कातरवेळ – 3

भाग १ | भाग २

एकदा निक्षून जायचंच असा ठरवल्यावर बाहेरचा दरवाजा लोटून ती घराबाहेर पडली. ऊन कमी झाल असलं तरी झळा कमी झाल्या नव्हत्या. बागेतल्या मातीतून चालताना गरम वाफा जाणवत होत्या. गरम शावासाबरोबर उतू जाणारा कढ प्रत्येक पावलागणिक वाढत होता. चाफ्याच्या झाडाजवळ गेल्यावर ती जरा थांबली. दरवाजापासून चार पावले चालितो ही अवस्था. पुढे काय होणार तुझ? हा सगळा पसारा आवरायचा झाला तर कुठेतरी धस लागणारच. तटकन कुंपणाच दार ढकलून ती पुढे गेली. दाराने कर्र कर्र असा मोठ्ठा आवाज करत विरोध दर्शवला आणि बागेतल्या पावसापाण्याने गंजून उसासे टाकणाऱ्या फक्त ‘त्याच्या’ टेबलाचा पाय तटकन तुटला.

“सारंगा.........”
कोणीतरी जोरात हाक मारली म्हणून मी मग वळून पाहिलं. मागच्या ग्रुप मधला तो उंच ढोल्या.. तो च असणार.. मला असा जंगलात वगैरे गेलं आणि कुणी गाणी बिणी म्हटली ना कि जाम डोक्यात जातं..आणि समूहगान वगैरे केल ना की अजून जास्त.. बर मान्य आहे कि तुमचा आवाज स्वर्गीय आहे पण माझ्या कानाशी ही गुणगुण का???
त्या आवाजापासून आणि मुख्य म्हणजे त्या उंच ढोल्या पासून जरा दूर जाव म्हणून मी झपाझप पुढे निघाले. तेवढ्यात मला कोणीतरी गाठून विचारले..”तुझ नाव सारंगा आहे ?” अच्छा म्हणजे हा उंच ढोल्या नाहीये होय्. कोणीतरी वेगळाच आहे की ..पण डोक गरम असल्याने कि काय कोण जाणे मला त्या आवाजात कुतूहलापेक्षा खवचटपण जास्त जाणवला. “तुझ नाव सारंगा आहे ..” परत त्याने प्रश्न विचारला. आता या प्रश्नात उत्सुकता किती आणि “अरेरे... तुझ नाव सारंगा आहे होय..” हा भाव किती.. हेही खरय की मला माझ नाव मुळीच आवडत नाही. सारंग म्हणजे मोर आणि सारंगा म्हणजे त्याच स्त्रीलिंगी रूप.. लांडोर... आता माझ्या आई बाबांनी अस नाव का ठेवल ते माहित नाही. या नावामुळेच आईबाबांनी मला जोंधळ्यावर बोहारणीकडून घेतलं आहे असा माझा समज किती दिवस कायम होता. जोपर्यंत लांडोर प्रत्यक्षात किंवा चित्रात पहिली नव्हती तोवर कोण आनंद. कृष्ण इतका सुंदर आणि राधा त्याहून सुंदर. आजीच्या घरात रामाचा फोटो होता आणि त्यामागे अवगुंठनातली सीता.. किती सुंदर..मग लांडोर किती सुंदर असेल अस माझ लॉजिक. लांडोर अवगुंठनात होती तेच बर होत. कारण प्रत्यक्ष लांडोर पाहिली तेव्हा जे काही भोकाड पसरलं होत.. नंतर नावाचे इतर अर्थ समजूनही मनातली अढ तशीच राहिली. तोवर त्याने सिक्सर मारला..”किती सुंदर नाव आहे तुझ...!!!!” ... आयला.. दादा ..कोने तू.. माझ नाव याला आवडलं. त्या दिवशी कधी नव्हे ती मी शेकोटीला सगळ्या ग्रुपबरोबर बसले तेही गिटार-बिटार घेतलेले लोक आजूबाजूला असूनही. कुठल्या वयात काय आवडावं याचा खरंच कुठला नियम नाही. ही तुझी आणि माझी अशीच एक भेट.

‘झळझळीत’ असा एकाच शब्द आहे घरापासून तळ्यापर्यंतच्या रस्त्यासाठी. सकाळचे कोवळं ऊन असो किंवा कडकडीत दुपार हा रस्ता कायम झळाळणारा. आजूबाजूच्या कुठल्याही झाडाची एकाही खुरटी सावली तो अंगाला लावून घ्याचचा नाही. अगदी त्याच्या कडेने उगवणार हिरवागार गवत असो किंवा दमदार पावसाने तयार केलेलं पाण्याचं खळ असो. थोडेच दिवसात हा रस्ता त्यांना स्वत:सारखं करून टाकतो.
आणि एखादी गाडी गेली की सोनेरी धूळ उडवत मिजास मिरवतो. याच रस्तावरून चालत कित्येकदा ते दोघे तळ्याकाठी गेले आहेत ते हि अश्या अडनिड्या वेळी. दुपारचे साडे चार ही नक्कीच सूर्यास्त बघायची वेळ नाही. चारचा गजर झाला की तळ्याकाठी जायची कोण गडबड. एकदा खूप खोदून तिने कारण विचारलं तर तो म्हणे “ऐनवेळी जाणं हा त्या कलाकृतीचा शुध्द अपमान आहे. सूर्यास्त म्हण किंवा सूर्योदय हे अख्ख चित्र नाही आहे. हळूहळू चढत जाणार गारुड आहे. आधी जाऊन वाट बघून आपल्याला ताटकळत ठेऊन मग एक आकाशात गुलाबी पट्टा दिसतो. मग एका एका फटकाऱ्याने चित्र पूर्ण होत. आणि मुख्य म्हणजे आपण त्या चित्राचा भाग असतो कारण त्या फटकाऱ्यातले रंग आपल्यावरही उतरतात.” खर आहे गड्या म्हणून ती गप्प बसली. पण आता तिला आठवत होती तळ्याच्या उतरणीला खडकावर निश्चल बसून राहिलेली त्याची मूर्ती. आधी ऊन सोसून मग हळूहळू निवत जाणारी .. झळझळीत.....

रस्त्याच्या या डौलदार वळणावर आज फक्त माझी पाऊले उमटतील. किती सहज हातातून हात सोडवून घेतलास? कुठल्या आणाभाकांनी मी तुला अडवलं होत? नव्हत ना? मग निघताना ‘येतो गं’ इतका सांगावा तरी धाडायचा.

एकदा कुठल्यातरी समुद्रकिनारी गेल्यावर निळ्याशार आकाशाखाली चंदेरी वाळू तुडवताना मी अशक्य भंकस गप्पा मारत होते. दूरवर वाळूत पडलेलं झाडच खोड आणि त्याला अडकलेली हिरवी प्लास्टिकची पिशवी वाळूत पहुडलेल्या माणसासारख कस दिसतं आहे. जर आपण हा समुद्र ही कपड्यांची थीम केली तर कसले भन्नाट कपडे होतील. मऊ, तलम, हिरवी, निळी वस्त्रे आणि लाटांची लेस.. मलाच मनातल्या मनात ‘आवारा’ होत होत. पण तुझ्या सोबत पाऊलओल्या पाण्यात चालण, लुसलुशीतवाळूत पडून राहाण जे काही अफाट होत. तेव्हा म्हणालास ,”सारंगा, पाणी इतकं आवडतं न तुला..मग त्या सारंगाच्या कवितेचा हा अर्थ बघ. समुद्र म्हणजे तर सखाच तुझा..तू सारंगा..एक नाव..कितीही किनाऱ्याशी जवळीक केलीस तरी तू सुखावातेस जेव्हा हा सखा हजार लाटांनी गोंजारतो तेव्हा..शंखशिंपल्यांची स्वप्ने लेऊन चकाकणाऱ्या लाटा जेव्हा किनाऱ्याशी सलगी करतात तेव्हा उडालेले तुषार..जणू त्याच्या पदरातली अडकलेली धूळ.”

विचारात पडले होते हा तुझा अर्थ ऐकून. आता वाटतंय खरय तुझ, फ्रेम ऑफ रेफरन्स बदलली की अर्थही बदलतात. इतके बदलतात की आपण एकाच पानावर कधीच नव्हतो असं वाटायला लागतं. तू मला सोडून गेलास. याचं भुईवर कुठेतरी सताड उघड्या डोळ्यांनी झोपी गेलास. ‘का गेलास? का सांगितलं नाहीस? काय खुपत होत तुला? थोडी चाहूल सुद्धा लागू दिली नाहीस? माझ्याशी असं का वागलास?’ घसा खरवडून विचारलेल माझे सगळे प्रश्न अज्ञाताच्या पोकळीवर आदळून परत येतात. तू तुझ्या तंद्रीत असताना टीश्शू पेपरच्या असंख्य घड्या घालतोस. पुस्तक वाचताना मध्येच काही आठवलं तर पेस्टइट च्या चिरकुटावर काहीबाही लिहितोस. तू असा निघून गेल्यावर मी घरात सापडलेल्या प्रत्येक चिठ्ठी-चपाटीत या प्रश्नांची उत्तरं शोधली आहेत. परवा सापडलेल्या टीश्शू पेपरच्या कोड्यात तू लिहिलं होत ‘हवं ते नको’. काय अर्थ आहे याचा? काय नको आहे तुला? आणि काय हवं आहे? आपल्यातली असंख्य कोडी सोडवण्याची ताकद नाही आता माझ्यात. फुटलेल्या काच-कवड्यांची कॅलिडोस्कॉपात आपलंच रूप परावर्तीत होऊन सुंदर रांगोळी तयार होते पण एकसंध चित्र नाही. असंख्य ठिगळे लाऊन मी शेवटी मनाला तयार केल आणि रडत भेकत, अडखळत इथवर आले. पुढच वळण सरल की झालंच.

तळ्याकडे जाणारा हा रस्ता किंचित उभ्या चढणीचा असला तळ्याच्या बाजूची उतरण अगदी अलगद पाण्यात उतरते. चढणीच्या टोकावर पोहचता तिला दम लागला होता. तिथल्याच एका मोठ्या दगडाला ती जरा टेकली. पक्ष्यांची कुजबुज आता स्वच्छ ऐकू येत होती. हलकीशी वाऱ्याची झुळूक तळ्याच्या विस्तीर्ण पात्रावर तरंग उठवत होती. बऱ्याच वेळाने आकाशात एक हलका सोनेरी केशरी पट्टा उमटला तेव्हा उठून ती उतरणीला असलेल्या कदंबाच्या झाडाकडे चालू लागली.

कदंबाच्या झाडाजवळ पोहचल्यावर तिने मागे वळून बघितलं. झाडीतून दिसणारं तिचं घर हात उंचावून हसत निरोप देणाऱ्या मित्रासारख वाटलं. तिचाही हात नकळत उंचावला आणि मग या झाडाच्या भल्यामोठ्या खोडतूनच फुटाव्या अश्या घाटदार पायऱ्यानी तिला वाट दिली.

या कदंबाच्या झाडाखालून एक दगडी वाट तळ्याशी जाते आणि मागे पाहिलं की इतक्या वेळ झाडीत लपलेलं आपलं घर दिसत. मागे एकदा एका कडक उन्हाळ्यात तळ्याच पाणी एकदम कमी झाल आणि गावकरी ज्या मंदिराच्या सुरस आणि चमत्कारी कथा सांगायचे ते हेमाडपंथी मंदिर कित्येक वर्षांनी उघड पडलं. तेव्हा आपल्याला कळल की ही दगडी पायवाट या मंदिराच्या मागच्या आवारात जाते. नेहमीप्रमाणे एका रात्रीत मंदिर पूर्ण करायचा घाट घालून पांडवानी मंदिर बांधायला सुरुवात केली पण सूर्याचा पहिला किरण येताच अर्धवट बांधलेले मंदिर सोडून अज्ञातात निघून गेले; कितीतरी शिल्पांच्या घाटीव वळश्यांना अर्थ न देताच. पूर्णत्वाच्या प्रतीक्षेत तिष्ठणाऱ्या शिल्पांना जलाप्रवाहाने वेढून एका वेगळ्या सृष्टीत नेले. जलपर्णीच्या ओढाळ हातांनी सावरलं. रंगबेरंगी माश्यांनी मोहवलं. तिथल्या सुफळ कहाण्यांत अर्थ शोधितो आता पुन्हा स्वच्छ सूर्यप्रकाशात आल्या. आपण गेलो ही होतो ते मंदिर पाहायला. इतक्या वर्षांनी सूर्यप्रकाश पाहिलेल्या मुर्त्यांचे डोळे उगाचच मला मिचमिचे झाल्यासारखे वाटत होते. तीच आज माझी गत. झेपेल का मला स्वच्छ प्रकाशाची तिरीप. तू, तुझ अस्तित्व, सगळ मिटवून या मंदिराच्या मूर्तीत लपवून ठेवता आला तर?

हलके हलके पायऱ्या उतरत ती पाण्यापाशी आल. अजूनही निळ्या जांभळ्या ढगांचा कल्लोळ मिटला नव्हता. वाऱ्याच्या झोताने एक हळवी लाट निवळशंख पाण्यात उमटली आणि तिच्या पायाशी येऊन विरून गेली. सुखावून आपसूकच अजून एक पाउल तिने उचललं. अजून एक खालची पायरी. आणि मग त्या नंतरची एक.

गार पाण्याने शिरशिरी उमटली. दूरवर दिसणारी झाडांची टोक लांब झाली आणि संधीप्रकाशाला काळोख्या रात्रीचं काजळ लाऊन गेली. काहीतरी पाण्यात पडून चुबुक असा आवाज झाला. एक टिटवी कर्कश चित्कारली. आणि तिलाच कळल नाही कुठल्या पायरीवरून तिची पावले हलकेच निसटली.

समाप्त

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------पंडित हृदयनाथ मंगेशकरांची “सारंगा परतून आली..” ही एक रचना आहे आणि कविता आहे ग्रेसची. मी कविता आधी कुठतरी वाचली होती तेव्हा मला वेगळाच अर्थ (जो कथेत आला .. असा मला वाटतंय तो ) भावला होता. आणि गाणं आहे चक्क लावणी.. मोर आणि लांडोर वगैरे.. आणि दोन्ही अर्थ सारखेच चपखल बसतात. कमाल ना!!