अवघी विठाई माझी (२१) गोटु कोला

गोटू कोला, नाव जरा विचित्रच वाटतेय ना ? हा शब्द आहे सिंहली भाषेतला. गोटू म्हणजे गोल
आणि कोला म्हणजे पाने.
पण फोटोवरुन अनेकजणांनी ओळखले असेल, की हि आहे ब्रम्ही. पुर्वी ब्रम्ही, माका सारख्या
वनस्पती जागोजाग दिसायच्या. आता त्या तितक्या सहजी दिसत नाहीत.
ब्रम्ही म्हंटले कि आपल्याला, भारतातले प्रसिद्ध, ब्रम्ही आवला हेअर ऑईलच आठवणार.
ब्रम्हीचा आपण खाण्यासाठी उपयोग करत नाही. (दक्षिणेकडे करत असावेत. खात्री नाही.)
डॉ. डहाणुकरांच्या लेखनात याचा खाण्यासाठी उपयोग होतो, हे पहिल्यांदा वाचले.
आणि त्यांच्याप्रमाणेच मी त्याची चव बघितली, एका श्रीलंकन मैत्रिणीकडे. आपल्याकडे
दिसणार्‍या ब्रम्हीची पाने अगदी छोटी असतात. आणि पातळही असतात. त्यांच्याकडे
ती आकाराने बरीच मोठी असतात. साधारण ३ सेमी व्यासाची आणि जरा जाडही
असतात. (माझ्या मैत्रिणीने ऑकलंड मधल्या घरी, त्याची लागवड केली आहे. आणि
माझ्यासाठी एक खास शाकाहारी प्रकार म्हणून तिने तो केला होता.)

खोबरेल तेलावर मोहरी आणि हिरव्या मिरच्यांची फ़ोडणी करुन त्यात ब्रम्हीची पाने
परतायची. त्यात थोडे मीठ घालायचे. आणि मग थंड झाल्यावर त्यात भरपूर ओले
खोबरे घालायचे. हा प्रकार पाने तेलात न परतताही करता येते. चवीला वेगळा
आणि मस्त लागतो. चपातीबरोबर, आमटीभाताबरोबर खाता येतो. एरवीही जेवणात
कोशिंबीरीप्रमाणे घेता येतो. त्याला ते मलुंग असे म्हणतात.
(या वरच्या फोटोत खोबर्‍याचे प्रमाण जास्त आहे, पण खोबरे कमी वापरुन वा अजिबात न वापरता पण हा प्रकार करता येईल. अर्थात हि पाने जास्त घ्यायला हवीत.)

लाल रंगाचा तांदुळ, नारळाच्या दुधात शिजवून त्यात गूळ आणि ब्रम्हीची
पाने घालून पण ते लोक एक प्रकार करतात.

मस्कतमधे श्रीलंकन लोकांची वस्ती असल्याने, तिथल्या सुपरमार्केटमधे ब्रम्हीची
जूडि विकायला असायची (हो ती पाने खुप मोठे व देठही मोठे असल्याने, त्यांची
जूडी होऊ शकते.)
आपल्याकडे ती जमिनीवर शोधावी लागेल. धावत्या मूळांची हि वनस्पती, पाणथळ
जागी सहज वाढते. तिला क्वचित फ़ूले आलेली दिसतात. (फूले जांभळट गुलाबी रंगांची
पण अगदी छोटी असतात.)

ब्रम्हीचे शास्त्रीय नाव Centella asiatica आहे. नावावरून ती आशियातली
आहे हे सरळच आहे. पण सध्या ती जगात अनेक ठिकाणी लावली जाते.
आपल्याकडे तिला मंडुकपर्णी, उंदीरकानी अशीही नावे आहेत. (उंदीरकानी हे नाव मी डॉ. डहाणुकरांच्या लेखात वाचले. पण याच नावाने आणखी एक लालसर पानांची वनस्पती ओळखली जाते ) तेलगू भाषेत तर तिला सरस्वतीचेच नाव दिले आहे.

या वनस्पतीवर बरेच संशोधन झालेले आहे, आणि तिचे अनेक उपयोग लक्षात आले
आहेत. पायात रक्त साचल्याने पायाला आलेल्या सुजेवर हिचा उपयोग होतो. जखमांवर
पोटीस म्हणून देखील हि वापरता येते. मानसिक ताणतणाव, निद्रानाश यावर तर आपण
याचे तेल वापरतोच. बुद्धी चांगली होण्यासाठी पण हिचा उपयोग होतो, तरीही अगदी लहान
मुलांना ही देऊ नये, असे एक मत आहे.

सहसा हिचे दुष्परिंणाम होत नाहीत, पण अतिसेवनाने लिव्हरवर ताण पडू शकतो. आपल्याकडे
हि बहुदा सांडपाण्याच्या संगतीने वाढलेली दिसते, त्यामूळे ती पाने वापरताना काळजी घेणे
आवश्यक आहे.

पण जर स्वच्छ जागी हिची लागवड केली असेल, तर ही पाने चटणी, कोशिंबीरीत वापरता
येतील. या पानांना स्वत:चा असा फारसा स्वाद नसतो. चव पण फारशी तीव्र नसते, त्यामूळे
मूळ पदार्थाच्या चवीवर फारसा परिणाम होत नाही.