हे काय शहाणपण झालं?

आपल्याला कोणी सांगतं, अबरचबर खा म्हणून! कोणी सांगतं, मोबाईलवर सारखी बकबक करा म्हणून! व्यायाम करु नका म्हणून! फिरायला जायला कोणी मनाई केलेली आहे का? तरीही आपण स्वत:साठी बदलायला तयार नाही. आरोग्याचे बारा वाजलेले चालतील . हे काय शहाणपण झालं?

प्रसंग क्रमांक 1
साध्याशा दुखण्यासाठी दवाखान्याची पायरी चढलेल्या व्यक्तीला विविध तपासण्या करायला सांगितल्या. ते ऐकून त्याची डोकेदुखी अजूनच वाढली. त्याने सगळ्या चाचण्या करून घेतल्या. आपल्याला काहीही झालेलं नसताना सुद्धा या चाचण्या करायला सांगितल्याचं त्याचं म्हणणं होतं...
प्रसंग क्रमांक 2
जुनाट सर्दीवर खात्रीशीर उपाय केले जातील असं पत्रक वाचून एक व्यक्ती दिलेल्या पत्त्यावर दवाखान्यात चौकशीसाठी गेली doctor यांनी माहिती घेतली. त्यांच्या फीचा अंदाज यावा म्हणून विचारलं तर त्यांची नुसती तपासण्याची फी ऐकूनच तिचा श्वास अजूनच गच्च झाला. नाक जरा जास्तच चोंदलं. माझ्या मुलीवर उपचार करायचे आहेत, तिला घेऊन येते असं सांगून तिने दवाखान्यातून काढता पाय घेतला.
प्रसंग क्रमांक 3
एका व्यक्तीला सततच्या उपचारांनी जेव्हा बरं वाटेना तेव्हा doctor यांन जरा वेगळीच शंका आली. अधिक चाचण्या करून घेण्याची आवश्यकता त्यांनी व्यक्त केली. त्या व्यक्तीनेही त्यांना साथ दिली. चाचण्या वेळेत केल्याने शरीरातले काही घातक बदल वेळेआधीच लक्षात आल्याने अनारोग्याचा धोका टळला, याचंच त्याला समाधान होतं.

वैद्यकीय चाचण्या आवश्यक की अनावश्यक...तपासण्याची फी योग्य की अयोग्य...हा लेखाचा विषय नाही. मला लक्ष वेधायचंय ते तिसर्‍याच मुद्यावर. दोन माणसं एकत्र भेटली की एकदा तरी महागड्या वैद्यकीय उपचारांबद्दल बोटं मोडतात. दोन पेशंट एकत्र आले की doctor कसे लुबाडतात यावर त्यांचं एकमत होतं. मला सांगा, doctor काय करतात ते आपण नंतर पाहू. आपण नेमकं काय करतो हे जास्त महत्त्वाचं नाही का? doctorकडे जायची वेळ आपल्यावर आपण का आणतो? म्हणजे आपण वाट्टेल तसं वागायचं. आरोग्य राखणारे आहार-विहाराचे साधे नियम पाळायचे नाहीत. अगदी थोडासुद्धा व्यायाम करायचा नाही. वाट्टेल त्या ठिकाणी, वाट्टेल ते वाट्टेल तेवढं खायचं. शरीराचा जराही आदर करायचा नाही. त्याला पाहिजे तसं दामटायचं. वाकवायचं. फारसं महत्त्वाचं कारण नसताना रात्री उशिरा झोपायचं. सकाळी उशिरा उठायचं. आपणहून अनारोग्याला आमंत्रण द्यायचं. दवाखान्याची पायरी चढायची वेळ स्वत:वर आणायची याला काही अर्थ आहे का? गंभीर आजार, त्याची लक्षणं, त्यावरचे उपचार हा वेगळा आणि संवेदनशील भाग आहे. त्याच्या चाचण्या, त्यावरचे उपचार, त्यासाठी येणारा खर्च याविषयी कोणाचेच दुमत असणार नाही. पण सामान्यत: सर्वांनाचा सदासर्वकाळ गंभीर आजाराला सामोरे जावे लागत नाही अशांचं काय? त्यांच्या मोडतोड केलेल्या दिनचर्येचं काय?
संध्याकाळी शहराच्या कोणत्याही चौकात जा. खाद्यपदार्थांच्या सगळ्या गाड्या हाऊसफुल्ल असतात. खाऊगल्ली गर्दीने ओसंडून वाहत असते. लोक गरज नसताना खात असतात. पोटभरुंची गोेष्ट वेगळी आहे. पण इतरांचं काय? घरी चारवेळा पाण्याची भांडी निरखून पाहतात, ताट शंभरवेळा पुसून घेतात. फ्रीजवर थोडीशी धूळ साठलेली यांना चालत नाही. कामवाल्या बाईने भांड्याला साबण ठेवला की तिची तासडमपट्टी करण्यात यांचाच पुढाकार. पण हेच उंटावरचे शहाणे कळकट्ट हातगाड्यांवर मात्र रांगा लावून हादडतात. तिथे मिळणार्‍या तिखटजाळ पाणीपुरीचं, मिसळपावचं, समोश्याचं अजून कुठल्या कुठल्या अगम्य नावाच्या आणि चवीच्या डिशेसचं कौतुक करतात. तिथल्या अस्वच्छतेकडे कानाडोळा करतात. डोळ्यांना झापडं लावतात. खाऊन झालं की अर्ध्या फर्लांगावरसुद्धा गाडीनेच जातात.
व्यायाम करायला आपल्यापैकी कोणाकडेच वेळ नसतो. फार वाटतं व्यायाम करावा म्हणून, पण काय करणार, वेळच मिळत नाही हीच घिसीपिटी रेकॉर्ड चारवेळा वाजवून आपल्याच मनाचं समाधान करून घेणार्‍यांचीच संख्या प्रचंड आहे. पायी चालायचं म्हटलं की चेहर्‍यावर सगळ्या दुनियेचा वैताग गोळा होतो. सायकलसुद्धा नको असते. गल्लीच्या कोपर्‍यावरच्या दुकानात जायलासुद्धा गाडीच लागते. पायी पायी जा म्हटलं तर वेळेचं तुणतुणं वाजवलं जातं. जसे काही आपल्यापैकी सगळे चोवीस तास बिझी असायला, वेळेचा मिनीट न मिनीट महत्त्वाचा असायला, जिल्हाधिकारी किंवा फार कामाचेच आहेत. अहो, तेसुद्धा आरोग्यासाठी वेळ काढतात. व्यायाम करतात. बच्चनच्या कामगिरीला सलाम ठोकणारे बरेच जण तो रोज सकाळी 6 वाजता जिममध्ये हजर असतो हे सोयीने विसरतात. शर्ट काढलेल्या उघड्या अंगाच्या सलमानचा आदर्श ठेवणारे स्वत: मात्र बरगडी सिना असतात. अनेकांच्या पोटाचा घेर छातीच्या पुढे गेलेला असतो. उभे राहिले तर बाकीच्यांचं लक्ष वाढलेल्या पोटाकडे आधी जातं आणि मग चेहर्‍याकडे. पण तरीही व्यायाम नेहमी दुसर्‍यांनी करायचा असतो यावर बहुतेकांचं एकमत होतं.
लवकर निजे..लवकर उठे असं सांगायला काय जातं? लवकर झोपलं तर लवकर उठायला मिळेल. पण घरातला इडियट टीव्ही लवकर झोपू देईल तर ना! अनेकांची अख्खी संध्याकाळ डेली सोपला वाहिलेली असते. जेवणसुद्धा तिथेच. ही मालिका संपली की ती...आणि ती संपली की ही. जेवणानंतर शतपावली करायची असते हे doctor सांगून दमतात पण ती करतील तर शप्पथ. लवकर निजे...लवकर उठे..तया आरोग्यसंपत्ती मिळे...असं म्हणणार्‍यांना कधीच निकालात काढलंय आपण.
आता तर काय सर्वांच्या वेळापत्रकाचा फार मोठा हिस्सा मोबाईलने खाऊन टाकलाय. अनेकांचं तोंड कायम सुरूच असतं. दोनदा खाण्यासाठी आणि उर्वरित वेळ मोबाईलवर बोलण्यासाठी. हातातला मोबाईल शरीराने, मनाने दिलेली झोपेची रिंग ऐकू देईल तर ना! या मोबाईलमुळे काय झालंय माहिती आहे का? आवश्यक म्हणता म्हणता माणसं चोवीत तास सर्वांसाठी उपलब्ध झाली आहेत. कोणी केव्हाही कोणालाही अत्यंत किरकोळ कामासाठी किंवा बिनकामासाठीदेखील फोन करू शकतं. माणसंही फोन उचलत असतात आणि बोलत असतात. सदासर्वकाळ बहुतेकांचं हेच सुरू असतं.
यातलं काहीच पटत नाही म्हणता? एक करा. जरासं म्हणून पाय मोकळे करण्यासाठी बाहेर पडा. आजुबाजूला पाहा. तुम्हीही आमच्याशी सहमत व्हाल. अनेकदा आपणही त्या सगळ्यांपैकीच एक असतो हे मनातल्या मनात मान्य कराल.
खरंच गरजेचं असतं का हो हे आपल्यासाठी....सगळ्यांसाठी? गरजेची गोष्टच वेगळी. आवश्यक असेल तेव्हा खाल्लंच पाहिजे. मोबाईलवर बोललंच पाहिजे. कामं केलीच पाहिजेत. गाडी वापरलीच पाहिजे. पण वाढत्या बेशिस्तीचं काय? त्यापोटी आरोग्याचे बारा वाजताहेत त्याचं काय?
दोस्तांनो, सहज आणि सोपं, आरोग्याला पूरक दिनचर्या असणं फारसं अवघड नाही. ते कसं हे सांगणारे तज्ञ अनेक आहेत. त्यांची स्टाईल वेगवेगळी आहे; पण त्या सार्‍यांचं एका मुद्यावर नक्की एकमत आहे, ते म्हणजे थोडासा व्यायाम करायलाच हवा. अर्धा तास तरी चालायलाच हवं. दिवसातून चार वेळा खावं. पण अबरचबर चरणं टाळावं. नाही म्हणायला शिकावं. तज्ञांनाही समजतं लोक बिझी झाले आहेत ते. त्यामुळे त्यांनी या साध्याशा नियमांमध्ये देखील मोकळीक आणलीय. ते म्हणतात, अर्धा तास चालायला वेगळा वेळ काढायची गरज नाही. तुम्ही मोबाईलवर बोलत असतानादेखील उपलब्ध जागेत चकरा मारू शकता. फिरू शकता. दिवसातून दहा दहा मिनिटे चार-पाच वेळा चाला. घरचं खाणं बरोबर कॅरी करा. भूक लागेल तेव्हा खा. लिफ्ट असेल तिथे तिचा वापर टाळा. जिने चढून जा आणि उतरा. ध्यान करायला वेगळा वेळ काढणं श्नय नसेल तर नसू द्या. सकाळी उठल्यावर अंथरुणावरच पंधरा मिनिटे डोळे बंद करुन शांत बसा. मनाला आणि शरीराला आराम द्या. टीव्ही बंद करायची वेळ ठरवा आणि ती कसोशीने पाळा. घरी गेल्यावर तरी मोबाईलकडे दुर्लक्ष करायला शिका. गरज असेल तेव्हाच फोन उचला. एसएमएसवर काम भागवता आलं तर पाहा. पॉसिबल असेल तेव्हा वेळेत झोपा. वेळेत उठा. घराच्या गच्चीवर जाऊन सूर्योदय पाहण्याचा प्रयत्न करा. बेशिस्तीवर दुसर्‍यांनी उपाय सांगायची वेळ का आणतो आपण? या सवयी आपणच आपल्याला लावल्या. त्या आपणच बदलू शकतो. शेवटी ज्याची लढाई त्यानेच लढायची असते हेच खरं. सवयी एकदम बदलणार नाहीत हे एकदम बरोबर. पण सुरुवात करा तर खरं. मोबाईलवर बोलणं पाच मिनिटांनी कमी करता आलं तर पाहा. आठवड्यातून एखादा दिवस तरी अबरचबर खाणं टाळता आलं तर पाहा. पाच मिनिटे शांत बसायचा प्रयत्न करा. दिवसातून एकदा तरी दहा मिनिटे चाला.
हे पाळणं फार अवघड आहे का? याला फार पैसे द्यावे लागणार आहेत का? पण तरी आपल्याला पॉसिबल नाही असं का? एक लक्षात घ्या, शेवटी हे आपल्याच हिताचं आहे. झाला तर त्याचा फायदा आपल्यालाच होणार आहे. कळतं पण वळत नाही हे खरं असलं तरी दवाखान्याची पायरी चढायला लागण्याआधी, शरीराने फटके देण्याआधी शहाणं व्हायला काय हरकत आहे?
बघा, हे तुमच्या-माझ्याच हातात आहे.