आठवण - कृष्णा नदीवरच्या पोहोण्याची!!

उन्हाळ्याच्या सुट्टीचे वारे वाहू लागले की मला प्रथम आठवते ते कृष्णा नदीतले पोहोणे! ती सुट्टीत नदीवर केलेली धमाल!
शाळेला सुट्ट्या लागल्या की आम्हा तीघा भावंडांना घेऊन वडील नेमाने कृष्णा नदीवर जात. आमच्याबरोबर आमचे मित्र मंडळही असे. त्या काळी हल्लीसारखी शिबिरे वगैरे नसत. पण घरीच इतके जबरदस्त कार्यक्रम चालत की सुट्टी कधी संपली कळतही नसे.
आदल्या वर्षी नीट ठेवलेले घरातल्या माळ्यावरचे पत्र्याचे डबे खाली काढून त्यांना हवाबन्द करून आणणे ही या पोहोण्याच्या कार्यक्रमाची नांदी असे. खाली काढलेले डबे घरातल्या हौदातल्या पाण्यात एकदा बुडवून पहायचे. जर बुडबुडा वगैरे आला तर तो डबा कन्डम. तरी पण एक दोन तरी डब्यांना डाग लावण्याचे काम असायचेच. कारण दर वर्षी आमच्या चमूमध्ये कोणी ना कोणी नवीन ऍडिशन असायचीच. मग आमची वरात वडिलांच्या मागोमाग ताम्बट गल्लीत जायची. आमचा दर वर्षीचा ठरलेला एक जण डब्याला डाग लावून द्यायचा. तो डब्याला चांगले घट्ट झाकण लाऊन तिथे डाग लावायचा आणि डब्याच्या दोन्ही बाजूंना डाग लावून लोखंडी कड्या बसवून द्यायचा. या लोखंडी कड्यातून एक भरभक्कम दोर ओवला जायचा.
या सर्व कार्यक्रमात आम्हा वानरसेनेचा अगदी अथ पासून इति पर्यंत सहभाग असायचा. त्यामुळे हे नदीवरची पोहोणे हा एक मस्तपैकी धमाल असा टीम इव्हेंट बनून जायचा!!
प्रत्यक्ष पाण्यात पडण्यापूर्वी नदीच्या घाटावर सर्व शिकाऊ मेंबर्सना डबा बांधण्यासाठी ओळीत उभे केले जायचे. सकाळची वेळ असायची....... खरं म्हणजे पहाटेचीच!! आम्ही साधारण साडेपाच सहालाच घरातून निघायचो. तर काही शिकाऊ मेंबर्स त्या पहाटेच्या थंड हवेत दोन्ही हात छातीजवळ मुडपून, मुठी घट्ट आवळून, काकडून ,थरथरत असत . त्यात थंडीचा भाग कमी असे पण ही थरथर मुख्यत्वेकरून नंतरच्या संकटाच्या जाणिवेने असे. कारण नाही म्हटले तरी एकदा पाण्यात पडेपर्यंत मनात पाण्याची भीतीच असते. तर पाण्यात पडण्यापूर्वी हे हवाबन्द केलेले डबे पाठीवर ठेवून दोन्ही बाजूच्या लोखंडी कड्यांमधून ओवलेला दोर पोटावर करकचून आवळण्याचा एक अत्यंत यातनामय कार्यक्रम असायचा. वाटायचे जणु कुणी प्राणच आवळताहेत.........पण नंतर प्रत्यक्ष पाण्यात याच डब्यामुळे पाण्यावर आपोआप तरंगण्याचा दैवी आनन्द व साक्षात्कार होत असे, त्यापुढे डबा आवळण्याच्या यातनांचे काहीच वाटत नसे.
अर्थातच डबा बांधूनही पाण्यात पडल्यापासून आरडा ओरडा करून स्वतःच्या माता पित्यांना साद घालणाराही एकादा भित्रा भिडू असायचाच ग्रूपमध्ये!! खरं म्हणजे तो मस्तपैकी तरंगत असायचा... अर्थातच डब्यामुळे.... पण पाण्याचा तो थंड गार स्पर्श, नदीच्या वाहत्या प्रवाहामुळे सतत येणारे ते हालण्याचे फीलिन्ग, तो पात्राचा विशाल विस्तार या सगळ्यामुळे नवीन शिकणारा भयभीत झालेला असतो. यातच तो आपले नाक पाण्यात घालतो (म्हणजेच त्याच्या नाकातोंडात पाणी जाते.) हळूहळू तो रडारड सुरु करतो......पण माझे वडील किंवा त्यांच्याबरोबरचे आणखी दोघे त्यांचे मित्र, कोणीच या नवशिक्याला दाद देत नसत. ते लांबूनच ठणकावून पण शान्तपणे सांगत, "डबा बांधलेला असताना कोणीही बुडू शकत नाही. आता तू नाकच पाण्यात घातलेस तर नाकात पाणी जाणारच. मान वर ठेव..........काही बुडत नाहीस तू!"
बाकीचे जे आता पोहोण्यात तरबेज झालेत त्यांच्यात खसखस पिके.
नदीच्या घाटावर सुंदर सुबक देवळे आहेत. त्यातल्याच एका देवळात आम्ही मुली कपडे बदलत असू. बाकी या पोहोण्यासाठी कोणत्याही प्रकारचा स्पेशल स्विमिंग ड्रेस नसायचा. साधारणपणे लहान मुली जो काही पेटिकोट, फ्रॉक असेल त्यावर , थोड्या मोठ्या मुली हाफ पॅन्ट व शर्टवर व मुले पुरुष घरातल्या कोणत्याही .....अगदी कोणत्याही .... हाफ पॅन्टवर पोहत .
आमच्या गावात कृष्णा नदीवर आयर्विन पूल आहे. सांगलीहून या पुलावरून पुण्याच्या दिशेने रस्ता जातो. या पुलावरून सांगलीहून पुण्याला निघालो की पुलाच्या उजव्या बाजूला कृष्णा नदीवर माई घाट व डाव्या बाजूला आधी सरकारी घाट व नंतर विष्णू घाट असे तीन सुन्दर सुबक मोठ्या मोठ्या पायर्‍यांचे तीन घाट आहेत. बर्‍याच वेळा आम्ही प्रवाहाच्या दिशेने म्हणजेच उत्तरेकडून दक्षिणेकडे जात असू. मग आम्ही माई घाटावर पाण्यात पडायचो व आयर्विन पुलाखालून सरकारी घाट क्रॉस करून विष्णू घाटावर निघायचो व तिथेच कपडे बदलायचो. तिथे त्या दिवशीच्या प्लॅनिंग प्रमाणे आधीच कपडे नेऊन ठेवलेले असत.
काही वेळेला आम्हाला आमच्या जीपमधून नदीच्या पलिकडील तीरावर नेऊन सोडले जायचे. अर्थातच हा कार्यक्रम फक्त एक्स्पर्ट पोहोणार्‍यांसाठीच असे. त्या दिवशी संपूर्ण पात्र क्रॉस करून विष्णू घाटापर्यंत जाण्याचा प्लॅन असायचा. प्रवाह उत्तरेकडून दक्षिणेकडे आहे हे लक्षात घेऊन जिथे पोचायचे तिथून बरेच तिरके पाण्यात पडावे लागे. नाहीतर विष्णू घाटापर्यंत न पोचता बरेच पुढे वहात जाण्याची शक्याता असते.
उन्हाळ्यात सुरु केलेले पोहोणे चांगले ऑगस्टपर्यंत चालायचे. कारण पावसाळ्यात पुराच्या पाण्यात पोहायची मजा काही औरच!! उन्हाळ्यात घाटावरून खाली उतरून घोट्याइतक्या चिखलातून चालत जाऊन मग पाण्यात पडता येई. पण पावसाळ्यात मात्र नदीचे पात्र मोठे व्हायचे त्यामुळे डायरेक्ट घाटावरूनच पाण्यात जाता यायचे.
पावसाळ्यात नदीत खूप मासे असायचे. अस्मादिकांना मैदानी खेळांची ओढ अंमळ जास्तीच असल्यामुळे कायमच कोपरे ढोपरे फुटलेली!!!! नेहेमीच वुन्डेड सोल्जर......पोहोताना मासे सर्व जखमा चाटून, चावून साफ करून टाकायचे.
तो स्पर्श खूप गंमतशीर असायचा. ते अगदी व्यवस्थित कळायचे. खूप गंमत वाटायची. वर जखमाही लवकर बर्‍या व्हायच्या.
एके वर्षी आम्ही नेहेमीप्रमाणे पोहत होतो. पलिकडच्या विष्णू घाटावरून आरडा ओरडा ऐकू आला........तिथे काही स्त्रीया पोहायला शिकत होत्या. आपल्या आपणच! त्यांना शिकविणारे कोणी नव्हते. पावसाळा असल्यामुळे पाण्याला प्रचन्ड फोर्स होता. घाटाच्या पायर्‍या वेढून थोडे वळण घेऊन पाणी रोरावत पुढे प्रचंड वेगात चालले होते. त्या स्त्रीयांपैकी एक स्त्री त्या धारेला लागली. तेव्हा माझे वडील आणि त्यांचे दोन मित्र श्री. सदुभाउ महाबळ(हाडवैद्य) व श्री. भाऊराव पडसलगीकर (बुद्धिबळ महर्षी) यांनी पटापट पाण्यात उड्या मारल्या. अक्षरशः जिवाच्या आकान्ताने झपाझप पाणी कापत त्यानी तेवढे अंतर कापून त्या स्त्रीस वाचवले. त्या दिवसापासून त्या दोघी आमच्या बरोबरच पोहायला यायला लागल्या.
तेव्हा सांगलीसारख्या छोट्या गावात जलतरण तलाव नसायचे. पण जे लोक थोडे प्रगत विचाराचे होते ते आपल्या मुलांना नदीवरच पोहायला शिकवत. त्या वेळी आमच्या त्या भागात मूल साधारण ५/७ वर्षाचे झाले की त्याला नदीच्या पाण्यात ढकलले जायचे. आधी काही दिवस डबा बांधून शिकवले जायचे व नंतर एक दिवस त्याचा डबा काढला जायचा. मूल पोहू लागायचे. बहुतेक जण याच पद्ध्तीने पोहोणे शिकत. रोज हे वर उल्लेख केलेले मोठे तीघेजण्(आमचे कोच)आणि १५/२० वेगवेगळ्या वयाची मुले मुली. मुलींचे प्रमाण खूपच कमी असायचे. पण त्या कमी मुलींमध्ये मी होते हे माझे भाग्य आणि श्रेय माझ्या वडिलांचे!!!
एकदा असाच पावसाळ्यात कृष्णा नदीला पूर आला होता. या आमच्या तीघा कोच मंडळींनी एक थोडा धाडसी बेत आखला. व यशस्वी करून दाखवला. आम्ही १५/२० मुले मुली(अर्थातच मुली खूपच कमी), आणि आमचे हे तीन कोच सांगली ते हरीपूर हे पाण्यातले अंतर अन्दाजे ७/८ किलो मीटर पोहून गेलो. काही थोड्या लिम्बूटिम्बूंना सेफ्टीसाठी डबे बांधले होते. अजूनही माझ्या डोळ्यापुढे तो चहाच्या रंगाचा रोरावत जाणारा प्रवाह स्पष्ट दिसतो आहे. त्या वेगात वहाणार्‍या प्रवाहात काय वाट्टेल ते वहात चाललेले होते. कचरा, कडबा, मेलेले प्राणी .......काहीही! पाण्याला मध्येच वळणे होती, प्रचंड मोठे भोवरे होते. पण आमचे कोच आम्हा सर्वांना खूप संभाळून मार्गदर्शन करीत पुढे पुढे नेत होते. खूप दमछाक होत होती पण खूप मजा वाटत होती. आम्ही सगळे प्रवाहाच्या दिशेनेच पोहत होतो त्यामुळे पाण्यावर तरंगत वहात जाण्याची गंमत अनुभवत होतो आणि निसर्गाच्या रौद्र रूपाची थोडी भीतीही वाटत होती. मन निसर्गाच्या रौद्र रूपापुढे नतमस्तक झाले होते. आम्ही सगळे अगदी तल्लीन होऊन पोहत होतो.
मला वाटतं तास दीड तास तरी आम्ही पोहत होतो. नंतर हरिपूरला पोचलो. तिथे कृष्णा वारणेचा संगम आहे. खूप विलोभनीय दृश्य होते. पण निसर्ग वगैरे काही पहाण्याची ताकद उरली नव्हती. एका ओळखीच्या घरात कपडे बदलण्याची सोय केलेली होती. कपडे काढण्यासाठी हात वर करण्याची सुद्धा शक्ती उरली नव्हती. तिथेच थोडे खायला काही तरी चाउ म्याऊ आणलेले होते. खूप दमछाक झालेली होती. पण आतून काही तरी वेगळेच वाटत होते. मनातून एक मोहीम यशस्वीपणे फत्ते केल्याची खुषी होती.
आता वाटते, तेव्हा आत्तासारखी प्रसारमाध्यमे नव्हती. त्यामुळे या कार्यक्रमाला कुठेही प्रसिद्धी मिळाली नाही. कुठेच बातमी सुद्धा नाही...... फोटो बिटो लांबची गोष्ट!! अर्थातच प्रसिद्धीसाठी काहीच केलेले नव्ह्ते. त्यामुळे काहीच वाटले नाही. उलट मनात खूप समाधान होते.
आता माझी मुले त्याच्या डिजिटल कॅमेर्‍यात, सेल फोनमध्ये पुटूपुटू ज्याच्या त्याच्या व्हिडिओ क्लिप्स घेतात आणि लगेच कॉम्प्यूटरवर अपलोड करतात किंवा ऑर्कुट सारख्या संकेत स्थळावरून जगभरातल्या त्यांच्या मित्र मंडळींना पाठवतात.
त्यानंतर आम्ही मुली थोड्या मोठ्या झाल्यावर जेव्हा देवळात कपडे बदलायची लाज वाटू लागली तेव्हा नदीवरचे पोहोणे हळू हळू बंदच झाले. त्यानंतर मग सुट्टीत कधी तरी पुण्याला आत्याकडे जायचो तेव्हा मात्र मी एस्.पी. कॉलेजच्या टँकवर अगदी न चुकता जायची.
असो, नंतर माझ्या मुलांना मी आमच्या गावातल्या जलतरण तलावात पोहायला शिकवून माझी दुधाची तहान ताकावर भागवली. कारण नदीच्या वाहत्या पाण्याची सर पूल मधल्या पाण्याला कशी येणार?