उडाली हो!

डिस्क उडाली असे ऐकले की घाबरायला होते!

आपल्याला हार्ड डिस्क फेल होणे हा मोठा धक्का असतो.
यात बहुदा आपले फोटो आणि व्हिडियो जातात, जाऊ शकतात म्हणून जास्त मानसिक त्रास असतो. शिवाय काही महत्त्वाचे कागदपत्र वगैरे असतील तर ते पण जातात.
यामुळे अर्थातच या तबकडीशी आपली भावनीक जवळीक असते!
त्यात रिसर्च पेपर आणि त्याचा डाटा बॅकअप वगैरे असतील तर अक्षरश: हार्टफेलच व्हायचे बाकी असते.

सर्व प्रथम - मी काही यातला एक्स्पर्ट वगैरे नाही!
अनुभवाने जे काही लक्षात आले ते लिहितो आहे.
पहिले सत्य असे आहे की. कोणतीही डिस्क घ्या - ती एक दिवस फेल होणारच आहे.

डेटा रिकव्हरी महाग असू शकते. म्हणून दुकानात जाण्यापुर्वी काही गोष्टी घरी करून पाहण्यासारख्या आहेत.

डिस्क फेल होण्यात प्रामुख्याने दोन प्रकार आहेत.
१. हार्डवेयर फेल्युअर
२. सॉफ्टवेयर फेल्युअर

या लेखात आपण प्रामुख्याने हार्डवेयर फेल्युअर वरचे सोपे घरगुती उपाय काय आहेत हे पाहू.
हार्डवेयर फेल्युअर मध्ये बहुतेक वेळेला डेटा मिळणे हा चमत्कार असतो.
पण सॉफ्टवेयर फेल्युअर मध्ये मात्र बरेच वेळा डेटा रिकव्हरी होऊ शकते.

काय असते ही हार्ड डिस्क?
या डिस्कच्या चौकोनी खोक्यात एक गोल चकती असते. या चकतीवर एक पातळ रासायनिक थर असतो. यावर लेखनिक हेडच्या माध्यमातून माहिती (डेटा) लिहिली जाते. हे लेखनिक हेडस व्हॉईस कॉइलच्या मदतीने हलवले जातात.
लेखनिक हेडस डिस्कवर तरंगते असतात. टेकत नाहीत! पण काही कारणाने जसे डिस्क आदळणे वगैरे झाले तर यांची ठेवण बिघडते. एकदा हे बिघडले आणि ते चकतीला टेकलेले असताना डिस्क चालू केली तर चकतीवरचा पातळ थर खरवडला जातो.
हे १००% हार्डवेयर फेल्युअर! तुमचा डेटा उडतो - म्हणजे अक्षरश: धूळ होउन उडून जातो.
हे प्रकार सहसा होत नाहीत. पण होतात हे ही खरे.
याशिवाय डिस्कचा बोर्ड बिघडणे, मोटर नादुरुस्त होणे वगैरे प्रकार यात मोडतात.

बोर्ड बिघडला तर डिस्क सारखीच दुसरी डिस्क शोधायची आणि त्याचा बोर्ड बसवून पाहायचा. हे काम तूलनेने सोपे असते. चार स्क्रू काढायचे आणि बोर्ड बदलायचा चार स्क्रू लावायचे. पण हे बोर्ड एकसारखे नसतात!
आपल्या डिस्कवर जो निर्मिती दिनांक असेल त्याच्या अगदी जवळ जाणारी डिस्क मिळाली तर हे जमू शकते. कारण डिस्क बनवणारे कायम सुधारणा करत राहतात. आणि त्यामुळे त्यातले कंट्रोलर्स बदलते असतात. प्रणाली बदलती असते. त्यांचे कार्यही बदलते असते.
मोटर बिघडली असेल तर डेटा विसरलेला चांगला कारण चकती आणि हेडस यांची ठेवण परत जुळवणे जवळपास अशक्य असते. कारण लेखनिक हेडसना त्यांचे सिलिंडर्स सापडले तरच ते डिस्कवरची माहिती वाचू शकतात.
असो.

पहिल्यांदा डिस्क फेल होते आहे असे लक्षात आले की त्याक्षणी आपला बॅकअप घ्या!
हे कसे लक्षात येते तर, डिस्क उशीरा रिप्लाय देते आहे, खुप वेळ लागतो आहे, वगैरे प्रकार सुरू होतात. म्हणजे कदाचित चकतीवर न वाचता येण्याजोगे भाग तयार होत आहेत. हे बॅड सेक्टर्स आहेत. डिस्क वाचायचा प्रयत्न करते आहे पण योग्य तो भाग सापडत नाही म्हणून अजून प्रयत्न करते आहे. म्हणून वेळ लागतो आहे.
हे डिस्क फेल होण्यात आहे, याचे हे पहिले लक्षण आहे.

डिस्क अगदीच गेली म्हणजे संगणकाला सापडेनाशी तर तेव्हा आपण विविध प्रकारे जोडायचा प्रयत्न करतो.
एक्सटर्नल असेल तर वायर बदल वगैरे प्रकार करून पाहतो.

हे करा, पण करण्याआधी,
- आपल्याकडे पुरेसा वेळ आहे
- आपण नक्की काय बॅकअप घेणार आहोत याची यादी स्पष्ट आहे
- बॅकअप घ्यायला दुसरी डिस्क हाताशी आहे
- नवीन डिस्क मध्ये पुरेशी जागा आहे
या गोष्टी नक्की करून घ्या.

मगच डिस्कवर प्रयोग करा. कारण डिस्क जर संगणकाला जोडली गेली तर कदाचित ही शेवटची वेळ असू शकते फेल डिस्क चालण्याची!
संधी मिळाली तर घेण्याची पुर्ण तयारी ठेवा.

डिस्क जोडली आणि नाही चालली तर,
- उभी ठेउन पाहा
- तिरपी ठेऊन पाहा
- उलटी ठेउन पाहा
कधी कधी या गोष्टींनी चालून जाते. आपला डेटा मिळून जातो.

तापमान हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. डिस्क अगदी गार वातावरणात चालवून पाहा काही प्रसंगी डिस्क चालतातही. तुम्ही उष्ण वातावरणात राहात असाल तर हे नक्की करून पाहा. पण यासाठी डिस्क फ्रिजमध्ये वगैरे ठेऊ नका. कारण त्यात बाष्प गेले तर आहे ते ही हातचे जाईल. पण एसीच्या अगदी ब्लोअर जवळ आणून जास्तीत जास्त गार करा आणि मग जोडा.
कधी कधी चालून जाते. आपला डेटा मिळू शकतो.

अजूनही डिस्कचा डेटा नाही मिळाला तर वरचे सर्व प्रकार
निरनिराळ्या ऑपरेटींग सिस्टिम्सवर डिस्क जोडून करा.
म्हणजे लिनक्स, मॅक, विंडोज वगैरे. कधी कधी डिस्क जोडली जाते. लगोलग डेटा घेउन टाका.

नाही झाले तर डिस्क संगणकाला जोडून ठेवा २४ तास वाट पाहा
कधी कधी आपोआप जोडली जाते. पण गार वातावरणात असेल असे पाहा! नाहीतर तापून उडायची...

सगळ्यात महत्वाचे बॅकअप बॅकअप बॅकअप!
नियमित बॅकअप घ्या.
डिस्क घेताना सुमारे सहा माहिन्याच्या अंतराने दोन घ्या.
म्हणजे बॅकअप डिस्कचाही बॅकअप घेत राहता येईल.
सहा महिन्याचा फरक म्हणजे त्यातल्या त्यात एकाच वेळी दोन्ही फेल होण्याची शक्यता कमी करणे.

याशिवाय माझ्या काही ओळखीतील लोकांनी डेटादेवाची आरती, डिस्कदेवीची आरती, चकती स्तोत्र पारायण, संगणक महती साप्ताह, संगणकचालन जप, डिस्क देवाला घेऊन जाणे, अखंड मदिरा अभिषेक (स्वतःला) वगैरे प्रकारचे उपाय केले आहेत.
तुम्हीही करू शकता, पण हे कितपत यशस्वी झाले याची कल्पना नाही.

सॉफ्टवेयर फेल्युअर वर परत कधी तरी...