वाडा चिरेबंदी.. एक मास्टर पीस!

वाडा चिरेबंदी… एक मास्टरपीस!
_______________________

आतापर्यंत बघितलेल्या नाटकांपैकी सर्वोत्कृष्ट नाटकांमध्ये अगदी वरच्या क्रमांकावर हे नाटक येईल. आगदी सर्व बाजूंनी परिपूर्ण अशी ही कलाकृती आहे.

१९८४ मध्ये महेश एलकुंचवारांनी लिहिलेल्या या नाटकात साधारण साठाव्या दशकातला काळ दाखवला आहे. अमरावती मधील एका छोट्या गावातला हा देशपांड्यांचा चिरेबंदी वाडा.
रात्रीची वेळ मुंबईहून येणाऱ्या धाकट्या लेकाच्या वाटेकडे डोळे लावून बसलेली, नुकतंच वैधव्य प्राप्त झालेली आई आणि शेजारीच तिला धीर देत बसलेली तिची प्रौढ अविवाहित मुलगी इथून नाटकाला सुरुवात होते. वडिलांचे क्रियाकर्म होईपर्यंतच्या पुढील सात -आठ दिवसांमध्ये वाड्यात ज्या घटना घडतात ते नाट्य म्हणजेच वाडा चिरेबंदी नाटक! अनेक पात्रांची मोळी यात बांधलेली आहे - थोरला मुलगा भास्कर आणि त्याची पत्नी हे घरातील कर्ते सवरते, मुंबईहून आलेला धाकटा मुलगा आणि त्याची बायको म्हणजे तसे उपरेच, तर मधला चंदू म्हणजे घरात राबणारे हात, शिक्षणाच्या हट्टा पायी अविवाहित राहिलेली प्रौढ बहिण, बदलत्या परिस्थितीत सावरून घेणारी व्यवहारी म्हातारी आई, अंथरुणाला खिळलेली, काहीबाही भास होणारी घरातली सर्वात ज्येष्ठ दादी, शिक्षणाअभावी वाईट संगतीमुळे वाया चाललेला पराग आणि फुलपाखराप्रमाणे बागडणारी वयात आलेली लेक रंजू ही दोन भास्करची मुलं, केवळ संभाषणतून कळत गेलेला सुधीरचा हुशार मुलगा अभय.

गतवैभव सरून अवकाळा आलेला तो वाडा, वास्तव न पचवता आल्याने येणं केन प्रकाराने घराण्याची पोकळ प्रतिष्ठा सांभाळणारा थोरला; थोरल्या भावाने केलेल्या उपकारांच ओझं पेलून वैतागलेला, कष्टकरी आणि काटकसरी नोकरपेशा आयुष्याला सरावलेला, व्यवहारी जगाची उपरती झालेला धाकटा; विनातक्रार विनामोबदला अखंड राबणारा चंदू , घरातील ज्येष्ठांच्या बडेजावाच्या पोकळ भ्रमांमुळे पिचलेली मुलगी, थोडी फार स्वार्थ बघणारी, लोभी वाटणारी तरी रक्ताच्या नात्यांनी बांधून ठेवलेली माणसं - ह्या नाटकात दिसणारी वास्तू, भेटणारी माणसे ही फक्त त्या वाड्यातली किंवा त्या काळापूरती न राहता ती अगदी आजच्या काळातही - विशेष करून ज्यांनी जुनी घरं पाहिली आहेत किंवा एकत्र कुटुंब पद्धत अनुभवली आहेत त्यांना - रिलेट होतात. त्यामुळे मग नाटकातील काळ जरी ६० वर्षे जुना असला तरी आजच्या प्रेक्षकाला तो तितकाच खिळवून ठेवतो.

हे नाटक बरंच गंभीर ( intense ) आहे असं ऐकून होते. नाटक जसं शेवटाकडे येत तशी त्याची प्रचिती येते. पण तरी सुरुवातीपासून नाटकात येणारे वऱ्हाडी लहेजातील खुसखुशीत संवाद, कुटुंबात (सर्रास आपल्यासारखे) उडणारे खटके, येता जाता मारलेले टोमणे, जावाजावांमधील शीत युद्ध, वयात आलेल्या मुलीचे स्वप्नरंजन हे असं सगळं इतक छान नैसर्गिकरित्या येत तुम्हाला हसवत जातं. अर्थात एकूण एक सर्व कलाकारांना त्याचं श्रेय जातं - सगळ्याचाच अभिनय अतिशय सहज सुंदर झालाय.

मला जाणवलेल अजुन एक वैशिष्ट्य म्हणजे, प्रत्येक पात्राच्या ( अगदी लहान मोठं - फक्त वयानेच नाही तर भूमिकेच्या लांबी नुसारही) विविध छटा, भाव-भावना दाखवल्यात, आणि प्रत्येकाने त्या इतक्या सुंदर पद्धतीने साकारल्या आहेत. जसं रंजूच अवखळ तरुणी आणि कोमेजून गेलेली कळी, इकडे तर व्यवहारी आणि तरीही कुटुंबासाठी घरासाठी जीव तुटणारा सुधीर, कधी स्थितप्रज्ञ वाटणारी पण आपल्या कमजोर मुलांच्या काळजीने तीळ तीळ तुटणारी आई तसंच गेलेल्या नवऱ्याची प्रतिष्ठा मानसन्मान राखू बघणारी एक मानी पत्नी,
सगळ्यात (सुखद) धक्का दिला तो निवेदिता सराफ यांनी - विदर्भीय भाषेचा लहेजा उत्तमपणे सांभाळत केलेले खोचक संवाद, प्रेमळ वहिनी, घरची मोठी सून, संतापी नवऱ्याची बायको, दोन तरण्या मुलांची आई, ढेपाळणाऱ्या घराची कारभारीण ह्या सगळ्या भूमिकां वटवताना लागणाऱ्या छटा त्यांनी अतिशय खुबीने सादर केल्यात.
मागे चारचौघी बघितलेलं आणि आता हे नाटक - बघताना चंद्रकांत कुलकर्णी हा एक ब्रँड आहे असं का म्हणतात तेही उमजलं - समर्पक पात्रयोजना, कौशल्यपूर्ण दिग्दर्शन - कलाकारांकडून बारकाईने ती पात्र घडवून घेतात हे जाणवलं.
नेपथ्य, प्रकाशयोजना आणि ध्वनी ह्या बाजूही नाटकात अतिशय उत्तमरित्या सांभाळल्या आहेत. एकंदरच अभिजात नाटक म्हणजे काय ते ( बहुदा पहिल्यांदाच) अनुभवायला मिळालं.
तरी एक पण उरलाच - या सर्व दिग्गजांचा प्रयोग हाउसफुल असता तर.. असो!

अकरा वर्षे भारतभर प्रयोग केल्यानंतर, रविवारी जो प्रयोग झाला तो या संचाचा सगळ्यात शेवटचा प्रयोग होता. ते ऐकून अर्थातच वाईट वाटलं. सर्व बाजूंनी परिपूर्ण असे हे नाटक अजून काही काळ चालायला हवं होतं असे वाटून गेलं. पण अर्थात काही वर्षांच्या विश्रांतीनंतर नवीन संचात ते नक्कीच पुनरागम करेल आणि त्यावेळीही प्रेक्षक त्याला असेच उचलून धरतील!

जाता जाता महत्वाचं -
अमेरिकेतील सर्व प्रयोगांदरम्यान वाड्याचा सेट (जो नाटकाचा की पॉईंट ) कित्येक हजार किलोमीटर ट्रक चालवत घेऊन जाणारे शैलेश शेट्ये, ह्या अशा नाटकवेड्या/ कलाप्रेमी मंडळीमुळे एव्हढ्या दूर आम्हाला इतकी अप्रतिम नाटके बघायला मिळतात. त्यांना धन्यवाद आणि त्यांच्या नाट्य प्रेमाला सलाम!