संस्कार १ - येतोच... आलोच...

पण जरा अरबस्तानात काम करून पहा, भारतीय परवडले अशी स्थिती आहे>>>१००% सत्य. गेल्या ४ वर्षांचा स्वानुभव.

ह्म्म...
माझीही अशी अनेकदा चिडचीड होते. या 'आलोच...येतोच' म्हणणार्‍या मंडळींपायी घरात थांबून रहावं लागतं, त्यापायी बाहेरची कामं राहून जातात; नेमकी तीच घरातल्या इतरांच्या दृष्टीनं भयंकर महत्त्वाची असतात; आपली स्पष्टीकरणं त्यांना पटत नाहीत; 'जमणार नव्हतं तर आधीच सांगायचं ना' हे कानावर पडतं; आणि त्यानंतर जे घडतं ते ... वगैरे, वगैरे

नी...

लेख वाचला... काही काळा पुर्वी (आणी अजुनही) मनात हेच प्रश्न ऊभे रहात होते...
आपलं महत्व वाढवायचं असेल तर समोरच्याला वाट पहायला लावा, या तत्वाचा जनक कोण असेल?, ह्याचं ऊत्तर सापडत नाही...
'चलता है/ चालतय/ IST' या मागचं एकच कारण आहे, ते म्हणजे आपण लोकांनी 'वेळेची किंमत' (समोरच्या गरजूची) अजुनही ओळखलेली नाही. माझे काही अनुभव सांगतो

१>१९७६-७७ ची गोष्ट. आम्ही कुडाळला रहात होतो. घरातल्या एका लाकडी स्टूलचा पाय मोडलेला. वडिलांनी बरेच कष्ट घेऊन एक सुतार शोधुन घेउन आले, आणी त्याला ते स्टूल दाखवले. सुताराने आपल्या पद्धतीने स्टूलाची मापं घेतली आणी म्हणाला, 'हो! करुन देऊया... फक्त, परवा होळी आसा, तेचे ५ दिवस झाले काय करुन द्येवया...'. आणि त्या महाशयाने आपली हत्यारांची पिशवी त्या स्टूलवर ठेऊन निघून गेला. होळी झाली, शिमगा पार पडला, गुढि-पाडवा झाला, राम-नवमी होऊन गेली... पण त्या सुताराचा काही पत्ता/ मागमूस लागेना. शेवटी एक दिवस विनयने (परदेसाई) वैतागून त्याची हत्यारांची पिशवी उचलुन एका दुकानात (जिथे तो सुतार म्हणे कधी तरी यायचा) ठेवली. त्या नंतर आज दिवस पर्यन्त आम्हाला त्या सुताराचे दर्शन घडलेले नाही.
२>सुतार, प्लंबर, ईलेक्ट्रीशीयन, मेकॅनीक... असे कारागीर (जे स्वतःला कलाकार म्हणवून घेतात), यांचे अनुभव आलेले असल्यामुळे, या लोकांची Basic Skills निरिक्षणातून मी स्वतः शिकून घेतली. आज घरातल्या जुजबी दुरुस्त्या मी स्व्तः करतो. सध्या पुण्यात ज्या भाड्याच्या घरात रहातो, तिथला बाथरुमचा नळ एकेदिवशी बर्‍यापैकी गळायला लागला. मी बाहेरगावी गेलेलो असल्याने बायकोने एका प्लंबरला (टोलवा-टोलवी झाल्या नंतर) बोलावून आणलं. त्याने स्व-कमाई करण्या करता नादुरुस्त झालेला नळ पूर्ण-पणे बदलून (सोबत ईतर मोड-तोड करून) काम करुन निघुन गेला. काही दिवसांनी किचन मधल्या बेसिनचा नळ तसाच वाहू लागला. मी त्याच प्लंबरला शोधुन पुनः बोलावले. त्याने सवयी प्रमाणे टोलवा-टोलवी सुरु केली. दोन दिवस वाट बघितली. तिसर्‍या दिवशी मी स्व्तःच उठलो, प्लंबर जिथे बसतो त्या दुकानात गेलो. नळासाठी लागणारी Washers विकत घेतली, घरी येऊन किचन मधला नळ मी दुरुस्त केला. संध्याकाळी धावत-पळत प्लंबर महाशय माझ्या कडे दुरुस्ती करायला आले. त्याला शांतपणे 'मी स्वतःच नळ दुरुस्त केला' हे ऐकवून, आल्या पावली माघारी पाठवले. जाता-जाता 'सायब गरीबाच्या पोटावर मारु नका, चूक झाली' अशी वरदेखली विनवणी करायला तो कलाकार विसरला नाही...
३> आता सध्या जिथे काम करतो तिथे Design Dept. मधल्या सहकार्‍याने केलेला प्रताप (आज हा सहकारी दुसर्‍या ठिकाणि काम करतोय). Production Manager कडे Client कडुन एक Design File आलेली जी Older Version मधे होती. Design मधे काही आवश्यक फेर-फार करणं गरजेचं असल्याकारणाने, ती File आमच्या कडच्या Latest Versionमधे Convert करणं भाग होतं. माझ्या या पराक्रमी सहकार्‍याने या गोष्टीसाठी पूर्ण आठवडा खर्ची घातला. काही सेकंदांच्या कामासाठी एक पूर्ण आठवडा, ही गोष्ट आमच्या P. M. ला कशी मानवली कोण जाणे...
४> Hotel Industry मधे काम करताना बर्‍याच वेळा परदेशी पाहुण्यांना त्यांना अपेक्षीत असलेल्या सेवा-सुविधा मला द्याव्या लागायच्या. कबूल केलेल्या वेळेत अपेक्षीत सुविधा (निर्धोकपणे चालणारी) पुण्यतल्या हॉटेलमधे मिळतेय, याच गोष्टीचं परदेशी पाहुण्यांना मोठं अप्रूप वाटायचं...

नीरजा अगदी अगदी. मात्र तु उल्लेख केलेल्या लोकांच्या बाबतीत म्हणजे प्लंबर, गॅसवाले, इतर टेक्निशियन्स यांच्या बाबतीत मी गृहितच धरते की हे लोक सकाळी सांगून संध्याकाळी येणार. त्यामुळे त्यांची वाट बघत स्ट्रेस वाढवून घ्यायच्या भानगडी माझ्याबाबतीत होत नाहीत.

माझी खरी चिडचिड होते अमुक वाजता भेटायचं ठरतं आणि त्यावेळी शहराच्या दुसर्‍या टोकावरुन ती वेळ पाळायला आपण गाडी, रिक्षा, टॅक्सी करुन पोचतो आणि पोचल्यावर फोन करतो तेव्हा कळतं ती व्यक्ती अजून घरुन निघालेलीच नाही किंवा नुकतीच निघतेय तेव्हा. त्या व्यक्तीला हमखास काही अर्जन्ट काम निघालेलं असतं, फोन आलेले असतात. आपण मात्र हातातली कामं बाजूला ठेवून निघालेलो असतो ते असा वेळ फुकट घालवायला. त्यातूनही भेटी कॅज्युअल असतील तर काही फरक पडत नसतो, तेव्हढी उशिरा जायची सवलत आपणही घेतोच अनेकदा. पण बर्‍याचदा महत्वाच्या चर्चा असतात, कामं असतात त्यावेळी असं झालं की खरंच संताप होतो. नुसती वाट बघण्यात वेळ गेला की मग त्यादिवशी जे काही काम असेल त्यातला पूर्ण इंटरेस्टच जातो. आपला स्ट्रेस वाढतो लक्षात आल्यावर आता उपाय म्हणून पुस्तक वाचणे, काही लिस्ट वगैरे बनवण्याची कामं करणे इत्यादी उद्योग करते किंवा ज्या व्यक्तींच्या बाबतीत असे अनुभव येतात त्यांना पुढच्या वेळी भेटायला जाताना अजिबात लवकर निघायचे कष्ट घेत नाही. आरामात हातातली कामं संपवून निघते.
मुंबईसारख्या शहरात जेव्हा ट्रॅफिक, पाऊस अशा गोष्टी खरंच आपल्याला वेळ पाळू देत नाहीत तेव्हा निदान हातातल्या मोबाईल फोनचा वापर करुन अमुक इतका उशिर होतो आहे असं कळवण्याची कर्टसी तरी दाखवावी इतकंच.

संस्कारमालेतील पहिल्या पुष्पांस अनुमोदन.

खरंच कठीण आहे. आणि तुझ्या लागोपाठच्या शिफ्टींगमुळे तुला हे अनुभव आता इतक्यांदा घ्यायला लागलेले असणार की स्ट्रेस, चिडचिड करुन घेऊ नकोस सांगणच फिजूल आहे.

नीरजा, अगदी ग, होते खरी चिडचिड.

मलाही बरेवाईट अनुभव आलेत. आता स्पर्धेमुळे परिस्थिती थोडी सुधारलीये. ज्यांनी वेळ पाळली/येण्याआधी फोन केला/येणार नसल्याचा फोन केला त्यांची स्तुती/शिफारस मी जरूर करतो.
सोलापुरात ज्ञान प्रबोधिनी शाळेचे कार्यक्रम अगदी वेळेवर सुरू व्हायचे. अगदी प्रमुख पाहुणे आले नसतील तरी!! जेंव्हा प्र. पाहुणे येतील तेंव्हा (शक्य असेल तर) कार्यक्रम थोडा वेळ थांबवून त्यांचा सत्कार व्हायचा. हे एकदा कळल्यावर लोकं देखिल वेळेवर येउ लागले.
हे संस्कार या विषया खाली घेतलस ते आवडलं! तु लिहिलस त्याप्रमाणे या वृत्तीचा आणि व्यक्तीच्या शैक्षणीक/सामाजीक परिस्थितीचाही काही संबंध नाही. स्वतःला फार भारी समजणारे पण असं वागतात. आश्चर्य याचं वाटतं की, इतरांना वाट पहायला लावणारे, स्वतःवर तीच वेळ आली की चिडचिड करतात. संस्कार म्हणजे माझ्यासाठी तरी एकच Golden Rule.... Do not do to others that which we do not want them to do to us.

वेळेचा संस्कार घडवावाच लागतो! स्वतःच्या वेळेचा सन्मान करणे व दुसर्‍याच्या वेळेचाही सन्मान करणे. इतरांना आपली वाट बघायला लावणारे लोक खरे तर त्याबाबतीत स्वतःचा व दुसर्‍याचा अवमानच करत असतात.
वेळेची संकल्पना मेट्रो शहरे, शहरे, गावे, खेड्यांत वेगवेगळी असते. शहरात अर्धा तास उशीर म्हणजेही आपल्याला जास्त वाटतो. तर खेड्यात ''आत्ता येतु की'' म्हणणारा माणूस त्याच दिवशी उगवेल याची शाश्वती नसते!!

शहरात देखील आपण वेळेवर पोचायचं आणि समोरच्याने आरामात उशीरा, आधी तसे काहीही न कळवता यायचे हा अनुभव तर मला असंख्य वेळा आलाय. मी त्याबद्दल नाराजी दाखवली/ नापसंती व्यक्त केली तरी ''तू फारच करतेस बुवा!'' किंवा ''जरा इकडे -तिकडे झाला थोडा उशीर तर असं काय बिघडतं? इतकं काय अर्जंट आहे?'' अशा तर्‍हेची वाक्यं ऐकायला मिळतात, वर इतरांकडे माझ्या नापसंतीची तक्रारही केली जाते! मग त्या व्यक्तीला पुन्हा कधी भेटायचा प्रसंग आला की मी मुद्दाम उशीरा, टंगळमंगळ करत जाते. की वर, ''केवढा उशीर! गेल्या वेळी मला उशीर झाला तर किती वैतागलीस, आणि आज स्वतः मात्र उशीरा आलीस!'' असे म्हणणारे महाभागही असतात! म्हणा बापडे!

करेक्ट! वेळेची किंमत हवीच. किंमत नसते हेही सत्यच लोकांना दुसर्‍याच्या वेळेला किंमत आहे हेच मुळात पचत/ कळत नाही. उर्मटपणा तर असा की बास!

ह्यावरून आठवलं- ए आर रहमानची बायोग्रफी ज्या लेखिकेनं लिहिली आहे- तिने मनोगतात लिहिले आहे- ए आरने स्वतःबद्दल जितकं मला सांगितलं नाही, तितकं मला त्याच्या वेटिंग रूममध्ये बसून कळालं!

नी, टाटा स्कायवाल्यानं लांबूनच टाटा केला काय गं. मस्त लिहिलं आहेस. बर्‍याच लोकांच दु:खणं आहे हे. जमत नसेल तर येतो, बघतो, ट्राय करतो हे कशाला पाहीजे. पण एखादे वेळी होतो उशीर तेव्हा स्पष्टीकरणाच्या बाता लांबल्या कि जास्तच चिडचिड होते. आम्ही वैदिक गणिताच्या तासाला येतो येतो म्हणून टांग द्यायचो. तेव्हा मास्तरांनी सलग तीन दिवस मडक्याला जसा आकार देतात ना तसे संस्कार आमच्यावर केले. त्या भट्टीत जरा जास्तच पकलो त्यामुळे आता ह्या गोष्टीवर आवर्जून लक्ष देतो.

पटलंच अगदी!
पूर्ण अनुमोदन! चिडचिड होतेच होते!

एकदम पटण्यासारखा हलका फुलका सुरू होवून सिरियसली संपलेला लेख. वाचायला उशीर झाल्याबद्दल क्षमस्व
मी परवा एक वाढदिवसाच्या पार्टीला गेले तर होस्ट मंडळी पण नव्हती आली.

आवडले हे लिखाण. प्रत्येक पॅराला अगदी अगदी असे वाटत होते.

''तू फारच करतेस बुवा!'' किंवा ''जरा इकडे -तिकडे झाला थोडा उशीर तर असं काय बिघडतं? इतकं काय अर्जंट आहे?'' >>ह्याने जास्ती चीडचीड होते

झकास लिहलंय, पटलं!
आपल्यामुळे दुसर्‍याचा वेळ वाया घालवणं हा गुन्हा आहे याची पुसटशी जाणीवही नसते अशा लोकांना.
आमची आधीची मेसवाली सुध्धा अशीच. लवकर डबा द्या म्हणून हजारदा सांगूनही दारात तासभर उभं राहील्याशिवाय बाईनं कधी भिक्षा वाढली नाही!
नाईलाजाने अन् रागाने मेस सोडली. तिथले काही महाभाग आजही भेटतात. आजही तेच चालूये. हे भिक्षा मागणार बाई तासाभराने वाढणार. कारण काय तर जेवण चांगलं!
'आमचं प्रोडक्ट चांगलंय ना मग कस्टमरने थांबायलाच हवं' माणसं काय अन् कंपन्या काय, भारतात बर्‍यापैकी हाच खाक्या चालतो!
भारतात चांगली सेवा न मिळण्यामागच्या अनेक कारणांपैकी वेळ न पाळणं हे एक महत्वाचं कारण. काही अपवाद अन् चांगले अनुभवही आहेत. आवर्जून सांगावं तर एच.डी.एफ.सी. बँक. मला तरी कधी त्रास नाही झाला. वेळ पाळण्यापासून सेवे पर्यंत. पण हे एकंच नाव आठवतं. बाकी गाढवंच! असो!

आवडलं...

Working across cultures च्या सेमिनार मध्ये आवजून भारतातल्या वेळ " पाळण्याच्या" सवयीबद्दल शिकवतात..

माझ्या कंपनीच्या भा रतीय ओफिस च्या डेड्लाइन बाकी देशापेक्षा २ दिवस आ धीची सांगितलेली असायची..

<<<शहरात देखील आपण वेळेवर पोचायचं आणि समोरच्याने आरामात उशीरा, आधी तसे काहीही न कळवता यायचे हा अनुभव तर मला असंख्य वेळा आलाय. मी त्याबद्दल नाराजी दाखवली/ नापसंती व्यक्त केली तरी ''तू फारच करतेस बुवा!'' किंवा ''जरा इकडे -तिकडे झाला थोडा उशीर तर असं काय बिघडतं? इतकं काय अर्जंट आहे?'' अशा तर्‍हेची वाक्यं ऐकायला मिळतात, वर इतरांकडे माझ्या नापसंतीची तक्रारही केली जाते! मग त्या व्यक्तीला पुन्हा कधी भेटायचा प्रसंग आला की मी मुद्दाम उशीरा, टंगळमंगळ करत जाते. की वर, ''केवढा उशीर! गेल्या वेळी मला उशीर झाला तर किती वैतागलीस, आणि आज स्वतः मात्र उशीरा आलीस!'' असे म्हणणारे महाभागही असतात! म्हणा बापडे!>>>>

हे अगदी पटलं,
<<<''केवढा उशीर! गेल्या वेळी मला उशीर झाला तर किती वैतागलीस, आणि आज स्वतः मात्र उशीरा आलीस!'' असे म्हणणारे महाभागही असत<<< हे तर अगदी अगदी अगदी

ए आरने स्वतःबद्दल जितकं मला सांगितलं नाही, तितकं मला त्याच्या वेटिंग रूममध्ये बसून कळालं! >>> सहीच! म्हणजे कधी कधी वाट बघण्यातही फायदा असतो. (पण तेच त्या लेखिकेनं 'ए आर नं मला ताटकळत ठेवलं' अशी भूमिका घेतली असती तर हे घडलं असतं?)

अगदी अगदी पटलं ग नी. पण हीच परिस्थिती आहे सगळीकडे हेही खरं

पटेश!
खासकरुन 'मिटींग शार्प अ‍ॅट ३' अशी मेल पाठवून बॉसच उशीरा येतो तेंव्हा तर जाम डोकं फिरतं.
रच्याकने, या लेखाचा उद्याच्या वविला लोक वेळेवर पोहोचण्यास काही फायदा होईल काय

छान.. ( प्रतिसाद वेळेवर दिलेला बरा.)

आमच्याकडे एकजण त्यांच्या देशातुन आलेल्या पाहुण्यांबरोबर ब्रन्चसाठी येणार होते. ते दुपारी साडेतीनला आले आणि रात्री दहाला डिनर करुन गेले. त्यांना सकाळी अकराला फोन केला तर म्हणे उशीरा उठलोय, येतोच बारापर्यंत... परत फोन केला तर म्हणे दीडपर्यंत येतोच. साडेतीनला आल्यावर समजले की ते गराज सेल बघत होते कारण त्यांना देशात घेऊन जायला (प्रींटर, टुल्स सारख्या) काही वस्तु हव्या होत्या. आम्ही दोघांनी डोक्यावर बर्फ ठेवला होता! लेकीला मोशन सिकनेसचा कधी कधी त्रास होतो. त्यामुळे आम्ही १०-१५ मिनीट रस्त्यात थांबलो तर आधी ज्यांच्याकडे जाणार असतो त्यांना फोन करुन तसे कळवतो.

नी अगदी मस्त topic आहे गं. तू खूप छान लिहिलयस "सांगितल्या वेळेच्या १५ मिनिटं अगोदर माझ्यासकट माझं घर तीटपावडर लावून तयार होतं" खूप आवडलं अगदी असंच असतं BTW तू कोकणस्थ आहेस का? ..कोकणस्थ सोडून बाकिच्यांनी दिवे घ्या ..आणि सर्वत्र नियमाला अपवाद हे असतात हे माहित असून हे लिहायचं धाडस करत आहे..ह्या वर कृपया वाद विवाद करु नये..पण "माझ्या/ स्व" मते >९५% कोकणस्थ लोकं वेळ पाळणारे असतात.

लिहावं तेव्हढं कमीच वाटेल! पण मलाही हा अनुभव खूप वेळा आलाय especially लोकांना जेवायला बोलावल्यावर..त्यामुळे .."एव्हाना सगळं आवरण्यात ब्रेकफास्टला फाटा मारल्यामुळे पोटात कावळे कोकलायला लागले होते. आता किचनमधे जाऊन काहीतरी करून घ्यायचं म्हणजे परत पसारा. परत तो आवरा आणि तेवढ्यात बेल वाजली म्हणजे?" हे अगदी अगदी अगदी पटलं!
शमा