय अडकवायची हौस तितकीच आनंदाने भागवली जाते.

असो,
तर एव्हाना ते दोघे रिलॅक्स झाले होते. मी चौकशी न करताही ते स्वत:हूनच मला आपल्याबद्दल सांगू लागले. त्यांच्याबद्दल बांधलेला अंदाज साधारण खरा ठरत होता. दोघे वर्ध्याचे होते. काही वैयक्तिक कामासाठी सरकार दरबारी चकरा मारायला मुंबईत आले होते. पहिल्यांदाच आले होते आणि फर्स्टक्लास, सेकंडक्लास असा काही प्रकार असतो हे त्यांच्या गावीही नव्हते. किंवा काही रंगीत पट्ट्यांनी तो ओळखावा एवढे ज्ञान तरी नक्कीच नव्हते. बघितला रिकामा डबा आणि चढले पटकन, ईतका साधा सरळ हिशोब होता.

दोनच स्टेशनानंतर त्यांना उतरायचे होते. एका स्टेशनासाठी कुठे त्या अवजड पेट्या उचलत डब्बा बदलणार म्हणून मी त्यांना माझ्या रिस्कवर ईथेच बसा म्हणालो. टीसी आला तर घेऊ बघून हे ही पुढे जोडून दिले. आणि मग ते माझ्याच बाजूला बसून माझ्याच मुंबईला नावे ठेवू लागले.

सुरुवात आमच्या मूंबईच्या फेमस गर्दीपासून केली आणि शेवट अ’स्वच्छतेवर झाला. कदाचित वर्धा शहर फार स्वच्छ असावे किंवा स्वच्छता अभियानाने त्यांच्या अपेक्षा फार वाढवल्या असाव्यात. त्यानंतर खाद्य संस्कृतीकडे वळले आणि ‘मुंबईच्या वडापावबद्दल फार ऐकून आलेलो पण काही जमला नाही’ असेही बोलून गेले. आता इथेही काय ऐकून आलेले हे त्यांनाच ठाऊक. तसेच कुठच्या गाडीवर खाल्ला की जंबोक्वीन खाल्ला, किंवा मग वडापावच्या नावावर मॅक’डी मध्ये तर नाही ना घुसले, हे डिटेल विचारायच्या फंदात मी पडलो नाही.

एकंदरीत त्यांचे काम काही होत नव्हते. सरकार दरबारी कोणी त्यांची दाद लागू देत नव्हते. त्यांच्या भाबडेपणामुळे येणार्‍या जाणार्‍या लोकांकडूनही हटकले जात होते. आणि कदाचित या सर्वांमुळे मुंबई त्यांना जमत नव्हती असा निष्कर्श मी काढला. तसेही मुंबई ही चार आंधळे आणि हत्तीच्या गोष्टीमधील हत्तीसारखी आहे. बाहेरची लोकं येऊन मुंबईत ज्या भागात राहतात, वावरतात, तिथे मुंबईचे जे रूप बघतात, तेच आणि तेवढीच मुंबई आहे असे समजून इथे अडकतात तरी किंवा पसार तरी होतात.

असो, दोन स्टेशनं पटकन आली आणि संवाद फारसा वाढला नाही. पण जो थोडाबहुत झाला तो त्यांची मनस्थिती समजून घेण्यास पुरेसा होता.

खिडकीतून प्लॅटफॉर्म दिसू लागले तसे उठले. मुंबईत पहिल्यांदाच त्यांना कोणीतरी सहृदयी माणूस भेटल्यासारखे गहिवरून जात शुद्ध मराठीत मला ‘धन्यवाद’ बोलले. मी देखील तेवढीच संधी साधत मला फार दुनियादारी जमते असा आव आणत म्हणालो, काका, मुंबईत चांगली वाईट दोन्ही प्रकारची माणसे मिळतील.. पण एक लक्षात ठेवा.. इथे तण्टा नाय तर घंटा नाय !

- ऋ