गांधीजींची अहिंसा-उपयुक्तता आणि मर्यादा

खरंच उत्तम आढावा घेतला आहेस. चिंतनीय मुद्दे आहेत.
तुला यापेक्षा जास्त प्रतिसादाची अपेक्षा आहे, तेव्हा लवकरच जास्त सविस्तर लिहीन.

***
The geek shall inherit the earth (BILL 24:7)

अत्यंत उत्कृष्ट लेखाबद्दल धन्यवाद आणि अभीनंदन.
१] एका जनसमुहाचा क्रांतिकारक दुसर्‍या जनसमुहाचा दहशतवादी असतो.>> तो क्रांतिकारक/दहशतवादी कुठल्या परिस्थितीत बनला आहे हे पाहणे महत्वाचे ठरेल.त्या मागची आर्थिक,सामाजीक कारणेच जर अहिंसेच्या मार्गाने दुर होणार असतील तर त्याचा वापर प्रथम केला गेला पाहिजे.
२] आपण इथे केवळ शस्त्राने होणार्या हिंसा-अहिंसेचा विचार करीत आहोत,ती नेहमीच दुसरी पायरी असते.सर्वप्रथम हिंसा ही विचारांची,भावनांची होते,ज्याने माणसाची शारिरीक हिंसा करायची प्रवृत्ती बळावते.सर्व प्रकारच्या दहशतवादात हे सुत्र कायम आहे.ही वैचारीक हिंसा केवळ तशाच प्रकारच्या अहिंसेने थोपवली जाऊ शकते.तसे झाले तर परिस्थीती शारिरीक हिंसे पर्यंत जाणारच नाही.
********************************
द मोअर यु राईट पर्सनल, द मोअर इट बिकम्स युनिवर्सल

खूप आभ्यासपुर्ण लेख चिन्मय .

***************
impossible is just an opinion

तो क्रांतिकारक/दहशतवादी कुठल्या परिस्थितीत बनला आहे हे पाहणे महत्वाचे ठरेल.त्या मागची आर्थिक,सामाजीक कारणेच जर अहिंसेच्या मार्गाने दुर होणार असतील तर त्याचा वापर प्रथम केला गेला पाहिजे.
अज्ञान हे सर्वात मोठे कारण आहे. ज्ञानाच्या अभावी चूक काय नि बरोबर काय ह्याचा विचार करणे कठिण. मग कुणितरी वाईट लोक लोकांच्या भावना भडकवतात नि मार्‍यामार्‍या सुरु होतात.
शिवाय कुठल्याहि प्रकारचे यश मिळवायला कष्ट सहन करावे लागतात. जे जे लोक प्रतिकूल परिस्थितीतून वर आले (श्री. बाबासाहेब आंबेडकर) त्यांना अत्यंत कष्ट सहन करावे लागले व ते त्यांनी केले. भरपूर ज्ञान मिळवल्यावर त्यांची जात पात विचारात न घेता, त्यांना भारतीय राज्यघटना लिहीणार्‍यांच्या समितीचे अध्यक्ष केले.
तेंव्हा कष्ट सहन करून ज्ञान मिळवणे, तसेच स्वतः कष्ट करून इतरांना ज्ञान देणे या गोष्टी जर झाल्या तर अनावश्यक हिंसाचार टळेल.

आता घरात जर झुरळे फार झाली, तर त्यांना मारण्यासाठी झुरळनाशक औषधे वापरणे म्हणजे हिंसाच की.

चिन्या चांगला लेख लिहीलास.
अहिंसा म्हणजे काय हा प्रश्न निदान मला तरी पडलेला नाही, अहिंसा काय चिज आहे ह्याचा गांधीवाद्यानिच निट खोलवर विचार करायला हवा.
(आणि मी तिथे लिहील्यावर मला हे ही माहीत होते की त्यावर कोणी लिहीनार नाही. )

गांधीवाद्यांसाठी मला नेहमी एक प्रश्न पडतो.
गांधी आणि त्यांचा तत्वज्ञानावर जोर जोरात बोलायचे, बुध्दीभेद होइल असे लिहायचे आणी तिकडे चिकन तंदुरी ओरपायची. ही कुठली अहिंसा? प्राण्यांना खाणे ही चव आणि नंतर अहिंसेवर बोलने हा बुध्दीभेद. गांधीनी अहिंसा फक्त माणसांपुरती मर्यादित ठेवली न्हवती हे ही ते विसरतात.

त्या पेक्षा माझ्या सारखे गांधीना माणनारे तरी योग्य वागतात. जिथे गांधी ग्रेट आहेत तिथे ग्रेटच आहेत पण ज्या त्यांचा चुका आहेत तिथे त्यांना विरोध करतात.

आता हे बघा.

विनोबा भाव्यांनी भारतीय आर्मी विसर्जीत करा असा आग्रह धरला होता.

India And Disarmament

Some courage, imagination and faith are needed for disarmament, and I will say, India can certainly come forward in unilateral disarmament because of its great tradition. so also other countries of the world because of their own particular situations. As regards unilateral disarmament, I have as much hope from England as from India.S. V.-760

एवढेच नाही तर त्यांनी आणखीही काही मुद्दे मांडले.

जर आपण गांधी व त्यांचा हट्ट पुरविला असता तर फक्त पाक व्याप्त काश्मीरच आपला प्रॉब्लेम नसता तर अन्य काही प्रदेशही तसेच झाले असते.
पुढे चिनने आपली वाट लावली कारण जवाहरलाल नेहरुंनी आर्मीला दुय्यम स्थान देन्याचा प्रयत्न केला. पण इंदिरा गांधीनी मात्रे आधी बांग्लादेश व नंतर शिख आतकंवाद्यांनी शस्त्र बळावर थांबविले आहे. एखादा विचार शस्त्राने मारता येत नाही हे मान्य पण त्यात आपली बाजु कोणती हे पण पाहीले पाहीज. तू म्हणाल्या प्रमाने दहशतवादी आणी क्रांतीकारक ह्यात फक्त बाजु कुठली हे पाहीले जाते पण मी त्या पुढे जाइल व विचार करेल ही योग्य बाजु कुठली.

An eye for an eye makes the whole world blind हे मत निव्वळ पळवाद ( ) आहे. अरे समोरचा माणूस जर १५ लोकांचे डोळे फोडत असेल आणी १६ व्या वेळेस त्याला वाटले की आपण केले ते चूक, तर त्याचा पश्चातापामुळे तो बदलला तर गेलेल्या १५ लोकांचे डोळे वापस येनार आहेत का? नाही. १४ लोकांचे डोळे जाउद्यायचे व १६ व्याचा गेला नाही म्हणून उदो उदो करायचा. मग ही कुठली अहिंसा?
माझ्या सारख्या माणसाने एक डोळा फोडल्यावरच त्याला थांबवीले असते, निदान १४ लोकांचे डोळे तरी वाचले असते. ( थोडक्यात उरलेल्या माणसांचे डोळे वाचवायचे असतील तर मला जो डोळे फोडत चाल्ला आहे त्याचे डोळे फोडने आवश्यक आहे कारण त्यामूळे शांतता प्रस्थापित होणार आहे.)

म्हणजे परत मी म्हणतो तोच फरक स्वसरक्षण आणि अहिंसा. आणि स्वतः किती बलवान आहोत हे सांगाय साठी केलेली हिंसा की हिंसाच पण स्वतःला लोकांनी चालवीलेल्या अन्यायापासुन वाचविने म्हणजे हिंसा नाही.

गांधीनीच सांगीतले की अन्यायाला सहन करनारा पण अन्याय करत असतो. मग ह्याचाही विसर का पडावा?

गांधी किंवा विनोबांने जी अहिंसा हवी ती कधीही येनार नाही ह्याचे भान दोघही विसरतात कारण त्यांची अहिंसा ही केवळ स्वप्नरंजन आहे.
त्यामुळेच प्र के अत्र्यांनी जेंव्हा विनोबा भाव्यांनी सैन्य नको असे म्हणल्यावर," अट्टल अहिंसाबाज अहिंसेच्या नशेत वाट्टेल ते बरळत सुटतो" असे म्हणले आहे व ते तितकेच योग्य आहे.

आणी समर्थ असने व हिंसक असने ह्याचा फरक ज्यांना कळत नाही त्यांनी राज्यही करु नये व आपल्या मताने बुध्दीभेद तर करुच नये. बुध्दीभेद करने हि देखील हिसांच.

अजुनही लिहीता येईल पण थांबतो.

(अहिंसक आणि समर्थ) केदार

An eye for an eye makes the whole world blind हे मत निव्वळ पळवाद ( ) आहे.
--- ह्यात सर्व जगच डोळस आहे हा भ्रम (!) आहे असे माबो वरच एकाने फार समर्पकपणे म्हटले आहे. एखाद्या अधमाने (काय शब्द वापरु?) स्टेन गनचा वापर दोन वर्षाच्या मुलाचा आवाज कायमचा बंद करायला वापरला, याला अहिंसेचे पुजक डोळस म्हणणार कां? डोळस म्हणुन कोणाला संबोधले आहे?

अरे समोरचा माणूस जर १५ लोकांचे डोळे फोडत असेल आणी १६ व्या वेळेस त्याला वाटले की आपण केले ते चूक, तर त्याचा पश्चातापामुळे तो बदलला तर गेलेल्या १५ लोकांचे डोळे वापस येनार आहेत का?
---- तो कोणत्या परिस्थितीत डोळे फोडत होता हे प्रथम अभ्यासायला हवे असे अहिंसेचे पुजक म्हणतील.

या विषयावर अत्रेंचा "दारु आणि अहिंसा" हा वाचनीय लेख आहे. पुस्तक "अशा गोष्टी अशा गमती"

पॅसिव्ह रेसिस्टंस >> चिन्मय पॅसिव्ह रेसिस्टंस म्हणजे नक्की काय?
चिन्मय, जितकी अहिंसा प्रिय आहे तितकीच अन्यायाविरुद्ध चीडही आहे. मला वाटते शस्त्र न उचलता नुसती विचारातून केलेली हिंसा म्हणजे अन्यायाविरुद्ध प्रतिकार.

बी,पॅसिव्ह रेसिस्टंस म्हणजे अहिंसात्मक सत्याग्रह्.पळुन जायचे नाही.तिथे राहुन अत्याचार स्वतःच्या अंगावर घ्यायचा,वेळ पडल्यास स्वतःचा जीव पण अर्पण करायचा>> पण चिन्मय असे फक्त सहन करायचे म्हणजे समोरच्याला एकतर आपली दया येईल किंवा तो किती अमानुष आहे हे त्याला कळेल याचीच वाट पहात बसणे असे होत नाही का काहीसे?

केदार, तू छान लिहिले आहेस? तुझा त्या लेखापेक्षा इथेच तुझे विचार जास्त छान स्पष्ट झाले आहेत.

छान आणि अभ्यासपुर्ण लिहिलाय लेख...

गांधीजी आपल्या पुर्ण अहिंसेच्या तत्वाशी प्रामाणिक होते.त्यासाठी इतर ऐतिहासिक नायकांच्या तत्वांना विरोध करणे गांधीजींनी टाळले नाही.
--- गांधीजी रामभक्त (हे राम!) होते असा माझा समज आहे. चुक असल्यास दुरुस्त करणे. पण मग रामाने कुठे अहिंसा पाळली होती? त्याने तर अन्यायाच्या विरुद्ध शस्त्रच धरले होते. मग गांधीजींनी रामाचा निषेध केलेला आहे कां? गांधीजींनी रामाचा निशेध केलेला नसेल तर मग ते अहिंसेशी प्रामाणिक कसे होते? की ते रामाभक्त होते हा शेवटचा समजच चुकीचा आहे? हा समज चुकीचा असल्यास 'हे राम' कोठून आले? हा कुठला राम आहे?

जेंव्हा महाभारतातला अर्जुन धनुष्य टाकून निराश होऊन खाली बसला होता, तेंव्हा भगवान श्रीकृष्णांनी त्याला लढण्याचा उपदेश केला. ते म्हणले सत्याचा नि धर्माचा विजय व्हायचा असेल तर तुला तुझ्या गुरुजनांची व नातेवाईकांची सुद्धा हत्या करावी लागेल. नि त्याचे समर्थनहि भगवंतांनी केले आहे. ते बरोबर मानायचे की अहिंसा?

स्वतःचे नातेवाईक नि गुरुजन यांची हत्या सुद्धा जर योग्य असते, तर परकीय, ज्यांचे आपल्या वर काहीहि उपकार पूर्वी झालेले नाहीत, नि पुढे होणार नाहीत, त्यांची हत्या का निषिद्ध? तिथे अहिंसेचा वापर कसा करायचा? नि त्या अहिंसेचा उपयोग होईस्तवर धर्म नि सत्य टिकेल का? की कुराणात, बायबलमधे हि सत्य आहे असे समजून मुकाट्याने त्यांचा स्वीकार करायचा?

मग गांधीजींनी पूर्ण विचारांति हिंदू धर्म स्वीकारला त्या ऐवजी त्यांनी जर मुस्लिम धर्म स्वीकारला असता, तर आत्तापर्यंत भारतातले ९० टक्के मुसलमान झाले असते, नि पाकीस्तान वेगळा झालाच नसता.

गांधीजींना कुणि विचारले का की अशी वेळ आली असता ते काय सल्ला देतील? कसा मार्ग काढतील? काय उत्तर आहे त्यांचे? काय महत्वाचे? धर्माचा, सत्याचा विजय की अहिंसा? नि त्या प्रसंगी अहिंसा कशी उपयोगी पडते? गांधी समर्थक याला काय उत्तर देतील?

थोडक्यात उरलेल्या माणसांचे डोळे वाचवायचे असतील तर मला जो डोळे फोडत चाल्ला आहे त्याचे डोळे फोडने आवश्यक आहे कारण त्यामूळे शांतता प्रस्थापित होणार आहे. >> केदार मला वाटते प्रश्न हा तुझा नसून त्या पंधरा जणांचा आहे. जर त्यांची choice अहिंसा असेल तर "ती चूक आहे" असे तू सांगणे किती बरोबर ठरणार ? माझ्या मते गांधीवादी अहिंसा हि individualistic आहे त्यामूळे सामूहिक चळवळींसाठी वापरल्यावर skewed वाटते.

राम हा माणुस नव्हता तो देव होता.त्यानेच हे जग निर्माण केले आहे त्यामुळे ते जग तो नष्ट करु शकतो असेच गांधीजींचे मत होते.
---- ह्याच न्यायाने माता-पितांस ते अपत्याचे निर्माते आहेत ह्या एकमेव कारणाने त्याला/ तिला हानी पोहोचवण्याचा अधिकार मिळतो कां?

मी एकाचे डोळे फोडल्यावरच (जर तो पहिला मी नसेल तर नाहीतर मी बघणर कसे?) त्या फोडणार्‍याचे हात घट्ट पकडून ठेवेल, त्याला हालचाल करायला वावच देणार नाही. म्हणजे इतर १५ लोकांचे डोळे वाचवले म्हणुन केदार :स्मित:, आणि अहिंसा पाळली म्हणुन अमर झालेले महात्मा पण संतुष्ट.

<<अनेक शिखांनी त्यांना हा प्रश्न विचारला की गुरु गोविंद सिंगांची हिंसा चुक आणि कृष्णाची बरोबर कशी तेंव्हा गांधीजींनी सांगितले कृष्ण हा देव होता त्यामुळे त्यानेच जग निर्माण केल्याने त्यानेच ते नष्ट केल्यास त्यात चुक नाही. >>

काहीही... हे काय उत्तर झालं... आणि मुळात कृष्णाने फक्त स्वतःच मारामारी केली आणि अर्जुनाला 'तू गप्प बस रे' असं कुठंय.... अर्जुनालाही सांगितलं ना त्याने की तू युध्द कर म्हणून....

बहुतेक कृष्ण हा त्या काळातील अतिशय ज्ञानी राजा होता. देव वगैरे तो नंतर झाला (केला गेला). कृष्ण सुद्धा हरलाय की युध्दात (देव असून).... कृष्णाचं एक नाव रणछोडदास आहे (तो रणांगणातून पळून गेला म्हणून)...

मला कृष्णाच्या देवत्वाबद्दल काही म्हणायचं नाहीये, पण तो देव होता म्हणून त्याने जे केलं ते बरोबरच असं म्हणणं जरा जास्तच होतं, आणि तो देव होता म्हणून त्याला असं करण्याचा अधिकार आहे, आपल्याला नाही असं म्हणणं पण जरा चुकिचंच वाटतं.... तेव्हा चिन्मयने लेखात लिहिल्याप्रमाणे सावरकरांचा स्थलकालसापेक्षता हा मुद्दा अतिशय योग्य वाटतो...

अर्जुनालाही सांगितलं ना त्याने की तू युध्द कर म्हणून....
---- युद्ध कर हे कृष्णाने (म्हणजे देवाने) सांगितले होते, निर्माण कर्त्याला तो अधिकार असावा असे ते आपल्या सामान्यांना न समजणारे तत्वज्ञान (philosophy) आहे.

थोडक्यात रामायण, महाभारत वगैरे काही वाचू नका. त्यातले लोक देव होते, किंवा त्यांना देवाने हत्या करायला सांगितले होते म्हणून ते वेगळे. त्यांचे अनुकरण आपण करू नये. मग रघुपति राघव राजाराम कशाला म्हणायचे?
गांधी म्हणतात की
'कृष्ण ,राम यांना मनुष्य मानुन त्यांची नक्कल करण्याला माझा सक्त विरोध आहे.'
युद्ध कर हे कृष्णाने (म्हणजे देवाने) सांगितले होते, निर्माण कर्त्याला तो अधिकार असावा असे ते आपल्या सामान्यांना न समजणारे तत्वज्ञान (philosophy) आहे.

दंगलीमधे, सरकारी पोलीसांच्या गोळीबारापुढे, लाठी हल्ल्यापुढे गांधी अहिंसा वापरून जिवंत राहिले कारण ते थोर होते, त्यांना वाचवण्यासाठी इतर अनेकांनी प्राण दिले. आपण सर्वसामान्य लोक इतके थोर नाही. आपल्याला वाचवायला पोलीस, लष्कर नि शेवटी आपण स्वतः शस्त्र घ्यावे लागेल. जमणार नाही आपल्याला अहिंसा.

म्हणूनच मी म्हणतो, गांधी थोर होते म्हणून आपण गांधीजींच्या उपदेशाचे हि पालन करू नये. कारण त्यांचेहि तत्वज्ञान आपल्या सामान्यांना न समजणारे आहे.

.

चिन्या, तुझ्या वरिल दोन पोस्टला उत्तर द्यावे का नाही हा प्रामाणिक प्रश्न मला पडला आहे मित्रा.

जेंव्हा चर्चा सुरु झाली तेंव्हाच वाटल होत ती आता हिंसा अहिंसा, युद्ध, कृष्ण, राम, आणि ते देव आहेत कि मानव आहेत, तरी त्यांनी असच केल तसच केल वैगरे वैगरे वर येणार.

तसही मायबोलीवर देव म्हणजे काय? यावरच एवढ गुर्‍हाळ चर्चिल जाउनही त्याच उत्तर मिळाल नाही मग राम कृष्ण देव आहेत हे पटण, पटवण तर फार लांब राहील. त्यामुळे चिन्या तु ते पटवुन द्यायचा नाद सोडुनच दे.

बाकी अहिंसा = गांधीजी अस समीकरण करुन अहिंसेला इतक छोट नका करु. गांधीजींनी अहिंसेचा वापर केला आणि ते तत्व त्यांनी पुर्णपणे शेवटपर्यन्त पाळल. अहिंसा म्हणजे कोणालाही न दुखावणे त्यात शाब्दिक वार करुन दुसर्यास दुखावणे हे सुद्धा हिंसेतच मोडत. त्यामुळे टागोरांनी जे म्हटल ते बरोबर आहे.

खरा कट्टर अहिंसा धर्म दिसतो तो बौद्ध आणि जैन धर्मातील यम नियमांमधे. कोणी जैन ओळखीच असेल तर विचारुन बघा, मोड आलेल धान्य खाण सुद्धा हत्या समजतात. हे म्हणजे जगायच अवघड होईल.

राम आणि कृष्ण क्षत्रिय होते. लढणे हा त्यांचा धर्म होता. अर्जुनाचाही तो धर्म होता. धर्माच पालन हे सर्व श्रेष्ठ कर्म आहे हे कृष्णाने अर्जुनाला पटवुन देण्यासाठी गीता सांगीतली. धर्माच पालन करताना जर कोणाची हत्या करावी लागत असेल तर ती हत्या न होता कर्तव्य कर्म होत. त्यामुळे त्यांनी युद्ध केले तरी ते हिंसा होउ शकत नाही. ते देव आहेत म्हणुन त्यांनी केलेली हिंसा चालते वैगरे काहीही म्हणु नका हो.

आता या घडीला आपल्या भारतातले असो वा पाकिस्तान मधले असो वा जगातल्या कुठल्याही देशाचे असो सैन्यात (आर्मी एअरफोर्स सगळे) काम करणार्यांचा लढणे हा धर्म आहे त्यांनी शस्त्र खाली ठेवुन चालणार नाही. कोण बरोबर कोण चुक याच्याशी या सैन्याला काहीही देण घेण नाही. लढायची ऑर्डर मिळाली कि त्यांनी तयारच असायला पाहीजे आणि लढायलाच पाहीजे. आणि त्या लढाईत जे मारले जातील ते सगळेच कर्तव्य करताना मरण आल म्हणुन कृष्णाच्या वचनाप्रमाणे चांगल्या गतीला जातील, हो पाकिस्तानी असले तरी सुद्धा. इथे हिंसा अहिंसे पेक्षा कर्म करण्याला महत्व आहे.

आता या पार्श्वभुमीवर एक सामान्य व्यक्ती म्हणुन किंवा नागरिक म्हणुन गांधीजींनी जो अहिंसेचा मार्ग स्वीकारला होता तो अगदी योग्य होता. तो किती प्रभावी होता हे मात्र सांगण अवघड आहे कारण फक्त गांधीजींच्या अहिंसेमुळे आपल्या देशाला स्वातंत्र्य मिळाले हे मलाही पटत नाही. ईंग्रज देश सोडुन गेले त्याला सगळ्या बाजुनी बरीच कारण आहेत, जस कि दुसर्या महायुद्धा नंतर परिस्थीती खुपच बदलली होती, जहाल मतवादींचा गटही होता, सशस्त्र संघटनांचाही जोर वाढला होता. सगळ आलबेल असत तर फक्त गांधीजींच्या चळवळींमुळे ते देश सोडुन गेले असते अस अजिबात वाटत नाही.

राहता राहीला दहशतवाद. ते मात्र हिंसा यातच मोडत. मग तो कुठल्याही धर्माचा, पंथाचा असु देत. धर्माच्या नावाखाली निरपराध लोकांना मारण हे हिंसेतच मोडणार. समोरासमोर येउन युद्ध करा ते योग्य असेल. पण बेसावध लोकांवर हल्ला करुन ठार मारण कुठल्याच धर्मात धर्मासाठी म्हणुन होउ शकत नाही.

दिव्या यांच्या संपुर्ण पोस्टशी सहमत.

समोरासमोर येउन युद्ध करा ते योग्य असेल.
---- पण तसे होत नाही ना... समोरा-समोरच्या युद्धात पराभव होणार आहे याची जाण आहे मग २६ नोव्हेंबर सारखे low cost - maximum damage युद्ध (ज्याला आपण दहशतवादी हल्ला म्हणतो) शेकडो वेळा लढलेले परवडते.

मागे कोणीतरी "अनुल्लेखाच्या", खर तर "वाळीत" टाकण्याच्या धोरणाला,"प्रतिकाराचे सामुहिक" "अहिन्सात्मक" धोरण म्हणून गौरविले होते!
पण वरले, रविन्द्रनाथ टागोरान्चे मत ग्राह्य धरले तर ह्या देखिल वैचारिक हिन्साच ना?

मानव त्याचे पशुन्पेक्षा वेगळेपण सिद्ध करण्याच्या नादात काहीही करुन बसतो, अहिन्सेचे तत्व हे देखिल याच माळेचे मणी आहे असे माझे मत!
मागे एकदा, पालकशिबिरामधे एका जैन मुख्याध्यापिकेबरोबर फार्मवर गेलो होतो, शाकाहार की मान्साहार यावरुन बोलता बोलता विषय निघालाच हिन्सा अहिन्सेचा! मला जेव्हा चर्चा ऐकणे असह्य झाले तेव्हा त्या बाईन्ना (व इतरान्ना) एकच प्रश्ण विचारला की हे समोर पीक हे, ते वाढतय, त्याची छाटणि तुम्ही करता, तुम्ही पालेभाज्या खाता, त्याही अशाच जिवन्त असतात नि त्या कापुन आणून "ताज्या ताज्या (मारलेल्याच ना?)" आहेत असे म्हणून आनन्दाने शिजवुन भाजुन, दळून, रगडून मग खाता! जिवन्त शाकयोनीची ही हत्याच होत नाही का? मग कुठे गेले अहिन्सेचे तत्व?
कोणितरी म्हणाले की हे सर्व देवाने मानवाकरता निर्माण केलय!
मी म्हणल, अस कुठे लिहिलय? कोण सान्गितल? त्याचा अधिकार काय? सान्गणारा मानवच होता ना? देव आलाय का अस सान्गायला? नाही ना? म्हणजेच तुम्हीच नियम ठरवायचे व म्हणायचे ही पूर्व! असे कसे चालेल? जीवहत्या ती हत्याच!
बाईन्नी म्हणले, खरच की, पण मग माणसाने खायचे काय? अस असेल तर जिवन्तच रहाणे अशक्य होईल!
मी म्हणले ते बरोबर हे, पण याकरता एक आधारभूत तत्वज्ञान आहे नि ते हिन्दु धर्मात हे!
बाई म्हणाल्या कोणते?
जीवो जीवस्य जीवनम, हा सृष्टीचा मूलभूत नियम हे! या नियमाच्या चाकोरीतच तुमचे सर्व मानवी यमनियम फिरत रहातात!
प्रत्येक जीव दुसर्‍या जीवावर अवलम्बुन हे! पण हे अवलम्बित्व मान्यच नसणार्‍या नरपुन्गवान्बद्दल काय बोलावे?
पुन्हा माझे वरील पहिले (ठळक) वाक्य विचारात घेता, पशू अन्ना करता शिकार करतात ती एक हिन्सा मानुन आम्ही त्यान्च्यापेक्षा वेगळे असे जेव्हा दाखविण्याची खुमखुमी येते तेव्हा शाकाहार किन्वा अहिन्सा वगैरे भोन्गळ तत्वज्ञानाची शर्करावगुन्ठीत आवरणे चढवुन निरनिराळे नितिनियम वेगवेगळ्या कालखन्डात अनेकान्नी केलेले आढळून येतात! व त्याचीच आधुनीक आवृत्ती म्हणजे जीवनातल्या सर्व अन्गामध्ये अहिन्सा बाणविण्यासाठी केलेल्या अघोचर हालचाली! सैन्यरहित राष्ट्राचा विचार हा देखिल याच वृत्तीचा एक भाग!
वैयक्तिक सदाचरण म्हणून माणसाने जरुर अहिन्सेचे तत्व पाळावे, "विनाकारण" हिन्सा करु नये! पण सकारण, गीतेत सान्गितल्याप्रमाणे कर्तव्य पूर्तीकरता, हिन्सा-अहिन्सेचा घोळ घालू नये!
या सगळ्यात मोहनदास इतिहासाच्या कुठल्या तरी कोपर्‍यातल्या कालखन्डात अदखलपात्र म्हणूनच येतात!
हिन्दुत्ववादी त्यान्च्यावर टीका करतात त्याचे कारण अहिन्सातत्वाच्या जहरी धुन्दीमुळे ज्या चूका भरतवर्षातील नेते व अनुयायान्नी केल्या त्याचे परिणामस्वरुप असन्ख्यान्ची जिवितहानी बघावी लागलीये, प्रदेश व युद्धे गमवावी लागलीहेत, अन इतकी वर्षे जाऊनही आजही हिन्दुस्थानातील हिन्दु समाज स्वसंरक्षणास कितपत समर्थ हे याची शन्काच हे!
गान्धिजिन्ची (?) (खर तर बौद्ध धर्माची ना?) अहिन्सा अव्यावहारिक असल्याने ती या देशास (याच काय कुणासही) कायमच घातक ठरली हे!

आचार्य अत्रेन्चे ते एकच वाक्य खर तर एकटे पुरेसे आहे! "अट्टल अहिंसाबाज अहिंसेच्या नशेत वाट्टेल ते बरळत सुटतो" चपखल वर्णन, मोजक्या नि नेमक्या शब्दात!
केदार, वरील वाक्याकरता धन्यवाद
...;
आपला, लिम्बुटिम्बु

जीवो जीवस्य जीवनम, हा सृष्टीचा मूलभूत नियम हे! या नियमाच्या चाकोरीतच तुमचे सर्व मानवी यमनियम फिरत रहातात!
--- लिम्बुटिम्बु यांची पोस्ट दोनदा वाचल्यावर रुजली, वास्तवतेला धरुन विचार आहेत.