हँसता हुआ नुरानी चेहरा - लक्ष्मीकांत

लक्षीकांत प्यारेलाल, खुपदा उपहासाचे धनी झाले खरे पण त्यांना संधी मिळाली तेव्हा उत्तम संगीत दिले त्यांनी

सूरसंगम.. हा माझ्यासाठी त्या अर्थाने सुखद धक्का होता. ज्या काळात शास्त्रीय संगीत मागे पडले होते त्या काळात त्यांनी, अशी उत्तम गाणी दिली. आणि नवल म्हणजे, या गाण्यांवर शंकराभरणम ची छाया नाही.

बरीच नवीन माहिती कळली एलपींबद्दल मला आवडतात त्यांची गाणी !

सही रे टिपून ठेवायला हवं हे

टवाळा, लेख मस्त जमलाय. मला संगीतातलं इतकच माहीत आहे की जे गाणं कानातून मनात पोहोचतं ते उत्तम आणि जे कानातून डोक्यात जाते ते ... असो. थोडक्यात, एलपींची अनेक गाणी मनापर्यंत पोहोचलेली आहेत.

एलपी.नी रफीला कायम दिलेली साथ ही माझ्या दृष्टीने त्यांच्या मोठेपणाचे उदाहरण आहे. १९६९ नंतरच्या किशोरवादळातही रफीला सतत उत्तम गाणी देउन टिकवून ठेवण्यात त्यांचा मोठा वाटा आहे.
एलपीची उपेक्षा होण्याचे कारण कदाचित त्यांच्या संगीतातील साधेपणाच असावा. त्यांनी कधी कोणता ट्रेंड सुरु केला किंवा काही नवे प्रयोग केले असे फारसे ऐकीवात नाही. त्या बाबतीत त्यांचा समकालिन आरडी फारच मोठा ठरतो. पण सतत बदलत्या इंडस्ट्रीत टिकून राहण्यासाठी लागणारे व्यावसायिक शहाणपण हा त्यांचा प्रचंड मोठा अ‍ॅसेट होता.

संगीताची गोडी लागणे हीच माझ्या दृष्टीने खूप मोठी गोष्ट आहे. त्यात एखाद्याला गाता येणे वा वाद्य वाजवता येणे ही फारच मोठी भाग्याची गोष्ट. त्यापुढे "संगीत देणे" ही तर किती दुर्मिळ गोष्ट.....
माझ्या सारख्या सामान्य रसिकाचे अशा थोर व्यक्तिंना दंडवतच. दुसरे असे की प्रत्येक कलावंताची एक कुवत असते, नशीबही असते - त्यामुळे तुलना कशाला करायची वा कोणाला हीन तरी का लेखायचे ? सगळेजण आपापल्या ठिकाणी उच्च स्थानावरच आहेत - आपण त्यांच्या कलेचा आस्वाद तर घ्यायला शिकू यात....
या लेखामुळे लक्ष्मीकांतजी किती झगडून वर आले ते कळले - इतरही अनेक चांगल्या गोष्टी समजल्या....

असेच इतर कलाकारांवरचे अभ्यासपूर्ण, दर्जेदार लेख वाचायला मिळावे याकरता मनापासून शुभेच्छा.

या लेखाकरता मनापासून धन्यवाद......

उत्तम लेख

छान.

छान लेख

टवाळा छान लेख !

मस्तच! एलपी माझे आवडते संगीतकार

झक्कास लेख टवाळ.

दोस्तीचे संगीत अप्रतिम.

अतिशय सुंदर लेख..

नाहीतर बघा ना, एस.डी. बर्मन, नौशाद, मदन मोहन, रोशन, शंकर-जयकिशन या संगीतकारांची नावे जरी घेतली तरी ऊर भरून येणारी माणसे होती आणि आहेतही. पण लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांच्या बाबतीत हे कधीच झाले नाही. >>>>>या वाक्याला +१००००००००

तुम्ही हे लेख इतके सुंदर लिहित आहात की वाचतच राहावेसे वाटते.
दुर्दैवाने आपल्याकडे यशस्वी होणे याला सन्मान्य होणे असे समजले जात नाहीत. तुम्ही म्हणाल्याप्रमाणे ३५ वर्षे अशा इंडस्ट्रीमध्ये टिकून कित्येक सुमधूर गाणी देणार्‍याला तितका मान मिळायलाच हवा. (फिल्मफेअर वगैरे सोडा.... अत्यंत भंकस आणि टुकार अ‍ॅवॉर्ड असतात ते. )
वरती शशांक म्हणाल्याप्रमाणे या गाण्यांनी आपल्याला किती आनंद दिला यातच त्या संगीतकाराचे महत्त्व आले......

तुम्हाला संगीतातले कळो अथवा न कळो, बेसावध क्षणी जे संगीत तुम्हाला डोलायला लावते ते नेहमीच जास्त आपलं वाटतं. आणि हेच लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांचं खरं यश आहे. >> +१. सुंदर लेख.

मस्त लेख लिहिलाय!

सुंदर लेख..

आगाऊ +१
टवाळ, तुम्ही हा लेख स्मृतिदिनाच्या निमित्ताने लिहिला आहे आणि एलपी हे तुमचे आवडते संगीतकार आहेत हे वाचल्यावर प्रतिसाद देऊ का नको अशा द्विधा मन:स्थितीत आहे. तुम्हाला प्रतिसाद खटकला तर कळवा. उडवेन.

तुम्ही लेख छानच लिहिला आहे. एलपी या व्यक्ती आणि व्यावसायिक संगीतकारांबद्दल या लेखात मिळालेली माहिती वाचून छान वाटले. सतत लोकप्रिय ठरणारे संगीत त्यांनी दिले. तेही प्रदीर्घ काळ, बदलत्या कालानुरूप. पारसमणीपासून एक दूजे के लिए आणि खलनायकपर्यंतचा पट खूपच मोठा आणि भरगच्च आहे. पण जर संगीतकाराचे महत्त्व सांगायला त्यांची अजरामर गाणी न सांगता त्यांनी किती चित्रपट केले, किती गाणी दिली आणि किती फिल्मफेअर(!) पुरस्कार जिंकले हे सांगायला लागले तर त्यांनी भरपूर आणि मिडियॉकर संगीत देण्यात धन्यता मानली असेल का, तेही प्रतिभा आणि टॉपचे गायक जवळ असताना असा प्रश्न पडतो. एल्पीची गाणी कानावर पडली तर रेडियोचा कान मी पिळणार नाही पण आवडती गाणी ऐकायला बसलो तर त्या यादीत त्यांची गाणी क्वचितच येतील.
सुनो सजना, सत्यम शिवम सुंदरम आणि अंखियों को रहने दे(बॉबी) ही त्यापैकी काही. दोस्ती आणि मिलन हे आणखी दोन चित्रपट कदाचित.
आर डी आणि एलपी या दोघांनी आनंद बक्षींबरोबर सारखेच काम केले असावे. पण 'अमर प्रेम'सारखी गीते (काव्य?) एलपीच्या संगीतात झाली नाहीत असे मला वाटणे हा माझा पूर्वग्रहही असू शकेल.

तुमचा या मालिकेतला आत्तापर्यंतचा सर्वात जास्त आवडलेला लेख, कारण तुमचेच वाक्य - एस.डी. बर्मन, नौशाद, मदन मोहन, रोशन, शंकर-जयकिशन या संगीतकारांची नावे जरी घेतली तरी ऊर भरून येणारी माणसे होती आणि आहेतही. पण लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यांच्या बाबतीत हे कधीच झाले नाही.

शंकर जयकिशनच्या प्रभावातून बाहेर पडायला त्यांना तसा वेळच लागला. पण नंतर त्यांना मिळालेले यश नक्कीच उल्लेखनीय होते. नुसती चित्रपटांची / गाण्यांची संख्या आणि पुरस्कारांची यादी हा निकष वापरायला मी धजावणार नाही पण त्यांच्या संगिताची मला जाणवलेली आणि आवडलेली बलस्थाने -

१. त्यांची कारकिर्द अशा काळात घडली की जेंव्हा बच्चनचा उदय होत होता. बच्चन कितीही महान असला तरी त्याचे सुपरस्टार होणे सिने-संगिताला हानीकारकच ठरले. त्याच्या सिनेमात गाणी ही अतिशय गौण गोष्ट असायची. अशा काळात टिकून रहाणे खरेच कौतुकास्पद होते.

२. सिने-संगिताच्या सुवर्णकाळात असलेला लताचा आवाज एल.पी. च्या काळापर्यंत बदलला होता. म्हणजे लता बेसुरी कधीच गायली नाही आणि कोणतीही चाल तिने आपल्या आवाजावर बेमालुमपणे चढवली. पण तिच्या आवाजातली कोवळीक वयापरत्वे कमी होत गेली. पण याच बदललेल्या आवाजाचा सुयोग्य वापर करून घेणारे आणि त्यानुसार चाली बांधणारे दोनच संगितकार - छोटे बर्मन आणि एल.पी.

३. पॉझेस (दोन ओळींमधली जागा ज्यात निव्वळ शांतता असते) चा इतका सुंदर वापर एल.पी. सोडून दुसर्‍या संगीतकारांनी क्वचीतच केलेला आढळतो (ऐका - तेरे कारन तेरे कारन)

मला अत्यंत आवडणारी त्यांची गाणी. आणि ही गाणी माझ्या आवडत्या संगीतकारांच्या तुलनेत कुठेही कमी नाहीयेत.

१. मन क्यू बहका री बहका
२. जब भी चाहे नयी दुनीया बसा लेते है लोग
३. आ जाने जा (लताच्या आवाजात चक्क कॅब्रे? मानलच पाहिजे)
४. चार दिनोंका प्यार
५. सांज ढले गगन तले
६. शिरडीवाले साईबाबा (गाण्याचे शब्द, त्यातला अर्थ, रफीसाहेबांचा आवाज आणि संगीत अंगावर रोमांच आणते. अगदी लोकलमध्ये भिकार्‍याने म्हटले तर रोमांच नाही येत पण ठेका धरावासा वाटतोच.)
७. बिंदीया चमकेगी

माधव आ जानेजा साठी +१

काहीसा उशीराच हा लेख पाहिला/वाचला.

शंकर-जयकिशन यांच्या कारकिर्दीचे गुण गाईले जाणे आवश्यकच आहे, इतका त्यांचा महत्वाचा वाटा 'लोकप्रिय' संगीत देण्यामध्ये होता. १९५९ ते १९६५ या सहा वर्षात त्यानी ३१ असे चित्रपट दिले होते की त्या सर्वच्या सर्व चित्रपटातील गाणी तुफान गाजली होती. बिनाका त्यांच्याशिवाय सुरूही होत नव्हती आणि बंदही होत नव्हती.

मात्र कदाचित हेच यश त्यांच्या (त्यातही शंकर यांच्या) डोक्यात गेले की काय, त्यांच्या वर्तणुकीत एकप्रकारची गुर्मी आल्याचे दाखले या व्यवसायातील बुजूर्ग देत होते (वर एक किस्सा टवाळ यानी दिला आहेच). विशेषतः 'रात और दिन" (१९६७) या काहीशा रखडलेल्या चित्रपटाला संगीत देण्यापूर्वी त्यानी 'प्रदीप कुमार' सारख्या दुय्यम दर्जाचा नट असलेल्या चित्रपटाला आम्ही संगीत देणार नाही अशी दर्पोक्तीही केली होती. शेवटी नर्गीसने त्यांच्यावर डोळे वटारल्यावर (तिचा तो अधिकारही होता) ते 'कसेबसे' तयार झाले.

एस.जे. यांची कारकिर्द अगदी जवळून पाहिलेल्या लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यानी कधीही स्वतःला 'ग' ची बाधा होऊ दिली नाही हे त्यांच्या विनम्रतेचे चांगले उदाहरण. प्रसाद प्रॉडक्शनने त्याना भरपूर संधी दिली म्हणून 'सी' दर्जाचे चित्रपटही त्यानी कधी सोडले नाहीत वा त्यानी "मिळाला आहे चित्रपट तर देऊ या संगीत" अशीही कधी मनी भावना बाळगली नाही. राज कपूरने त्याना 'बॉबी' साठी घेतले त्याचवेळी एस.जे. चा खर्‍या अर्थाने पराभव झाला होता.

'फिल्मफेअर' च्या शर्यतीत त्यानी नेहमी एस.जे. यांच्याबरोबरीनेच "ईर्षा" बाळगली आणि ते मिळविण्यासाठी ज्या काही क्लृप्त्या कराव्या लागत होत्या....व्होटिंगची पद्धत होती त्या काळात....त्याही केल्या, धंद्याची बाब म्हणून. मात्र 'दोस्ती' चे पारितोषिक हे त्यांच्या गुणवत्तेचे खणखणीत नाणे होते.

'दोस्ती' च्या वेळी मदन मोहनच्या 'वह कौन थी' विषयी लता मंगेशकर खूप हळव्या झाल्या होत्या. त्याना पक्की खात्री होती की मदन मोहन याना आजपर्यंत हुकलेले ते पारितोषिक निदान वह कौन थी साठी तर मिळणारच. पण ते 'दोस्ती' ला गेले....जे योग्यही होते. मात्र पुढे या रॅट रेसच्या नादापायी जेव्हा 'आराधना' ला डावलून 'जीने की राह' साठी एल.पी. नी फिल्मफेअर मिळविले त्यावेळी मात्र काहीसा खेद जरूर झाला होता.

अर्थात जिथे "पाकिझा" सारख्या संगीत सुवर्णाला डावलून ते एस.जे. "बेईमान" साठी मिळवितात, अशा पारितोषिकाची काय महती ?

असे असले तरी लक्ष्मीकांत-प्यारेलाल यानी एकाहूनी एक अशी सुरेल संगीताने नटलेली गाणी कानसेनांना भरभरून दिली त्याबद्दल संगीतप्रेमी त्याना कधीही विसरू शकत नाहीत. त्यातल्या बर्‍याच गाण्यांचा वर उल्लेख झालेला आहे, त्यात थोडीशी भर.

१. "गुडियाँ हमसे रुठी रहोगी...." लता - दोस्ती
२. "आज दिलबर की रुसवाई...." लता - खिलौना
३. "आप मुझे अच्छे लगने लगे...." लता - जीने की राह
४. "दो दिन की जिंदगी...." लता - सत्यकाम
५. "निंद कभी रहती थी आँखोमे...." लता - आसरा

अशोक पाटील

छान वाटला लेख! आपल्याकडं एकंदरीतच व्यावसायिकतेला तुच्छ मानण्याची आणि व्यावसायिक अपयशांचं उदात्तीकरण करण्याची प्रवृत्ती आहे. असो. माधव यांच्या प्रतिक्रियेतल्या 'पॉझेस'च्या मुद्द्याबद्दल एकदम सहमत!

कुणाला हि खासियत वाटली का त्यांची ? त्यांच्या प्रत्येक गाण्याचे शब्द अगदी सुस्पष्ट ऐकू येतात. बहुतेक त्यांचाच तो आग्रह असणार.

छान लेख टवाळ.

राज कपूरने शंकर जयकिशन बरोबर ९ चित्रपट केल्यानंतर १९७३ मधे बॉबी साठी त्यांना डावलुन लक्ष्मिकांत प्यारेलालना निवडल्यामुळे कदाचित शंकर नाराज झाले असावेत. कदाचित जयकिशनजींच्या मृत्युमुळे राज कपूरने तसा निर्णय घेतला असावा. पण लक्ष्मिकांत प्यारेलालनी बॉबीला खरच मस्त म्युझिक दिले. म्हणुन राज कपूरने नंतर त्यांना सत्यम शिवम सुन्दरम व प्रेमरोग साठीही निवडले. असो.

माझ्या लहानपणी लक्ष्मिकांत प्यारेलालची गाणी सदैव विविध भारतीवर लागलेली असायची त्यामुळे आजही त्यांची गाणी ऐकताना माझे बालमोहन मधले शाळेतले दिवस व एकंदरीतच माझे लहानपण डोळ्यापुढे येते. त्यांच्या गाण्यातली सहजता व तो नोस्टाल्जिया.. या दोन्ही कारणानी मला त्यांची गाणी खुप जवळची वाटतात. त्यांची खुप गाणी गाजली.. त्यातली ही ३० मोजकी मला आवडणारी गाणी..

१. आ जाने जा
२. कैसी रहु चुप की मैने पी ही क्या है(दोन्ही गाणी इंतकाम मधली)
३. नी यार मनाना नी.. लोग बोले
४. जब भी जी चाहे नयी दुनिया..
५. मेरे दिल मे आज क्या है.(ही तिनही गाणी दाग मधली)
६.आने से उनके आयी बहार्(जिने की राह)
७. ना मांगु सोना चांदी
८. मैन शायर तो नही..
९. बेशक मंदिर मसजिद तोडो( वरील तिनही बॉबी मधली)
१०.बिंदिया चमकेगी
११.छुप गए तारे
१२. मेरे नसीब मे ए दोस्त्(वरील तिनही गाणी दो रास्ते मधली)
१३. अजनबी.. तुम जाने पहचाने से लगते हो( हम सब उस्ताद है)
१४.चलो सजना जहा तक
१५. छलकाये जा.. आइये..(वरची दोन्ही मेरे हमदम मेरे दोस्त)
१६.धिरे धिरे बोल कोइ सुन ना ले(गोर और काला)
१७. गम का फसाना बन गया अच्छा (मनचली)
१८.झिल मिल सितारों का आंगन होगा( जिवन मृत्यु)
१९.प्यार तेरी पहली नजर को सलाम.
२०. तेरे मेरे बिच मे कैसा ये. (वरची दोन्ही तेरे मेरे बिच मे)
२१.क्या मिलिये ऐसे लोगों से जिनकी फितरत (इज्जत्)
२२. लंबी जुदाइ.. (हिरो)
२३. मेरे मेहबुब कयामत होगी आज रुसवा.,,(मिस्टर एक्स इन बाँबे)
२४.परदा है परदा( अमर अकबर एंथनी)
२५.मुबारक हो सबको समा ये सुहाना
२६.सावन का महिना (वरची दोन्ही मिलन मधली)
२७.वो जब याद आये बहोत याद आये(पारसमणी)
२८.डफली वाले(सरगम)
२९.सच्चाई कभी छुप नही सकती बनावट की.. (दुश्मन)
३०.राही मनवा दुख की चिंता(दोस्ती)

वा मुकुंद, गाण्यांची नुसती यादी वाचूनसुद्धा मस्त वाटतंय. वर दिलेल्या गाण्यांबरोबर माझी आवडती आणखी दोन गाणी - 'दर्द-ए-दिल दर्द-ए-जिगर' (कर्ज) आणि 'हमको तुमसे हो गया है प्यार क्या करे' (अमर अकबर अँथनी)

गाण्यांची यादी मस्त आहे. माझी आवडती गाणी - उडके पवनके संग चलूंगी, वो है जरा खफा खफा (दोन्ही शागीर्द), मै शायर तो नही (बॉबी), मेरी दोस्ती मेरा प्यार (दोस्ती), चोरी चोरी ये बात बढी तो लोग क्या कहेंगे (पारसमणी), खत लिख दे सावरिया के नाम, मेरे दुश्मन तू मेरी दोस्तीको तरसे (दोन्ही आये दिन बहार के)

एल-पी च्या बाबतीत एक खरं आहे की नाव घेतल्याक्षणीच पटकन आवडतील अशी गाणी लगेच डोळ्यासमोर येत नाहीत..जरा स्मरणशक्तीला ताण द्यावा लागतो.