चला दांडेलीला...

कर्नाटकातल्या अनेक जंगलांपैकी महाराष्ट्रातून पोहोचण्यास तसे सर्वात सोयीचे ठिकाण म्हणजे दांडेली-अणशी व्याघ्रप्रकल्प. म्हणूनच बेळगावपासून अवघ्या ९० कि.मि.वर असलेले दांडेली वन्यजीवप्रेमींसाठी आकर्षण न ठरले तरच नवल. अगदी पुण्या-मुंबईहून भल्या पहाटे स्वतःच्या गाडीने निघाल्यास दुपारी जेवणापर्यंत येथे येऊन पोहोचता येते.

जंगल म्हटले की सर्वात प्रथम कोणाच्याही मनात येते ती जंगल सफारी. सुर्योदय किंवा सूर्यास्ताच्या वेळी उघड्या जीपमधून जंगलातल्या कच्च्या रस्त्यांवरून जंगली जनावरांच्या केवळ एका दर्शनासाठी फिरणे हा अनुभव अद्वितीय तर नक्कीच. त्यासाठी जीपचा जाणकार ड्रायव्हर आणि नॅचरलिस्ट यांचे योगदान खूप महत्वाचे असते. पावलांचे ठसे, जनावरांची विष्ठा, वास, यावरून माग घेत जर मग या घनदाट जंगलात तुम्हाला ब्लॅक पँथर, वाघ किंवा हत्ती दिसला तर मात्र तुमच्यासारखे नशीबवान तुम्हीच ! येथे हरणं, गवे रेडे, माकडं आणि असंख्य पक्षी सफारीत तुम्हाला हमखास बघायला मिळतात. पण सफारी मध्ये केवळ वाघ किंवा बिबळ्या दिसला नाही म्हणून कधीही नाराज होऊ नये तर ही जंगलं वाढवणारे पक्षी दिसले म्हणून खूष सुद्धा झाले पाहिजे.

जीप सफारी प्रमाणेच येथे महत्त्वाची ती कोरॅकल बोट राईड. काली नदीतल्या मगरी तसेच ग्रे किंवा मलाबार पाईड हॉर्नबिल व पाणथळ भागातले अनेक पक्षी बघण्यासाठी नॅचरलिस्ट वल्हवित नेत असलेल्या बोटीतून फिरणे हाही अनुभव तितकाच सुंदर असतो.

ह्यापेक्षाही चित्तथरारक अनुभव घ्यायचा असेल तर मात्र काली नदीत केल्या जाणार्‍या व्हाईट वॉटर राफ्टिंगला पर्याय नाही. वीज निर्मितीसाठी सुपा धरणातून सोडल्या जाणार्‍या काली नदीच्या उसळत्या प्रवाहातून पॅडलच्या सहाय्याने आठ जणांचा राफ्ट दोन-अडीच तास वल्हवत नेणे हे कौशल्याचेच काम खरं ! साधारणतः दहा वर्षापुढील कोणीही व्यक्ती अगदी पोहोता येत नसलं तरी सहभागी होऊ शकते. अर्थात राफ्टिंग करायचच असेल तर मात्र पावसाळ्याचे दिवस म्हणजे १५ जून ते साधारण ऑक्टोबरचा पहिला आठवडा हा काळ सोडूनच येथे आलेलं बरं. कारण या काळात राफ्टिंग बंद असते.

मलाबार व्हिसलिंग थ्रश, ट्रोगन, हॉर्नबिल, मिनिव्हेट्स, पॅरेडाईझ फ्लायकॅचर, श्रीलंकन फ्रॉगमाउथ हे पक्षीप्रेमींना भुरळ घालणारे पक्षीही दांडेली व परिसरात बघायला मिळतात. अर्थात त्यासाठी लागते ती पक्षीनिरिक्षणाची आवड, पक्ष्यांची माहिती आणि हिरव्यागार उंच झाडात पक्षी अचूक टिपण्यासाठी तीक्ष्ण नजर !

दांडेलीच्या जवळपास आणखी फिरण्यासारखी स्थळं म्हणजे कवळा केव्ह्ज - जिथे दोन-अडीच तासांच्या कठीण ट्रेक नंतर गुहेत दडलेलं एक प्रचंड मोठं शिवलिंग ( stalactites and stalagmites formations )बघायला मिळतं. तसेच ३८० फूट उंचीची भव्य ग्रॅनाईट्ची शिळा बघायची तर सिंथेरी रॉक येथे जाता येतं. मुख्य रस्त्यातून शंभर-एक पायर्‍या उतरून गेल्यावर नदीच्या प्रवाहालगत असणारा हा भव्य दगड आपण निसर्गापुढे खरच किती खुजे आहोत ह्याची जाणीव करून देतो.

जंगलासारख्या ठिकाणी जायचं तर खाण्या-पिण्याची, राहाण्याची चांगली, सुरक्षित सोय वाजवी दरात उपलब्ध असणं ही लॉटरीच म्हणावी लागेल. एखादे प्रसिद्ध व लोकप्रिय पर्यटनस्थळ म्हटल्यावर तेथे प्रवाशांचा ओघ हमखास वाढतो. त्यामुळे अनेक सर्व्हिस प्रोव्हायडर्स, होमस्टे अगदी मशरुम्सप्रमाणे वाढत जातात. पण स्वच्छता आणि दर्जेदार सर्व्हिस यात मात्र सातत्य राखणे ही सहजशक्य गोष्ट नाही. वाईल्ड लाईफ व अॅडव्हेंचर टुरिझमचा ३० वर्षांचा अनुभव असणार्‍या जंगल लॉजेस अँड रिसॉर्ट्स ह्या कर्नाटक सरकारच्या कंपनीचा पर्याय यासाठीच इतर प्रायव्हेट रिसॉर्ट्स वर मात करून जातो. टेंटेड कॉटेजेस वा ए.सी. रुम्समध्ये वास्तव्य, सकाळचा नाष्ता ते रात्रीचं जेवण यासाठी व्हेज्/नॉन-व्हेज बुफे, सफारी, बोट-राईड, कॅमेरा तसेच जंगल प्रवेश फी असे एकत्रित पॅकेज येथे उपलब्ध असल्याने रिसॉर्ट ला पोहोचल्यावर इतर काही छुपे खर्च लादले जाण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही. तसेच सणासुदीच्या काळात किंवा सुट्यांमध्ये एरवीपेक्षा जास्त दर लावणे, दोन वेगवेगळ्या ग्रुप्सना वेगळ्या रेट्सने पॅकेज देणे ह्या गोष्टी प्रायव्हेट रिसॉर्ट्सच्या बाबतीत घडू शकतात पण गव्हर्मेंट च्या रिसॉर्ट्समध्ये होत नाही. अलिकडेच फॉरेस्ट डिपार्ट्मेंटनी प्रायव्हेट रिसॉर्ट्सना असलेली जंगल सफारीची परवानगी रद्द केल्यामुळे आता फक्त सरकारी कँप्स किंवा रिसॉर्ट्सना सफारीसाठी जीप्स जंगलात नेता येतात. त्यामुळे प्रत्येकाने आपली ट्रिप ठरवताना खूप चोखंदळपणे आणि काळजीपूर्वक निवड करणं आवश्यक आहे जेणेकरून आपली फसवणूक होऊन पदरी निराशा येणे आपणच टाळू शकू.

एवढी खबरदारी घेऊन प्रत्यक्षात जेव्हा तुम्ही जंगलात जाल तेव्हा मात्र काही गोष्टींची काळजी तुमच्यातल्या जबाबदार पर्यटकाने नक्की घ्यावी. आपण सफारीला जाताना निसर्गाशी मिळत्याजुळत्या रंगांचे कपडे घालावेत. शांतता पाळावी. मुख्यतः आपण आपल्या घरी नसून त्या वन्यप्राण्यांच्या घरी आहोत ह्याचे भान ठेवून त्यांना आपल्या वागण्याचा त्रास होणार नाही ह्याची दक्षता घ्यावी. नॅचरलिस्टने दिलेल्या सूचना पाळाव्यात.

निसर्गाचे रक्षण करण्याची सर्वात मोठी जबाबदारी शेवटी आपल्या सर्वांवरच आहे. त्यामुळे आपल्या पुढच्या पिढीलाही ह्याची जाणीव करून देण्यासाठी त्यांच्यासोबत एकदा अवश्य भेट द्यावी असं दांडेली हे ठिकाण आहे.